Ο μύθος της μίας ψήφου

Προχτές αναφέρθηκα στο κοτσανούργημα (έτσι ονομάζω μια περίτεχνη κοτσάνα θηριωδών διαστάσεων) μιας δικηγόρου που πρόσκειται στο κόμμα του κ. Καμμένου, η οποία κατηγόρησε την κ. Άννα Διαμαντοπούλου ότι η Ελληνική γλώσσα δεν έγινε η επίσημη γλώσσα της Ευρώπης, με διαφορά μιας ψήφου από την Αγγλική, της δικής της αρνητικής σε βάρος της Ελληνικής γλώσσας ψήφου. Φυσικά, κάτι τέτοιο ποτέ δεν συνέβη, η κυρία αυτή μέσα στο μυαλό της έχει μπλέξει μια αλήθεια (η κ. Διαμαντοπούλου πρότεινε να γίνουν τα αγγλικά επίσημη γλώσσα της χώρας μας) και έναν γνωστό, παλιό μύθο (ότι τάχα τα ελληνικά για μία ψήφο δεν έγιναν επίσημη γλώσσα των ΗΠΑ). Με την ευκαιρία λοιπόν, κι επειδή στο ιστολόγιο δεν έχουμε μιλήσει για τον μύθο αυτό, δημοσιεύω σήμερα, ξαναδουλεμένο, ένα παλιό μου άρθρο για τον μύθο της μίας ψήφου, που είχε πρωτοδημοσιευτεί στον παλιό μου ιστότοπο και στο βιβλίο μου «Γλώσσα μετ’ εμποδίων«.

Αυτός ο μύθος είναι παλιός: τον θυμάμαι από τα χρόνια που πήγαινα δημοτικό σχολείο, και σίγουρα ακούγεται από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Αν έχετε κάποια ηλικία, είναι πολύ πιθανό να τον έχετε κι εσείς ακούσει όταν πηγαίνατε σχολείο. Σε αντίθεση με άλλους μύθους, π.χ. το Λερναίο, ο μύθος της μίας ψήφου δεν διαδόθηκε χάρη στο Διαδίκτυο, αλλά αντίθετα χάρη στο Διαδίκτυο διευκολύνθηκε η ανασκευή του.

Ο μύθος λοιπόν λέει ότι μόλις κέρδισαν την ανεξαρτησία τους οι Ηνωμένες Πολιτείες το 1776, οι νομοθέτες τους θέλησαν να αποφασίσουν ποια γλώσσα θα είναι η επίσημη του νεοσύστατου κράτους. Και καθώς τα αγγλικά θύμιζαν την αποικιοκρατία, κάποιοι πρότειναν (λέει ο μύθος) να επιλεγούν τα ελληνικά σαν επίσημη γλώσσα του κράτους, αφού τα ελληνικά ήταν η γλώσσα που γέννησε τη δημοκρατία. Η ψηφοφορία έγινε και για μία μόνο ψήφο τα ελληνικά ηττήθηκαν και προκρίθηκαν τα αγγλικά, λέει ο μύθος, κι έτσι χάσαμε την ευκαιρία να έχουμε τη γλώσσα μας κοσμοκράτειρα κι εμείς να τρώμε με χρυσά κουτάλια σαν προνομιακοί της εκπρόσωποι (αυτό δεν το λέει ο μύθος αλλά το σκέφτονται ίσως μερικοί). Ποια ελληνικά όμως υποτίθεται ότι έχασαν την ψηφοφορία; Τα αρχαία ελληνικά, υποθέτω -αλλά αυτό σπάνια δηλώνεται σαφώς (δείτε όμως και στο τέλος).

Ξαναλέω ότι ο μύθος αυτός δεν κυκλοφορεί και πολύ στις μέρες μας επειδή έχει ανασκευαστεί πειστικά. Ωστόσο, σε πολλές ιστοσελίδες (δεν βρίσκω τώρα την αρχική πηγή, που ήταν μια ελληνοαμερικανική οργάνωση) θα βρείτε ένα παράθεμα που αποδίδεται στον Ξενοφώντα Ζολώτα, που φαίνεται να υιοθετεί τον μύθο της «μίας ψήφου»: «Ο Ουάσιγκτον, ο Τζέφερσον, ο Άνταμς και άλλοι όταν συνέτασσαν το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών στα 1787 –που ισχύει με μερικές νέες παραγράφους, που ψηφίστηκαν για προσαρμογή στις νέες εξελίξεις, μέχρι σήμερα στον αρχικό κορμό του– είχαν προτείνει η γλώσσα του νέου κράτους να είναι η ελληνική, προς τιμή της γλώσσας του Έθνους εκείνου, που πρώτο γέννησε και ελίκνισε τη Δημοκρατία και τη διέδωσε στον κόσμο. Για μία ψήφο μόνο προκρίθηκε και υιοθετήθηκε τελικά η αγγλική αντί της ελληνικής».

Δεν αποκλείω να το είχε γράψει αυτό ο Ζολώτας πριν από καμιά πενηνταριά χρόνια, γιατί την εποχή εκείνη ο μύθος ήταν πράγματι διαδεδομένος. Φυσικά, η αλήθεια είναι ότι καμιά τέτοια ψηφοφορία δεν έχει γίνει· ούτε για τα ελληνικά, ούτε για καμιά άλλη γλώσσα. Τα πρακτικά και τα άλλα επίσημα κείμενα του Κογκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών υπάρχουν στη διάθεση του καθενός και καμιά ψηφοφορία δεν καταγράφεται για την ανάδειξη επίσημης γλώσσας. Στην πραγματικότητα, πουθενά στο Σύνταγμα των ΗΠΑ ή σε άλλο θεσμικό ή νομοθετικό κείμενο της χώρας δεν υπάρχει ορισμός επίσημης γλώσσας. Τα αγγλικά είναι η εκ των πραγμάτων επίσημη γλώσσα, αλλά δεν έχουν θεσμική κατοχύρωση. Πιο σωστά: δεν έχουν μέχρι στιγμής, τουλάχιστον, διότι, όπως ίσως θα έχετε ακούσει, στις μέρες μας όντως υπάρχουν προτάσεις να κατοχυρωθούν θεσμικά τα αγγλικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, σαν ανάχωμα στη δημογραφική άνοδο των ισπανόφωνων.

Το ενδιαφέρον είναι ότι ο μύθος αυτός, δηλαδή ότι τα ελληνικά έχασαν για μία ψήφο την ευκαιρία να αναδειχτούν σε επίσημη γλώσσα των νεαρών ΗΠΑ, κυκλοφορεί και σε άλλες παραλλαγές, όπου στη θέση της ηττημένης για μία ψήφο γλώσσας είναι τα εβραϊκά (που δήθεν είχαν επιλεγεί ως γλώσσα της Παλαιάς Διαθήκης), τα γαλλικά (ως γλώσσα του ορθού λόγου), τα πολωνικά ή τα γερμανικά, που είναι και η πιο συχνή παραλλαγή. Μάλιστα, το 1987, σε κάποιες τοπικές εκλογές στις ΗΠΑ, η τοπική εκλογική επιτροπή, θέλοντας να δείξει ότι και μία ψήφος μετράει, ανέφερε ότι για μία μόνο ψήφο τα αγγλικά έγιναν επίσημη γλώσσα αντί των γερμανικών.

Στην τελευταία περίπτωση, βρίσκουμε τον κόκκο αλήθειας που υπάρχει στον πυρήνα των περισσότερων μύθων. Πρέπει καταρχάς να θυμηθούμε ότι οι γερμανικής καταγωγής Αμερικανοί είναι πάρα πολλοί· σήμερα στις ΗΠΑ 45 εκατομμύρια πολίτες δηλώνουν γερμανική καταγωγή (απογραφή του 2000). Στις νεοσύστατες Ηνωμένες Πολιτείες, υπήρχαν πολλοί γερμανικής καταγωγής πολίτες που δεν ήξεραν αγγλικά ή ήξεραν ελάχιστα. Έτσι, τον Μάρτιο του 1794 μια ομάδα Γερμανών που ζούσαν στην πολιτεία Βιρτζίνια υπέβαλε στο Κογκρέσο αναφορά, ζητώντας να μεταφράζονται οι ομοσπονδιακοί νόμοι στα γερμανικά. Η πρόταση αυτή συζητήθηκε στο Κογκρέσο στις 13 Ιανουαρίου 1795· όχι να γίνουν τα γερμανικά επίσημη γλώσσα, αλλά να μεταφράζεται στα γερμανικά το κείμενο των ομοσπονδιακών νόμων για τους πολίτες που δεν καταλάβαιναν αγγλικά. Μια επιτροπή του Σώματος πρότεινε να κυκλοφορεί μια γερμανική μετάφραση των νόμων σε μικρότερο αριθμό αντιτύπων· η σύσταση αυτή της επιτροπής δεν συγκέντρωσε πλειοψηφία. Σε διαδικαστική πρόταση των υποστηρικτών της μετάφρασης, που ζητούσαν να μη λάβει απόφαση αμέσως το Σώμα, η ψηφοφορία έδωσε το αποτέλεσμα 42 κατά και 41 υπέρ (να η περίφημη διαφορά της μίας ψήφου!). Μάλιστα, ο πρόεδρος του Σώματος, ο Φρέντερικ Μούλενμπεργκ, που είχε γεννηθεί στη Γερμανία αλλά ήταν οπαδός της αφομοίωσης και της αγγλικής γλώσσας, αρνήθηκε να την ψηφίσει (όμως ήταν συνηθισμένο να μην ψηφίζει ο Πρόεδρος του Σώματος).

Έτσι γεννήθηκε ο μύθος ότι τα γερμανικά έχασαν για μία ψήφο την ευκαιρία να γίνουν επίσημη γλώσσα και ότι την καθοριστική αρνητική ψήφο την έριξε ο (Γερμανός) Φ. Μούλενμπεργκ -πρόκειται για τον λεγόμενο «Μύθο του Μούλενμπεργκ«. υτό που είπαμε παραπάνω, ότι τα αγγλικά δεν είχαν ποτέ επίσημη θεσμική κατοχύρωση, δεν σημαίνει ότι στην πράξη δεν γίνονταν διακρίσεις ενάντια στους μη αγγλόφωνους. Πολλές πολιτείες είχαν χρησιμοποιήσει τη γλώσσα για να εισαγάγουν διακρίσεις σε πολιτειακό επίπεδο εναντίον των ομάδων μεταναστών, ενώ χαρακτηριστική είναι η κατάθεση, στις αρχές του 20ού αιώνα, του διευθυντή μιας σιδηροδρομικής εταιρείας που κατηγορήθηκε ότι ξεθεώνει στη δουλειά τους εργάτες του: «Δεν υποφέρουν αυτοί· ούτε καν μιλάνε αγγλικά!»

Για να ξαναγυρίσουμε στα δικά μας, ο μύθος της μίας ψήφου έχει πια ξεθωριάσει. Ούτως ή άλλως, ακόμα και στην εντελώς υποθετική περίπτωση που μια πλειοψηφία αιθεροβαμόνων φιλελλήνων στο Κογκρέσο ψήφιζε να γίνουν τα ελληνικά επίσημη γλώσσα, θα ήταν εντελώς αδύνατο να επικρατήσει κάτι τέτοιο στην πράξη αφού τα ελληνικά ήταν πέρα για πέρα άγνωστα σε όλους τους Αμερικανούς πολίτες (την εποχή εκείνη οι Έλληνες μετανάστες ήταν ελάχιστοι). Αυτό το σχεδόν αυτονόητο γεγονός το βλέπουν πολλοί και ίσως γι’ αυτό το λόγο ο «μύθος της μίας ψήφου» δεν έχει και τόση πέραση σήμερα.

Σε μια αντισημιτική παραλλαγή του μύθου, που, όπως ήταν φυσικό, οφείλεται στον Κώστα Πλεύρη, την καθοριστική μία ψήφο την έριξε ένας «αμερικανοεβραίος μισέλλην», ο «Δανιήλ Γουέμπστερ». Αναλυτικά τα γράφω εδώ, και δεν έχω όρεξη να επαναλάβω τις πλευρικές ανοησίες, αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι:

α) όταν μια ψηφοφορία κρίνεται με διαφορά μίας ψήφου, δεν μπορεί να είναι καθοριστική μόνο η ψήφος ενός προσώπου, όλες οι ψήφοι είναι εξίσου καθοριστικές. Θέλω να πω, αν υποθέσουμε ότι έγινε ψηφοφορία η οποία κρίθηκε, έστω, με 42-41 ψήφους, δεν υπάρχει βάση για να ξεχωρίσουμε την μία ψήφο του «αμερικανοεβραίου μισέλληνα»· κάθε άλλη αρνητική ψήφος από τις (έστω) 42 είναι εξίσου καταδικαστική –εξόν πια κι αν εβραίοι μισέλληνες ήταν και οι σαρανταδυό που ψήφισαν όχι!

β) o ΝτάνιελΓουέμπστερ δεν ήταν εβραίος· το όνομα Ντάνιελ, που ίσως άναψε τα αντισημιτικά λαμπάκια του Πλεύρη, είναι βιβλικό, πολύ κοινό στους αγγλοσάξονες.

γ) έτσι κι αλλιώς, ο δαιμόνιος μισέλλην Ντάνιελ Γουέμπστερ γεννήθηκε το 1782, επομένως την εποχή που υποτίθεται έγινε η κρίσιμη ψηφοφορία ήταν περίπου οκτώ ή ίσως δώδεκα ετών!

Παρ’ όλο όμως που ο μύθος αυτός έχει περιπέσει σε ανυποληψία, κατάφερε να πείσει ακόμα και έναν επιφανή ιστορικό. Το στοιχείο αυτό που μου το γνωστοποίησε πέρσι το καλοκαίρι ένας καλός φίλος, το δημοσιεύω για πρώτη φορά εδώ.

Στο γνωστό βιβλίο «Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας, 1770-2000» του Ρίτσαρντ Κλογκ (στο πρωτότυπο: Richard Clogg, A concise history of Greece), που πάντως έχει δεχτεί έντονα αρνητική κριτική από έναν τουλάχιστον Έλληνα ιστορικό, διαβάζουμε, στην πρώτη-πρώτη σελίδα: «Ο σεβασμός που είχε εξασφαλίσει η γλώσσα και ο πολιτισμός του αρχαίου ελληνικού κόσμου σε όλη την Ευρώπη (αλλά και στις τότε νεοσύστατες Ηνωμένες Πολιτείες, όπου τα αρχαία ελληνικά παραλίγο να υιοθετηθούν ως επίσημη γλώσσα)». Το επίμαχο απόσπασμα στο πρωτότυπο: «(and, indeed, in the infant United States where ancient Greek was almost adopted as the official language)».

Ο Ρίτσαρντ Κλογκ είναι γνωστός ιστορικός -το να υιοθετεί έναν μύθο αφενός προσθέτει λίγο κύρος στον μύθο αλλά αφετέρου αφαιρεί αρκετό κύρος από το έργο του, θα έλεγα. Εγώ πάντως έγραψα στον καθηγητή Κλογκ, και παρόλο που ήταν καλοκαίρι και παρόλο που είχα χρησιμοποιήσει μια διεύθυνση που βρήκα στο Διαδίκτυο και που δεν την κοίταζε συχνά, δέκα μέρες αργότερα μου απάντησε, μεταξύ άλλων τα εξής: I cannot remember where I read about discussion of the possibility of adopting ancient Greek as an official language in the US. I remember that E.P. Panagopoulos was writing a book on the influence of  ancient Greece on the founding fathers but I am not sure whether it ever appeared. It may be that in discussion with him I got the idea. You may well be right and we should consign the notion, like that of the ‘krypho skholeio’, to the waste paper basket. At least I am in respectable company if the idea was popularized by Xenophon Zolotas! I shall look further into the matter and if I cannot find solid evidence I shall amend the passage in the third edition which I am working on. It could be that there was vague talk in the circle of Jefferson (who as I expect you know corresponded with Korais) of some such idea.

Αν κυκλοφορήσει η τρίτη έκδοση του βιβλίου, ελπίζω χωρίς τον μύθο, θα χαρώ που θα έχω βοηθήσει να «βγει κι αυτό το δοντάκι», κατά την έκφραση του Ελισαίου Γιανίδη.

Προσθήκη, 2013: Πράγματι, η τρίτη έκδοση του συγγράμματος δεν αναφέρει τίποτε για τη «μία ψήφο», όπως είχε την καλοσύνη να με ενημερώσει με ηλεμήνυμα ο κ. Clogg. Πολύ χαίρομαι!