Γυναικοκτονία, όρος που καθιερώνεται

Απολογήθηκε χτες ο Μπάμπης Αναγνωστόπουλος, ο καθ’ ομολογίαν δράστης της αποτρόπαιης γυναικοκτονίας στα Γλυκά Νερά, της πολύκροτης αυτής υπόθεσης που δίκαια έχει αιχμαλωτίσει την προσοχή της κοινής γνώμης.

Όπως φαίνεται, αφού στραγγάλισε την εικοσάχρονη γυναίκα του, σκότωσε τον σκύλο της οικογενειας, έφερε το μωρό τους και το απίθωσε πλάι στο πτώμα και μετά δέθηκε κι ο ίδιος ώστε να σκηνοθετήσει ληστεία μετά φόνου -και τότε κάλεσε την αστυνομία. Προηγουμένως, ώρες πριν από το φονικό, είχε αφαιρέσει τις κάρτες μνήμης από τις κάμερες του σπιτιού, κάτι που συντριπτικά αποδεικνύει προμελέτη.

Στους αστυνομικούς που έσπευσαν ανταποκρινόμενοι στην έκκλησή του, είπε ότι είχαν μπει στο σπίτι τους τρεις ληστές που μιλούσαν σπαστά ελληνικά και ότι αυτοί σκότωσαν την εικοσάχρονη Καρολάιν επειδή φώναζε για το παιδί της.

Το σενάριο του πιλότου έπασχε σε πολλά. Το κινητό του τηλέφωνο έδειξε ότι μετακινιόταν την ώρα που θα έπρεπε να είναι δεμένος. Το βιομετρικό ρολόι της δολοφονημένης έδειξε ότι ο στραγγαλισμός έγινε ενώ κοιμόταν και σε άλλη ώρα από την υποτιθέμενη. Η ιατροδικάστρια πρόσεξε αμέσως ότι τα σημάδια από τα σχοινιά στα χέρια και τα πόδια του δεν αντιστοιχούσαν σε πολύωρο σφιχτό δέσιμο, παρόλο που οι αστυνομικοί που μπήκαν στον χώρο έλυσαν τον πιλότο χωρίς να τον φωτογραφίσουν δεμένο.

Φαίνεται λοιπόν περίεργο πώς τέτοιες οφθαλμοφανείς αντιφάσεις δεν έγιναν νωρίτερα αντιληπτές και δεν έστρεψαν νωρίτερα τον προβολέα στον 32χρονο πιλότο. Διότι βέβαια επί σαράντα μέρες μετά το συμβάν διαβάζαμε αισιόδοξες διαρροές, ότι επίκειται η σύλληψη των τριών δολοφόνων, ότι η αστυνομία έχει «κατά 80%» ταυτοποιήσει τον ένα, ακόμα και το πρωί του μνημοσύνου της Καρολάιν ότι «στο στόχαστρο των αρχών βρίσκονται τρία άτομα αλβανικής καταγωγής».

Πέρα από το ξενοφοβικό μίσος που καλλιεργούσαν αυτές οι διαρροές, ένας άτυχος Γεωργιανός όχι απλώς συνελήφθη ως ύποπτος αλλά και, σύμφωνα με τη μαρτυρία του, βασανίστηκε για να ομολογήσει (ναι, τέτοια πράγματα δεν γίνονται σε ευρωπαϊκή χώρα): «Τέσσερις μέρες με είχαν δεμένο σε μια καρέκλα. Με χτυπούσαν άσχημα, ζαλιζόμουν κ όταν κουραζόταν ο ένας, συνέχιζε ο άλλος. Δεν με ρωτούσαν τίποτα, μόνο μου έλεγαν να ομολογήσω ότι σκότωσα την κοπέλα. Δεν ήξερα για ποια κοπέλα μιλούσαν. Μου έλεγαν, εσύ τη σκότωσες». (Αν είναι ακριβής η καταγγελία, αναρωτιέμαι τι θα γινόταν αν ο άτυχος Γεωργιανός δεν άντεχε και ομολογούσε…)

Βέβαια, θα μπορούσε ο Μπάμπης να θεωρείται εξαρχής ύποπτος και όλες αυτές οι διαρροές να είναι σκόπιμες για να τον αποκοιμίσουν. Ωστόσο, ο συνήθως πληροφορημένος δημοσιογράφος Βασ. Λαμπρόπουλος μεταφέρει άλλη εικόνα, αφού: «αρμόδιοι παράγοντες δήλωναν «ότι με τον Μπάμπη δεν υπάρχει κανένα θέμα, πιστεύουμε την κατάθεση του, δεν υπάρχει σκηνοθεσία και ψάχνουμε να βρούμε τους κακοποιούς». Υποστηρίζοντας ακόμη ότι «υπάρχει πολυετής εμπειρία σε στελέχη της ΕΛ.ΑΣ που θα εντόπιζαν αμέσως αν ο πιλότος έλεγε ψέματα. Κι αφού αυτοί έρχονταν σε επαφή μαζί του για πολλές ώρες».» Ίσως κάποιες υπηρεσίες να είχαν πιστέψει το παραμύθι του πιλότου και κάποιες άλλες όχι, πάντως αυτά κι αυτά έχουν δημιουργήσει σε πολλούς την εντύπωση ότι ο νεαρός πιλότος είχε (ή έχει) γερές πλάτες, που προσπάθησαν να τον προστατέψουν.

Το βέβαιο είναι ότι, μόλις ομολόγησε ο Αναγνωστόπουλος, και μαθεύτηκε ότι την Καρολάιν δεν την σκότωσαν ληστές που μιλούσαν σπαστά ελληνικά αλλά ο σύζυγός της, ο Έλληνας εύπορος επιτυχημένος σύζυγός της, ως διά μαγείας σταμάτησαν οι αναφορές στον «εικοσάχρονο άγγελο» που τόσο βάναυσα δολοφονήθηκε πλάι στη μικρή του κόρη.

Αντίθετα, πολλοί άρχισαν να ρίχνουν μερίδιο ευθύνης στο θύμα. Είτε με τη μπρουτάλ ιταμότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης («η δύστροπη αγγλοφιλιππινέζα που δεν ήξερε να κρατήσει το σπίτι της») είτε με την εκλεπτυσμένη παντοδυναμία των μεγάλων τηλεοπτικών σταθμών, που έδωσαν στη δημοσιότητα επιλεγμένα αποσπάσματα από το ημερολόγιο της Καρολάιν, κατά παράβαση κάθε δεοντολογίας, αποσπάσματα που την παρουσίαζαν νευρική και βίαιη, με τίτλους όπως «τον απειλούσε με διαζύγιο». Και το αποκορύφωμα ήταν η δικαιολογία που επιστράτευσε η Ιωάννα Μάνδρου, ότι ο πιλότος ναι μεν σκότωσε την Καρολάιν, αλλά η συγκρότησή του δεν του επέτρεψε να την τεμαχίσει!

Αλλά εμείς είμαστε γλωσσικό ιστολόγιο και λεξιλογούμε. Οπότε, ανάμεσα στα πάρα πολλά ενδιαφέροντα αυτής της πολύκροτης υπόθεσης, είναι και ένα γλωσσικό θέμα: η χρήση του όρου «γυναικοκτονία» για το συγκεκριμένο έγκλημα και η οργισμένη αντίθεση αρκετών στη χρήση αυτού του όρου.

Το συνηθισμένο επιχείρημα, που ακούστηκε και πάλι, ήταν: Γιατί γυναικοκτονία και όχι ανθρωποκτονία; Δεν είναι άνθρωποι οι γυναικες;

Βέβαια αυτό μάλλον σόφισμα είναι παρά επιχείρημα, θυμίζει δε το αντίστοιχο των τραμπικών στην Αμερική, που αντιπαραθέτανε στο Black Lives Matter το αντισύνθημα All Lives Matter.

Καλά απάντησε σε αυτό ο συγγραφέας Αύγουστος Κορτώ:

Για όσους δεν αντιλαμβάνονται τον όρο ‘γυναικοκτονία’, κι αντιπροτείνουν την ‘ανδροκτονία’, ίσως χρειάζονται όντως κάποιες εξηγήσεις.

Τις ίδιες εξηγήσεις έχω δώσει σε ανθρώπους που αναρωτιόντουσαν για ποιον λόγο δεν διοργανώνονται ‘Straight Pride’ σε αντιστοιχία με τα ‘Gay Pride’. (Στην Αμερική, άτομα με παρόμοιες αγωνίες οργίζονται που δεν λέμε ‘White Lives Matter’ κατά το ‘Black Lives Matter’).

Οι γλωσσικοί όροι, τα κοινωνικά φαινόμενα και τα έθιμα προκύπτουν ως απόρροια συγκεκριμένων, μακραίωνων κοινωνικών τάσεων και παγιωμένων εθίμων.

Εθιμική λοιπόν, και μακραίωνη, ήταν (και παραμένει) η οργή, η βία, η περιθωριοποίηση, και η συστηματική κακοποίηση (που μπορεί να φτάσει ως και τον φόνο) που ασκείται σε διαχρονικά καταδυναστευμένες, ευάλωτες ομάδες.

Στις γυναίκες, στα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, σε συγκεκριμένες φυλετικές ομάδες, ως αντανάκλαση της παραδοσιακής υπεροχής της άρχουσας τάξης (στην περίπτωση των μαύρων στις ΗΠΑ, οι διακρίσεις σε βάρος τους απ’ την αστυνομία και όχι μόνο είναι κοινωνικός και ιστορικός αντίλαλος της φρίκης της δουλείας).

Όταν η κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκεις είναι η κρατούσα – η ενσάρκωση της πατριαρχίας, φερ’ ειπείν – και δεν υφίστασαι διαχρονικά διακρίσεις, ανισονομίες, χλεύη και αγριότητα, βρίσκεσαι, κι ας μην το αντιλαμβάνεσαι, σε προνομιακή θέση.

Κι αυτοί που χρήζουν προστασίας κι υποστήριξης είναι, μοιραία, αυτοί που δεν απολαμβάνουν προνόμια σαν τα δικά σου.

Επομένως, είσαι τυχερός που δεν χρειάζεται ειδικός όρος για το κοινωνικό σου σύνολο: πάει να πει ότι εσύ, κι άνθρωποι σαν εσένα, δεν θυματοποιούνται κάθε μέρα με τον αγριότερο τρόπο.

Άλλοι προσπάθησαν, όπως και παλιότερα, να κάνουν πλάκα με τον τάχα ανύπαρκτο όρο «γυναικοκτονία». «Δηλαδή αν σκοτώσω γκόμενο θα το πούμε γκομενοκτονία;» ή, όπως το τράβηξε ο, κατά δήλωσή του, κωμικός Σίλας Σεραφείμ:

Μολις διεπραξα #κεφτεδοκτονια με #σαλατοκτονια και παραλληλη #μπυροκτονια. Τελειωνω με #πεπονοκτονια και παω για λιγη ξαπλα.

Άλλοι, όπως ο αρθρογράφος Σάκης Μουμτζής, νόμισαν ότι βρήκαν το αδύνατο σημείο στην επιχειρηματολογία όσων χρησιμοποιούν τον όρο:

Όπως θα έχετε αντιληφθεί γυναικοκτονία έγινε όταν ο δράστης αποκαλύφθηκε πως ήταν λευκός και Ελληνας. Πιο μπροστά έφταιγε ο Χρυσοχοϊδης.

Δυο μέτρα και δυο σταθμά θέλησε να διαγνώσει και ο βουλευτής Κ. Μπογδάνος:

Ας υποθέσουμε ότι δεχόμαστε τα επιχειρήματα υπέρ της χρήσης της λέξης «γυναικοκτονία». Μπορούν να εξηγήσουν οι υπέρμαχοί της, γιατί εδώ, όπου ο δολοφόνος ήταν Πακιστανός, δεν την έκαναν σημαία, ούτε χάλασαν τον κόσμο; Όχι. Διότι έχουν δύο μέτρα και σταθμά.

Οι δυο παραπάνω τοποθετήσεις εύκολα αντικρούονται. Προφανώς το έγκλημα στα Γλυκά Νερά «έγινε γυναικοκτονία» μόνον όταν ομολόγησε ο σύζυγος. Διότι δεν είναι «γυναικοκτονία» η κάθε ανθρωποκτονία που έχει θύμα γυναίκα. Αν μια γυναίκα βρει τον θάνατο σε ληστεία, δεν είναι γυναικοκτονία. Αν κάποιος σκοτώσει τη γειτόνισσά του επειδή έχουν κτηματικές διαφορές, δεν έχουμε γυναικοκτονία. Γυναικοκτονία είναι ο φόνος της γυναίκας επειδή είναι γυναίκα και λόγω του κοινωνικού της ρόλου. Ο φόνος της Καρολάιν από τον Μπάμπη, ο φόνος της Ελένης Τοπαλούδη από τους βιαστές της, οι φόνοι «για λόγους τιμής». Ο φόνος της γυναίκας-κτήματος που θέλει να φύγει από μια τοξική σχέση.

Έτσι, δεν ήταν γυναικοκτονία ο φόνος της 57χρονης στα Φιλιατρά, τον οποίο επικαλέστηκε ο Κ. Μπογδάνος. Είναι ανθρωποκτονία, πιθανότατα ειδεχθής, που έτυχε να έχει θύμα μια γυναίκα, όπως θα ήταν ανθρωποκτονία ο υποτιθέμενος φόνος της Καρολάιν από τους υποτιθέμενους ληστές στα Γλυκά Νερά.

Κάποιοι άλλοι, ίσως πιο έξυπνοι, αντιλαμβανόμενοι ότι ο όρος έχει αρχίσει να καθιερώνεται, προσπάθησαν να κάνουν μια διαφοροποίηση: «Η γυναικοκτονία αφορά τις μουσουλμανικές κοινωνίες, όπου η θέση της γυναίκας είναι υποδεέστερη. Όχι την Ευρώπη ή τον δυτικό κόσμο». Σόφισμα βεβαίως, διότι ο όρος είναι διεθνής, femicide στα αγγλικά, femicide ή féminicide στα γαλλικά, femicidio/feminicidio στα ισπανικά και χρησιμοποιείται κατά κόρον στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες.

Όσο για την δυσεξήγητη ένταση με την οποία πολλοί εκδηλώνουν την αντίθεσή τους στη χρήση του όρου «γυναικοκτονία», θα μεταφέρω εδώ ένα σχόλιο που έκανε στο ιστολόγιό μας ο φίλος μας ο Π2 επειδή πιστεύω ότι είναι πολύ εύστοχο:

Έχω μια ειλικρινή απορία για όσους αρνούνται κατηγορηματικά τη χρησιμότητα του όρου γυναικοκτονία. Έστω ότι είναι ανακριβές (δεν είναι, αλλά έστω ότι είναι) να δίνουμε έμφαση στον έμφυλο χαρακτήρα πολλών εγκλημάτων. Τι τους χαλάει; Τι ζόρι τραβάνε ακριβώς; Αν ένα χρώμα δεν το θεωρώ βεραμάν αλλά γαλάζιο, θα πω «σαχλαμάρες λέτε, δεν έχει νόημα να το λέμε βεραμάν, ένα απλό γαλάζιο είναι». Δεν θα κηρύξω τζιχάντ στα ΜΚΔ όμως εναντίον του όρου βεραμάν, κατηγορώντας όσους τον χρησιμοποιούν για πολιτική ατζέντα.

Άραγε είναι σε θέση να προβούν στην αναγκαία ενδοσκόπηση του τι σημαίνει η βιαιότητα της αντίδρασής τους στον όρο αυτόν;

Αλλά στα ΜΚΔ δύσκολα μπορεί να συνεννοηθεί κανείς. Το διαπίστωσα κι εγώ όταν, αναφέροντας την περίπτωση της Βαλερί Μπακό, που δικάζεται επειδή σκότωσε τον πατριό της και μετέπειτα σύζυγό της που την κακοποιούσε επί πολλά χρόνια, ανέφερα ότι δεν είναι μοναδική η περίπτωσή της. (Πράγματι, έκθεση του ΠΟΥ αναφέρει ότι women killing their male intimate partners often act in self-defence following ongoing violence and intimidation). Οπότε, με κατηγόρησαν ότι λέω ανακρίβειες, διότι «δεν είναι όλες οι γυναίκες δολοφόνοι ανδρών θύματα κακοποίησης», λες και ισχυριζόμουν κάτι τέτοιο.

Παρατηρώ όμως ότι ο όρος «γυναικοκτονία» χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο. Μου λένε ότι τον χρησιμοποίησαν και μεγαλοδημοσιογράφοι (π.χ. ο Ευαγγελάτος), ενώ ευχάριστη έκπληξη ήταν όταν είδα τη Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής & Ισότητας των φύλων της Νέας Δημοκρατίας να χρησιμοποιεί τον όρο σε ανακοίνωσή της στο Φέισμπουκ.

Και γεννιέται το ερώτημα, ποιος εκφράζει το κυβερνητικό κόμμα -οι αρθρογράφοι και βουλευτές που έχουν αποδυθεί σε ιερό αγώνα για να πείσουν ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ο όρος «γυναικοκτονία» (για παράδειγμα ο Μπογδάνος, εδώ) ή η Γραμματεία Ισότητας που τον χρησιμοποιεί; Ή και οι δυο, αφού σε ένα μεγάλο κόμμα, πολυσυλλεκτικό, είναι αναπόφευκτες οι διαφορές απόψεων;

Αλλά το ουσιαστικό είναι πως ο όρος καθιερώνεται κι ας κρώζουν οι μπογδάνοι. Και μακάρι μέσα στο κυβερνητικό κόμμα να επικρατήσουν οι απόψεις εκείνες και το κλίμα εκείνο που θα αποβάλει την αλτ-ράιτ ρητορική. Αλλά αυτό δεν θα γίνει αύριο.