Ο Πολυκαισαρίης της κ. Παναγιωταρέα και άλλα μεζεδάκια

Ξεκινώντας να διευκρινίσω ότι το σημερινό άρθρο ανεβαίνει με αυτόματο πιλότο διότι έχω φύγει από νωρίς για διήμερο ταξίδι (όχι επαγγελματικό, ούτε αναψυχής: μαζοχισμού) -και δεν είμαι βέβαιος ότι θα μπορώ να παρακολουθώ το ιστολόγιο, έστω και μόνο για να ξεμπλοκάρω όσα σχόλια έχει κρατήσει η σπαμοπαγίδα.

Τα σημερινά μεζεδάκια όμως δεν θα πάρουν τον τίτλο «ξενιτεμένα» ή «εκτός έδρας», για τον απλό λόγο ότι στην πιατέλα δεσπόζει ένα θηριώδες μαργαριτάρι, που θα άξιζε ίσως να το ανεβάσουμε σε ξεχωριστό άρθρο -και αυτό δίνει τον τίτλο. Όμως, όπως συνήθως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, θα πρέπει να κάνετε υπομονή. Πρώτα τα ορεκτικά και ύστερα το κυρίως πιάτο.

* Μια ακόμα περίπτωση σύγχυσης των τύπων στα σύνθετα του -άγω, αυτή τη φορά από το Βήμα. Σε ρεπορτάζ για τη νέα ακροδεξιά στροφή του Νικολά Σαρκοζί, διαβάζω: Μετά την εκλογή του το 2007 ο Νικολά Σαρκοζί είχε δεσμευτεί να εισάγει την πολιτική ένωση για άτομα του ιδίου φύλου, όμως δεν το έπραξε κατά τη διάρκεια της προεδρικής θητείας του.

Εδώ έχουμε μια πράξη που θα γινόταν μία φορά, δεν θα την θέσπιζε συνεχώς την πολιτική ένωση. Είχε δεσμευτεί να τη θεσπίσει αλλά δεν το έκανε. Άρα, το κανονικό είναι «είχε δεσμευτεί να εισάξει», για όσους ακολουθούν τον αναλογικό τύπο, που ακόμα δεν είναι πολύ διαδεδομένος αλλά είναι ο μόνος που θα λύσει το πρόβλημα της σύγχυσης -ή, «είχε δεσμευτεί να εισαγάγει» για όσους επιμένουν στον προβληματικό επίσημο τύπο.

* Αγγλικό μεζεδάκι απο το μπλογκ του Γιάνη Βαρουφάκη: In late 1946 France was persuaded by the United States to drop its insistence that German industry be raised to the ground …

Όχι όμως! Razed to the ground, να ισοπεδωθεί, «ες έδαφος φέρειν» που έλεγαν κάποιοι για τους αρχαίους ναούς. Όπως λέει ο φίλος που το έστειλε, «δεν πρέπει να εννοεί αυτούς«.

* Αδωνικό μαργαριτάρι, σε τηλεοπτικό παράθυρο: Αν ακούσετε το βίντεο, στο 1.10 λέει «Ο Γκράμσι πήγε στο σπίτι του Μεταξά…» Εντάξει, στον προφορικό λόγο μπορεί κανείς να μπερδέψει τον Γκράτσι με τον Γκράμσι, κι εγώ μπέρδεψα τις προάλλες τον Σολωμό με τον Βιζυηνό.

* Σε ένα ακόμα άθλιο άρθρο του ο Τάκης Θεοδωρόπουλος δείχνει να αγνοεί βασικούς μηχανισμούς της γλώσσας. Γράφει ότι το σύνθημα «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία» ήταν αναχρονιστικό ακόμα και το 1973 που πρωτοδιατυπώθηκε -αλλά ας δούμε τι λέει ο ίδιος: «Το εμβληματικό σύνθημα του Πολυτεχνείου, «Ψωμί-παιδεία-ελευθερία», ακόμη και τη δεκαετία του εβδομήντα, όταν πρωτακούστηκε, ακουγόταν αναχρονιστικό, πολλώ μάλλον σήμερα. Εξι χρόνια πριν, ο λυρισμός του Μάη του ’68 παρήγαγε συνθήματα κενά περιεχομένου, όπως «Απαγορεύεται το απαγορεύεται» – άρα απαγορεύεται και να λες απαγορεύεται το απαγορεύεται. Ομως δεν ήταν επ’ ουδενί αναχρονιστικά. Το «ψωμί» στο τρίπτυχο του Πολυτεχνείου βγαίνει από άλλη εποχή, από την εποχή που όταν ήθελες να πεις πως πεινάς, έλεγες δεν έχω ψωμί. Σήμερα ακόμη και οι ζητιάνοι σού ζητούν να φάνε μια τυρόπιτα».

Μα, το «ψωμί» ήταν πάντοτε μετωνυμία για το φαγητό. Όταν ο Μακρυγιάννης λέει «Μίαν βραδειά τρώγαμε ψωμί εις το κάστρο με τον Γκούρα και φαμελιάν του…» ασφαλώς δεν εννοεί ότι έτρωγαν σκέτο ψωμί, ξερό και ρέκαλο! Αλλά αν είναι αναχρονιστικό το ‘Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία’, ας το εκσυγχρονίσουμε, κατά τις επιταγές του κ. Τάκη, σε «Τυρόπιτα – Ψωμί – Ελευθερία’. Ευκαιρία είναι επίσης να εκσυγχρονίσουμε και άλλες… αναχρονιστικές παγιωμένες εκφράσεις και να λέμε: Το πούλησα για ένα κομμάτι τυρόπιτα.  Θα πούμε την τυρόπιτα τυροπιτούλα. ΠΑΟΚ και ξερή τυρόπιτα!

* Αρθρογράφος της Lifo περιγράφει το οδοιπορικό του στην εξωτική Ομόνοια: παίρνω ένα φαλάφελ, αισθάνομαι για ένα δευτερόλεπτο άνθρωπος της εποχής μου («στην Αθήνα του 2014 γίνεται μόδα το φαλάφελ») και καθώς ο φρεσκοτηγανισμένος κιμάς πλημμυρίζει τον ουρανίσκο…

Αφελής απορία: έχει κιμά το φαλάφελ που φτιάχνουν στη Σοφοκλέους;

* Η αρρώστια του ευπρεπισμού που έχει πιάσει εδώ και μερικά χρόνια τη δημοσιογραφία μας, έντυπη και ηλεκτρονική, ορίζει ότι όσοι γράφουν γλαφυρά πρέπει πάση θυσία να αποφεύγουν «χυδαία» ρήματα όπως παίρνω, κάνω κτλ. Πρόσφατο παράδειγμα: Η Μιμή Ντενίση εξήγησε ότι «λαμβάνει κάποιο βοήθημα για τον ύπνο». Ο υπεύθυνος ύλης δεν έχει ακόμα προσβληθεί από την αρρώστια και έγραψε στον τίτλο «παίρνει», αλλά, συγνώμη, όταν διαβάζω «λαμβάνει βοήθημα» πάει το μυαλό μου σε κανένα επίδομα, σαν να είχε θεσπιστεί επίδομα ύπνου -και μετά μου λες γιατί χρεοκοπήσαμε…

* Κι άλλη λογιοπληξία σε άρθρο της Ναυτεμπορικής: «Οι πρόσφατοι πολιτικοί χειρισμοί του Έλληνα πρωθυπουργού μεθερμηνεύονται ως κινήσεις απελπισίας, που στο τέλος δεν πρόκειται να δώσουν ώθηση ούτε στο συντηρητικό του κόμμα, ούτε στην ίδια την Ελλάδα». Ναι, αλλά «μεθερμηνεύομαι» θα πει «διατυπώνω εκ νέου με πιο κατανοητό τρόπο». Οι χειρισμοί ερμηνεύονται, απλώς, ως κινήσεις απελπισίας.

* Ωραίο μεταφραστικό μαργαριτάρι σε άρθρο για μια δολοφονία στη Νέα Υόρκη: «Στο διαμέρισμα βρέθηκαν ναρκωτικά, πιθανότατα, όπως γράφει η Daily Μail, ποσότητα κρυσταλλικής μέθης«. Η κρυσταλλική μέθη, βέβαια, δεν υπάρχει -είναι το crystal meth, παναπεί «κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη»!

* Και μετά τα ορεκτικά, περνάμε στο κυρίως πιάτο. Η Εκπρόσωπος Τάφου της ανασκαφής της Αμφίπολης, η καθηγήτρια Πανεπιστημίου κ. Άννα Παναγιωταρέα, ανέβασε τις προάλλες στο Φέισμπουκ ένα άρθρο για την Αλεξάνδρεια ξέχειλο από λυρικόν οίστρο και σπαράγματα καβαφικών στίχων. Εκεί λοιπόν γράφει ότι «περιφέρεσαι αναζητώντας τις μυρωδιές της, τις εξαίσιες μουσικές, εκείνα τα μάτια τα μαβιά, τον Λεύκιο που νέος εκοιμήθη, τους Σευλεκίδες (σικ) και την Κλεοπάτρα με τον Καισαρίωνα, τον Πολυκαισαρίη, που αν δεν τα βρεις δεν φταίει η Αλεξάνδρεια…»

Εντάξει, οι Σευλεκίδες είναι λάθος πληκτρολόγησης (αν και αναρωτιέμαι τι δουλειά είχαν στην Αλεξάνδρεια), και πιο κάτω η οδός Λείψιους ας πούμε ότι κι αυτό παρόραμα είναι (και όχι διασταύρωση της οδού Λέπσιους με τη Λειψία ή τους Λειψούς).

Αλλά ο Πολυκαισαρίης; Πούθε ξεπήδησε αυτός ο υπέροχος Ανύπαρχτος, το νέο μεγάλο απόκτημα της Νομανσλάνδης; Προφανώς η κυρία Παναγιωταρέα διάβασε βιαστικά το ποίημα του Καβάφη για τον Καισαρίωνα, που κατά σύμπτωση τον πρώτο στίχο του τον παρέθεσα παραφρασμένο στην αρχή του χτεσινού μου άρθρου. Στο ποίημα, ο Καβάφης ανακαλεί στη μνήμη του τη μορφή του έφηβου, του γιου του Καίσαρα και της Κλεοπάτρας, και τελειώνει ως εξής:

Και τόσο πλήρως σε φαντάσθηκα,
που χθες την νύχτα αργά, σαν έσβυνεν
η λάμπα μου —άφισα επίτηδες να σβύνει—
εθάρρεψα που μπήκες μες στην κάμαρά μου,
με φάνηκε που εμπρός μου στάθηκες· ως θα ήσουν
μες στην κατακτημένην Aλεξάνδρεια,
χλωμός και κουρασμένος, ιδεώδης εν τη λύπη σου,
ελπίζοντας ακόμη να σε σπλαχνισθούν
οι φαύλοι —που ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίη».

Όπως μας λέει ο Πλούταρχος, μετά την ήττα του Αντωνίου στο Άκτιο η Κλεοπάτρα, για να προφυλάξει τον 17χρονο γιο της, τον είχε στείλει μέσω Αιθιοπίας προς την Ινδία, με άφθονο χρυσάφι, αλλά κάποιοι τον έπεισαν να επιστρέψει στην Αλεξάνδρεια, λέγοντάς του πως ο Οκταβιανός, ο νικητής του Ακτίου και κυρίαρχος πλέον της Αιγύπτου, θα τον έκανε βασιλιά. Ο Οκταβιανός όμως, προτίμησε να ακούσει τη συμβουλή του Άρειου Δίδυμου, ενός φιλοσόφου τον οποίο είχε σε μεγάλη εκτίμηση, ότι «ουκ αγαθόν πολυκαισαρίη» (δεν είναι καλό πράγμα να υπάρχουν πολλοί Καίσαρες, λογοπαίγνιο στον ομηρικό στίχο ‘ουκ αγαθόν πολυκοιρανίη’) -κι έτσι το θανάτωσε το παλικάρι.

Η κυρία Παναγιωταρέα μάλλον νόμισε πως το «Πολυκαισαρίη» (που το έχει και με κεφαλαία ο αθεόφοβος ο Καβάφης) ήταν κάποιο προσωνύμιο του Καισαρίωνα, κι έτσι έγραψε «τον Καισαρίωνα, τον Πολυκαισαρίη». Όταν τη ρώτησε η φίλη Σταυρούλα Τσιπλάκου, καθηγήτρια στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, ποιος ήταν ο «Πολυκαισαρίης», πηρε την απάντηση που βλέπετε αριστερά: «αυτό εύχονταν στο γιο της Κλεοπάτρας» -κάτι σαν «πολύχρονος», ας πούμε!!

(Τώρα έχει διορθώσει την ανάρτησή της σε: «εκείνο το Πολυκαισαρίη»).

Ο ληξίαρχος της Νομανσλάνδης θα ενημερωθεί για να καταχωρήσει τον Πολυκαισαρίη στις δέλτους του, αλλά βέβαια και στο Φέισμπουκ ειπώθηκαν αρκετά έξυπνα αστεία για τη γκάφα της κ. Εκπροσώπου. Μάλιστα, σε μια παρέα γλωσσολόγων που παρακολουθώ τις συζητήσεις τους, γράφτηκαν και μερικές πετυχημένες καβαφικές παρωδίες για το θέμα. Ξεχώρισα μία, της Σταυρούλας Τσιπλάκου. Επειδή όμως το παρωδούμενο ποίημα του Καβάφη, ένα από τα Κρυμμένα, δεν είναι πολύ γνωστό, παραθέτω πρώτα το ποίημα, ώστε να εκτιμηθεί και η δεξιοτεχνία της παρωδίας.

Dünua Güzeli

Το κάτοπτρον δεν μ’ απατά, είν’ αληθής η θέα,
δεν είναι άλλη ως εμέ επί της γης ωραία.
Οι οφθαλμοί μου στίλβοντας αδάμαντας ομοιάζουν,
του κοραλλίου την χροιάν τα χείλη μου πλησιάζουν,
δύο σειραί μαργαριτών το στόμα μου στολίζουν.
Το σώμα μου είν’ εύχαρι, το πόδι μου φημίζουν,
χείρες, λαιμός κατάλευκοι, κόμη μεταξωτή…
πλην, φευ, τι ωφελεί;

Εντός αυτού του μισητού κλεισμένη χαρεμίου,
ποίος το κάλλος μου ορά επί της υφηλίου;
Μόνον αντίζηλοι εχθραί φαρμακευμένον βλέμμα
με ρίπτουν, ή απαίσιοι ευνούχοι, και το αίμα
παγώνει εις τας φλέβας μου ότ’ έρχεται κοντά μου
ο απεχθής μου σύζυγος. Προφήτα, Δέσποτά μου,
σύγγνωθι την καρδίαν μου αλγούσ’ αν εκφωνή,
Aς ήμην Χριστιανή!

Aν εγεννώμην Χριστιανή θα ήμην ελευθέρα
εις πάντας να δεικνύωμαι και νύκτωρ κ’ εν ημέρα·
και άνδρες μετά θαυμασμού, γυναίκες μετά φθόνου
θα ωμολόγουν, βλέποντες το κάλλος μου, εκ συμφώνου, —
Ότι η φυσις ως εμέ άλλην δεν θα παράξη.
Οσάκις θα διέβαινα εν ανοικτή αμάξη
θα επληρούντο της Σταμπούλ με πλήθος αι οδοί
ίνα καθείς με ιδή.

Και η έξοχη παρωδία της Σταυρούλας Τσιπλάκου:

Dünya Polykesaryi

Το φέησμπουκ δεν μ’ απατά, είν’ αληθή τα νέα,
από τον τύμβον με έβγαλεν η Παναγιωταρέα.
Εντός αυτού του μισητού κλεισθείς εγώ μνημείου,
τις ήμην ποίος ήξευρεν επί της υφηλίου;
Οι φαύλοι που ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίης»
Τώρα βλέπουν να εξέρχομαι, περικαλλής, χαρίεις.
πλην, φευ, τι ωφελεί;

Μόνον αντίζηλοι εχθροί φαρμακευμένον βλέμμα
με ρίπτουν, κι οι φιλόλογοι κι οι γλωσσολόγοι ψέμμα,
πλαστόν και ανελλήνιστον καλούν το όνομά μου
και ψέγουν την Εκπρόσωπον. Άννα, μήτερ, μαμά μου,
σύγγνωθι την καρδίαν μου αλγούσ’ αν εκφωνή,
«γιατί, Άννα, γιατί;»

Aν «Καισαρίωνα» μ’ έλεγες, θα ήσο ελευθέρα
εις πάντας να με τσαμπουνάς και νύκτωρ κ’ εν ημέρα·
και Mήτσοι μετά θαυμασμού, Σταυρούλαι μετά φθόνου
θα ωμολόγουν, βλέποντες τον πόδα μου, εκ συμφώνου,
ότι ο τύμβος ως εμού Greek toe δεν θα παράξη.
Θα ήσο, Άννα, και εσύ, με τον Τρυπάνη εντάξει
θα επληρούντο του Καστά με πλήθος οι ουδοί
ίνα καθείς με ιδή.

* Προσέξτε ότι και ο Καβάφης χρησιμοποιεί τον αφορεσμένο τύπο «να παράξει» -και βέβαια η παρωδία τον κρατάει!

* Εύχομαι καλό Σαββατοκύριακο -και να με συγχωρέσετε που θα σας παρακολουθώ όχι εκ του σύνεγγυς αλλά εκ του (πολύ) μακρόθεν!

ΥΓ (Εκ του μακρόθεν; Μα, γίνεται «εκ» και «-θεν»; Κι όμως η φράση «εκ του μακρόθεν» είναι καθιερωμένη και την παραθέτει και ο Μπαμπινιώτης ακόμα. Αλλά τότε, αν είναι δεκτό το «εκ του μακρόθεν» γιατί θεωρείται βαρβαρισμός το «από ανέκαθεν»; Έλα ντε! ίσως επειδή το «εκ του μακρόθεν» έχει το «εκ» που, όσο και να πεις, αποπνέει μιαν αύρα τρισχιλιετιλικιού!)