Το 18,33% του ουρανού

Το σημερινό άρθρο είναι επικαιροποιημένη επανάληψη ενός παλιότερου, προπέρσινου -και μάλιστα επανάληψη επανάληψης, αφού και το προπέρσινο ήταν επίσης επικαιροποιημένη επανάληψη ενός άρθρου του 2013. Αλλά αυτή η ανακύκλωση δεν γίνεται επειδή το παλιότερο άρθρο είχε περάσει απαρατήρητο, ούτε επειδή δεν προλαβαίνω να γράψω φρέσκο, αλλά επειδή πιστεύω ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που εξακολουθεί να μην έχει διευθετηθεί και που πρέπει να διευθετηθεί, οπότε δεν βλάφτει να το επαναλαμβάνω. Βέβαια, πρέπει να το πω, λίγοι συμφωνούν μαζί μου -αλλά τι να κάνουμε, θα το αντέξω.

Σήμερα έχουμε 8 Μαρτίου, την παγκόσμια μέρα της γυναίκας, οπότε αναδημοσιεύω το προπέρσινο άρθρο μου. Επικαιροποιημένο, αφού τα στοιχεία σε σχέση με τη συμμετοχή των γυναικών στη Βουλή και στην κυβέρνηση έχουν αλλάξει από τότε, δεδομένου ότι μεσολάβησαν οι εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015.  Βέβαια, οι ταχτικοί θαμώνες του ιστολογίου θα έχετε μάλλον τοποθετηθεί ήδη -αλλά τίποτα δεν σας εμποδίζει να επαναλάβετε την άποψή σας, αν δεν βαριέστε, χώρια που δεν αποκλείεται να έχετε σε κάποιο σημείο μεταβάλει άποψη.

Σύμφωνα με το γνωστό ρητό, «Οι γυναίκες είναι το μισό του ουρανού». Εδώ θα ταίριαζε το χαριτολόγημα που λέγαμε στα φοιτητικά μου χρόνια («το άλλο μισό στην Κίνα βρίσκεται»), και θα ταίριαζε επειδή το ρητό έχει κινέζικη προέλευση, αφού αν δεν κάνω λάθος το είπε ο Πρόεδρος Μάο. Μάλιστα, η αρχική μορφή είναι: «Οι γυναίκες κρατάνε το μισό του ουρανού». Είτε έτσι είτε αλλιώς, η φράση «μισό του ουρανού» έχει καθιερωθεί διεθνώς, μάλιστα μια διεθνής ΜΚΟ που προωθεί την ισότητα των φύλων λέγεται Half the sky movement. Το μισό του ουρανού στη θεωρία, στην πράξη αρκετά λιγότερο, καθώς σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου οι γυναίκες έχουν λειψή εκπροσώπηση στα κέντρα λήψης αποφάσεων και στους κρατικούς θεσμούς, ιδίως στα υψηλά κλιμάκια. Οπότε, δεν μπορούμε να μιλάμε για το μισό του ουρανού -ένα 20% μπορεί να είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα.

Στη χώρα μας, η υποεκπροσώπηση των γυναικών είναι σοβαρή και μόνιμη. Ακόμα χειρότερα, στη Βουλή που προέκυψε από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 ο αριθμός των γυναικών μειώθηκε αισθητά σε σύγκριση με τη Βουλή του Ιανουαρίου 2015: αυτή τη στιγμή έχουμε μόνο 55 γυναίκες επί συνόλου 300 βουλευτών (ποσοστό 18,33%), ενώ στη βραχύβια βουλή των πρώτων μηνών του 2015 είχαμε 70 (23,3%) που είναι και το ρεκόρ από καταβολής ελληνικού κράτους. Η σημερινή επίδοση είναι χειρότερη ακόμα και από τη Βουλή του Ιουνίου 2012, που είχε 63 γυναίκες (ποσοστό 21%) και λίγο μόνο καλύτερη από τον αριθμό του 2009 (52 γυναίκες). Εννοείται ότι στα παλαιότερα χρόνια ο αριθμός των γυναικών ήταν ακόμα μικρότερος.

Η μείωση της εκπροσώπησης των γυναικών στη Βουλή στις τελευταίες εκλογές οφείλεται στη μείωση του αριθμού των βουλευτριών του ΣΥΡΙΖΑ. Πράγματι, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε εκλέξει 45 γυναίκες τον Γενάρη (ποσοστό 30,2%), αλλά τον Σεπτέμβριο εξέλεξε μόνο 32 (ποσοστό 22,2%). Πολύ χαμηλό, αλλά δυστυχώς εξακολουθεί να είναι το μεγαλύτερο από όλα τα άλλα κόμματα -στη ΝΔ το ποσοστό των γυναικών είναι ντροπιαστικά χαμηλό, μόνο 11 σε 76 (14,5%). Τα άλλα κόμματα έχουν ολιγομελείς κοινοβουλευτικές ομάδες, οπότε είναι λιγότερο ασφαλής η εξαγωγή συμπερασμάτων.

Αν το δούμε σε διεθνή κλίμακα, το τωρινό ποσοστό γυναικείας εκπροσώπησης στη Βουλή, το 18,3%, είναι ελάχιστα τιμητικό στην παγκόσμια κατάταξη. Βρισκόμαστε μόλις στην 107η παγκόσμια θέση και στην 24η θέση από τις 28 χώρες της ΕΕ, πίσω ακόμα και από συντηρητικές χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες ή το Τατζικιστάν.

Μια μικρή βελτίωση σημειώθηκε, αντίθετα, όσον αφορά το ποσοστό γυναικών στην κυβέρνηση,  το οποίο πάντως παραμένει πολύ χαμηλό: έχουμε 8 γυναίκες σε 49 υπουργικούς θώκους. Απαράδεκτο, αν και καλύτερο από το 6/45 της πρώτης κυβέρνησης Τσίπρα. Δεν έχω κάνει ενδελεχείς έρευνες, αλλά κατά πάσα πιθανότητα κάποια από τις προηγούμενες κυβερνήσεις θα είχε περισσότερες γυναίκες.

Επιπλέον, η Ελλάδα είναι μία από τις σχετικά λίγες χώρες του κόσμου που δεν είχε ποτέ γυναίκα σε αιρετό ανώτατο αξίωμα (πρωθυπουργό, πρόεδρο δημοκρατίας, μονάρχη -ούτε καν αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, παρά μόνο την υπηρεσιακή Βασιλική Θάνου στην κυβέρνηση που διενέργησε τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015). Βέβαια, η ανάρρηση γυναίκας στο ανώτατο αξίωμα δεν σημαίνει αυτόματα ότι η θέση της γυναίκας στην εν λόγω χώρα είναι αξιοζήλευτη. Πολλές μουσουλμανικές χώρες, όπου η θέση των απλών γυναικών είναι δεινή, έχουν αναδείξει πρωθυπουργούς ή προέδρους γυναίκες που ανήκαν σε ισχυρές οικογένειες της ελίτ (Πακιστάν, Ινδονησία, Μπαγκλαντές, ίσως και άλλες). Ή, η παντοδυναμία της Ίντιρα Γκάντι στην Ινδία δεν άλλαξε την κακή θέση των γυναικών στην τεράστια χώρα, όπως δείχνουν τα συνεχή ειδεχθή εγκλήματα που γίνονται με θύματα γυναίκες. Ωστόσο, και ο συμβολισμός έχει την αξία του και προς το παρόν η Ελλάδα έχει αυτό το στίγμα (που, όπως δείχνουν τα πράγματα, θα αργήσει να φύγει).

Θα πει κανείς ότι οι γυναίκες δεν εφαρμόζουν κάποια διαφορετική πολιτική από τους άντρες -όπως περίτρανα έδειξε, ας πούμε, η πρωθυπουργία της Μάργκαρετ Θάτσερ στη Βρετανία ή τώρα της Αγκέλας Μέρκελ στη Γερμανία. Θα συμφωνήσω διαφωνώντας. Όταν η γυναίκα είναι σαν τη μύγα μες στο γάλα, εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα, αισθάνεται ότι για να ανταποκριθεί στο αξίωμά της πρέπει να απαρνηθεί το φύλο της. Αν όμως οι γυναίκες ήταν περισσότερες, ας πούμε οι μισές ή σχεδόν, τότε θα λειτουργούσαν φυσιολογικά.

Για το λόγο αυτό δεν βρίσκω άστοχη την πρόταση που εφαρμόζεται σε άλλες χώρες, να επιβάλλεται ποσόστωση, έτσι ώστε υποχρεωτικά ο αριθμός των γυναικών στα ψηφοδέλτια να είναι τουλάχιστον το 40% -ή, για να το διατυπώσουμε πιο ουδέτερα, έτσι που κανένα από τα δύο φύλα να μην έχει εκπροσώπηση κάτω από 40% ή έστω 33% για αρχή. Με την ευκαιρία της συνταγματικής αναθεώρησης, το θέμα της καθιέρωσης ποσόστωσης έρχεται και πάλι στην επικαιρότητα. Κάποιου είδους ποσόστωση ήδη εφαρμόζεται στις εσωκομματικές εκλογές πολλών κομμάτων -τουλάχιστον αυτό γινόταν στον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά νομίζω και στο ΠΑΣΟΚ. Στην Πολιτική Γραμματεία του ΣΥΡΙΖΑ μάλλον δεν υπάρχει ποσόστωση αλλά το ποσοστό των γυναικών είναι οριακά αποδεκτό (9 στα 27 μέλη). Οριακά μόνο όμως.

Πολλοί θεωρούν αντιδημοκρατικές τις ποσοστώσεις θεωρώντας ότι αποτελούν νόθευση της δημοκρατίας τις ποσοστώσεις, όμως πολύ χειρότερη νόθευση είναι κατά τη γνώμη μου η σημερινή υποεκπροσώπηση των γυναικών. Η πείρα έχει δείξει ότι οι θετικές διακρίσεις είναι απαραίτητες για να αντισταθμιστούν μακροχρόνιες αντίρροπες διακρίσεις. Φυσικά, διακρίσεις κατά των γυναικών δεν υπάρχουν μόνο στη δημόσια σφαίρα αλλά και στον ιδιωτικό τομέα. Στις μεγάλες επιχειρήσεις είναι πολύ μικρός ο αριθμός των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια (γύρω στο 15% σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις που διάβασα).

Το 2011 στη Γαλλία ψηφίστηκε ο νόμος Κοπέ-Ζιμερμάν, με βάση τον οποίο, από το 2017, το ποσοστό των γυναικών στα ΔΣ των επιχειρήσεων που είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο πρέπει να είναι τουλάχιστον 40%. Τον Ιανουάριο, στις 120 μεγαλύτερες επιχειρήσεις της χώρας το ποσοστό αυτό είχε επιτευχθεί κατά μέσον όρο. Παρόμοια πρόταση, πάλι για ποσοστό 40%, παρουσιάστηκε και σε επίπεδο ΕΕ αλλά σκόνταψε στις αντιρρήσεις πολλών κρατών μελών και πλέον δεν είναι υποχρέωση αλλά ευχή ενόψει του 2020.

Εσείς ποια γνώμη έχετε; Πιστεύετε ότι θα ήταν θετική η καθιέρωση ποσοστώσεων για τη γυναικεία εκπροσώπηση στη Βουλή; Θα φτάσουμε ποτέ στο 50% του ουρανού;