Μακεδονία όπως Λουξεμβούργο;

Ίσως ζούμε μέρες ιστορικές. Η συμφωνία για το όνομα της γειτονικής χώρας, που δίνει ελπίδες ότι θα λύσει ένα πρόβλημα που εδώ και 27 χρόνια έχει εξελιχτεί σε βραχνά, ανακοινώθηκε προχτές το απόγευμα απο τους δυο πρωθυπουργούς, τον Αλέξη Τσίπρα και τον Ζόραν Ζάεφ, τουλάχιστον στις γενικές της γραμμές.

Το κείμενο της συμφωνίας κατατεθηκε στη Βουλή χτες το βράδυ, και την ώρα που γράφω αυτές τις γραμμές στους περισσότερους ιστότοπους υπάρχει μόνο σε μορφή εικόνας, αν και εδώ τη βρίσκω σε μορφή κειμένου που επιτρέπει την αναζήτηση. Καλό ειναι να το κοιτάξουμε.

Θα πω μερικές πρωτες σκέψεις για το θέμα και περιμένω και τα δικά σας σχόλια.

Οι πρώτες μου εντυπώσεις είναι ότι πρόκειται για μια πολύ καλή συμφωνία. Καταρχάς, η προτεινόμενη ονομασία («Βόρεια Μακεδονία») συμφωνεί απόλυτα με τη λεγόμενη εθνική γραμμή, δηλαδή της σύνθετης ονομασίας με γεωγραφικό προσδιορισμό. Να θυμίσω ότι πολλοί από τους άλλους όρους που είχαν ακουστεί, όπως Νέα Μακεδονία, Μακεδονία του Ίλιντεν ή Μακεδονία-Σκόπια (όρο που τον είχε δεχτει η ελληνική διπλωματία το 2007) ήταν προβληματικοί είτε επειδή ο προσδιορισμός δεν ήταν γεωγραφικός είτε επειδή θεωρήθηκαν ότι περιέχουν αλυτρωτικές αναφορές.

Βέβαια, πρέπει να πούμε ότι ενώ η ελληνική διπλωματία εδώ και πολλά χρονια διαπραγματευόταν προσπαθώντας (και μην καταφέρνοντας καν) να πετύχει τον στόχο της σύνθετης ονομασίας, οι ίδιες πολιτικές δυνάμεις στο εσωτερικό της χώρας συντηρούσαν τον πρωτοφανή στρουθοκαμηλισμό ότι τάχα ισχύουν τα δεδομένα του 1993 και νανούριζαν τον ελληνικό λαό με το παραμύθι ότι τάχα απο εμάς και μόνο και από την καλή μας διάθεση εξαρτάται το πώς θα ονομαστεί το γειτονικό κράτος -με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν πολλοί συμπατριώτες μας που αυτή τη μεγάλη επιτυχία της ονομασίας «Βόρεια Μακεδονία» να την εισπράττουν ως ήττα ή έστω να τη δέχονται με αμηχανία.

Εκτός όμως από το όνομα καθαυτό, η ελληνική διπλωματία πέτυχε πράγματα που ήταν πάγιοι στόχοι αλλα πριν από μερικά χρόνια θεωρούνταν σχεδόν ανέφικτοι, όπως το erga omnes (όρος που θα διεκδικήσει τον τιτλο της λέξης της χρονιάς). Σε προηγούμενες διαπραγματεύσεις, το erga omnes ήταν μακρινό όνειρο. Μιλούσαμε για διπλή ονομασία.

Κάτι που επίσης φάνταζε ανέφικτο ήταν να πεισθεί η γειτονική χώρα να τροποποιήσει (και πάλι) το Σύνταγμά της ώστε να εξαλείψει τις αναφορές στους Μακεδόνες των γειτονικών χωρών, ένας όρος που προκάλεσε την οργή του προέδρου Ιβάνοφ.

Πολύ θετικός, αν και ίσως σε συμβολικό επίπεδο, είναι ο ρητός διαχωρισμός του νέου κράτους από την αρχαία ελληνική Μακεδονία και απο την ελληνική ιστορία, ενώ δεν ειναι ασήμαντη και η δέσμευση για αλλαγή των αλυτρωτικών αναφορών στα σχολικά βιβλία.

Όλα αυτά είναι κέρδη, που με κάνουν να συμφωνώ με την εκτίμηση ενός φίλου, οτι η συμφωνία που έχουμε μπροστά μας είναι ό,τι καλύτερο μας έχει προταθει από καταβολης του προβλήματος και κατά πάσα πιθανότητα από οτιδηποτε μπορεί να μας προταθεί στο μέλλον.

Φυσικά, το ρητό λέει πως ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες -και ίσως να υπάρχουν διαστάσεις σε θέματα πχ εμπορικών σηματων όπου οι περιπλοκές θα φανούν αργότερα.

Ωστόσο, προς το παρόν δεν είναι αυτό το δύσκολο.

Το δύσκολο κατά τη γνώμη μου είναι αν θα κρατήσει ο Ζάεφ και αν θα καταφέρει να κερδίσει το δημοψήφισμα. Δεν είναι καθολου σίγουρο αυτό, οπως φανηκε και από την αντίδραση του προέδρου της χώρας, ο οποίος δήλωσε ότι αρνείται να υπογράψει τη συμφωνία, διότι τη θεωρεί ταπεινωτική.

Για να κάνω μια παρένθεση, ο πρόεδρος της ΠΓΔΜ μπορεί μεν να αναπέμψει νομοσχεδιο στη Βουλή, αν όμως η Βουλή επιμείνει και το εγκρίνει ξανά, τότε είναι υποχρεωμενος να το δεχτει. Αυτό ακριβως έγινε με την αναγνώριση της Αλβανικής γλώσσας πριν λίγους μήνες και αυτό μπορεί να γίνει και τώρα αν διατηρηθει αρραγής η εκεί κυβερνητική πλειοψηφία.

Από την άλλη, δεν θεωρώ δεδομένη την έγκριση της συμφωνίας και της συνταγματικής αναθεώρησης στο δημοψήφισμα που θα ακολουθήσει, ιδιως αν περάσει στη γειτονικη χώρα η εντύπωση ότι ο Ζάεφ υποχώρησε στις πιέσεις των ισχυρών. Όχι για πρώτη φορα, οι δικοί μας εθνικιστές και απορριπτικοί, Καμμένος, Κούλης και Χρυσή Αυγή, εναποθέτουν τις ελπίδες τους στις προσπάθειες των εκεί αδιάλλακτων -Ιβανόφ γερά, θα φωναζουν.

Και βέβαια, το γεγονός ότι εδώ κάποιοι λένε προδότη τον Τσίπρα ενώ εκεί κάποιοι λένε προδότη τον Ζάεφ απλώς δείχνει ότι πρόκειται για εναν δίκαιο συμβιβασμό.

Κάποιοι φίλοι ενοχλούνται επειδή οι πολίτες της γειτονικής χώρας θα ονομάζονται Μακεδόνες, έστω και με τη διευκρίνιση «πολιτες της Βόρειας Μακεδονίας».

Καταρχάς, σε μια διαπραγμάτευση, η κάθε πλευρά πρεπει να υποχωρησει σε κάτι -αλλιώς δεν έχουμε διαπραγμάτευση, αλλά συνθηκολόγηση άνευ όρων. Θα μπορούσε να υπάρχει καλύτερη διατύπωση στο σημείο αυτό αλλά ίσως τοτε δεν θα υποχωρούσαν οι συνομιλητές μας στα άλλα σημεία. Την αναγνώριση της μακεδονικής γλώσσας προφανώς δεν τη θεωρω υποχώρηση -είναι γλώσσα διεθνώς αναγνωρισμενη μεταξύ άλλων και απο τον ΟΗΕ (όπως είχαμε γράψει σε πρόσφατο ειδικό άρθρο) όπως και από τους γλωσσολόγους όλου του κόσμου: ο καημένος ο κ. Μπαμπινιώτης ίδρωσε και ξίδρωσε και κοσκίνισε τη διεθνή βιβλιογραφία αλλά μετά βίας μπόρεσε να βρει τρεις μόλις αναφορές επιστημόνων (από το 1937 ως το 1961, δεν τις λες και τελευταία λέξη της επιστήμης!) που κατά τη γνωμη του δείχνουν τον τεχνητό χαρακτήρα της μακεδονικής γλώσσας (κι αυτοι ομως οι επιστήμονες, τον όρο μακεδονική χρησιμοποιούν!)

Ναι, αλλά τι κερδιζουμε από τη συμφωνία; ρωτάνε φίλοι.

Ενα πολύ βασικό. Λύνεται με ικανοποιητικό τρόπο μια εκκρεμότητα που διατηρείται εδώ και 25 χρόνια και μας αναγκάζει να διασπαθίζουμε πολύτιμο διπλωματικό κεφάλαιο, που θα μπορούσαμε να το αξιοποιήσουμε πολύ καλύτερα στα ανοιχτά και υπαρκτά ζητήματα που έχουμε όχι πια με το ανίσχυρο μικρό κράτος των 2 εκατομμυρίων αλλά με τον πανίσχυρο και επιθετικό γείτονα των 80 εκατομμυρίων. (Ο γείτονας δεν έχει ανάγκη κανένα «όνομα» για να μας απειλεί -κι αν η πΓΔΜ είχε όντως βλέψεις στην επικράτειά μας, δεν θα σταματούσε να τις έχει με ένα ουδέτερο όνομα, ας ονομαζόταν και Πέρα Δαρδανία).

Κέρδος είναι και η αποφυγή της ζημίας. Αν υποθέσουμε ότι δεν γίνεται συμφωνία και σε πέντε χρόνια το γειτονικό κράτος αποσταθεροποιημένο καταρρεύσει, το αποτέλεσμα δεν θα είναι να μοιραστούν τα εδάφη του ανάμεσα σε Ελλάδα και Σερβία, όπως μόλις χτες επανέλαβε την ονείρωξη ο Κασιδιάρης στη Βουλή, αλλά ανάμεσα σε Βουλγαρία και Αλβανία. Συμφέρει γεωπολιτικά την Ελλάδα η ενίσχυσή τους; Προφανώς όχι.

Αντίθετα αν το γειτονικό κράτος ορθοποδήσει, κερδίζουμε στα βόρεια σύνορά μας έναν φιλικό γείτονα, που μπορεί να αποτελεσει στόχο ελληνικών επενδύσεων και οικονομική και πολιτιστική ενδοχώρα για τη Θεσσαλονίκη. Και με την προοπτική της ένταξης των δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ, που βέβαια δεν είναι για αύριο αλλά αποκτά πλέον απτή υπόσταση, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να βγει πολλαπλά ωφελημένη και το πέρασμα των συνόρων στη Γευγελή να γίνει κάποτε τόσο αδιόρατο όσο είναι σήμερα το πέρασμα των συνόρων μεταξύ Βελγίου και Λουξεμβούργου, όπου εδώ και πολλά χρόνια ο οικίσκος των τελωνειακών μένει ερμητικά κλειστός και τα διερχόμενα αυτοκίνητα απλώς χαμηλώνουν ταχύτητα την ώρα που περνάνε.

Το Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου, όπως είναι η επίσημη ονομασία του μικρού κράτους, έχει πληθυσμό 602.000 κατοίκους με τις φετινές εκτιμήσεις, και έκταση 2.586 τετρ.χιλιόμετρα. Λίγο μικρότερο στην έκταση από τον νομο Ηρακλείου, αλλά με διπλάσιο πληθυσμό. Συνορεύει προς δυσμάς με τη βελγική επαρχία του Λουξεμβούργου, ή βελγικό Λουξεμβούργο, που έχει πρωτεύουσα την Αρλόν. Το βελγικό Λουξεμβούργο έχει αρκετά μεγαλύτερη έκταση, 4.440 τ.χλμ., όσο ο νομός Φθιώτιδας, αλλά είναι σχετικά αραιοκατοικημένο (με τα βελγικά μέτρα) κι έτσι έχει «μόλις» 280.000 κατοίκους.

Έχουν κοινό όνομα επειδή κάποτε ανήκαν στην ίδια οντοτητα -το Δουκάτο του Λουξεμβούργου, πριν γινει ανεξάρτητο κράτος, είχε πολύ μεγαλύτερη έκταση αφού περιλάμβανε αρκετά εδάφη που βρίσκονται σήμερα στη Γαλλία και στη Γερμανία, όπως και ολόκληρο το βελγικό Λουξεμβούργο. Το 1839, όταν σχηματίστηκε το βελγικό κράτος, οι γαλλόφωνες περιοχές του αποσπάστηκαν από το Μεγάλο Δουκάτο και ενσωματώθηκαν στο Βέλγιο, αποτελώντας την επαρχία του Λουξεμβούργου (αν και κοντά΄στα σύνορα οι κάτοικοι μιλούσαν, και ακόμα μιλάνε σ’ ένα βαθμό, λουξεμβουργιανά).

Φυσικά οι καταστάσεις είναι εντελώς ανόμοιες. Όσο κι αν ένας Λουξεμβουργέζος (του Δουκάτου) που είχα γνωρίσει παλιά, μου είχε πει, μετά το τρίτο μπουκάλι, ότι «αυτά ήταν δικά μας εδάφη», δεν υπάρχει αλυτρωτισμός εκατέρωθεν των Αρδεννών. Ωστόσο να μην ξεχνάμε ότι σε αυτούς τους λόφους και αυτές τις πεδιάδες, από το Βερντέν ίσαμε το Άαχεν, έχουν βρει τον θάνατο, τον προηγούμενο αιώνα, πολλές εκατοντάδες χιλιάδες αντιμαχόμενοι, αν και όχι σε συγκρούσεις μεταξύ Βελγίου και Λουξεμβούργου, κι ομως τα συνορα ανάμεσα στις χωρες τους είναι εξίσου συμβολικά, και τα περνάς χωρίς να το πάρεις είδηση, τα δε οχυρά της γραμμής Μαζινό έχουν μετατραπεί σε τουριστικά αξιοθέατα (να πάρετε ζακέτα, κάνει δροσιά μέσα).

Αν ευοδωθεί η συμφωνία με τους γείτονες, δεν θα γίνουν από τη μια μέρα στην άλλη τα σύνορα αραχνοϋφαντα σαν του Λουξεμβούργου, σ’ αυτό συμφωνώ -αλλά θα έχουν εξομαλυνθεί απόλυτα οι σχέσεις μας. Τι θα γινει όμως αν δεν επιτευχθεί συμφωνία; Γιατί να έχουμε τόση πρεμούρα να κλείσουμε συμφωνία, αναρωτιούνται μερικοί φίλοι; Γιατί δεν περιμένουμε; Δεν απειλούμαστε εμείς με διάλυση, εκείνοι απειλούνται.

Πρεμούρα υπάρχει όχι βέβαια επειδή απειλείται η χώρα μας άμεσα, αλλά επειδή είναι πολύ δύσκολο να ξαναβρεθεί η σημερινη συγκυρία, με προοδευτικές κυβερνήσεις και στις δύο χώρες και, να μην το κρυψουμε, με τον διεθνή παράγοντα να πιέζει για να επιτευχθει συμφωνία. Και ο αδύνατος κρίκος είναι η γειτονική χώρα -αν σήμερα με την αδιαλλαξία μας εκθέσουμε τον Ζάεφ και γενικότερα τη διαλλακτική παράταξη της πΓΔΜ, η επόμενη κυβέρνηση σίγουρα θα είναι πολύ περισσοτερο εχθρική σε επίτευξη συμφωνίας και εύκολα μπορεί να περάσουν 10-20 χρόνια χωρίς να επανέλθει η σημερινή συγκυρία.

Και στο μεταξύ, θα πληθαίνουν οι 140 χώρες που έχουν αναγνωρίσει τη γειτονική χώρα με το σημερινό συνταγματικό της όνομα, θα εμπεδώνεται το όνομα Δημοκρατία της Μακεδονίας διεθνώς, και δεν θα μπορεί η Ελλάδα να εμποδίσει τη γειτονική χώρα να γινει μέλος του ΝΑΤΟ και άλλων διεθνών οργανισμών με το προσωρινό της όνομα.

Θα μου πείτε, αυτό ακριβώς δεν κάναμε το 2008 στο Βουκουρέστι; Το κάναμε, αλλά σπαταλώντας πολύτιμο πολιτικό κεφάλαιο και παραβιάζοντας την ενδιάμεση συμφωνία του 1995. Με βάση την ενδιάμεση συμφωνία, η Ελλάδα δεν δικαιούται να προβάλει βέτο στην είσοδο της πΓΔΜ, με αυτό το προσωρινό όνομα, στο ΝΑΤΟ και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς. Το 2011 η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για αυτή την παραβίαση, κάτι που δεν ακούστηκε και πολύ στο εσωτερικό της χώρας. Είναι πολύ αμφίβολο αν την επόμενη φορά η Ελλάδα θα έχει το πολιτικό κεφάλαιο που θα της επιτρέψει να προβάλει βέτο, αλλά, ακόμα κι αν το προβάλει, είναι πολύ πιθανό σε επόμενη προσφυγή της γειτονικής χώρας το Διεθνές Δικαστήριο να αναγκάσει τη χώρα μας να παραιτηθεί από το βέτο. Και τελικά υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να βρεθούμε και χωρίς συμφωνία και με μια εχθρική γειτονική χώρα πρακτικά ή και επίσημα αναγνωρισμένη διεθνώς ως Μακεδονία.

Μ’ άλλα λόγια, το δίλημμα δεν είναι «Θέλετε να ονομαστεί Βόρεια Μακεδονία η γειτονική χώρα;», ούτε «Προτιμάτε το Βόρεια Μακεδονία ή το πΓΔΜ;», αλλά το «Προτιμάτε το Βόρεια Μακεδονία ή το Δημοκρατία της Μακεδονίας;»

Πολλά έγραψα και θα ήθελα να ακούσω και τη δική σας γνώμη -αλλά να πω δυο λόγια και για την εξ αριστερών κριτική. Είναι απόλυτα σεβαστή η κριτική πολλών ατόμων και δυνάμεων της Αριστεράς που λέει ότι η συμφωνία με τη γειτονική χωρα είναι απορριπτέα επειδή θα ανοίξει τον δρόμο για την είσοδό της στο ΝΑΤΟ. Όμως το ΚΚΕ, που έχει στο ενεργητικό του ότι ήταν η μοναδική μεγάλη πολιτική δύναμη που δεν συμμετείχε στα εθνικιστικά συλλαλητήρια του 1992 (ενώ η βασική έκφραση του ΣΥΝ, με ασυγχώρητη ευθύνη του Λεωνίδα Κύρκου, αποτέλεσε τότε ντροπιασμένη ουρά του Χριστόδουλου), το τιμημένο λοιπόν ΚΚΕ δεν στέκεται σε αυτή τη θέση αρχής. Δυστυχώς, η τοποθέτηση του Δημήτρη Κουτσουμπα, ο οποίος θεώρησε ότι οι αναφορές σε μακεδονική γλώσσα και ταυτότητα συντηρούν το σπέρμα του αλυτρωτισμού, δεν έχει καμιά σχεση με την παράδοση του ΚΚΕ και της Αριστεράς, το ίδιο και η πρωτοφανής τοποθέτηση ότι δεν υπάρχει μακεδονική γλώσσα -φτύσιμο στα μούτρα των χιλιάδων σλαβομακεδόνων νεκρών του Δημοκρατικού Στρατού και άρνηση όλης της ιστορίας του Κόμματος.

Θα σταματήσω εδώ. Ακούω τα σχόλιά σας.