Μια καινούργια και ύποπτη λέξη

Το ιστολόγιό μας ζει από τις λέξεις και για τις λέξεις, όσο κι αν συχνά ξεστρατίζει σε άλλα μονοπάτια, οπότε δύσκολα θα μπορούσε ν’ αφήσει ασχολίαστες τις δηλώσεις του μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικολάου, στις οποίες γίνεται αναφορά σε μια «καινούργια και ύποπτη λέξη».

Η καινούργια και ύποπτη αυτή λέξη, είναι η ομοφοβία. Συγκεκριμένα, ο άγιος Μεσογαίας δήλωσε ότι: «το πρόβλημα είναι ότι, ενώ στην επικεφαλίδα [το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο] μιλάει και για ξενοφοβία, κάπου μέσα του είναι κρυμμένη και μια άλλη καινούργια και ύποπτη λέξη, η «ομοφοβία»».

Είχα την εντύπωση ότι όσα θα πω παρακάτω, εννοώ τα θέματα ορολογίας και λεξικογραφίας, τα έχουμε συζητήσει ξανά στο ιστολόγιο, αλλά μια αναζήτηση στο γκουγκλ μού έδειξε πως μάλλον λάθος έκανα, κι έτσι προέκυψε το σημερινό άρθρο.

Θα συμφωνήσω με τον άγιο Μεσογαίας ότι η λέξη «ομοφοβία» είναι σχετικά καινούργια. Σύμφωνα με το etymonline.com, η αντίστοιχη αγγλική λέξη που είναι πρότυπό της, η homophobia, δεν έχει ούτε μισόν αιώνα ζωής, αφού καταγράφεται πρώτη φορά το 1969. Όσο για την ελληνική ομοφοβία, μια πρόχειρη έρευνα που έκανα εντοπίζει τις πρώτες της ανευρέσεις γύρω στο 2004. Μάλιστα, στην παλιότερη εμφάνιση που βρήκα, στο περιοδικό ΑΝΤΙ (2004), δίνεται μαζί σε παρένθεση και ο αγγλικός όρος, σημάδι πως επρόκειτο για νεολογισμό.

Δέκα χρόνια ή και πενήντα δεν είναι τίποτα για ένα τόσο αργοκίνητο πράγμα όπως η γλώσσα: γλωσσολογικά μιλώντας, η ομοφοβία είναι καινούργια λέξη, παρά το γεγονός ότι το φαινόμενο που περιγράφει, δηλαδή ο παθολογικός φόβος, η αποστροφή, το μίσος και οι διακρίσεις κατά των ομοφυλοφίλων είναι πανάρχαιο. Αλλά βέβαια, 0 Χίτλερ δεν χρειαζόταν ειδική ορολογία για να στείλει τους ομοφυλόφιλους σε στρατόπεδα φορώντας τους το ροζ τρίγωνο.

Δεν έχω πρόχειρη την τελευταία έκδοση του λεξικού Μπαμπινιώτη για να δω αν περιλαμβάνει τον όρο «ομοφοβία» (και «ομοφοβικός»). Στη δεύτερη έκδοση, τη μόνη που έχω μαζί μου εδώ, δεν λημματογραφείται ο όρος, αλλά αυτό δεν λέει και πολλά αφού αυτή εκδόθηκε το 2005. (Προσθήκη: Η τέταρτη έκδοση (2012), με ενημερώνουν, λημματογραφεί: ομοφοβία, ομοφοβικός, ομοφοβικά).

Στα ελληνικά, η λέξη «ομοφοβία», που όπως είπαμε έχει μπει στη γλώσσα μας τα τελευταία δέκα χρόνια, συνάντησε (και ίσως ακόμα συναντάει) κάποιαν αντίσταση ωσότου γίνει αποδεκτή, όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις νεολογισμών, ιδίως όταν υπάρχουν εναλλακτικές προτάσεις.

Η ομοφοβία είναι απευθείας μεταφορά του αγγλικού homophobia, κι αυτό είναι το μεγάλο της ατού και ταυτόχρονα η πηγή των προβλημάτων του όρου, διότι στα αγγλικά το homo δηλώνει τον homosexual πολύ περισσότερο απ’ ό,τι στα ελληνικά το «όμο-» τον ομοφυλόφιλο, αφού υπάρχουν τόσες και τόσες λέξεις που αρχίζουν από το ίδιο πρόθεμα, από την ομοβροντία ως την ομοψυχία περνώντας απ’ την πλατεία Ομονοίας.

Όταν λοιπόν πρωτοήρθε η homophobia στα μέρη μας και στα κείμενά μας και παρουσιάστηκε ανάγκη να την αποδώσουμε, πολλοί από το σινάφι μας (και μιλάω τώρα για τους μεταφραστές και τους ορολόγους), είχαμε επιφυλάξεις για την απόδοση «ομοφοβία», και χρησιμοποιώ πρώτο πληθυντικό γιατί κι εγώ είχα. Δεν ήταν τόσο διαυγής όσο θα θέλαμε, κι έτσι σκεφτήκαμε εναλλακτικές αποδόσεις, όπως «ομοφυλοφοβία» ή «ομοφυλοφιλοφοβία».

Μπροστά στις αντίζηλές της, η Παναγιώταινα άστραψε σαν καλλονή. Η ομοφυλοφιλοφοβία έχει μεν το χάρισμα της ακρίβειας, αλλά, όπως είχε πει ο Νίκος Λίγγρης, πρέπει να την κοιτάξεις τρεις φορές για να βεβαιωθείς ότι δεν ξέχασες καμιά συλλαβή -για τον ίδιο λόγον άλλωστε έπιασε τόσο πολύ ο όρος γκέι, ή, όπως έλεγε ο μακαρίτης ο Γιώργος Ιωάννου, εξηγώντας γιατί στα μικρά μέρη δεν έπιανε παρέες, καλύτερα να σε πούνε άφιλο παρά το άλλο που έχει και δύσκολη ορθογραφία.

Όσο για την ομοφυλοφοβία, συνδυάζει τα στραβά και των δυο λύσεων: ούτε οικονομική είναι, ούτε διαφανής ή σε σωστό σχηματισμό. Οπότε, οι περισσότεροι (κι εγώ μαζί) αφήσαμε τους δισταγμούς κατά μέρος και υιοθετήσαμε την ομοφοβία, που έχει πια καθιερωθεί.

Αργότερα, μια μικρή μερίδα του ΛΟΑΤ κινήματος άρχισε να προωθεί τον όρο «ομοερωτοφοβία», αλλά κατόπιν εορτής -αλλά πρόκειται για μια μειοψηφία με ιδιόρρυθμες επιλογές (οι ίδιοι, ας πούμε, λένε ‘πούστηδες’ αντί ‘ομοφυλόφιλοι’), χώρια που ο όρος αυτός, με τρεις συλλαβές παραπάνω από την ομοφοβία, δεν είναι, τουλάχιστον στα μάτια τα δικά μου, πολύ σαφέστερος.

Η ομοφοβία λοιπόν είναι η καινούργια λέξη -που μόλις τώρα την έμαθε ο μητροπολίτης Μεσογαίας, πράγμα που, αν το πάρουμε τοις μετρητοίς, δείχνει ότι δεν είναι και πολύ κατάλληλος για πνευματικός ταγός μιας περιοχής, γιατί σημαίνει ότι ο άγιος Μεσογαίας, παρά τις λαμπρές σπουδές του, έχει σταματήσει να ενημερώνεται, δεν διαβάζει τον τύπο, δεν διαβάζει σημαντικές ευρωενωσιακές πράξεις στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αγνοεί ότι η 17η Μαΐου έχει θεσπιστεί από τον ΟΗΕ Παγκόσμια ημέρα κατά της ομοφοβίας. Ευτυχώς που δεν έχουν οι δεσπότες αξιολόγηση!

Όμως ο δεσπότης Μεσογαίας ζήλεψε τη δόξα της Σώτης Τριανταφύλλου, κι όπως η ομοφοβική συγγραφέας έπλασε την ετεροφοβία σαν αντίστοιχο της ομοφοβίας, σαν να λέμε ρατσισμός των αδύνατων κατά των δυνατών και των λίγων κατά των πολλών, έτσι κι εκείνος γνωμάτευσε ότι «Τελικά το πρόβλημα δεν είναι η «ομοφοβία», την οποία μόλις μάθαμε ως λέξη, όσο η ομομανία την οποία καθημερινά ζούμε στην πράξη», πλάθοντας μια νέα λέξη, την «ομομανία», και υποβάλλοντας την εξωφρενική ιδέα ότι οι ομοφυλόφιλοι κυριαρχούν και έχουν επιβάλει το πρόγραμμά τους.

Και άλλα εξωφρενικά έγραψε ο άγιος Μεσογαίας, όπως ας πούμε ότι περίπου εξίσωσε την ομοφυλοφιλία με τη γενοκτονία, μιας και τις αναφέρει πλάι-πλάι στις… ψυχοκοινωνικές διαταραχές.

Δεν ήταν μεμονωμένη περίπτωση η έκρηξη του μητροπολίτη Μεσογαίας. Προηγήθηκαν κι άλλες δηλώσεις σκληροπυρηνικών ιεραρχών, όπως του Πειραιώς ή του Γόρτυνος, αλλά και άλλων. Η ομοβροντία αυτή ασφαλώς είχε στόχο να πιέσει την Ιερά Σύνοδο, όμως γύρισε μπούμερανγκ αφού η ΔΙΣ εξέδωσε μιαν ανακοίνωση η οποία, αν και δεν με ικανοποιεί απόλυτα (και πώς θα μπορούσε) είναι μάλλον θετική. Ίσως να έπιασε τόπο και η επίσκεψη του Αλέξη Τσίπρα στο Αγιονόρος, αν κρίνουμε και από το μήνυμα οργής ενός άλλου αντιδραστικού μητροπολίτη, του Αμβρόσιου Καλαβρύτων (κατά κόσμον Λενής, ιερέας της Χωροφυλακής στα νιάτα του).

Είναι πάντως σαφές ότι μια ενδεχόμενη κυβέρνηση της Αριστεράς, αν και δεν θα ανοίξει από τη μια μέρα στην άλλη όλα τα μέτωπα, θα είναι μεγάλο λάθος να υποστείλει τη σημαία των δικαιωμάτων για όσον καιρό αντιπαλεύει την καμένη γη της οικονομίας, όπως φαίνεται να τη συμβουλεύει ένα άρθρο του θεολόγου Β. Ξυδιά που πρόσφατα είδε το φως και δέχτηκε δικαίως πυρά κριτικής. Υπάρχουν μέτρα που είναι άμεσα και αμέσως εφαρμόσιμα (για να κάνω κι εγώ, για πρώτη ή δεύτερη φορά στη ζωή μου τη διάκριση), που είναι μέτρα θεσμικά και εύκολα, σαν το σύμφωνο συμβίωσης ας πούμε, και που θα δώσουν στην αριστερή κυβέρνηση (αν υπάρξει) δύναμη για να προχωρήσει σε δεύτερο χρόνο και στα πιο ακανθώδη.

Αλλά ξεστράτισα. Επιστρέφω στο μήνυμα του μητροπολίτη Μεσογαίας και παραθέτω ολόκληρη την παράγραφο που μου έκανε μεγάλη εντύπωση: «κοινωνίες όμως που απαγορεύουν τον στιγματισμό και τον έλεγχο των ψυχοκοινωνικών διαστροφών, όπως είναι και οι γενοκτονίες και οι ομοφυλίες, αλλά και ο ρατσισμός, αυτές οι κοινωνίες ούτε κοινωνίες είναι ούτε και δημοκρατίες. Ας μας εξηγήσουν οι υποστηρικτές του νόμου γιατί να προστατεύεται ο αντιρατσισμός και να απαγορεύεται η «ομοφοβία». Τελικά το πρόβλημα δεν είναι η «ομοφοβία», την οποία μόλις μάθαμε ως λέξη, όσο η ομομανία την οποία καθημερινά ζούμε στην πράξη».

Ο άγιος Μεσογαίας διεκδικεί το δικαίωμα στον στιγματισμό, γιατί όχι και στη διαπόμπευση των «διεστραμμένων». Ενώ είναι ο πνευματικός ταγός μιας θρησκείας που χαρακτηρίζεται θρησκεία της αγάπης, ο άγιος Μεσογαίας διεκδικεί το δικαίωμα στο μίσος. Νομίζω πως τέτοιο δικαίωμα δεν πρέπει να του το δώσουμε.