Περιμένοντας να ανοίξει η κάλπη

Σήμερα ψηφίζουμε. Από τον Φλεβάρη του 2009 που λειτουργεί το ιστολόγιο έχουμε περάσει όχι λίγες εκλογικές Κυριακές: τέσσερις βουλευτικές εκλογές (το 2009, δυο φορές το 2012 και οι φετινές), δύο ευρωεκλογές (του 2009 και του 2014), και δυο περιφερειακές και δημοτικές εκλογές από δυο γύρους (το 2010 και το 2014, αν και ο πρώτος γύρος συνέπιπτε με τις ευρωεκλογές) -σήμερα όμως έχουμε μια πρωτόγνωρη διαδικασία, το δημοψήφισμα. Πρωτόγνωρη για το ιστολόγιο, αλλά πρωτόγνωρη και για τους επισκέπτες του, αφού μόνο όσοι έχουν περάσει τα 60 θα έχουν προλάβει να ψηφίσουν στο προηγούμενο δημοψήφισμα του 1974 -τότε το εκλογικό δικαίωμα ήταν στα 21, και πιθανόν να μην είχαν και όλοι οι δικαιούχοι μπορέσει να βγάλουν βιβλιάριο.

Μια παράδοση που έχει το ιστολόγιο τέτοιες εκλογικές Κυριακές είναι να δημοσιεύει γελοιογραφίες εποχής από παλαιότερες συναφείς εκλογικές αναμετρήσεις.

Ιδού λοιπόν αριστερά, μια και αναφερθήκαμε στο δημοψήφισμα του 1974,  μια γελοιογραφία του Κώστα Μητρόπουλου από το Βήμα της 8.12.1974. Θυμίζω ότι τότε το ερώτημα ήταν Αβασίλευτη ή Βασιλευόμενη Δημοκρατία, και τα ψηφοδέλτια είχαν χρώμα πράσινο για την Αβασίλευτη και καφέ για τη Βασιλευόμενη. «Αγαπάτε το πράσινο» και «Ο καφές κάνει κακό», έλεγε ο πατέρας μου, θυμάμαι. Κάτι ανάλογο λέει και ο τσολιάς του Μητρόπουλου, παίζοντας με τον Σταμάτη και τον Γρηγόρη της τροχαίας.

Το σημερινό δημοψήφισμα, όπως έχουμε ξαναπεί, είναι το όγδοο στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους. Όπως ξαναγράψαμε, έχουν προηγηθεί άλλα εφτά δημοψηφίσματα, από το 1920 έως το 1974: το 1920 για να γυρίσει ο Κωνσταντίνος, το 1924 για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας, το 1935 για την παλινόρθωση της βασιλείας, το 1946 για την επάνοδο του Γεωργίου Β’ στον θρόνο, το 1968 και το 1973 τα δυο δημοψηφίσματα της χούντας, και το 1974 για την αβασίλευτη δημοκρατία. Τα περισσότερα από αυτά κάθε άλλο παρά δίκαια και ελεύθερα ήταν, πάντως όλα τους αφορούσαν τη μορφή του πολιτεύματος ή έστω το Σύνταγμα της χώρας -οπότε και πάλι, έμμεσα, το πολίτευμα. Το σημερινό, το όγδοο δημοψήφισμα είναι το πρώτο δημοψήφισμα του ελληνικού κράτους που δεν αφορά τη μορφή του πολιτεύματος ή τον ανώτατο άρχοντα.

Το δημοψήφισμα του 1968 ήταν απροκάλυπτα ανελεύθερο και νόθο, του 1973 ήταν σχεδόν ελεύθερο και όχι εντελώς νόθο: στην Αθήνα μάλιστα άφησαν να βγάλει 49% Όχι (αν θυμάμαι καλά). Υπήρχε επίσης μια σχετική ελευθερία στον Τύπο και οι μεγάλες αθηναϊκές εφημερίδες, ιδίως η Βραδυνή και τα έντυπα του ΔΟΛ, είχαν ταχθεί ανοιχτά με το Όχι -και οι γελοιογράφοι τους. Σε παλιότερο άρθρο είχαμε δει μια σειρά από γελοιογραφίες του Βασίλη Χριστοδούλου στη Βραδυνή. Εδώ αριστερά βλέπουμε μια γελοιογραφία του Μητρόπουλου πάλι, από τα Νέα αυτή τη φορά στις 28.7.73, μια μέρα πριν από το χουντικό δημοψήφισμα. Εσύ στους τοίχους, λέει το Όχι στο Ναι, αλλά εγώ στις κάλπες. Θα μπορούσαμε να αλλάξουμε τη λεζάντα και να πούμε «Εσύ στα ΜΜΕ κι εγώ στις κάλπες» (ή, στα κανάλια), αφού η μονολιθικότητα της προβολής του Ναι από τα ιδιωτικά κανάλια έσπασε κάθε ρεκόρ χειραγώγησης και παραπληροφόρησης -μένει να δούμε αν έφερε αποτέλεσμα ή αν λειτούργησε ως μπούμερανγκ.

Εκτός από το Ναι και το Όχι, αύριο υπάρχει επίσης η επιλογή του Άκυρου, που την προτείνει το ΚΚΕ (αν και σε δεύτερη φάση ο Δ. Κουτσούμπας διεύρυνε τη γκάμα προτείνοντας επίσης το λευκό ή την αποχή).

Εκτός λάθους, το σημερινό είναι το πρώτο δημοψήφισμα στο οποίο το ΚΚΕ δεν υποστηρίζει τη μία από τις δύο βασικές επιλογές (έχω μιαν επιφύλαξη για το δημοψήφισμα του 1935 διότι δεν έχω τα κιτάπια μου πρόχειρα και ο Ριζοσπάστης είχε διακόψει την έκδοσή του εκείνη την περίοδο).

Θα θυμούνται οι παλιότεροι ότι στο δημοψήφισμα του 1974 το ΚΚΕ είχε ταχθεί υπέρ της Αβασίλευτης και είχε διαδραματίσει ενεργότατο ρόλο, τα δε μέλη του συμμετείχαν και στις κοινές επιτροπές αντιμοναρχικού αγώνα που με τα πούλμαν τους όργωναν την ύπαιθρο. Αλλά και στο δημοψήφισμα του 1924 το ΚΚΕ είχε συστήσει στα μέλη και τους οπαδούς του να ταχθούν αποφασιστικά με το Ναι (στη Δημοκρατία), θεωρώντας ότι η αστική δημοκρατία ήταν πρώτο βήμα προς την εργατοαγροτική δημοκρατία -όπως δείχνει και το σκίτσο που έβαλα, που δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη στις 13.4.1924, τη μέρα του δημοψηφίσματος δηλαδή, και καλεί σε «Ναι. Όλοι Ναι!» Δίπλα υπήρχε άρθρο που εξηγούσε τον χαρακτήρα του Ναι των κομμουνιστών. Την εποχή εκείνη, βλέπετε, το σκεπτικό το αναπτύσσανε στην εφημερίδα τους, δεν το τυπώνανε να το ρίξουν στην κάλπη.

Προβλέψεις για το δημοψήφισμα δεν θα διακινδυνεύσω. Είναι τόσο ρευστά τα πράγματα, που «όλα» είναι δυνατά. Και είναι τόσο πολωμένη και κατακερματισμένη η κοινωνία μας, που ανάλογα με τους ανθρώπους που συναναστρέφεται κανείς μπορεί να σχηματίσει την εντύπωση ότι επίκειται συντριπτική επικράτηση του Όχι ή θριαμβευτική νίκη του Ναι -ή οποιαδήποτε άλλο από τα ενδιάμεσα αποτελέσματα. Πάντως, αυτή την πόλωση, κι αν είναι αναπόφευκτη μεταξύ πολιτικών δυνάμεων πρέπει να φροντίσουμε να την χαλαρώσουμε ανάμεσα σε ανθρώπους, σε συναδέλφους, σε φίλους. Από αύριο τα πράγματα θα είναι δύσκολα, ό,τι και να έρθει, και θα χρειαστούμε να μπορούμε να συζητάμε.