Το… προσβλητικό Γιουνανιστάν

Στο Διαδίκτυο δημιουργούνται θέματα για ψύλλου πήδημα, οπότε δεν πρέπει να μας παραξενεύει που, αυγουστιάτικα, έγινε μεγάλη συζήτηση, και όχι μόνο στα κοινωνικά μέσα, για το γεγονός ότι η τουρκική τηλεόραση, κατά τη μετάδοση του φιλικού αγώνα μπάσκετ Τουρκίας-Ελλάδας από το τουρνουά της Κωνσταντινούπολης, στις τριγράμματες συντμήσεις των ονομάτων των χωρών, που εμφανίζονται μαζί με τα εικονίδια των σημαιών των χωρών, χρησιμοποίησε όχι την επίσημη σύντμηση GRE για τη χώρα μας, αλλά τη σύντμηση YUN, από το Yunanistan, όπως λέγεται η Ελλάδα στα τούρκικα.

Είναι αυτό θέμα ικανό να προκαλέσει θόρυβο; Ίσως όχι, αλλά «για ένα όνομα ζούμε» και οι χώρες είναι ευαίσθητες ως προς το όνομά τους (και, ενίοτε, ως προς το όνομα άλλων χωρών). Πάντως, ο Γιώργος Βασιλακόπουλος, πρόεδρος της Ομοσπονδίας Καλαθοσφαίρισης, που είδα να τον αποκαλούν «ισχυρό άνδρα» του μπάσκετ στην Ελλάδα και θυμάμαι ότι από τη δεκαετία του 1980 τον αποκαλούν έτσι, δήλωσε:

Πρέπει όμως να πω ότι εκνευρίστηκα πολύ από το γεγονός ότι οι Τούρκοι ανέφεραν την Εθνική μας ως Γιουνανιστάν. Δεν έπρεπε ούτε η ΕΡΤ να το δεχθεί, έπρεπε να το καλύψει με κάποιο τρόπο. Είναι ανεπίτρεπτο και απαράδεκτο αυτό που συνέβη.

Όταν ο Γ.Β. λέει ότι η ΕΡΤ έπρεπε «να το καλύψει με κάποιο τρόπο» υποθέτω ότι παραπέμπει σε μια παλιότερη (το 2009) μετάδοση αγώνα της Ελλάδας εναντίον της Ακατονόμαστης χώρας, όπου στην οθόνη της πολωνικής τηλεόρασης εμφανιζόταν η τριγράμματη σύντμηση MKD (ποιος να ξέρει τι σημαίνει αυτό, ίσως Μικάδος), η επίσημη τριγράμματη σύντμηση όπως είναι αναγνωρισμένη από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή, και που η ΕΡΤ που αναμετάδιδε τον αγώνα κάλυψε με τσιρότο όπως έκαναν παλιά στις τολμηρές φωτογραφίες έξω από τους κινηματογράφους.

Αλήθεια, είναι τόσο προσβλητικό το YUN ώστε να κατηγορείται η ΕΡΤ που δεν το κάλυψε; Και γιατί κάποιοι να προσβάλλονται;

Από τον ιστότοπο news247.gr ζήτησαν τη γνώμη μου για το θέμα, και απάντησα τα εξής:

Απ’ ό,τι βλέπω, η τουρκική τηλεόραση έβαλε τις συντετμημένες ονομασίες των δύο χωρών στα τουρκικά: TÜR (με διαλυτικά, από το Türkiye) και YUN (από το Yunanistan).

 Κάτι εντελώς ανάλογο θα ήταν αν η ελληνική τηλεόραση έγραφε ΕΛΛ – ΓΑΛ σε μια αναμέτρηση Ελλάδας-Γαλλίας (και όχι GRE-FRA που είναι οι διεθνείς ονομασίες).

Σε μια διεθνή διοργάνωση με συμμετοχές από πολλές χώρες, η οποία αναμεταδίδεται σε πολλές χώρες, έχει νόημα η χρήση της επίσημης διεθνούς σύντμησης, αλλά σε μια φιλική αναμέτρηση προς το εγχώριο κοινό δεν βλέπω γιατί να μας ενοχλεί η χρήση της εγχώριας γλώσσας.

Παρεμπιπτόντως, το Yunanistan έχει ελληνικότατη ετυμολογία, αφού παραπέμπει στους Ίωνες: αυτούς τους Έλληνες γνώρισαν οι Πέρσες και οι άλλοι ανατολικοί λαοί, και με αυτό το όνομα ονόμασαν όλους τους Έλληνες –γιουνάν στα περσικά και στα αραβικά, και μετά στα τούρκικα, γιαβάν στα εβραϊκά.

Αναγκαστικά ήμουν σύντομος. Και ενώ έχουμε ασχοληθεί στο ιστολόγιο με το «τι λένε για μας«, η λεξιλογική διερεύνηση σε εκείνο το άρθρο είχε εστιαστεί στο πώς μας λένε οι δυτικοί γείτονες, που χρησιμοποιούν το Greece και τις συναφείς λέξεις, διότι, όπως είχα γράψει, «τo όνoμα με τo oπoίo γνωρίζoυν τη χώρα μας όλoι oι εταίρoι μας στην ΕΕ είναι τo Greece, Grèce, Griechenland ή κάπoιo άλλo από τις παραλλαγές τoυ, πάντoτε παρόμoιo και συνήθως αναγνωρίσιμo· μεγαλύτερη απόκλιση έχoυμε στα φινλανδικά, όπου η Ελλάδα λέγεται Kreikka (και o Έλληνας Κreikkalainen), καθότι oι φινλανδoί δεν πoλυσυμπαθoύν τoν φθόγγo g- στην αρχή των λέξεων. Αλλά και σλαβικές γλώσσες τρέφουν παρόμοια αντιπάθεια στον αρχικό φθόγγο gr· έτσι, ας πούμε, στα τσέχικα η Ελλάδα είναι Řecko και ο έλληνας είναι Řek (προφέρεται περίπου Ρζέτσκο/Ρζεκ).

Πoλύ μελάνι έχει χυθεί γύρω από την πρoέλευση τoυ oνόματoς αυτoύ· επειδή δεν είναι αυτό τo αντικείμενό μας, ας πoύμε μόνo ότι η πρoέλευση της λέξης Greece, Greek είναι ελληνική. Η λέξη γραικός απαντά, έστω και σπάνια, σε αρχαία κείμενα, πχ. στον Αριστοτέλη, που λέει για την αρχαία (γι’ αυτόν) Ελλάδα, την περιοχή μεταξύ Αχελώου και Δωδώνης, την οποία κατοικούσαν οι Σελλοί «και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί νυν δ’ Ελληνες» (Μετεωρολογικά 352b)».

Ωστόσο, οι ανατολικοί γείτονες δεν γνώρισαν Γραικούς αλλά Ίωνες. Κι έτσι η Ελλάδα είναι στα αραβικά al-Yunan [اليونان], στα τατζίκικα Yunon [Юнон], στα αρμένικα Hounastan [Հունաստան], στα αζέρικα Yunanıstan και στα εβραϊκά Hebrew yavan [יוון], που όλα τους ανάγονται στους Ίωνες, και μάλιστα η εβραϊκή λέξη μπορεί να ανάγεται στον αρχαϊκό τύπο Ἱάϝονες, Ιάονες.

Δεν είμαι έτοιμος να γράψω περισσότερα εν μέσω ραστώνης για το θέμα, ίσως άλλη φορά. Σημειώνω πάντως ότι και στα σανσκριτικά είναι γιαβάνα η Ελλάδα και, αυτό μ’ αρέσει, η αυλαία του θεάτρου λέγεται σε διάφορες ινδικές γλώσσες γιαβανίκα, που από το όνομα της Ελλάδας προέρχεται. Είπαμε, χρειάζεται αναλυτικότερο άρθρο.

Για να ξαναγυρίσω στο «προσβλητικό» Γιουνανιστάν, διάβασα τη γνώμη κάποιου, που έλεγε ότι θεωρεί το Γιουνανιστάν προσβλητικό επειδή, λέει, οι Τούρκοι χρησιμοποιούν την κατάληξη αυτή για τις παλαιές κτήσεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, άρα είναι δηλωτική υποτέλειας. Δεν ισχύει αυτό, αφού την Αλβανία, που ανήκε στην Οθωμανία, την αποκαλούν Arnavutluk, ενώ την Ινδία, που δεν ανήκε, Hindistan.

Κατά τη δική μου γνώμη, η αντίδραση των συμπατριωτών μας που ενοχλήθηκαν οφείλεται, υποθέτω, στο ότι έχουν συνδέσει την κατάληξη -σταν με «τριτοκοσμικές» χώρες της Ασίας σαν το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Και μπορεί οι ίδιοι ακριβώς συμπολίτες μας να ελεεινολογούν την πατρίδα μας (κι αυτό γινόταν και πολύ πριν εκδηλωθεί ανοιχτά η κρίση) αποκαλώντας την οι ίδιοι Ελλαδιστάν, αλλά δεν δέχονται να το ακούν από τους άλλους.

Αλλά θα ακούσω και τη γνώμη σας, αν εσάς σας ενοχλεί το Γιουνανιστάν. Πάντως, από τη δεύτερη εικόνα οθόνης που βρήκα είναι φανερό ότι χρησιμοποιήθηκε στη μετάδοση αποκλειστικά η τουρκική γλώσσα, οπότε ήταν λογική η χρήση του Γιουνανιστάν, όπως κι εμείς θα γράφαμε Γαλλία τη France.

Και για να κλείσουμε με άλλου είδους λεξιλογικά, προσέξτε το φύλλο των στατιστικών στοιχείων του ματς στη δεύτερη εικόνα. Το maç istatistikleri είναι οι «στατιστικές ματς». Οι Τούρκοι δεν μπορούν να προφέρουν το αρχικό συμφωνικό σύμπλεγμα του s με άλλο σύμφωνο, και βάζουν μπροστά το ι- για να «ευκολύνουν» την προφορά, κι έτσι, ιστατιστίκ η στατιστική (και λερ ο πληθυντικός). Το ίδιο θεματάκι έχουν και οι Ισπανοί που όμως βάζουν το e- (estadística η στατιστική), ενώ οι γείτονές τους Ιταλοί δεν έχουν πρόβλημα με το βρόμικο s- και λένε με άνεση σμπρίγκατι και σντρούτσολο.

Επίσης, ενώ στο ribaund και στο asist αναγνωρίζουμε τις αγγλικές λέξεις φωνητικά μεταγραμμένες, το top calma πρέπει να είναι τα κλεψίματα -διότι βέβαια top είναι η μπάλα, το τόπι που λέμε εμείς, άλλη μια περίπτωση που η τουρκική λέξη, που σε εμάς ως δάνειο έχει πάθει δείνωση σημασίας, στα τουρκικά διατηρεί την κυριολεξία της. Αμφιβάλλω αν στη μπασκετική καθομιλουμένη χρησιμοποιείται καθόλου ο όρος «τόπι», ενώ στην ποδοσφαιρική αργκό λέμε ότι ξέρει καλά το τόπι ο παίχτης και έστειλε το τόπι στο πλεχτό. Αλλά και για το τόπι αξίζει ξεχωριστό άρθρο, επειδή όμως το αρθρογραφικό χρέος μου αυξάνεται με ρυθμούς ταχύτερους από το ελληνικό, θα σταματήσω εδώ. Καλημέρα σας!