Ο Βάρναλης, ο παράδεισος και η σοσιαλιστική μασέλα (της Άλκης Ζέη)

Το 2017 η Άλκη Ζέη (1925-2020) εξέδωσε το βιβλίο «Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;» (εκδ. Μεταίχμιο). Ο τίτλος προέρχεται από μια ερώτηση που της έκαναν, όταν ήταν μικρά, τα εγγόνια της.

Στο βιβλίο αυτό, που έχει τον υπότιτλο «Ιστορίες που έζησα – Ιστορίες που έγραψα», περιλαμβάνονται αυτοβιογραφικά κείμενά της (στο πρώτο μερος, που έχει έκταση περίπου τα δύο τρίτα του συνόλου) και κείμενα μυθοπλασίας (στο δεύτερο μέρος), που ναι μεν είχαν ήδη δημοσιευτεί παλιότερα σε βιβλία της, αλλά που τώρα σχολιάζονταν από τη συγγραφέα εκ των υστέρων. Αυτός ο μεταγενέστερος σχολιασμός είναι τυπωμένος με πλάγιους χαρακτήρες για να ξεχωρίζει.

Διάλεξα ένα αυτοβιογραφικό αφήγημα που περιγράφει μια επίσκεψη του Κώστα Βάρναλη στη Μόσχα το 1959 (η Άλκη Ζέη με τον άντρα της, τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, ζούσαν εκεί πολιτικοί πρόσφυγες) και, στον εκ των υστέρων σχολιασμό, μια νέα επίσκεψη της ίδιας της Άλκης Ζέη στη Μόσχα το 2016.

Αν δεν κάνω λάθος, το κείμενο είχε αρχικά δημοσιευτεί στο βιβλίο της Άλκης Ζέη «Η  δωδέκατη γιαγιά και άλλα…» (2000).

Και πριν προχωρήσουμε, θυμίζω ότι συνεχίζεται η ψηφοφορία για τη Λέξη της Χρονιάς, στην ωραιότατη ειδική μας σελίδα.

Ο Βάρναλης, ο παράδεισος και η σοσιαλιστική μασέλα

Δεν ξέρω γιατί εδώ και μερικά χρόνια δεν βλέπω πια τη Μόσχα στον ύπνο μου. Ενώ ονειρεύομαι το Παρίσι συχνά, τα παιδιά μου μικρά που τα μπερδεύω με τα εγγόνια μου, τον Γιώργο, κι ακόμα τη Σάμο και τα παιδικά μου χρόνια, ανεξήγητα η Μόσχα χάθηκε ξαφ­νικά από τον υπολογιστή του νου μου.

Και την έβλεπα πάντοτε σαν μια όμορφη καρτ ποστάλ, είτε χιονισμένη είτε ανοιξιάτικη. Τα δάση, τις σημύδες και τις λίμνες. Λέω τώρα μήπως η ανάμνηση του Βάρναλη στη Μόσχα με κάνει να την ξαναδώ στον ύπνο μου, γιατί μου έχει λείψει.

Ο Βάρναλης στη Μόσχα! Θα ήτανε γύρω στο 1959. Είχε πάρει πριν καιρό το βραβείο Λένιν, μα πέτρινα τα χρόνια ακόμα, δεν έλεγαν να φύγουν, και δεν του έδιναν διαβατήριο στην Ελλάδα για τη Σοβιετική -τότε- Ένωση.

Οι λέξεις της μουσικής ξανά

Επαναλαμβάνω σήμερα ένα άρθρο που είχα δημοσιεύσει εδώ πριν από έξι χρόνια, ελπίζοντας να μην το θυμάστε πολύ καλά οι παλαιότεροι. Παρόλο που είχαν γίνει πολλά και καλά σχόλια στο αρχικό άρθρο, ελάχιστα ενσωματώνω στην αναδημοσίευση επειδή ήδη ήταν μεγάλο το αρχικό άρθρο και έκρινα πως θα παραφορτωνόταν.

Λένε πως η μουσική μπορεί να πει τα πάντα χωρίς να χρησιμοποιεί λέξεις, όταν όμως εμείς οι άνθρωποι μιλάμε για τη μουσική λέξεις βέβαια χρησιμοποιούμε, καθώς και μια ειδική ορολογία –και το σημερινό μας ταξίδι θα περιστραφεί γύρω από αυτή την ορολογία και τις λέξεις της μουσικής.

Η ίδια η μουσική πήρε τ’ όνομά της από τις μούσες· και αρχικά, μουσική τέχνη ήταν κάθε τέχνη που είχε προστάτιδα κάποια από τις εννιά Μούσες, σιγά-σιγά όμως το ουσιαστικό «τέχνη» μαράθηκε κι έπεσε, ενώ η σημασία στένεψε κι έμεινε στη μουσική και στη λυρική ποίηση. Από τα λατινικά, musica, πέρασε η λέξη στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες και έγινε διεθνής.

Όπως διεθνής λέξη έγινε και το μουσείον, που ήταν στην αρχή ο χώρος ο αφιερωμένος στις Μούσες· και επειδή στη Δύση έφτιαχναν στα πάρκα τους σπήλαια αφιερωμένα στις Μούσες, που τα διακοσμούσαν με ένα ιδιαίτερο είδος ψηφιδογραφίας, αυτό ονομάστηκε musaicus, των Μουσών δηλαδή, και από εκεί το ιταλικό mosaico και αντιδάνειο το δικό μας μωσαϊκό, κάποτε ταπεινό και τώρα περιζήτητο· το μωσαϊκό, που μέσω των στίχων της Νικολακοπούλου ακόμα διατηρεί κάποια σχέση με τη μουσική, αφού τα πιο ωραία λαϊκά σε σπίτια με μωσαϊκά τα είχαμε χορέψει.

Η μουσική μιλάει μόνη της, λέγαμε πιο πάνω, αλλά ταυτόχρονα μιλάει τη γλώσσα στην οποία γράφονται τα πιο δημοφιλή μουσικά έργα της εκάστοτε εποχής. Κάποτε, μιλούσε ελληνικά· στην εποχή μας, μιλάει σαφώς αγγλικά· ίσως πριν από τον πόλεμο να μιλούσε γαλλικά, πάντως για πολλούς αιώνες νωρίτερα η μουσική μιλούσε ιταλικά. Και όχι μόνο η μουσική, αλλά και οι μουσικοί μιλούσαν ιταλικά, είτε ήταν Ιταλοί, πράγμα καθόλου σπάνιο καθώς πλήθη Iταλών μουσικών και τραγουδιστών είχαν κατακλύσει τις βασιλικές αυλές και τις λυρικές σκηνές της Ευρώπης, είτε ήταν ντόπιοι και αναγκάζονταν να χρησιμοποιούν την ιταλική ορολογία, ή και την ιταλική γλώσσα. Χαρακτηριστικό είναι ότι όταν η όπερα του Μότσαρτ «Η μεγαλοψυχία του Τίτου» ανέβηκε στην Πράγα τον Σεπτέμβριο του 1791, λίγο πριν από τον θάνατό του, η αυτοκράτειρα Μαρία Λουίζα λέγεται ότι την απέρριψε περιφρονητικά, χαρακτηρίζοντάς την, εις επήκοον όλων, porcheria tedesca, γερμανική γουρουνιά. Η Γερμανίδα αυτοκράτειρα χρησιμοποιούσε την ιταλική γλώσσα για να βρίσει τον κορυφαίο Γερμανό συνθέτη! (και ας μην ανοίξουμε τώρα συζήτηση αν ο Μότσαρτ ήταν Αυστριακός ή Γερμανός). Την ίδια εποχή ο Μότσαρτ είχε αποφασίσει να ξεκόψει με την Αυλή και να στραφεί προς το λαϊκό θέαμα, στα φτηνά θεατράκια των προαστίων, και είχε ήδη κάνει την περισσότερη δουλειά πάνω σε ένα γερμανόφωνο λιμπρέτο του «αδελφού» του, του επίσης ελευθεροτέκτονα Σικανέντερ –κι έτσι γεννήθηκε αυτό το μπερδεμένο αριστούργημα, ο Μαγικός Αυλός, που είχαμε μια φορά την κουβέντα του και αποφανθήκαμε ότι κακώς ειπώθηκε Μαγεμένος σε μετάφραση από τα γαλλικά (La flute enchantée). Αλλά πλατειάζω. Το γεγονός είναι ότι η σοβαρή μουσική, επειδή στην περίοδο της άνδρωσης και της ακμής της ήταν ιταλόφωνη, έχει λεξιλόγιο σχεδόν αμιγώς ιταλικό -και ακόμα και σήμερα, επειδή οι περισσότερες όπερες έχουν λιμπρέτο ιταλικό, οι λυρικοί τραγουδιστές ξέρουν ιταλικά.

Ο Ροβιόλης στην οδό Γραφημώνος και άλλα ραμόνια

Άρθρο για τα ραμόνια, δηλαδή τα παρακούσματα τραγουδιών, έχω βάλει και παλιότερα -τελευταία φορά πριν απο τριάμισι χρόνια. Νομίζω πως το διάστημα που μεσολάβησε είναι αρκετό ώστε κάποιοι παλαιότεροι να μην θυμούνται καλά το προηγούμενο άρθρο και κάποιοι νεότεροι φίλοι να μην έχουν προσθέσει δικά τους σχόλια. Το σημερινό ενσωματώνει τα καλύτερα παραδείγματα από τα προηγούμενα άρθρα μαζί με μερικά καινούργια -και βγήκε σε διάσταση έξτρα λαρτζ.

Ο τίτλος του σημειώματος περιέχει τουλάχιστον μιαν άγνωστη λέξη, χώρια τα δυο κύρια ονόματα. Τι να είναι τάχα το ραμόνι;

Το ραμόνι είναι λέξη παιδική, περίπου ιδιωτική, και στην προκειμένη περίπτωση δική μου. Μικρός, άκουγα τους γονείς μου να τραγουδούν Θεοδωράκη, τον Επιτάφιο, και να λένε:

Μα το καράβι βούλιαξε κι έσπασε το τιμόνι
και στου πελάγου το βυθό πλανιέμαι τώρα μόνη.

Ίσως επειδή δεν μου πήγαινε να συνδέσω την αρρενωπή φωνή του Μπιθικώτση με θηλυκό επίθετο (τώρα μόνη), το παράκουσα: πλανιέμαι το ραμόνι, κι έπλασα με το νου μου κάποιο μικρό ανυπεράσπιστο ζωάκι που περιπλανιέται στο βυθό του πελάγου. Και, «μπαμπά, τι είναι το ραμόνι;» οπότε έγινε μεγάλο γέλιο.

Τέτοια παρακούσματα είναι πολύ διαδεδομένα, ο καθένας έχει τα δικά του, άλλοτε από την παιδική ηλικία και άλλοτε ως ενήλικος. Αποφάσισα να τα λέω ραμόνια, όχι μόνο επειδή το ραμόνι είναι δικό μου, αλλά διότι το ραμόνι χτύπησε δυο φορές. Τι εννοώ; Πριν από μερικά χρόνια, συζητώντας με συνάδελφο που είναι καμιά δεκαριά χρόνια μικρότερος, βρήκα ότι κι εκείνος είχε, σαν παιδί, πλάσει το δικό του ραμόνι, κι εκείνος από τραγούδι του Μίκη, αλλά όχι από τον «Επιτάφιο», παρά από τα «Τραγούδια του αγώνα» -λογικό άλλωστε, αφού είναι μικρότερος δέκα χρόνια. Και στον Ωρωπό, εκεί που λέει: Κλαίει η μάνα τώρα μόνη, κλαιν τα δέντρα τα βουνά, ο φίλος μου συγκινιόταν για το καημένο το ραμόνι που το έκλαιγε η μάνα του. Ίσως επειδή είχε χαθεί και περιπλανιόταν στου πελάγου το βυθό!

Στην αγγλόφωνη ορολογία, τα ραμόνια ονομάζονται Mondegreen, όρος που τον έπλασε η Αμερικανίδα συγγραφέας Σίλβια Ράιτ, το 1954, επειδή όταν ήταν μικρή, παράκουσε τα λόγια μιας παραδοσιακής μπαλάντας, και στον τελευταίο στίχο αντί για

Ye Highlands and ye Lowlands,
Oh, where hae ye been?
They hae slain the Earl O’ Moray,
and laid him on the green

νόμιζε πως λέει: And Lady Mondegreen.

Αντισυνταγματικά μεζεδάκια

Θα το καταλάβατε ότι ο τίτλος αναφέρεται στην πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ με την οποία κηρύσσεται αντισυνταγματικός ο νόμος («Παππά») για τις τηλεοπτικές άδειες. Ως τώρα απέφυγα να σχολιάσω το θέμα, και τώρα το σχόλιό μου θα είναι επί της διαδικασίας περισσότερο.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η συγκρότηση των ανεξάρτητων αρχών γενικά και του ΕΡΣ (ή είναι ΕΣΡ; πάντα το μπέρδευα) ειδικότερα πάσχει δομικά, έχει μια τεράστια τρύπα. Τι εννοώ; Ότι ο ευφυής νομοθέτης είχε τη φαεινή ιδέα να επιβάλει υπεραυξημένη πλειοψηφία (80% θαρρώ) για τη συγκρότηση του ΕΡΣ (ή ΕΣΡ) όπως και άλλων ανεξάρτητων αρχών, θέλοντας με τον τρόπο αυτό να αποθαρρύνει τις στενά κομματικές υποψηφιότητες και να παρακινήσει τα κόμματα να επιδιώξουν ευρύτερες συναινέσεις.

Και ως εδώ καλά. Ωστόσο, είναι ερασιτεχνικό λάθος να μην προβλέπεις μια δικλίδα ασφαλείας -τι θα γίνει αν, παρ’ όλη τη δική σου καλή διάθεση, καταστεί αδύνατο να συγκεντρωθεί αυτή η υπέρμετρα αυξημένη πλειοψηφία. Διότι, αν το ΕΡΣ (ή όποια άλλη ανεξάρτητη αρχή) έχει αρμοδιότητες, είναι ανεπίτρεπτο να μην συγκροτείται ή να μην αναπληρώνονται όσα μέλη του λήγει η θητεία τους ή γερνάνε ή (χτύπα ξύλο) εγκαταλείπουν τον μάταιο τούτο κόσμο -εκτός αν διοριστεί στο ΕΡΣ ο μητροπολίτης Φθιώτιδας των ΓΟΧ.

Δεν φταίει η αντιπολίτευση που στήλωσε τα πόδια και αρνήθηκε να δεχτεί (πέρυσι ακόμα) τα πρόσωπα (τα περισσότερα άξια και από όλο το πολιτικό φάσμα) που πρότεινε η κυβέρνηση, φταίει ο νομοθέτης που δεν έχει προβλέψει δικλίδα [γράφεται και δικλείδα, αλλά τα λεξικά θεωρούν σωστό το: δικλίδα, δεν είναι από την κλείδα]. Διότι και για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας προβλέπεται αυξημένη πλειοψηφία (όχι πάντως τόσο αυξημένη: 66,6% «μόνο») αλλά υπάρχει πρόνοια για μείωση του ορίου στο 60% στην τρίτη ψηφοφορία και, κυρίως, για διάλυση της Βουλής και εκλογή με απλή πλειοψηφία από την επόμενη Βουλή. Αν η εκλογή ΠτΔ διεπόταν από τη λογική της συγκρότησης του ΕΣΡ θα είχαμε ακόμα ΠτΔ τον Χρήστο Σαρτζετάκη.

Θα έπρεπε λοιπόν να υπάρχει πρόβλεψη για το τι θα γίνει αν δεν συγκεντρωθεί η θηριώδης πλειοψηφία του 80%. Χαμήλωμα του ορίου σε πρώτη φάση, και στη συνέχεια κάτι άλλο, π.χ. ορισμός του Συμβουλίου από κάποιο δικαστικό σώμα το οποίο θα διαλέγει προσωπικότητες από καταλόγους που θα υποβάλλουν τα κόμματα (μια ιδέα είναι -θα υπάρχουν και άλλες). Πάντως, το να έχει αρμοδιότητες ένας φορέας και να μην υπάρχει πρόβλεψη για το τι θα γίνει αν δεν μπορεί να συγκροτηθεί ο φορέας, αυτό είναι συνταγή για ανωμαλία. Και στην ανωμαλία, όπως και στην αναμπουμπούλα, ο λύκος χαίρεται -λέγε με καναλάρχη.

* Πάμε τώρα στα μεζεδάκια μας.

Ένα βιβλίο για δώρο

Τις γιορτές κάνουμε δώρα. Το ιστολόγιο αρέσκεται να δίνει (και να δέχεται) βιβλία για δώρα. Όπως είχα πει από την προηγούμενη εβδομάδα, αποφάσισα φέτος  να δημοσιεύσω ένα άρθρο με προτάσεις για βιβλία-δώρα. Όχι τόσο δικές μου προτάσεις, αν και θα κάνω κι εγώ, αλλά κυρίως δικές σας. Αλλά θα βάλω έναν περιορισμό, και θα τον εξηγήσω.

Θα προτείνω λοιπόν βιβλία για να κάνετε δώρα στις γιορτές και θα σας καλέσω να κάνετε κι εσείς τις προτάσεις σας, αλλά όχι οποιαδήποτε βιβλία. Στο άρθρο αυτό, θα ήθελα να περιοριστούμε σε καινούργια βιβλία, βιβλία δηλαδή που κυκλοφόρησαν στην ελληνική γλώσσα στους τελευταίους 12 μήνες -το λέω έτσι για να πιάσουμε και την παραγωγή των περσινών γιορτών, αν και δεν θα ζητήσω πιστοποιητικό από τη Βιβλιονέτ για να δεχτώ μια πρόταση βιβλίου! Περιλαμβάνονται και επανεκδόσεις βιβλίων που ήταν εξαντλημένα (κάνω και μια πρόταση από την κατηγορία αυτή).

Γιατί μόνο καινούργια βιβλία; Επειδή, και το έχω ξαναγράψει, στις πολύ ιδιόμορφες συνθήκες κρίσης που περνάμε σήμερα το μεγάλο πρόβλημα το αντιμετωπίζουν οι νέες εκδόσεις. Παρόλο που τα βιβλία που εκδοθηκαν φέτος είχαν χαμηλότερες τιμές από τα αντίστοιχα περσινά ή προπέρσινα, ο ανταγωνισμός που αντιμετωπίζουν από παλιότερες, καλές και πάμφθηνες εκδόσεις είναι οξύτατος και αναμένεται να ενταθεί ακόμα περισσότερο μέσα στις γιορτές. Βλέπετε, εξαιτίας της κρίσης των εφημερίδων, οι περισσότερες κυριακάτικες εφημερίδες προσφέρουν από ένα βιβλίο (και όχι μόνο) μαζί με κάθε φύλλο τους. Έπειτα, πολλοί εκδοτικοί οίκοι, και μάλιστα από τους κορυφαίους, διαθέτουν το παλιό τους στοκ σε εξευτελιστικές τιμές, με εκπτώσεις που φτάνουν το 80%. Τρίτον, έχουν πληθύνει πολύ τα βιβλιοπωλεία που διαθέτουν μεταχειρισμένα και πάμφθηνα βιβλία, ενώ τώρα τελευταία βλέπω και περίπτερα του κέντρου να βγάζουν πάγκους με παλιά, καλά βιβλία. Και, τέταρτον, μέσα στις γιορτές πολλοί εκδοτικοί οίκοι και άλλοι φορείς κάνουν και έκτακτα μπαζάρ, όπου πάλι διαθέτουν βιβλία κοψοχρονιάς.

Για τον βιβλιόφιλο η κατάσταση αυτή είναι από ευνοϊκή έως παραδεισένια: ακόμα κι όταν το εισόδημά του έχει περικοπεί εξαιτίας της μνημονιακής λαίλαπας, οι εκπτώσεις στα βιβλία είναι ακόμα μεγαλύτερες, οπότε η βιβλιαγοραστική του δύναμη συχνά όχι απλώς δεν έχει μειωθεί, αλλά ίσως και να έχει αυξηθεί, υπό τον όρο ότι αγοράζει μόνο προσφορές και μεταχειρισμένα. Όμως για τον εκδότη, που βγάζει νέα βιβλία, η ίδια κατάσταση είναι ασφυκτική αφού τα καινούργια βιβλία, όσο και να ρίξουν τις τιμές τους, πάντα θα είναι ακριβότερα από τις προσφορές ή από τα μεταχειρισμένα.

Γι’ αυτό θα σας προτείνω, και θα ζητήσω να προτείνετε, μόνο καινούργια βιβλία.

Θα μπορούσε βέβαια να πει κανείς ότι το κάνω για να ευλογήσω τα γένια μου, διότι φέτος έβγαλα κι εγώ βιβλία, και μάλιστα τέσσερα. Δύο εντελώς δικά μου, πιο πρόσφατα τα Λόγια του αέρα, ένα τερπνό και ενδιαφέρον, ελπίζω, φρασεολογικό λεξικό με 1001 παγιωμένες (ή ιδιωματικές) εκφράσεις της ελληνικής γλώσσας, και λίγο παλιότερα τις Οπωροφόρες λέξεις, μια χυμώδη ιστορία των καρπών και των ονομάτων τους. Και άλλα δύο που ήταν επιμέλειες, πρώτα τη συλλογή διηγημάτων Ο μυστηριώδης φίλος και άλλες ιστορίες του Ν. Λαπαθιώτη και πρόσφατα τα Γράμματα από το Παρίσι του Κώστα Βάρναλη. (Δυο άλλα βιβλία μου, που ήταν εξαντλημένα, επανεκδόθηκαν, η Γλώσσα μετ’ εμποδίων και οι Λέξεις που χάνονται).

Όμως πολλά είπα για τον εαυτό μου, προχωράω σε μερικές προτάσεις μου, βιβλία φετινά που σας προτείνω να χαρίσετε για δώρο στις γιορτές. Όπως θα δείτε, οι προτάσεις μου χωλαίνουν σε ένα καίριο σημείο: δεν έχουν σχεδόν καθόλου λογοτεχνικά βιβλία. Εδώ θα πρέπει να συμπληρώσετε εσείς το κενό. Γράφω μερικά λόγια για κάθε βιβλίο που προτείνω, αλλά στις δικές σας προτάσεις αυτό δεν είναι υποχρεωτικό, απλώς καλοδεχούμενο.

Οι λέξεις της μουσικής

Τα τελευταία μας άρθρα ήταν αφιερωμένα στην επικαιρότητα -σχεδόν αναπόφευκτα. Όμως χτες, ένας φίλος, μαζί με την υπογραφή του στην επιστολή διαμαρτυρίας για τη διακοπή της συνεργασίας του Γιάννη Χάρη με τα Νέα, με ρώτησε αν έχω γράψει κανένα άρθρο για τις λέξεις της μουσικής. Κατά σύμπτωση, είχα ένα άρθρο στον παλιό μου ιστότοπο, που δεν το έχω δημοσιεύσει εδώ, οπότε μπορεί να μην το έχετε διαβάσει και ευκαιρία είναι να το ανεβάσω σήμερα, ξανακοιταγμένο, για να πάρουμε μια ανάσα από την καταιγιστική και ζοφερήν επικαιρότητα -και αν δεν έχετε υπογράψει την επιστολή διαμαρτυρίας για τον Γιάννη Χάρη, έχετε καιρό μέχρι τις 6 το απόγευμα ώρα Ελλάδας, οπότε βιαστείτε!

Λένε πως η μουσική μπορεί να πει τα πάντα χωρίς να χρησιμοποιεί λέξεις, όταν όμως εμείς οι άνθρωποι μιλάμε για τη μουσική λέξεις βέβαια χρησιμοποιούμε, καθώς και μια ειδική ορολογία –και το σημερινό μας ταξίδι θα περιστραφεί γύρω από αυτή την ορολογία και τις λέξεις της μουσικής.

Η ίδια η μουσική πήρε τ’ όνομά της από τις μούσες· και αρχικά, μουσική τέχνη ήταν κάθε τέχνη που είχε προστάτιδα κάποια από τις εννιά Μούσες, σιγά-σιγά όμως το ουσιαστικό «τέχνη» μαράθηκε κι έπεσε κι η σημασία στένεψε κι έμεινε στη μουσική και στη λυρική ποίηση. Από τα λατινικά, musica, πέρασε η λέξη στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες και έγινε διεθνής. Όπως διεθνής λέξη έγινε και το μουσείον, που ήταν στην αρχή ο χώρος ο αφιερωμένος στις Μούσες· και επειδή στη Δύση έφτιαχναν στα πάρκα τους σπήλαια αφιερωμένα στις Μούσες, που τα διακοσμούσαν με ένα ιδιαίτερο είδος ψηφιδογραφίας, αυτό ονομάστηκε musaicus, των Μουσών δηλαδή, και από εκεί το ιταλικό mosaico και αντιδάνειο το δικό μας μωσαϊκό, κάποτε ταπεινό και τώρα περιζήτητο· το μωσαϊκό, που μέσω των στίχων της Νικολακοπούλου ακόμα διατηρεί κάποια σχέση με τη μουσική, αφού τα πιο ωραία λαϊκά σε σπίτια με μωσαϊκά τα είχαμε χορέψει.

Ο Ροβιόλης κατοικεί στην οδό Γραφημώνος

Το σημείωμα αυτό, που το υποσχέθηκα πριν από μερικές μέρες, αναβιώνει ένα παλιότερο σημείωμά μου, για το ραμόνι και τα λουμπέσα, που εδώ και καιρό λογάριαζα να το ξαναπαρουσιάσω, μια και έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που είχε πρωτοεμφανιστεί και πολλοί φίλοι του ιστολογίου δεν το έχουν διαβάσει (όταν το δημοσίεψα, το ιστολόγιο δεν είχε κλείσει δέκα μέρες ζωής και δεν ήταν πολύ γνωστό) και, το κυριότερο, δεν έχουν συνεισφέρει τα σχόλιά τους.

Κατά σύμπτωση, τις προάλλες ήρθε στο προσκήνιο η θρυλική Νομανσλάνδη, και μου φάνηκε πως πολλά «ραμόνια» μπορούν να πολιτογραφηθούν αμέσως Νομανσλανδιανοί, κι έτσι μ’ ένα σμπάρο χτυπάμε πολλά τρυγόνια. Επειδή όμως μας διαβάζουν και φίλοι που δεν καταλαβαίνουν την ορολογία, πρέπει να εξηγηθώ. Τι είναι ραμόνι;

Το ραμόνι είναι λέξη παιδική, περίπου ιδιωτική, και στην προκειμένη περίπτωση δική μου. Μικρός, άκουγα τους γονείς μου να τραγουδούν Θεοδωράκη, τον Επιτάφιο, και να λένε:

Μα το καράβι βούλιαξε κι έσπασε το τιμόνι
και στου πελάγου το βυθό πλανιέμαι τώρα μόνη.

Ίσως επειδή δεν μου πήγαινε να συνδέσω την αρρενωπή φωνή του Μπιθικώτση με θηλυκό επίθετο (τώρα μόνη), το παράκουσα: πλανιέμαι το ραμόνι, κι έπλασα με το νου μου κάποιο μικρό ανυπεράσπιστο ζωάκι που περιπλανιέται στο βυθό του πελάγου. Και, «μπαμπά, τι είναι το ραμόνι;» οπότε έγινε μεγάλο γέλιο.

Τέτοια παρακούσματα είναι πολύ διαδεδομένα, ο καθένας έχει τα δικά του και περιμένω να τα αναφέρετε εδώ. Αποφάσισα να τα λέω ραμόνια, όχι μόνο επειδή το ραμόνι είναι δικό μου, αλλά διότι το ραμόνι χτυπάει πάντα δυο φορές. Τι εννοώ; Πριν από λίγο καιρό, συζητώντας με συνάδελφο που είναι καμιά δεκαριά χρόνια μικρότερος, βρήκα ότι κι εκείνος είχε, σαν παιδί, πλάσει το δικό του ραμόνι, κι εκείνος από τραγούδι του Μίκη, αλλά όχι από τον Επιτάφιο, παρά από τα Τραγούδια του αγώνα -λογικό άλλωστε, αφού είναι μικρότερος δέκα χρόνια. Και στον Ωρωπό, εκεί που λέει: Κλαίει η μάνα τώρα μόνη, κλαιν τα δέντρα τα βουνά, ο φίλος μου συγκινιόταν για το καημένο το ραμόνι που το έκλαιγε η μάνα του. Ίσως επειδή είχε χαθεί και περιπλανιόταν στου πελάγου το βυθό!