Υπήρξε «Εξηκονταρχία Πρεβέζης»;

Το σημερινό άρθρο γεννήθηκε από μια συζήτηση σε ομάδα του Φέισμπουκ όπου συμμετέχουν φιλόλογοι. Επειδή από τη συζήτηση φάνηκε ότι πολλοί αγνοούσαν την πληροφορία που θα παρουσιάσω, αποφάσισα να γράψω το άρθρο. Βέβαια, θα πω πράγματα που είναι γνωστά στους καρυωτακικούς, που ίσως με κατηγορήσουν ότι κομίζω γλαύκα εις Αθήνας, αλλά δεν πειράζει. Δεν είναι όλοι οι αναγνώστες φανατικοί με τον Καρυωτάκη, οπότε ας το φέρουμε το καημένο το κουκουβαγιέλι, δεν πειράζει κανέναν και τρώει και τα ενοχλητικά έντομα.

Η Πρέβεζα είναι το τελευταίο ποίημα του Κ. Γ. Καρυωτάκη και ένα από τα δημοφιλέστερα ελληνικά ποιήματα -το 18ο στο γκάλοπ που είχε κάνει πριν από μερικά χρόνια ο Αντώνης Πετρίδης. Η μελοποίησή του από τον Δήμο Μούτση και τον Γιάννη Γλέζο ασφαλώς συνέβαλε στη δημοτικότητά του. Ας το θυμηθούμε:

Πρέβεζα

Θάνατος είναι οι κάργες που χτυπιούνται
στους μαύρους τοίχους και στα κεραμίδια,
θάνατος οι γυναίκες που αγαπιούνται
καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια.

Θάνατος οι λεροί, ασήμαντοι δρόμοι
με τα λαμπρά, μεγάλα ονόματά τους,
ο ελαιώνας, γύρω η θάλασσα, κι ακόμη
ο ήλιος, θάνατος μέσα στους θανάτους.

Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει,
για να ζυγίσει, μια «ελλιπή» μερίδα,
θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι
κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα.

Βάσις, Φρουρά, Εξηκονταρχία Πρεβέζης.
Την Κυριακή θ’ ακούσουμε την μπάντα.
Επήρα ένα βιβλιάριο Τραπέζης,
πρώτη κατάθεσις δραχμαί τριάντα.

Περπατώντας αργά στην προκυμαία,
«υπάρχω;» λες, κι ύστερα «δεν υπάρχεις!»
Φτάνει το πλοίο. Υψωμένη σημαία.
Ίσως έρχεται ο κύριος Νομάρχης.

Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους
αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία…
Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,
θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.

Για να αφηγηθώ τηλεγραφικά την ιστορία, ότι ο Καρυωτάκης, δημόσιος υπάλληλος, έχοντας έρθει σε σύγκρουση με τον υπουργό Εσωτερικών Μιχ. Κύρκο (πατέρα του Λεωνίδα) μετατέθηκε δυσμενώς στην Πάτρα και από εκεί αποσπάστηκε στην Πρέβεζα. Φτάνει στην Πρέβεζα στις 18 Ιουνίου 1928. Στις 21 Ιουλίου, 33 μέρες μετά, αυτοκτονεί.

Το ποίημα «Πρέβεζα» το έστειλε αρχικά στον εξάδελφό του Κ.Δ.Καρυωτάκη την 1η Ιουλίου. Είχε τίτλο «Επαρχία» και όχι «Πρέβεζα». Στο γράμμα αυτό λέει στον ξάδερφο: Σου εσωκλείω ένα ποίημα για να γελάσεις και να πληροφορηθείς καλύτερα.

Από την πυκνή αλληλογραφία του Καρυωτάκη με συγγενείς και φίλους βλέπουμε φράσεις στα γράμματά του, που τις μετέπλασε ποιητικά και τις έβαλε στο ποίημα. Έτσι, στις 22 Ιουνίου γράφει στον εξάδελφό του Θόδωρο Καρυωτάκη:

Απόψε το βαπόρι ήρθε σημαιοστολισμένο. Μέγας θόρυβος μέσα στη Νομαρχία, όταν το είδαμε. Ο κ. Α΄ Γραμματεύς επήγαινε δώθε-κείθε ανήσυχος. Ποιος είναι μέσα; Ο Νομάρχης; Ο Γεν. Διοικητής ή καμιά άλλη προσωπικότης; Επιτέλους τώρα εξηκριβώθη ότι του πλοίου επέβαινε ο Σεβασμιότατος Ιωαννίνων (την ευχήν του να ‘χεις). Και τότε επέσαμε πάλι στη νάρκη μας.
Αυτά είναι τα νεώτερα της Πρεβέζης. Άλλη είδηση, η οποία ελπίζω να σ’ ενδιαφέρει εξ ίσου, είναι ότι προχθές ο κ. Ειρηνοδίκης απήγαγε την μερίδα που του έφεραν στο ξενοδοχείο, επειδή την ήβρε ελλιπή, αφού την ετύλιξε πρώτα σ’ ένα καθαρό χαρτί. Την εζύγισε στην Αστυνομία, την έφερε πάλι, την εξεδίπλωσε, την έβαλε στο πιάτο του και την έφαγε.

Σε άλλη επιστολή, στις 24 Ιουνίου, γράφει στη Μαρία Πολυδούρη:

Η Πρέβεζα είναι ένα άσχημο χωριό … Κανένας [δρόμος] δεν είναι μακρύτερος από 30 μέτρα και όλοι έχουν τενεκεδένιες πινακίδες με μεγαλειώδη ονόματα: οδός Γαλλίας, οδός Γεωργίου Α’, οδός Μεγάλου Αλεξάνδρου κλ. κλ.

Οπότε, ξέρουμε με ακρίβεια ότι η Επαρχία/Πρέβεζα γράφτηκε το τρίτο δεκαήμερο του Ιουνίου 1928. Υπάρχουν και άλλα χειρόγραφα του ποιήματος, ενώ η πρώτη του δημοσίευση σε έντυπο έγινε μόλις τον Αύγουστο του 1930 στη Νέα Εστία, με τον τίτλο Πρέβεζα, που καθιερώθηκε.

Σε ένα χειρόγραφο που ο Γ.Π.Σαββίδης το θεωρεί μάλλον πρωτόγραφο, υπάρχει μια διαφορετική λέξη «Εκατονταρχία Πρεβέζης». Υποθέτουμε ότι ο Καρυωτάκης έγραψε πρώτα Εκατονταρχία και μετά το άλλαξε σε Εξηκονταρχία.

Ο αείμνηστος καθηγητής Ξ. Κοκόλης είχε ασχοληθεί με το ποίημα. Το 1997 υποστήριξε, στο περιοδικό Μικροφιλολογικά (τχ. 2, σελ. 29 ότι η λέξη «Εξηκονταρχία» είναι ανύπαρκτη. Το κείμενό του:

Μια λέξη του Καρυωτάκη ανύπαρκτη

Αυτός που μιλά στο ποίημα «Πρέβεζα» βλέπει στον περίπατό-του (ότι για περίπατο πρόκειται, βλ. Ξ. Α. Κοκόλης, «Για το ποίημα ‘Πρέβεζα’ (ή Επαρχία’). Ένας περίπατος του Κ.», περ. Αντί, 623 (αφιέρωμα), 13.12.96, ειδικά τα «(2) Η διάρθρωση του ποιήματος» και «(3) Ο περίπατος»), μετά το ανθοστόλιστο μπαλκόνι και το δάσκαλο, και τρία δημόσια κτίρια:

Βάσις, Φρουρά, Εξηκονταρχία Πρεβέζης.

Ο στίχος περιέχει μια λέξη ανύπαρκτη· έως τη στιγμή, εννοείται, που πρωτοεμφανίζεται εδώ.

Δια της εις άτοπον απαγωγής είναι εύκολο να μαντέψουμε, κουνώντας ωστόσο δύσπιστα το κεφάλι μας, ότι θα πρόκειται για την εζηκονταρχία. Και πράγματι: η λέξη απουσιάζει από τα λεξικά της αρχαίας ελληνικής, από το Μέγα Λεξικό (Δημητράκου) και άλλα της νεοελληνικής, ακόμη και από τη Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, Αθ. 1929 (ευχαριστώ και από εδώ το φίλο Λάμπρο Βαρελά που έκανε τον κόπο να ψάξει την Εγκυκλοπαίδεια).

Γιατί ο ποιητής δε χρησιμοποίησε τη λέξη εκατονταρχία, που είχε πίσω-της τον ρωμαίο centurione, τον βυζαντινό κεντυρίωνα, το γνωστό-μας εκατόνταρχο (που αναβίωσε ως βαθμοφόρος σε σώματα ατάκτων κατά την Επανάσταση του 1821); Μετρικό πρόβλημα δε θα υπήρχε.

Ηχητικά οι δύο λέξεις διαφέρουν κατά τρία γράμματα:

εΞΗΚονταρχία / εΚATονταρχία, ή, ακριβέστερα, κατά τους φθόγγους -κσικ- και -κατ-, με κοινόν και στις δύο περιπτώσεις το φθόγγο -κ-.

Προτίμησε ο ποιητής τα δύο -κ- του ΞΗΚ; ήθελε οπωσδήποτε το συριστικό -σ-, ή τη συλλαβή -σι-; (που υπάρχει και στην πρώτη λέξη του στίχου και ως –ζισ-, και στην τελευταία)· του φαινόταν κακόηχο ένα ακόμη -α- (εκΑτονταρχία) πλάι στα άλλα τρία του στίχου (βά-, -ρά, -ντα-);

Μπορούμε άραγε να συνεχίσουμε τις πιθανολογήσεις και στο σημασιολογικό επίπεδο; Μήπως οι εκατό στρατιώτες θα έπεφταν πολλοί στα πλαίσια μιας Πρεβέζης;

Το πιθανότερο είναι ότι, στις παραπάνω ερωτήσεις και σε όσες παρόμοιες, δε θα μπορούσε να απαντήσει κανείς, του ποιητή συμπεριλαμβανομένου.

Το βέβαιο είναι ότι ο Καρυωτάκης, εν επιγνώσει ή ασύνειδα, χρησιμοποίησε στο κέντρο ακριβώς του ποιήματός του μια λέξη ανύπαρκτη.
Ξ.Α.Κοκόλης

Ο Κοκόλης ήταν σπουδαίος νεοελληνιστής με σημαντικό έργο, αλλά εδώ δεν έχει δίκιο. Καταρχάς, δεν έψαξε σε όλα τα λεξικά για την «εξηκονταρχία». Κατά δεύτερο λόγο, δεν αναρωτήθηκε: αφού ο Καρυωτάκης περιγράφει πραγματικά τοπόσημα της Πρέβεζας, υπήρξε ποτέ «εκατονταρχία», ως θεσμός, διοικητική ή στρατιωτική μονάδα, στην Πρέβεζα ειδικά και στο νεοελληνικό κράτος γενικότερα;

Στο επόμενο τεύχος των Μικροφιλολογικών (τχ. 3, 1998, σελ. 46), ο Σάββας Παύλου, μακαρίτης πλέον κι αυτός, φευ, απάντησε στον Κοκόλη:

Περί Εξηκονταρχίας

Στο σημείωμα του Ξ. Α. Κοκόλη, «Μια λέξη του Καρυωτάκη ανύπαρκτη», η Εξηκονταρχία του ποιήματος «Πρέβεζα» θεωρείται ανύπαρκτη λέξη, έως τη στιγμή εννοείται που πρωτοεμφανίζεται στους στίχους του Καρυωτάκη.

Η λέξη όμως αυτή ήταν σε χρήση στην Πρέβεζα ακόμη και τα πρώτα μεταπολε­μικά χρόνια, καθώς βεβαιώνουν οι μνήμες των ανθρώπων που μεγάλωσαν εκεί, και ονομάτιζε μια κατασκευή που είχε την εποπτεία όλου του κόλπου και χρησίμευε ως τελωνείο. Εντοπίζουμε ακόμη τη λέξη στη Συναγωγή νέων λέξεων του Στέφανου Α. Κουμανούδη:

εξηκονταρχεύων, ο. (εν τελωνείω)· εξηκοντάρχης, ο. (εν τελωνείω)’εξηκονταρχία, η.

Στο σημείωμα του ο Ξ. Λ. Κοκόλης πιθανολογεί για την προτίμηση, εκ μέρους του Καρυωτάκη, της Εξηκονταρχίας αντί της γνωστής λέξης εκατονταρχία. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο ποιητής απλώς ανέφερε μια συγκεκριμένη περιοχή της Πρέβεζας, το τρίτο κύριο σημείο του περιπάτου του [=Βάση, Φρουρά, Εξηκονταρχία] κατά μήκος της παραλίας. Πάντως ο Καρυωτάκης στην αρχή, ίσως στο πρωτόγραφο του ποιήματος, χρησιμοποίησε τη λέξη Εκατονταρχία που την αντικατέστησε στην εξέλιξη. Ίσως επειδή το ποίημα το έγραψε τις πρώτες μέρες της μετάθεσής του στην Πρέβεζα να μη είχε ακούσει ευκρινώς τη λέξη στην αρχή και αργότερα το διόρθωσε.

Ο Σάββας Παύλου βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Δυστυχώς, το άρθρο του Κοκόλη διαδόθηκε, ενώ η ανασκευή του Παύλου όχι.

Στην προχτεσινή συζήτηση, είδα να προβάλλεται από 3-4 συνομιλητές η άποψη ότι ο Καρυωτάκης έπλασε τη λέξη «Εξηκονταρχία» για να μειώσει, ας πούμε, την Πρέβεζα. Τόσο ασήμαντος τόπος, ούτε καν εκατονταρχία του αξίζει, μόνο εξηκονταρχία. Δηλαδή, μία από τις εικασίες που ενδεικτικά διατυπώνει στο άρθρο του ο Κοκόλης έχει μετατραπεί σε βεβαιότητα!

Σκαλίζοντας βρήκα ότι πράγματι η άποψη περί ανύπαρκτης Εξηκονταρχίας είναι διαδεδομένη. Στον ιστότοπο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (που κάνει εξαιρετικό έργο κατά τα άλλα) σε πακέτο με υλικό για τους φιλολόγους, διαβάζουμε:

Δραστηριότητα για τη λέξη Εξηκονταρχία

Η αναζήτηση στα διαθέσιμα ηλεκτρονικά λεξικά π.χ. λεξικό Τριανταφυλλίδη της λέξης Εξηκονταρχία θα επιφέρει

μηδενικά αποτελέσματα. Τούτο θα δώσει την αφορμή να σχολιαστεί η επιλογή της ειρωνικής χρήσης από τον Καρυωτάκη μιας πλαστής λέξης που υποδηλώνει τον περιορισμό της ζωής σε μια επαρχιακή πόλη και το μικρό του μεγέθους της (προφανώς το περιορισμένο μέγεθος της πόλης ή και περιορισμένη σημασία της δεν δικαιολογούσε την ανάπτυξη Εκατονταρχίας).

Εμπειρικός κανόνας. Άμα βλέπετε άνθρωπο να λέει «το μικρό του μεγέθους της» αντί «το μικρό μέγεθός της» κατά πάσα πιθανότητα όσα λέει είναι για πέταμα. Εδώ η λέξη «εξηκονταρχία» βαφτίζεται πλαστή μόνο και μόνο επειδή δεν υπάρχει στα διαθέσιμα ηλεκτρονικά λεξικά! Ούτε αυτός ο συντάκτης (που θα είναι ανώτερο στέλεχος της παιδαγωγικής ιεραρχίας) δεν αναρωτήθηκε τι στην ευχή είναι η Εκατονταρχία κι αν υπήρξε ποτέ.

Αλλά και σε επιστημονικό συνέδριο νεοελληνιστών, ο Απόστολος Μπενάτσης σε ανακοίνωσή του για την πολυμορφία της ποίησης του Καρυωτάκη αποφαίνεται:

Το λέξημα «εξηκονταρχία» που παραπέμπει ηχητικά στο εκατονταρχία δηλώνει ακόμη μια υποτίμηση του χώρου.

Γιατί, άραγε, «λέξημα»; Και κατά τα άλλα, επανάληψη της θεωρίας ότι η εξηκονταρχία πλάστηκε για να δηλώσει υποτίμηση.

Σε πιο πρόσφατο άρθρο ιστολογίου, με αξιόλογη κατά τα άλλα ανάλυση, επαναλαμβάνεται η ίδια θεωρία:

Τι έχει λοιπόν να επιδείξει η Πρέβεζα; Μια στρατιωτική βάση με φρουρά, γεγονός που σημαίνει ότι η πόλη έχει το δικό της στρατιωτικό διοικητικό κέντρο, το οποίο παρουσιάζεται εντούτοις λειψό «Εξηκονταρχία» (αντί για εκατονταρχία).

Όμως, δεν έχουν δίκιο όλοι αυτοί. Ο Καρυωτάκης δεν έπλασε τη λέξη Εξηκονταρχία, η οποία υπήρχε στην ελληνική δημόσια διοίκηση από το 1861. Αντίθετα, λέξη «Εκατονταρχία», ως νεότερος θεσμός, δεν υπάρχει. Ούτε στο λεξικό του Δημητράκου (όπου βρίσκουμε μόνο την αρχαία εκατονταρχία των Ρωμαίων), ούτε στον Κουμανούδη, ούτε στους νόμους, με εξαίρεση ένα ένοπλο σώμα Οθωμανών που πολέμησε (ναι!) στην επανάσταση του 1821 με το μέρος των Ελλήνων και ονομάστηκε Οθωμανική Εκατονταρχία. Για την Οθωμανική Εκατονταρχία έχει γράψει ο φίλος μας ο Δύτης. Πάντως πρόκειται για μεμονωμένη περίπτωση, δεν νομίζω να υπήρξαν άλλες Εκατονταρχίες.

Με τα σημερινά μέσα, που δεν τα είχε στη διάθεσή του ο Κοκόλης, ο οποίος όμως κακώς δεν έψαξε στον Κουμανούδη για την Εξηκονταρχία, μπορούμε εύκολα να βρούμε τι ακριβώς ήταν η Εξηκονταρχία.

Στο ΦΕΚ 56(1861) διαβάζουμε ότι η τελωνοφυλακή «διαιρείται εις εξ εξηκονταρχίας, εκάστη των οποίων διοικείται υφ’ ενός εξηκοντάρχου.

Πάσα εξηκονταρχία περιέχει εξ δεκαρχίας….»

Βλέπουμε λοιπόν πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η εξηκονταρχία ήταν υπαρκτός, έστω και σπάνιος, θεσμός του ελληνικού κράτους, που δεν έτυχε να λεξικογραφηθεί.

Αν και δεν το έχω διερευνήσει, κάποια στιγμή η εξηκονταρχία θα καταργήθηκε ως θεσμός -αφού πάντως υπήρχε στην Πρέβεζα, η κατάργησή της θα έγινε μετά το 1912. Με τη γνωστή αδράνεια των πραγμάτων, η ονομασία «Εξηκονταρχία» θα διατηρήθηκε έως και τα μεταπολεμικά χρόνια, όπως γράφει το άρθρο του Σ. Παύλου -ας μας επιβεβαιώσουν οι Πρεβεζάνοι που μας διαβάζουν αν όντως έτσι έγινε.

Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η Εξηκονταρχία του ποιήματος του Καρυωτάκη δεν είναι λέξη πλασμένη από τον ποιητή αλλά υπαρκτή υποδιαίρεση της Τελωνοφυλακής.

Επειδή όμως ανέφερα την Πρέβεζα και τους Πρεβεζάνους, να πω ότι ασφαλώς η Πρέβεζα αδικείται από το «βαρύ προνόμιο» (έκφραση του Σαββίδη) που της έλαχε, να φιλοξενήσει τον εξόριστο ποιητή τον τελευταίο μήνα της ζωής του, αλλά έχει ενδιαφέρον το πώς διαχειρίζονται οι σημερινοί Πρεβεζάνοι αυτή την άβολη κληρονομιά. Εδώ είναι ένα παλιότερο άρθρο του Μιλτιάδη Μπάλκου, αλλά θέλω να εισφέρω και μια προσωπική μαρτυρία.

Παρακολουθώ τη σελίδα ενός σεβαστού Πρεβεζάνου φίλου στο Φέισμπουκ. Πρόσφατα συζητιόταν η πρόταση να εντοιχιστεί αναμνηστική πλάκα στο κτίριο που βρίσκεται στη θέση της Νομαρχίας Πρεβέζης όπου είχε εργαστεί ο Καρυωτάκης. Πολλοί το επικρότησαν, ενώ άλλοι ανέφεραν ότι ήδη το σπίτι στο οποίο έμεινε ο Καρυωτάκης είναι επισκέψιμο (βλ. φωτογραφία) και ότι υπάρχουν τουρίστες που ενδιαφέρονται να δουν ίχνη της παρουσίας του ποιητή στην πόλη.

Υπάρχει όμως μια μικρή αλλά ηχηρή μερίδα Πρεβεζάνων που δεν εννοούν να συγχωρήσουν στον ποιητή ότι μίλησε άσκημα για τον τόπο τους. Αυτοί προβάλλουν έντονες διαφωνίες σε κάθε πρόταση να τιμηθεί από την Πρέβεζα η μνήμη του Καρυωτάκη. Είναι βέβαια αξιοπρόσεκτο ότι αδιαφορούν για τα πιθανά έσοδα από τον τουρισμό, αλλά βγάζουν όλη τους την κακοψυχιά όταν σπιλώνουν ανεπίτρεπτα τη μνήμη του ποιητή με ισχυρισμούς όπως ότι αυτοκτόνησε για να αποφύγει τη φυλακή επειδή είχε καταχραστεί χρήματα ή ότι δεν του άρεσε η Πρέβεζα επειδή δεν είχε οίκους ανοχής, και εν πάση περιπτώσει έχει να τιμήσει και άλλους η Πρέβεζα και όχι αυτόν που, αν και ποιητής, δεν μπόρεσε να δει την ομορφιά της.

Θα ήταν λάθος να κρίνουμε την «υπερευαισθησία» του Καρυωτάκη έχοντας στο νου μας τη σημερινή Πρέβεζα, η οποία σε ανέσεις ελάχιστα υστερεί από τα μεγάλα αστικά κέντρα ενώ έχει να προσφέρει στον επισκέπτη αξιόλογες φυσικές καλλονές. Όμως δεν ήταν έτσι τα πράγματα πριν από 90 χρόνια, το 1928 -και κυρίως δεν ήταν έτσι για τον Αθηναίο δημόσιο υπάλληλο που έπαιρνε μετάθεση.

Η διαφορά στις ανέσεις με την Αθήνα ήταν χαώδης, κάτι άλλωστε που δεν ίσχυε για την Πρέβεζα μόνο αλλά και για όλες σχεδόν τις ανάλογου μεγέθους πόλεις της επαρχίας. Για να καταρριφθεί ο μύθος του υπερευαίσθητου Καρυωτάκη, που αυτός μόνος δεν είδε τα κάλλη της Πρέβεζας, αρκεί να διαβάσετε μαρτυρίες άλλων από την ίδια περίπου εποχή. Για παράδειγμα, ο μεγάλος αρχαιολόγος Γιάννης Μηλιάδης, που τοποθετήθηκε το 1925 στην Πρέβεζα ως προϊστάμενος της αρχαιολογικής υπηρεσίας, στις επιστολές του προς την Έλλη Λαμπρίδη (που εκδόθηκαν πέρυσι από τις εκδόσεις Αρχείο -η έκδοση έχει εξαντληθεί αλλά θα ξανακυκλοφορήσει στα τέλη του χρόνου) διεκτραγωδεί τις συνθήκες ζωής του στην Πρέβεζα με λόγια ίσως και πιο βαριά από του Καρυωτάκη. Πρόχειρα αντιγράφω:

Θεέ μου! Αυτή λοιπόν είναι η Πρέβεζα; Η έδρα μου! Είναι αφά­νταστη η φρίκη που μ’ έπιασε άμα την αντίκρυσα, και ιδίως το τρισάθλιο αυτό ξενοδοχείο που με φιλοξενεί (!) και που είμαι υποχρεωμένος να μείνω απόψε.

Τι τόπος! Στους δρόμους τριγυρίζουν ένα σωρό –πώς να τους πω;– να, Καραϊσκάκηδες να πούμε, ώς εκεί επάνω, με χατζάρια, κουμπούρια, σελάχια, φέσια, κάπες. Στους τοίχους τάγματα κο­ρέων. Θα τρελαθώ παιδί μου αν μείνω άλλη μια βδομάδα εδώ.

(….)

Μέσα η Πρέβεζα, κανένα απολύτως ενδιαφέρον. Μια πόλη χω­ρίς χαρακτήρα, χωρίς κανένα χρώμα, χωρίς καν ένα καινούριο σπίτι της ανθρωπιάς ή μια εκκλησία. Και η κοινωνία; Οι άντρες χαρτοπαίζουν από το πρωί ώς το βράδυ και οι γυναίκες «φτερ­νοκοπούν τους πόθους τους καβάλα με χρυσά σπερούνια».

Αλήθεια, επειδή το έχω απορία, αν κάποιος αναγνωρίζει τον εντός εισαγωγικών στίχο, να με ενημερώσει.

Και από την καλή κοινωνία της Πρέβεζας, ο Μηλιάδης ξεχωρίζει μόνο τον Αρίφ Ντίνο Μπέη, τον Αλβανό γαλλοσπουδαγμένο διανοούμενο.

Ο Μηλιάδης βέβαια, δεν αυτοκτόνησε -έκανε όμως κάτι άλλο: ύστερα από πολλά διαβήματα στο Υπουργείο κατάφερε να μεταφέρει την έδρα της υπηρεσίας του στην Κέρκυρα, που την έβρισκε σαφώς πιο πολιτισμένη.

Αυτά, το 1925 και το 1928. Σήμερα έχουμε 2018 και είναι κρίμα οι Πρεβεζάνοι να μην οικειοποιούνται, δηλαδή να μην κάνουν δικόν τους, τον ποιητή που τους έδωσε αυτή την άβολη δόξα.

Όσο για την Εξηκονταρχία, μάθαμε τι ήταν.