Το γλωσσικό ιδίωμα της Αίγινας (συνεργασία του Νίκου Παντελίδη)

Δημοσιεύω σήμερα με χαρά και συγκίνηση ένα άρθρο του Νίκου Παντελίδη, αναπληρωτή καθηγητή Γλωσσολογίας στο τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, γραμμένο ειδικά για το ιστολόγιό μας με θέμα το γλωσσικό ιδίωμα της Αίγινας.

Οι τακτικοί αναγνώστες του ιστολογίου ίσως θυμούνται ότι στις αρχές του χρόνου είχαμε δημοσιεύσει ένα άρθρο του Ν. Παντελίδη με θέμα το παλαιοαθηναϊκό ιδίωμα., δηλαδή το ιδίωμα που μιλιόταν στην προεπαναστατική Αθήνα, πριν ο ερχομός δεκάδων χιλιάδων κατοίκων από άλλες περιοχές του ελληνόφωνου χώρου το οδηγήσει στην υποχώρηση και τελικά στη σιγή.

Τότε, ο Ν. Παντελίδης μού είχε πει ότι ετοιμάζει ένα άρθρο για το αιγινήτικο ιδίωμα, αρκετά συγγενικό με το παλαιοαθηναϊκό. Τον παρακάλεσα, όταν δημοσιευτεί το άρθρο του, να ετοιμάσει μια εκλαϊκευμένη και συντομευμένη παραλλαγή για το ιστολόγιο. Πράγματι, το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε πρόσφατα στον τόμο «Λέξεις», τιμητικό τόμο για την πρώην διευθύντρια του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών (νυν: Κέντρον Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων) Χριστίνα Μπασέα-Μπεζαντάκου και ο Ν. Παντελίδης είχε την καλοσύνη να ετοιμάσει και ένα ακόμα άρθρο, πιο προσιτό στο ευρύ κοινό, ειδικά για το ιστολόγιό μας.

Όπως θα διαβάσετε, το ιδίωμα της Αιγινας δεν μιλιέται πια. Ήδη στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν το μελέτησε ο Τουμπ, είχε υποχωρήσει πολύ στην πρωτεύουσα του νησιού αλλά αντιστεκόταν στην ύπαιθρο, όμως στις επόμενες δεκαετίες υποχώρησε και εκεί και τελικά σίγησε, ακολουθώντας τη μοίρα του παλαιοαθηναϊκού ιδιώματος. Καθώς κατάγομαι, εκ μητρός, από την Αίγινα, εμπειρικά μπορώ να πω ότι μόνο ελάχιστες λέξεις και φράσεις ιδιωματικές θυμάμαι από τη γιαγιά μου.

Αλλά έγραψα πολλά, δίνω τη σκυτάλη στον Νίκο Παντελίδη.

Νίκος Παντελίδης

Το γλωσσικό ιδίωμα της Αίγινας

Εισαγωγικά

Όπως και στην περίπτωση της (παλαιάς, προεπαναστατικής) Αθήνας, έτσι και στην περίπτωση της Αίγινας διάχυτη είναι η εντύπωση περί ανυπαρξίας τοπικού γλωσσικού ιδιώματος. Αυτό εξηγείται εν μέρει και από το γεγονός ότι το νησί βρίσκεται μια ανάσα από την Αθήνα. Κατά συνέπεια, εξαιτίας και των φυσικών του καλλονών, υπήρξε από νωρίς προσφιλές θέρετρο για τους κατοίκους της πρωτεύουσας, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες εποικίστηκε και από πλήθος ανθρώπων που δεν έχουν καταγωγή από αυτό. Έτσι, το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα άρχισε να υποχωρεί ήδη από τον 19^ο αι., διαδικασία, την οποία μαρτυρεί σαφώς γύρω στα 1890 ο πρώτος, ο οποίος το έκανε αντικείμενο μελέτης, ο γερμανός γλωσσολόγος και ελληνιστής Άλμπερτ Τουμπ (Albert Thumb). Ο Τουμπ μάς πληροφορεί ότι στην νέα παραθαλάσσια πρωτεύουσα του νησιού (η παλαιότερη, προεπαναστατική πρωτεύουσα, η Παλιαχώρα, βρισκόταν στο εσωτερικό του) το ιδίωμα βρισκόταν τότε ήδη σε ραγδαία υποχώρηση και μόνο υπολείμματά του μπορούσε κανείς να εντοπίσει στο λόγο των ντόπιων. Το εσωτερικό του νησιού όμως διατήρησε έως πολύ πρόσφατα (και εν μέρει διατηρεί ακόμα) τον έντονα αγροτοποιμενικό του χαρακτήρα, ενώ μέχρι πριν μερικές δεκαετίες μπορούσε κανείς να εντοπίσει θύλακες ομιλητών του τοπικού γλωσσικού ιδιώματος, έστω και με έντονη την επίδραση της Κοινής Νεοελληνικής στο λόγο τους. Σήμερα ελάχιστα ίσως στοιχεία του επιβιώνουν, κυρίως λεξιλογικά και φρασεολογικά, και μπορεί πλέον με σχετική ασφάλεια να υποτεθεί ότι έχει σιγήσει.

Το ιδίωμα ανήκει στην ίδια ομάδα με τα ιδιώματα της νότιας Εύβοιας, της παλαιάς Αθήνας και των Μεγάρων. Παλαιότερα πιστευόταν ότι το νησί είχε ερημωθεί εντελώς από τους κατοίκους του λόγω επιδρομών που υπέστη και ότι εποικίστηκε ξανά κυρίως από Αθηναίους, γεγονός που υποτίθεται πως εξηγεί τη συγγένεια των ιδιωμάτων. Όμως παρά τις καταστροφές και την πληθυσμιακή αποψίλωση το νησί δεν φαίνεται να ερημώθηκε εντελώς, ενώ το ιδίωμά του εμφανίζει και αρκετές διαφορές από το παλαιοαθηναϊκό. Και είναι μεν αληθές ότι κατά τον βενετοτουρκικό πόλεμο του 1686-1687 οι Αθηναίοι εγκατέλειψαν την πόλη τους και πολλοί από αυτούς κατέφυγαν στην Αίγινα, επέστρεψαν όμως το 1690 στην Αθήνα.

Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 κατέφυγε στο νησί πλήθος προσφύγων από πολλές περιοχές, μεταξύ αυτών και πολλοί Ψαριανοί, οι περισσότεροι όμως από τους πρόσφυγες εγκατέλειψαν αργότερα την Αίγινα, οπότε η επίδρασή τους στο τοπικό ιδίωμα πιθανόν να υπήρξε πολύ περιορισμένη.

Το άρθρο του Τουμπ επί των αιγινήτικων -που δημοσιεύτηκε το 1891 στο περιοδικό «Αθηνά»- ήταν έως πρόσφατα η μοναδική εξειδικευμένη μελέτη επί του ιδιώματος, το οποίο δεν έτυχε του ερευνητικού ενδιαφέροντος που του άξιζε. Εδώ βέβαια δεν υπάρχει ο χώρος για να γίνει πλήρης αναφορά στις πηγές του ιδιώματος (παραπέμπω σε πρόσφατα δημοσιευμένη εκτενή μελέτη μου). Αυτό που προκύπτει από το διαθέσιμο υλικό είναι ότι εκτός από τα γνωρίσματα που έχει κοινά με άλλα ιδιώματα της ίδιας ομάδας, εμφανίζει αρκετά κοινά με τμήματα της Πελοποννήσου, αλλά και νησιώτικα ιδιώματα του Αιγαίου. Η Αίγινα ήταν πάντως το μοναδικό ελληνόφωνο νησί του Αργοσαρωνικού: Στην Σαλαμίνα, το Αγκίστρι, τον Πόρο, την Ύδρα και τις Σπέτσες μιλιούνταν παλαιότερα τα αρβανίτικα.

Στη συνέχεια θα παρατεθούν μερικά σημαντικά χαρακτηριστικά του αιγινήτικου ιδιώματος, ενώ σε παράρτημα στο τέλος του άρθρου θα δοθούν αποσπάσματα από πολύ παλαιά άσματα της Παλιαχώρας, τα οποία δημοσίευσε ο Ηρειώτης το 1921 στο περιοδικό «Λαογραφία».

 

Χαρακτηριστικά του ιδιώματος

• Το ιδίωμα χαρακτηριζόταν από την απουσία συνίζησης:

καρδία, κοπρία = κοπριά, μερασία = μοιρασιά, παντρεία = παντρεία, τσουλία = κοιλιά, φωτία κ.λπ.

ενία = υνιά, κουτσία = κουκιά, μαλλία, παιδία, στσουνία =σκοινιά, ψωμία  κ.λπ.

ελαία, μηλέα, μουρέα, σουτσέα = συκιά κ.λπ.

του παιδίου, του παλατίου κ.λπ.

να πίω = να πιω

• Τροπή του [y] της Αλεξανδρινής Κοινής και της Μεσαιωνικής Ελληνικής σε ιου / ου (με το [y] συμβολίζεται η προφορά των <υ> και <οι> από την εποχή της Αλεξανδρινής Κοινής και εξής, δηλ. όπως του γαλλικού <u> ή του γερμανικού <ü>):

άχιουρο, γιουναίκα, γιουρίζω, χιουμάω, ξουλοτσερατέα = ξυλοκερατιά, σουτζενής = συγγενής, τσουλία = κοιλιά, τσουμόμαι = κοιμάμαι, στσούβω = σκύβω κ.λπ.

άγκουρα, μαρτουράω κ.λπ.

Σε ηχογραφήσεις εντοπίστηκαν αρκετές περιπτώσεις επιβίωσης της παλαιότερης προφοράς των υ και οι όπως το γαλλικό <u> ή το γερμανικό <ü>:

γϋρίζαμε, βρϋση, να ησϋχάσομε, ζϋμώνανε, κϋρά, λϋπάμαι, ξϋλα, παραθϋρι κ.λπ.

• Τσιτακισμός, δηλ. η προφορά του /k/ και του /g/ ως τσ και τζ αντίστοιχα, στη θέση πριν από τα πρόσθια φωνήεντα /e/, /i/, και το ημίφωνο /j/. Πρόκειται για ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του αιγινήτικου ιδιώματος, αλλά και ολόκληρης της ομάδας, στην οποία ανήκει :

παλεθουράτσι = παραθυράκι, τσαιρός, πριτσές = πικρές, σουτσέα = συκιά, στσουλία = σκυλιά, μελίτζι = μηλίγγι, ότζαιρος = φρέσκος («έγκαιρος») κ.λπ.

• Δείγματα προφοράς του αρχαίου ελληνικού <ω> ως ου (αρχαία προφορά του <ω>: μακρό ανοιχτό ο):

κούνος = δέσμη καρπών που κρέμεται από κλαδί δέντρου (π.χ. φιστικιάς, αρχ.ελλ. κῶνος), το λούρος = λώρος, σβούλος = σβώλος, το Μούλος (τοπωνύμιο, Μώλος), Παλαία Χούρα = Παλιαχώρα.

• Αποβολή του /γ/ μεταξύ φωνηέντων: αελάδα, τραουδώ, έτρωε, έφαα, έλεεκ.λπ.
• Ουρανική προφορά των /l/ και /n/ (λ, ν) πριν από το φωνήεν /i/.
• Το λεγόμενο παραδοσιακά «άλογον -γ-», δηλαδή το μη ετυμολογικό /γ/ σε ρήματα με χαρακτήρα χειλικό σύμφωνο ή σε άλλες λέξεις με χειλικό. Το φαινόμενο είναι γνωστό από όλα τα ιδιώματα της ομάδας, στην οποία ανήκει το αιγινήτικο ιδίωμα, αλλά και από πολλές άλλες διαλέκτους και ιδιώματα.

περισσευγάμενος = περισσευούμενος, Βγαγγέλιο / Βγατζέλιο = Ευαγγέλιο, Βγατσελιώ = Βαγγελιώ.

 Ο Τουμπ (1891:108) στηριζόμενος στη μαρτυρία κυρίως του Ηρειώτη παρατήρησε ότι «τὰ ῥήματα εἰς –εύω δὲν παρέχουσιν ἀνάπτυξιν τοῦ γ. βασιλεύω» κ.λπ., και ότι «τύποι εἰς –εύγω ἀκούονται μέν, ἀλλὰ ῥητῶς ἐχαρακτηρίζοντό μοι ὡς νεώτεροι, ἤτοι τῆς προχωρούσης κοινῆς». Η εικόνα που δίνει όμως είναι ανεστραμμένη. Αυτό που στην πραγματικότητα συνέβη είναι μάλλον το αντίθετο, δηλ. ότι το φαινόμενο χαρακτήριζε παλαιότερα και τα αιγινήτικα αλλά άρχισε να εξαφανίζεται από νωρίς στο πλαίσιο της γενικότερης υποχώρησης του ιδιώματος.

• Η μορφή που έχουν στο αιγινήτικο ιδίωμα αρκετές λέξεις:

λειδινό = δειλινό, πρικός = πικρός, παλεθούρι = παραθύρι, πελιστέρι = περιστέρι, απούγανος = απήγανος, γάδαρος = γάιδαρος, γδυμνός (κατά το γδύνω, γνέφι-σύγνεφο = σύννεφο, γρούνα-γρούνι = γουρούνα-γουρούνι (αρχ.ελλ. γρῶνα), δεχατέρα  = θυγατέρα, έψιμος = όψιμος, ισκιά = σκιά, κατρέφτης, λαβούτο = λαούτο, λιατρίβι = λιοτρίβι, ρόιδι/ροΐδι = ρόδι, μουσκαράς = μασκαράς, τρεμουντάνα = τραμουντάνα, Σεμτέβρης = Σεπτέμβρης, τσικάλι = τσουκάλι, φλέγα = φλέβα, χρουσούζης = γρουσούζης, κ.λπ.

• Η αιτιατική πληθυντικού του αρσενικού άρθρου και της αρσενικής προσωπικής αντωνυμίας έχει τη μορφή τις (αντί τους της Κοινής Νεοελληνικής):

τις δρόμους, τις κλέφτες, τις μήνους (=μήνες), τις Τούρκους, τις Τζίκηδες (=τους Τζίκηδες, τοπωνύμιο), να τις απεράσει = να τους περάσει, τις έβγαζε = τους έβγαζε

• Τα προπαροξύτονα αρσενικά σε -ας (μερικά από αυτά είναι αρχαία τριτόκλιτα) σχηματίζουν πληθυντικό σε -οι (αιτατική σε -ους), και τη γενική ενικού σε -ου, όπως συμβαίνει σε πολλά ιδιώματα:

Ο Κλήδονας, του Κληδόνου

τ’ Αϊ-Σπυριδώνου

ο κόρακας, του κοράκου, πληθυντικός: οι κοράτσοι, τους κοράκους

ο κάρονας (=είδος φυτού), πληθυντικός: οι καρόνοι

ο σάλιακας (=σαλιγκάρι), πληθυντικός: οι σαλιάκοι

 

• Τα αρσενικά ουσιαστικά σε -ος σχηματίζουν συχνά την αιτιατική πληθυντικού όπως την ονομαστική:

με τέτοιοι καιροί = με τέτοιους καιρούς

απ’ τους εμπόροι = απ’ τους εμπόρους

• Η ονομαστική-αιτιατική ενικού των ουδετέρων ουσιαστικών σε -μα και του ουσιαστικού το γάλα μεταπλάστηκε σε –(μ)ας: το αίμας, το χούμας = χώμα, το γάλας. Το ίδιο φαινόμενο έχουμε και στα υπόλοιπα ιδιώματα της ομάδας αλλά και αλλού.

 

• Αντωνυμίες:

τούνος = αυτός

πις = ποιος (πινού = ποιανού, πίνανα = ποιον)

ντα = τι, π.χ. ντα κάμεις του πέρα; (=τι κάνεις εκεί πέρα;), ντα ’παθες = τι έπαθες;

Πρόκειται για ένα από τα βασικότερα γνωρίσματα της διαλεκτικής ομάδας, στην οποία ανήκει η Αίγινα. Με τη μορφή ντα ήταν η αντωνυμία σε χρήση και στα Μέγαρα και την Αθήνα, ενώ στην Εύβοια είχε τη μορφή είντα, όπως και σε πλήθος νησιωτικών ποικιλιών.

ενού, καθενού = ενός, καθενός

κανού = κανενός, κανεί = κανέναν

τίβοτα / τίποτις = τίποτα

σουνατοί μας = μεταξύ μας

 

• Ρηματική αύξηση η- στις εξής περιπτώσεις:

ήκουγα = άκουγα

ανήμενα = ανέμενα

ήφερα = έφερα

• Κλίση οξύτονων ρημάτων:

προβατώ (=περπατώ), προβατείς, προβατεί, προβατούμε, προβατείτε, προβατούνε

γελάω, γελάεις, γελάει, γελάμε, γελάτε, γελάνε

λέω, λέεις, λέει, λέμε / λέομε, λέτε / λέετε, λέουνε

τρώω, τρώεις, τρώει, τρώομε, τρώετε, τρώουνε

 

Κλίση του παρατατικού:

προβάτεια / προβάτουνα, προβάτειες, προβάτειε, προβατούσανε

εγέλαα, εγέλαες, εγέλαε / εγέλα κ.λπ.

 

γ΄ ενικό πρόσωπο του παρατατικού του ρήματος είμαι:

ήτουνε / ήτονε / ήντονε = ήτανε

 

• Η κατάληξη του γ΄ ενικού του ενεστώτα της μεσοπαθητικής φωνής είναι -ντουνε:

φοβόντουνε = φοβούνται

Στον παρατατικό η κατάληξη είναι -ντουσανε:

θυμόντουσάνε = θυμούνταν

 

• Σχηματισμός ρημάτων:

βαίνω (και βέλνω), βγαίνω = βάζω, βγάζω

δώνω = δίνω

κάω = καίω

σκάφω  = σκάβω, στρίφω = στρίβω

τελεύω = τελειώνω

διαλέχνω = διαλέγω, πλέχνω = πλέκω, σάχνω/σάζω = φτιάχνω

καλένω = καλώ

χτίνω  = χτίζω

κάμω = κάνω

πααίνω = πηγαίνω

 

Αρχαϊκοί σχηματισμοί:

λούω ‘λούζω’ (αρχ.ελλ. λούω), παίρω ‘παίρνω’, πλύνω ‘πλένω’.

Ρήματα σε -σσω: τάσσω ‘τάζω’ (αρχ.ελλ. τάσσω/τάττω), ξαιμάσσω ‘ματώνω, βγάζω αίμα από πληγή’.

 

• Σχηματισμός αορίστου:

Σχηματίζεται με το στοιχείο -κ- (και -τσ- με τσιτακισμό, πριν από τα φωνήεντα /e/ και /i/), αντί -σ- της Κοινής Νεοελληνικής:

Σε οξύτονα ρήματα: αγάπηκα, έζηκα, κάλετσες (=κάλεσες), κουβάληκα, μίληκα – μίλητσε, επέρατσε  (=πέρασε), εγελάκανε, τσινήκανε  (=κινήσανε) κ.λπ.

Σε βαρύτονα ρήματα σε -ζω και -νω, π.χ. έδεκα, εμαύρικα, έχατσες, γιούριτσε (=γύρισε), πιάκανε, φτάκανε, χώκανε κ.λπ.

Στην υποτακτική: να προφτάκομε = να προφτάσουμε, να γιουρίτσεις = να γυρίσεις, να πέτσεις = να πέσεις κ.λπ.

 

Διάφοροι αόριστοι:

βάρησα = βάρεσα

διάη = πήγε

να διω = να δω (υποτακτική)

είπουνα = είπα

έπαρε = πάρε (προστακτική)

 

Μεσοπαθητικός αόριστος:

ελούστηνα = λούστηκα, ελούστηνες, ελούστηνε, ελουστήναμε, ελουστήνατε, ελουστήνανε

 

• Τετελεσμένοι χρόνοι (παρακείμενος-υπερσυντέλικος):

Στην ενεργητική φωνή: Με το βοηθητικό ρήμα έχω και τη μετοχή μεσοπαθητικού παρακειμένου, μερικές φορές σταθεροποιημένη στον τύπο σε -μένα. Αυτός ο τρόπος σχηματισμού εμφανίζεται και σε αρκετά άλλα ιδιώματα (π.χ. στην Πελοπόννησο, τη Στερεά κ.λπ.):

της είχε κόκκινη φορεσά ντυμένα = της είχε φορέσει κόκκινη φορεσιά

δυο δωμάτια είχανε κανωμένα = είχανε κάνει δυο δωμάτια

 

• Σχηματισμός του μέλλοντα με το μόριο θελα / θενα :

Θελα πληρώσω (=γεμίσω) το φούρνο με κλαρία

Θελά ’ρθ’ ο Κωσταdής

δε θενα το ξεχάσω

• Υποκοριστικά σε -άτσι, αλλά και -άγι και -ίγι:

παλεθουράτσι = παραθυράκι

κορικάγι = κοριτσάκι

μελάγι = μελάκι

στσουλάγι = σκυλάκι

ελίγι = μικρή ελιά

• Ουδέτερα ουσιαστικά σε -ος,παράγωγα από ρήματα:

το τρύγος = ο τρύγος

το σκάλος = το σκάλισμα

το θέρος = ο θερισμός

το ξάντος = η παρατήρηση, σημείο από όπου παρατηρεί κανείς (ξανταίνω = κοιτάζω, παρατηρώ)

• Τοποθέτηση του ασθενούς τύπου της προσωπικής αντωνυμίας (ως αντικειμένου του ρήματος) μετά το ρήμα:

ρώταέ με  = με ρωτούσε

πιάκανέ σας = σας έπιασαν

πότικά τα  = τα πότισα

Στην περίπτωση συνεμφάνισης άμεσου και έμμεσου αντικειμένου προηγείται ο τύπος που εκπροσωπεί το άμεσο αντικείμενο:

είπανέ το μου = μου το είπανε

ξαναλέω τό σου = σου το ξαναλέω

 

• Άκλιτες λέξεις (προθέσεις, σύνδεσμοι, επιρρήματα, επιφωνήματα).

αφ’ = από (πριν από τύπους του οριστικού άρθρου: αφ’ το παλεθούρι  = απ’ το παράθυρο, αφ’ την Αίγενα)

αμπωνέ/αμωνέ  = αν ίσως

απόντας = από τότε που

είτε = ούτε (αυτό το σπίτι είτε πουλιέται είτε χαλάει)

μόνε = αλλά, παρά, μόνο

μπέλτσι τσαι  = μήπως και  [Σημείωση Ν.Σ.: από τα ελάχιστα τουρκικά δάνεια του ιδιώματος]

όντες = όταν

απότσει  = κατόπιν, ύστερα

βόλτα(-βόλτα)  = γύρω(-γύρω) (π.χ. ο κόσμος καθότανε βόλτα)

εδεκεί = εκεί ακριβώς

(ε)πά = εδώ, εμφατικό: ’πα-δά  = εδώ πέρα

(ε)τού = ‘«ευτού» εκεί’, επίσης τούθε (τουθεμπέρα = εκεί πέρα, τουθεγκάτω = εκεί κάτω)

έτσα = έτσι (δα)

καλικούρα = κουβάλημα ανθρώπων στους ώμους

’τσειδά = εκεί πέρα

μονοχερία = με ένα χέρι

ξαργουτού = επίτηδες, επί τούτω (στα Μέγαρα: ξαργουτά, στην Κάρυστο: ξεργουτού, σε τμήματα της Πελοποννήσου: ξαργού, ξαργητού, ξαργότου)

παράωρα = πολύ πρωί, αξημέρωτα

πίστομα = μπρούμυτα

πλέας = πια

πλιο = πιο

πολλά = πολύ

πολληώρα = πρωτύτερα, προηγουμένως

ταχιά = το πρωί

τότενε = τότε

Με πρόθημα σα- (<ίσια) όπως σε πολλές ποικιλίες:  σαπέρα, σακάτω κ.λπ.

Επιφώνημα θενή ‘καλέ’ (θενή μάνα, στην Αθήνα και τα Μέγαρα: (h)ενή)

 

K E I M E N A (για τη διευκόλυνση του αναγνώστη η ορθογραφία προσαρμόστηκε στην ισχύουσα σήμερα)

* […]

είδα σπίτια τσαι σαράγια
τσαὶ αυλές με σουντριβάνια,
κάθουνται μέσα τσουράδες,
κορικάτσα τσαι νουφάδες.
Μα ’βρα [=μα ηύρα] τσ’ ἕνα γεροντάτσι
τσαι δεν πίνει το κρασάτσι

[…]

μα ’χει πέντε δεχατέρες,
άσπρες σαν τες πελιστέρες.
Όντες στολιστούν τσ’ αλλάξουν,
πού ’χουν [=αυτοί που έχουν] μάτι ας τις λογιάξουν.
Η μια τσεντάει τσ’ άλλη φαίνει [=υφαίνει]
τσ’ άλλη τὰ μασούρια βαίνει [=βάζει]

 

* Σαν έρθ’ ἡ μάννα μ’ αφ’ τη γη τσ’ ο τσούρης μ’ [=κύρης] αφ’ τον Άδη,
τότες τσ’ ετούνος μένανε γυναίκα θελα πάρει.

[…]

Χρουσό γκολφάτσι τσ’ αν γινεί τσαι πέτσει στην αυλή μου,
δεν το καταχρειάζομαι να στσούψω να το πάρω.

* Χρουσόν αϊτό εκράτουνα [=κρατούσα] τσ’ άλλη μου τον επήρε.
Τσ’ όσο τον χάρουνα [=χάρηκα] εγώ, να τον χαρεί τσ’ ετσείνη.

* «Περικαλώ σας, βασιλιά, τσαι πάλι όπως ορίτσεις,
τούτη τη νούχτα τσ’ άλλη μια να μου τηνε χαρίτσεις»
Ολονουχτὶς τσουμότανε, σαν να ήτανε στη βίγγλα
τσαι την αυγή σηκώθητσε τσ’ έκαμε σαν τη στρίγγλα.

Έβγανε το μαχαίρι του απ’ αργουρό φηκάρι
τσαι το τσεφάλι τ’ έκοψε, σαν άξο παλληκάρι,
τσαι στο σπαθί το κάρφωτσε τσαι πήρε_το τσαι πάει!

Ο τσούρης της εβίγγλιζε από το παλεθούρι.
«Καλώς την Ελενίτσα μου, καλώς το το παιδί μου,
τσ’ ας πιάτσω πως την έχακα σήμερα την τιμή μου!

* Το μαχαιράτσι τ’ έβγανε απ’ αργιουρό φηκάρι
τσαι στην καρδιά του το ’μπηξε σαν άξο παλληκάρι.
Ετσεί που χώκανε το νιο εβγήτσε κρούα βρούση
τσ’ ετσεί που χώκανε τη νια εβγήτσε τσουπαρίσσι,
το τσουπαρίσσι έστσουβε τσ’ αγκάλιαζε τη βρούση.
Ο βασιλιάς τα βίγγλιζε απο το παλεθούρι