Ποιο είναι το μεγαλύτερο ελληνικό επώνυμο;

Το σημερινό άρθρο είναι αναδημοσίευση ενός παλιότερου άρθρου, που είχα ανεβάσει εδώ πριν από τρία χρόνια, αλλά αυτή τη φορά δημοσιεύεται επαυξημένο και βελτιωμένο, μια και έχω ενσωματώσει τα σχόλια, τα οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση είχαν καθοριστική σημασία -βέβαια, κάθε φορά είναι πολύτιμα τα σχόλιά σας και ανεβάζουν πολύ την όποια αξία των άρθρων, αλλά ειδικά σε εκείνο το άρθρο τα σχόλια πρόσθεσαν νέες πτυχές, που ήταν απαραίτητο να ενσωματωθούν στο κυρίως άρθρο. Όπερ έδει φτιάξαι.

Πριν από ένα μήνα περίπου είχαμε συζητήσει εδώ τη μεγαλύτερη ελληνική λέξη και σήμερα θα εξετάσουμε ένα συναφές θέμα, μόνο που δεν θα ασχοληθούμε γενικά με λέξεις αλλά ειδικά με επώνυμα, ή αλλιώς «οικογενειακά ονόματα» (κατά την ορολογία του Μ. Τριανταφυλλίδη). Ξέρετε, Σαραντάκος, Παπαδόπουλος, τέτοια.

Θα το έχετε προσέξει όσοι έχετε κάποια επαφή με το εξωτερικό: τα ελληνικά επώνυμα είναι κατά κανόνα μεγαλύτερα, πιο πολυσύλλαβα από τα γαλλικά ή τα αγγλικά. Για πλάκα, έκανα ένα… επιστημονικό τεστ: πήρα τα ρόστερ των εθνικών ομάδων στο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου του 2004 (αυτό που πήραμε). Στην εθνική Αγγλίας, από τους 23 παίχτες, υπήρχαν μόνο μονοσύλλαβα και δισύλλαβα επώνυμα, και 1 μόνο με τρισύλλαβο (Κάραχερ). Οι Γάλλοι είχαν δισύλλαβα και τρισύλλαβα επώνυμα, και δύο μόνο τετρασύλλαβα (και όχι αυτόχθονα γαλλικά: Μακελελέ και Λιζαραζού). Στην ελληνική ομάδα είχαμε 7 τετρασύλλαβα και 5 πεντασύλλαβα (Νικοπολίδης, Γιαννακόπουλος, Κατεργιαννάκης, Παπαδόπουλος, Νικολαΐδης –τον Σεϊταρίδη τον λογαριάζω τετρασύλλαβο). Όταν ο Στέλιος Γιαννακόπουλος έπαιζε στην Πρέμιερ Λιγκ της Αγγλίας (στη Μπόλτον) είχε το πιο μακρύ επώνυμο της κατηγορίας -φυσικά στη φανέλα του έγραφε Stelios. Μια φορά που έγινε αλλαγή και αντικαταστάθηκε από τον Μπα (Ibrahim Ba) συνέβη το περίεργο, ο παίκτης με το συντομότερο επώνυμο του πρωταθλήματος να αντικαταστήσει τον παίκτη με το μακρύτερο επώνυμο!

Αλλά αν οι ποδοσφαιριστές μας που μεταναστεύουν αρκούνται στο να γράφουν το βαφτιστικό τους στις φανέλες τους (όπως και ο Παπασταθόπουλος), άλλοι συμπατριώτες μας, που μετανάστευαν στην Αμερική έκοβαν τα ονόματά τους, ιδίως τον παλιό καιρό. Κι έτσι ο Παπανικολάου έγινε π.χ. Pappan και ο Αλεξανδρόπουλος Alex. Και όχι μόνο στην Αμερική: ο ποιητής Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος έκανε όνομα στη Γαλλία ως Ζαν Μορεάς και ο Ν. Επισκοπόπουλος ως Νικολά Σεγκύρ. Ειδικά για τα επώνυμα των ελληνοαμερικάνων, ο Χάουαρντ Μένκεν στο μνημειώδες βιβλίο του The American Language γράφει: Similarly the Greek Triantafyllou (signifying rose) is often turned into Rose, Mylonas becomes Miller, and Giannopoulos (the descendant of Gianni’s, or Ioannis) becomes Johnson. The Greek surnames are often very long, and in American they have to be shortened. Thus, ” Pappadakis, Pappachristides and Pappadimitracoupoulos,” says Mr. Sotirios S. Lontos, editor of Atlantis, the Greek daily of New York, “become Pappas by taking a portion of the front part of the name, while Panagiotopoulos, Constantinopoulos and Gerasimopoulos change into Poulos by adopting only the tail end. So the Pappases and Pouloses have naturally become the Smiths and Browns of American Greeks, although these names are fairly uncommon in their native land.” But Pappas itself is sometimes sacrificed, despite its general popularity. Thus Pappageorgiou is shaved down to Georgious, Pappadimitracoupoulos becomes Jameson (part clipping and part translation), and Pappapolychronopoulos becomes Chronos, with Poulos following Pappas into the discard. Other Greek names are changed to bring them into harmony with American analogues. Thus Christides becomes Christie, Nikolaou becomes Nicholas, and Georgiou becomes George. John Cameron, a train-robber sentenced to Leavenworth for twenty-seven years on December 29, 1926, was born Kamariotis.

Στη μελέτη του «Τα οικογενειακά μας ονόματα» (που δεν πρόλαβε να την τελειώσει), ο Μ. Τριανταφυλλίδης σωστά επισημαίνει το μεγάλο μάκρος των επωνύμων. Λέει ότι μονοσύλλαβα έχουμε ελάχιστα (κυρίως από νησιά: Ρες, Δρυς, Χλης, Μπρης, Γλους κτλ.) Τα δισύλλαβα τα βρίσκει λίγα, ίσως όμως κάνει λάθος, είναι κάμποσα (όπου συμπεριλαμβάνονται όλα σχεδόν τα αρβανίτικα: Δέδες, Γκίκας, κτλ.) Το «κανονικό μήκος» των ελληνικών επωνύμων είναι με 3-5 συλλαβές. Με έξι υπάρχουν αρκετά, εφτασύλλαβα είναι σπάνια, οχτασύλλαβα σπανιότατα, π.χ. Παπαδημητρακόπουλος. Εννοείται ότι τα πολυσύλλαβα αυτά επώνυμα έχουν σχεδόν όλα την κατάληξη –πουλος.

Ο Τριανταφυλλίδης θεωρεί «απίθανο να υπάρχει κανένα δεκασύλλαβο ή υπερδεκασύλλαβο» επώνυμο, όπως Αναστασοδημητρακόπουλος (φτιαχτό από τον ίδιο) και δίνει την πληροφορία ότι τον καιρό που ο κόσμος έστελνε τηλεγραφήματα, οι κάτοχοι εξασύλλαβων (και πάνω) επωνύμων πλήρωναν τέλη για δύο λέξεις για το επώνυμό τους.

Υπάρχουν σήμερα υπεροχτασύλλαβα επώνυμα; Ο επιμελητής της έκδοσης του βιβλίου του Τριανταφυλλίδη, ο αείμνηστος Μανόλης Στάθης (εφηβικός φίλος του πατέρα μου), είχε κάνει έρευνα το 1980 στους τηλεφωνικούς καταλόγους Αθηνών και Θεσσαλονίκης, και είχε βρει κάμποσα οχτασύλλαβα και ένα μόνο εννεασύλλαβο, το Παπαθεοδωρακόπουλος. Ο ίδιος ο Τριανταφυλλίδης έχει αποδελτιώσει ένα δεκασύλλαβο από το περιοδικό Άστυ του 1889: Παπαθεοχριστοφιλόπουλος, αλλά μπορεί να είναι φτιαχτό, πάντως αναφέρεται ότι ο Π. στέρησε από τον βουλευτή Παπαγιαννακόπουλο το μόνο σκήπτρο που κατείχε, του μήκους του ονόματος.

Στο διήγημά του «Κάναντα», ο συγγραφέας Άρις Αντάνης παρουσιάζει έναν συνταξιούχο (που έχει έρθει από τον Καναδά και όλοι τον φωνάζουν Κάναντα), που πηγαίνει στην τράπεζα να ανοίξει λογαριασμό. Συμπληρώνει την αίτηση και εντρομος ο υπάλληλος βλέπει ότι στο πεδίο του ονόματος ο παππούς είχε γράψει το όνομά του ολογράφως: Θρασύβουλος Αριστογείτονος Χατζηχαραλαμπόπουλος. (Μάλιστα, μέρος του ονόματος είχε γραφτεί πάνω στον πάγκο του γκισέ, καθώς δεν χωρούσε στο χαρτί!). “Βρε παππού, είναι πολύ μεγάλο, να το κόψουμε λίγο από δω, λίγο από κει, να κάνουμε καμια σύντμηση” – Όχι! Ανένδοτος ο κυρ Θρασύβουλος. “Το όνομά μας είναι η ψυχή μας” κι άλλα τέτοια. Του διηγήθηκε ότι είχε κάνει μετανάστης στο εξωτερικό, ότι όλοι εκεί τα κονταινουν τα ονόματά τους, αλλά ότι αυτός το κράτησε υπερήφανος. Τέλος πάντων, το στριμώξανε κάπως τελικά -ολογράφως βέβαια, φτιάξανε τον λογαριασμό, του έδωσε κι ένα πουρμπουάρ ο παππούς: “Μα…” – “Δεν έχει μα!”. Αυτή η ιστορία επαναλαμβανόταν κάθε μήνα που ο παππούς πήγαινε να εισπράξει τη σύνταξη, κι ο υπάλληλος έβαζε το πουρμπουάρ σε έναν κουμπαρά. Πεντέξι χρόνια αργότερα ο παππούς πέθανε και ο υπάλληλος διαπίστωσε ότι στον τάφο το όνομα είχε γραφτεί συντετμημένο: Ε.Α.Χ»ΧΑΡΑΛΑΜΠ/ΛΟΣ. Έξαλλος, βρίσκει έναν μαρμαρά και του αναθέτει να φτιάξει καινούργια ταφόπλακα που την πληρώνει από τον κουμπαρά με τα πουρμπουάρ -και, κατά συμπτωση, το κόστος της είναι όσα ακριβώς είχαν μαζευτεί! [Αυτό το διήγημα το είχε αναφέρει ο Πάληουρας στην αρχική δημοσίευση του άρθρου. Ο συγγραφέας το είδε και μου έστειλε μια νέα έκδοση διηγημάτων του, όπου περιλαμβάνεται και το «Κάναντα»].

Φυσικά, κατασκευασμένα πολυσύλλαβα ονόματα φιγουράρουν και σε κωμωδίες του παλιού κινηματογράφου. Πιο γνωστός είναι ίσως ο Σπανοβαγγελοδημήτρης Νικόλας στη «Σωφερίνα», που το είχε συντομέψει σε «Γύλλος»:

αλλά το ρεκόρ το έχει ο Χατζηπαπαγεωργακόπουλοκωνσταντινόγιαννόπουλος, όπως είναι το όνομα του ήρωα που υποδύεται ο Θανάσης Βέγγος στην ταινία «Ένα ασύλληπτο κορόιδο» (εδώ ακούγεται π.χ. στο 10.57 περίπου της ταινίας):

Αυτά όμως είναι φτιαχτά. Στην αρχική δημοσίευση αυτού του άρθρου, είχα αναρωτηθεί αν υπάρχει κάποια μέθοδος αναζήτησης σε σύγχρονους τηλεφωνικούς καταλόγους, και πράγματι ο φίλος HomeAlone παρουσίασε δυο πίνακες, με τα συντομότερα και τα μακρύτερα επώνυμα. Τα συντομότερα έχουν δύο γράμματα, γιατί είναι γυναικεία, άρα στη γενική: Ζη, Ρε, Βε, Πη, Ψα, Ξα -τα αντίστοιχα αντρικά είναι: Ζης, Ρες, Βες, Ξας, Ψας, Πης, ενώ υπάρχουν και τα ξενικά Λη, Λω και διάφορα απωανατολίτικα. Το απόλυτο ρεκόρ είναι τα μονογράμματα επώνυμα, όπως του παλιού γραμματέα του Κ.Κ.Γαλλίας Ρομπέρ Υ (όμως Hue στα γαλλικά).

Στον πίνακα των μακρύτερων επωνύμων του καταλόγου του ΟΤΕ δεν υπάρχει κανένα δεκασύλλαβο, και ένα μόνο εννιασύλλαβο: Παπατριανταφυλλόπουλος (22 γράμματα). Εννιά συλλαβές έχει και το Χατζηπαπαθεοδωρίδης (δεν είναι στον πίνακα που ακολουθεί, αλλά γκουγκλίζεται), αλλά χάνει στην ισοβαθμία αφού έχει μόνο 19 γράμματα.

1  ΠΑΠΑΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΣ 22
2 ΠΑΠΑΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ 22
3  ΚΙΟΥΤΣΟΥΚΑΛΤΙΝΤΖΙΟΓΛΟΥ 22
4 ΓΚΙΟΥΖΕΛΣΕΚΕΡΤΖΙΟΓΛΟΥ 21
5 ΚΑΛΕΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ 21
6 ΚΙΟΥΤΣΟΥΚΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ 21
7 ΚΟΥΤΣΟΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ 21
8 ΚΟΥΤΣΟΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ 21
9 ΜΑΣΤΡΟΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ 21
10 ΜΑΣΤΡΟΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ 21
11 ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ 21
12 ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ 21
13 ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ 21
14 ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ 21
15 ΦΡΑΓΚΟΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ 21
16 ΦΡΑΓΚΟΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ 21
17 ΑΘΑΝΑΣΟΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ 20
18 ΒΑΣΙΛΟΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ 20
19 ΒΑΣΙΛΟΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ 20
20 ΓΚΙΟΥΖΕΛΣΕΚΕΡΤΣΟΓΛΟΥ 20
21 ΔΙΑΚΟΥΜΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ 20
22 ΔΙΑΚΟΥΜΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ 20
23 ΚΟΤΣΙΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ 20
24 ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ 20
25 ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ 20
26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΜΑΝΟΛΑΚΗΣ 20
27 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ 20
28 ΜΠΟΥΓΙΟΥΚΑΘΑΝΑΣΙΑΔΟΥ 20
29 ΜΠΟΥΓΙΟΥΚΜΑΝΟΥΚΟΓΛΟΥ 20
30 ΠΑΠΑΧΡΥΣΑΝΘΑΚΟΠΟΥΛΟΣ 20
31 ΠΑΠΑΧΡΥΣΑΝΘΑΚΟΠΟΥΛΟΥ 20
32 ΠΑΠΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ 20
33 ΠΑΠΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ 20
34 ΣΠΥΡΟΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ 20
35 ΣΠΥΡΟΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ 20
36 ΤΣΑΓΚΑΡΟΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΗΣ 20
37 ΤΣΑΚΟΥΛΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ 20
38 ΤΣΑΚΟΥΛΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ 20
39 ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ 20

Αν όμως οι Έλληνες έχουμε έφεση στα πολυσύλλαβα επώνυμα, οι Μαλγάσιοι, οι πολίτες της Μαδαγασκάρης, μας βάζουν τα γυαλιά. Ο γνωστότερος στην Ελλάδα Μαλγάσιος είναι ίσως ο ποδοσφαιριστής Ραμπεσαντρατανά, που έπαιξε ένα φεγγάρι στην ΑΕΚ (και λένε ότι έκανε θραύση στα σουβλατζίδικα της περιοχής), αλλά αυτός δεν έχει παρά 6 συλλαβές. Ο φίλος Σκύλος ΒΚ θυμήθηκε έναν συμφοιτητή του από το ΕΜΠ που είχε οχτασύλλαβο επώνυμο (Ραταφικαριβοχίτρα) ενώ ο Στάζιμπος λέει ότι υπάρχει στην Κρήτη μόνιμα εγκατεστημένος Μαλγάσιος ονόματι Αντριαντιατσαχολινιαίνα (11 συλλαβές/23 γράμματα), παντρεμένος με Ελληνίδα, αλλά έχει… ζιπάρει το επώνυμό του σε τρισύλλαβο.

Ωστόσο, υπάρχει κι ένα ελληνικό επώνυμο που συναγωνίζεται με επιτυχία τους Μαλγάσιους. Πρόκειται για ένα… 16σύλλαβο επώνυμο που ανήκε σε έναν συμπατριώτη μας, μετανάστη στην Αμερική, ο οποίος το 1935 έγινε γνωστός στο Πόντιακ του Μίσιγκαν επειδή ήθελε να κρατήσει το όνομά του ενώ τα παιδιά του (είχε οχτώ, σύμφωνα με το ρεπορτάζ) επιδίωκαν να συντομέψουν το δικό τους. Πώς λεγόταν; Γλαύκος Παπαθεοδωροκομουντουρονικολουκόπουλος. 16 συλλαβές, 37 γράμματα, όσο κι αν το όνομα είναι ολοφάνερα φτιαχτό. Ποιος έκανε την πλάκα, αν κάποιος Eλληνοαμερικάνος ή η εφημερίδα Daily Press του Πόντιακ, δεν το ξέρουμε, πάντως το περιστατικό είναι καταγραμμένο στο βιβλίο του Μένκεν The American Language, και στον 2ο τόμο των Απάντων του Τριανταφυλλίδη, αλλά και τεκμηριώνεται στο απόκομμα της εφημερίδας που βλέπετε εδώ αριστερά, από την Spokane Daily Chronicle (6 Απριλίου 1935).

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, το θηριώδες επώνυμο σχηματίστηκε με τη σωρευτική προσθήκη ενός ονόματος σε κάθε γενιά, και ο κ. Γλαύκος αρνιόταν να το συντομέψει σε «Protopappas» όσο κι αν τον παρακαλούσαν τα παιδιά του. Θα το δεχτούμε σαν αυθεντικό ή θα μείνουμε στον εννιασύλλαβο και 22γράμματο Παπατριανταφυλλόπουλο;

Εκτός βέβαια αν κάποιος σχολιαστής παρουσιάσει κάποιο μακρύτερο επώνυμο!