Τα αυτιά του καρλαύτη

Το αυτί, μαζί με το αυγό, είναι λέξεις που προκαλούν ηθικό πανικό για την ορθογραφία τους· πόλεμος κόντεψε να γίνει όταν ο Μ. Τριανταφυλλίδης πρότεινε να γράφονται «αφτί» και «αβγό» στα σχολικά βιβλία, παρόλο που η γραφή αυτή βασιζόταν σε ετυμολογήσεις που πρώτος τις είχε εισηγηθεί ο υπερσυντηρητικός Γ. Χατζιδάκις, ο γλωσσολόγος που στάθηκε αμείλικτος εχθρός της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1917, θυσιάζοντας στην καταπολέμησή της και την επιστημονική του ακεραιότητα (δείτε το βιβλίο του Γενηθήτω φως, που τώρα το επανεκδίδουν κάτι υπερακροδεξιοί, να καταλάβετε τι εννοώ).

Ο Χατζιδάκις πρότεινε «αφτί» επειδή υποστηρίζει, και σωστά, ότι το μεσαιωνικό αφτίον προέρχεται από συνεκφορά: τα ωτία > τα ουτία > ταφτία, άρα δεν δικαιολογείται το δίψηφο αυ. Ωστόσο, μπροστά στο θόρυβο που ξεσηκώθηκε, ο Τριανταφυλλίδης έκανε πίσω, αποδεχόμενος τις γραφές αυτί και αυγό.

Όταν το 1998 πρωτοκυκλοφόρησε το λεξικό Μπαμπινιώτη, πέρα από τη φασαρία με το λήμμα «Βούλγαρος», πολλοί ήταν εκείνοι που σοκαρισμένοι είδαν να προτείνονται οι ορθογραφίες αβγό και αφτί και το θεώρησαν καινοφανές δείγμα έσχατης παρακμής της γλώσσας, αγνοώντας ότι οι προτάσεις αυτές έχουν γίνει σχεδόν έναν αιώνα νωρίτερα, από έναν στυλοβάτη του καθεστώτος. Προσωπικά, στο θέμα αυτό ήμουν επαμφοτερίζων –άλλοτε έγραφα αυτί και άλλοτε αφτί χωρίς να έχω ιδιαίτερη άποψη επί του θέματος. Τελικά αποφάσισα να ακολουθώ την ορθογραφία του ΛΚΝ σε όλες τις περιπτώσεις (όλες; όχι όλες –υπάρχει μία και μοναδική εξαίρεση), οπότε γράφω αυτί και αυγό.

Αν θα γράψουμε «αυτί», λογικό είναι να γράψουμε και «κουτσαύτης», παρόλο που το «κουτσάφτης» είναι συχνότερο (να σημειωθεί ότι ο ορθογράφος του word ενώ δέχεται και το αυτί και το αφτί, κοκκινίζει σαν λάθος τον κουτσαύτη). Άρα, θα γράψουμε και «καρλαύτης». Αλλά τι είναι ο καρλαύτης;

Η λέξη είναι και επώνυμο, Καρλαύτης, είχα έναν φίλο που είχε έναν φίλο που λεγόταν έτσι –και, αν δεν κάνω λάθος, υπάρχει (και) στη Λακωνία. Υπάρχει και παραλλαγή, Χαρλαύτης. Σαν ουσιαστικό, η λέξη δεν υπάρχει στα λεξικά, ούτε τα μικρά, ούτε τα μεγάλα, ούτε τα παλιά ούτε τα καινούργια –εκτός κι αν δεν έψαξα καλά. Υπάρχει μόνο στο αντίστροφο της Άννας Συμεωνίδη-Αναστασιάδη, αλλά το αντίστροφο απλώς καταγράφει λέξεις, δεν δίνει ερμηνείες, κι έτσι από εκεί δεν θα μάθουμε τι σημαίνει.

Επιπλέον, η λέξη δεν γκουγκλίζεται ή μάλλον υπεργκουγκλίζεται –με αυτόν τον νεολογισμό που μόλις έβγαλα, εννοώ ότι δεν μπορείτε να βρείτε τι σημαίνει η λέξη, γιατί οι γκουγκλιές κυριαρχούνται από αναφορές στο κύριο όνομα Καρλαύτης, κι έτσι οι Καρλαύτηδες σκεπάζουν τον καρλαύτη.

H λέξη καρλαύτης υπάρχει και στον Καπετάν Μιχάλη του Καζαντζάκη, στις πολύ πρώτες σελίδες, στην περιγραφή του παραγιού τού ήρωα. Ο παραγιός ήταν καρλαύτης, λέει ο Καζαντζάκης, αλλά κι αυτό δεν μας φωτίζει πολύ –ασφαλώς θα είναι κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που είχαν τα αυτιά του, αλλά αν ήταν μεγάλα, μικρά, στραβά, πεταχτά, μακρόλουβα, βλογιοκομμένα ή μυτερά αυτό δεν το μαθαίνουμε. Αν το πάμε με τις πιθανότητες, μεγάλα θα ήταν.

Kαι στην συγκεκριμένη περίπτωση όποιος πήγε με τις πιθανότητες κέρδισε, διότι καρλαύτης σημαίνει πράγματι αυτόν που έχει μεγάλα αυτιά. Το βρήκα δοκιμάζοντας διάφορους συνδυασμούς στο γκουγκλ, και τελικά βρήκα καναδυό γλωσσάρια διαλεκτικών λέξεων, που δίνουν όμως πρώτη την παραλλαγή γαρλαύτης ή γκαρλαύτης. Την παραλλαγή γαρλαύτης την λημματογραφεί και ο Δημητράκος, μόνος αυτός από όλα τα λεξικά. Και εξηγεί: ο έχων μεγάλα αυτιά, γαϊδουραύτης. Περιέργως το Ιστορικό Λεξικό της Ακαδημίας δεν έχει τον γ(κ)αρλαύτη, παρόλο που το Γ έχει εκδοθεί ολόκληρο.

Από το ερμήνευμα του Δημητράκου σκέφτομαι μήπως ο γαρλαύτης παράγεται από τη λ. γαϊδουραύτης. Μια τέτοια παραγωγή δεν μπορεί να αποκλειστεί, αλλά μου φαίνεται ότι δεν είναι αυτονόητη.

Αν πάρουμε τις ενδείξεις που έχουμε, η λέξη ακούγεται ή ακουγόταν στην Κρήτη, στη Λακωνία, αλλά και στην Εύβοια (συμπληρώστε στα σχόλια, παρακαλώ).

Το περίεργο είναι ότι ενώ στις περισσότερες πηγές φαίνεται ότι ο πρώτος ή ο επικρατέστερος τύπος για τη λέξη είναι γαρλαύτης, ως κύριο όνομα ο τύπος αυτός είναι σχεδόν ανύπαρκτος (στο γκουγκλ τουλάχιστον), ενώ κυριαρχούν οι Καρλαύτηδες και οι Χαρλαύτηδες. Αυτό θα μπορούσε να εξηγείται με το ότι οι Γαρλαύτηδες άλλαξαν το όνομά τους για να μη θυμίζει, από το αρχικό του γράμμα, τον γάιδαρο, όπως ας πούμε κάποιοι Ξεπαπαδάκηδες το έκαναν Τσεπαπαδάκης.

Τέλος πάντων, εγώ περισσότερα δεν ξέρω για τα αυτιά του καρλαύτη· περιμένω από εσάς να μου πείτε αν ξέρατε τη λέξη (όχι απλώς ως επώνυμο), σε ποιο μέρος της Ελλάδας την έχετε ακούσει, και αν έχετε καμιάν ιδέα για την ετυμολογία της.