Γυναικοκτονία, μια «ενοχλητική» λέξη που καθιερώνεται

Πριν από λίγο καιρό, ο ιστότοπος ΕΤΕΡΟΝ, που αξίζει την προσοχή σας, μου ζήτησε να γράψω ένα άρθρο για τον όρο «γυναικοκτονία» και την αποδοχή του, που θα αποτελούσε μέρος ενός αφιερώματος στη γυναικοκτονία.

Το αφιέρωμα («μηνιαίος φάκελος») δημοσιεύτηκε πράγματι την περασμένη εβδομάδα, μαζί και το άρθρο μου. Σήμερα που είναι η Ημέρα της Γυναίκας το αναδημοσιεύω και στο ιστολόγιο.

Κάθε Δεκέμβριο, ανάμεσα στους πολλούς απολογισμούς που γίνονται καθώς τελειώνει η χρονιά, έχουμε και την ανακήρυξη της «Λέξης της χρονιάς». Σε άλλες χώρες και γλώσσες, αυτό γίνεται από μεγάλα λεξικά· ας πούμε, σύμφωνα με τους λεξικογράφους του Oxford Dictionary, η λέξη του 2021 ήταν vax, το εμβόλιο.

Στην Ελλάδα δεν βρέθηκε λεξικογραφικός φορέας να το αναλάβει, αλλά το ιστολόγιο «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», που διαχειρίζομαι, πραγματοποιεί κάθε χρόνο ψηφοφορία για τη λέξη της χρονιάς· κι έτσι, Λέξη της χρονιάς για το 2021 ψηφίστηκε, με μεγάλη μάλιστα διαφορά και με ρεκόρ συμμετοχής στην ψηφοφορία, η λέξη «γυναικοκτονία».

Η ανάδειξη αυτή εξέπληξε πολλούς, αφού το 2021 κυριαρχήθηκε από την πανδημία και την εμβολιαστική προσπάθεια, που γέννησαν αρκετούς νεολογισμούς. Από την άλλη, ενώ ο όρος «γυναικοκτονία» έχει εμφανιστεί στη γλώσσα μας εδώ και μερικά χρόνια, είναι γεγονός ότι μέσα στο 2021 γνώρισε κατακόρυφη αύξηση της συχνότητας χρήσης του, δυστυχώς εξαιτίας ορισμένων προβεβλημένων γυναικοκτονιών, όπως στα Γλυκά Νερά.

Μια περιήγηση στις λέξεις του 2021

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 14 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Στην εδώ δημοσίευση κάνω μερικές δευτερεύουσες αλλαγές.

Το άρθρο αποτελεί μια λεξιλογική ανασκόπηση του 2021 και από αυτή την άποψη έχει πολλά και αναπόφευκτα κοινά στοιχεία με άλλα άρθρα του ιστολογίου, αφού πριν από μερικές μέρες ψηφίσαμε κι εμείς εδώ τη Λέξη του 2021, όπως κάνουμε κάθε χρόνο από το 2010. Ζητώ συγγνώμη από τους τακτικούς αναγνώστες που σήμερα θα διαβάσουν πράγματα σε γενικές γραμμές ξαναειπωμένα, αλλά η σημερινη επισκόπηση είναι, ας πούμε, η οριστική, ύστερα από την αναπληροφόρηση που υπήρξε με την ψηφοφορία και με τη συζήτηση που προηγήθηκε και ακολούθησε.

Με το σημερινό άρθρο μπορούμε να πούμε ότι ολοκληρώνεται η ανασκόπηση του λεξιλογικού 2021 και ξεκινάει το λεξιλογικό 2022. Καλή λεξιλογική χρονιά λοιπόν!

 

Μια περιήγηση στις Λέξεις του 2021

Η συνεργασία μου με το 2020mag εγκαινιάστηκε, τον Ιανουάριο του 2021, με ένα άρθρο ανασκόπησης των λέξεων του 2020. Ταιριάζει λοιπόν να επιχειρήσω και φέτος την ίδια λεξιλογική ανασκόπηση, αφού εμείς εδώ λεξιλογούμε.

Η ανασκόπηση θα βασιστεί στη συζήτηση και στην ψηφοφορία που έγινε στο ιστολόγιο που διατηρώ, και που σας προτείνω να επισκεφτείτε, που έχει τίτλο ίδιον με τη στήλη μας, Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία.

Όταν κάνουμε απολογισμούς, συχνά λέμε ότι «η χρονιά που πέρασε δεν ήταν μια χρονιά σαν όλες τις άλλες». Αυτή η φράση κάποτε μας φαινόταν κλισέ, αλλά εδώ και δυο χρόνια νομίζω πως δικαιολογείται απόλυτα.

Το 2021, όπως και το 2020, βρέθηκε κι αυτό, ολόκληρο μάλιστα, κάτω από το στίγμα της κορόνας. Κι έτσι, και τούτη η χρονιά κυριαρχήθηκε από πανδημικές λέξεις, που ήταν αναπόφευκτο να μονοπωλήσουν την ανασκόπηση, αν και υπάρχει μια μετατόπιση -το 2020 είχαμε την πανδημία καθαυτή, τον ιό και τα πολλά ονόματά του και στις διάφορες μορφές λοκντάουν, ενώ το 2021 η έμφαση βρέθηκε στο εμβόλιο, την εκστρατεία εμβολιασμού και τις σχετικές αντιπαραθέσεις.

Λοιπόν, το εμβόλιο καταρχάς, ή ίσως στον πληθυντικό, τα εμβόλια, έχουν μια από τις πρώτες θέσεις στην ανασκόπησή μας. Και βέβαια τα εμβόλια είχαν πρώτη και δεύτερη δόση, νομίζω όμως ότι ο όρος που ξεχώρισε ήταν η τρίτη δόση, αν και έχουμε επίσης τους όρους ενισχυτική και αναμνηστική δόση (και υπήρξε και μια μικρή διαμάχη, αν η τρίτη δόση είναι αναμνηστική ή ενισχυτική). Να αναφέρουμε και τις πατέντες των εμβολίων και το αίτημα για άρση των πατεντών.

Κοντά σ’ αυτά, τα ουσιαστικά εμβολιασμένοι και ανεμβολίαστοι. Επειδή όμως είχαμε και τις δόσεις, ακούγεται επίσης ο όρος πλήρως εμβολιασμένος ή διπλοεμβολιασμένος. Βέβαια, όποιος έχει κάνει τη δεύτερη δόση δεν θα θεωρείται εσαεί «πλήρως» εμβολιασμένος και ίσως δεν θα έχει πια πιστοποιητικό εμβολιασμού. Να βάλουμε εδώ και τη νόσηση ή το πιστοποιητικό νόσησης -και τη βαριά νόσηση. Είχαμε και τα μονοδοσικά και διδοσικά εμβόλια· τριτοδοσίτης δεν ανέτειλε ακόμα, λέμε όμως τριτοεμβολιασμένος.

Αλλά δεν τελειώσαμε με τα εμβόλια, μόλις τώρα αρχίζουμε. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές λέξεις που πρωταγωνίστησε στη χρονιά είναι και η λέξη αντιεμβολιαστής, που υπήρχε βέβαια και νωρίτερα (αν και τα λεξικά δεν την έχουν), αλλά πρώτη φορά ακούστηκε τόσο πολύ. Να βάλουμε και τον όρο αρνητής, που στην πορεία επεκτάθηκε -είχαμε ας πούμε τον αρνητή απογραφής. Οι αντιεμβολιαστές συχνά χαρακτηρίζονται ψεκασμένοι, όρος που κάθε άλλο παρά νέος είναι -φέτος όμως είδα να γενικεύεται η χρήση των συντμήσεων η ψέκα ή ο ψεκ, ή και το πρώτο συνθετικό πχ ψεκογιατρός (γιατρός που εκφράζει θέσεις που θεωρούνται ψεκασμένες). Να αναφέρουμε εδώ την ορολογία των ακραίων αρνητών του εμβολιασμού, τους ακροδεξιούς θεματοφύλακες / αυτόχθονες ιθαγενείς. Χαρακτηριστικά δείγματα της ορολογίας που χρησιμοποιούν είναι όροι όπως το μπόλι και μπολιασμένος  ή τρυπημένος. Στη δημοσιογραφική ορολογία ακούγονται και τα κορονοπάρτι, που είτε γίνονται με περιφρόνηση των περιορισμών σε μάσκες και αποστάσεις είτε γίνονται για να κολλήσουν σκόπιμα οι συμμετέχοντες ώστε να αποφύγουν τον εμβολιασμό.

Λέξη που επίσης ακούστηκε πολύ ήταν η υποχρεωτικότητα, των εμβολιασμών εννοείται. Και η συνέπειά της, η αναστολή εργασίας. Ακούστηκε αρκετά και η επιτροπή λοιμωξιολόγων, ενώ επίσης συζητήθηκε το ακαταδίωκτο που έχει θεσπιστεί ή ζητείται να θεσπιστεί για τα μέλη διάφορων επιτροπών.

Μια άλλη ομάδα πανδημικών λέξεων έχει να κάνει με τα τεστ: μοριακό τεστ ή τεστ PCR, ράπιντ τεστ και σελφ τεστ (οι όροι ταχυτέστ και αυτοτέστ που είχαμε προτείνει, δεν επιασαν φυσικά). Για τους εμβολιασμούς, αλλά όχι μόνο, ακούστηκε πολύ και η πλατφόρμα, που ανοίγει κάθε τόσο. Ακούστηκε και ο όρος ξεστοκάρισμα για τα εμβόλια, ενώ κάπου πρέπει να αναφερθεί και το πρωτόκολλο.

Από κάποιους η πανδημία θεωρείται πανδημία των ανεμβολίαστων. Σε κάθε περίπτωση, κάθε μέρα παρακολουθούμε με ανησυχία τους αριθμούς των διασωληνωμένων, που εισάγονται στις ΜΕΘ, ενώ πρόσφατα έγινε πολύς λόγος και για VIP ΜΕΘ, που μένουν κενές για να διατεθούν στους ισχυρούς. Να πούμε και για τα ράντζα, και να σημειώσουμε και τις κλινικές COVID, δηλαδή δημόσια συνήθως νοσοκομεία, που δέχονται μόνο περιστατικά κορονοϊού.

Είπα για τον κορονοϊό και θυμήθηκα τις μεταλλάξεις του και τις παραλλαγές του, δυο ελληνικά γράμματα που έγιναν διάσημα παγκοσμίως, τα Δέλτα και Όμικρον.

Ένας όρος που επίσης ακούστηκε αν και δεν τονίστηκε όσο πιστεύω ότι θα έπρεπε είναι η  υπερβάλλουσα θνησιμότητα. Ενώ οι συχνές εμφανίσεις του πρωθυπουργού στην τηλεόραση ονομάστηκαν, ανακριβώς ίσως, διαγγέλματα.

Και για να τελειώσουμε με την πανδημία, θα θυμίσω ότι υπάρχουν και όροι που ακούστηκαν πολύ στην αρχή της χρονιάς αν και σήμερα ελάχιστα ακούγονται, όμως σε μια ανασκόπηση πρέπει να τους συμπεριλάβουμε: κλικ αγουέι, κλικ ινσάιντ, και γενικώς «έξυπνα μέτρα«. Να αναφέρουμε και την πανδημική φράση που χρησιμοποιήθηκε πολύ στα σόσιαλ: Δεν υπάρχουν μελέτες.

Κι όμως, στην ψηφοφορία που έγινε στο ιστολόγιο, πρώτευσε, και μάλιστα με χαρακτηριστική διαφορά από τη δεύτερη λέξη και με ρεκόρ ψήφων, ένας όρος μη πανδημικός, η γυναικοκτονία.

Πώς να εξηγήσουμε αυτή την προτίμηση; Μήπως μέσα στον πανδημικό ζόφο θελήσαμε να «επιστρέψουμε στην κανονικότητα» και να ψηφίσουμε μια μη πανδημική λέξη, έστω και απαίσια; («Ψηφίζω λέξεις που δεν θέλω να ξανακούσω», είχε αιτιολογήσει την επιλογή της μια φίλη του ιστολογίου).

Ομολογώ πως χάρηκα πολύ για τη νικήτρια λέξη, αφού έχω επανειλημμένα διαξιφιστεί στα σόσιαλ με διαφόρους που επιμένουν ότι η λέξη «δεν υπάρχει» ή (επιχείρημα Μπογδάνου) ότι… μειώνει τις γυναίκες αφού, τάχα, δεν τις θεωρεί ανθρώπους. Η αλήθεια είναι ότι στη χρονιά που πέρασε είδαμε θεαματική εδραίωση της χρήσης του όρου από μέινστριμ μέσα, οπότε η πρωτιά στην ψηφοφορία έχει βάση αλλά και αξία.

Κατά τα άλλα, η πανδημία δεν άφησε μεγάλα περιθώρια για άλλες λέξεις. Ωστόσο, πλάι στη γυναικοκτονία είχαμε επίσης το ελληνικό MeToo, ενώ ένας όρος που ακούστηκε πολύ ήταν και η συνεπιμέλεια, εννοείται των παιδιών, με την ευκαιρία της συζήτησης του σχετικού νομοσχεδίου.

Το καλοκαίρι με τις εξόχως καταστροφικές πυρκαγιές είχαμε κάμποσες λέξεις που ακούστηκαν, από τις οποίες θα ξεχωρίσω την αναζωπύρωση αλλά και τις εκκενώσεις, όπως και τους Ρουμάνους πυροσβέστες. Είχαμε επίσης το βουλεβάρτο του δημάρχου Αθηναίων, αλλά και τις φρεγάτες που αγοράζουμε από τη Γαλλία. Ακούστηκε αρκετά και η απολιγνιτοποίηση.

Το φθινόπωρο είχαμε το κύμα ακρίβειας με τους φουσκωμένους λογαριασμούς, αλλά και την απογραφή, που έτσι όπως έγινε φέτος έδωσε τον νέο όρο αυτοαπογραφή.

Ακούστηκε αρκετά και ο όρος επαναπροώθηση (ή στο αγγλικό ισοδύναμό του, push-back) των προσφύγων. Και το θάρρος της Ingeborg Beugel στην αντιπαράθεσή της στην επεισοδιακή συνέντευξη τύπου με τον πρωθυπουργό έδωσε μια φράση που ήδη έχει μεταπλαστεί σε διάφορα μιμίδια: Have you been to Samos? You have not been to Samos.

Και βέβαια, στο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο ακούστηκε πολύ και φέτος, και έχει σχεδόν εδραιωθεί, ο όρος πετσωμένα (μέσα ενημέρωσης). Ο όρος ξεκίνησε βέβαια από τη λίστα Πέτσα, διατηρείται όμως και τώρα που ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος έχει αναλάβει άλλα καθήκοντα. Με τον τρόπο αυτό αναβαπτίζεται ένας παλιός όρος της ελληνικής πολιτικής σκηνής -στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα πέτσωμα ονομάζονταν οι παροχές σε διάφορες παραστρατιωτικές ομάδες, που πρόσκεινταν σε κομματάρχες, και που υποτίθεται ότι έκαναν ανταρτοπόλεμο κατά της Τουρκίας. Τα «πετσώματα» δηλαδή οι δαπάνες υποτίθεται για την αλλαγή των υποδημάτων τους, ήταν ένας εύσχημος τρόπος χρηματοδότησης.

Κι επειδή τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης είναι λίγο ή πολύ πετσωμένα, έχει αξία να διατηρηθούν και να δυναμώσουν ανεξάρτητες φωνές σαν το 2020mag.gr.

Να είναι γόνιμη και τούτη η λεξιλογική χρονιά μας, και του χρόνου να λιγοστέψουν -ή και να χαθούν εντελώς- οι πανδημικές λέξεις!

Γυναικοκτονία, η λέξη του 2021

Όπως ξέρουν οι φίλοι του ιστολογίου, χτες το βράδι έληξε η ψηφοφορία για τη λέξη της χρονιάς, που είχε αρχίσει από τις 15 Δεκεμβρίου πάνω σε λέξεις που εσείς είχατε προτείνει με τα σχόλιά σας σε προηγούμενο άρθρο. Δεν μας χρειάζεται σασπένς, γι’ αυτό και ο τίτλος φανερώνει αμέσως την ετυμηγορία σας: λέξη της χρονιάς, λέξη του 2021, είναι η γυναικοκτονία. Τη βλέπετε άλλωστε να φιγουράρει σε περίοπτη θέση στο υπέροχο λεξοσύννεφο που έφτιαξε ο φίλος μας ο Στάζιμπος, που είναι άλλωστε κάθε χρόνο ο μάγος που στήνει όλον τον μηχανισμό της Λέξης της χρονιάς και που χωρίς τη δική του υλικοτεχνική υποστήριξη δεν θα γινόταν τίποτα.

Σε μια δεύτερη συνεχόμενη χρονιά σημαδεμένη από την πανδημία, και ειδικότερα κάτω από τον αστερισμό των εμβολίων, θα περίμενε κανείς να πρωτεύσει κάποια πανδημική, και ειδικότερα εμβολιακή, λέξη. Κι όμως, φέτος έγινε η μεγάλη έκπληξη. Πρώτη, με τεράστια διαφορά και σπάζοντας όλα τα ρεκόρ, ήρθε μια μη πανδημική λέξη, η γυναικοκτονία! (Προχτές σας είχα καλέσει να μαντέψετε ποια θα είναι η Λέξη της χρονιάς, και λίγοι σχετικά μάντεψαν τη γυναικοκτονία: Συμέλα Ψ., Λάμπρος, Νίκος Κ., Γιώργος Μ., Μίλτος86, Tsikaboum -κερδίζουν αιώνια δόξα και τα ονόματά τους θα γραφτούν με χρυσά γράμματα σε αναμνηστική πλάκα που θα εντοιχιστεί στα γραφεία του ιστολογίου, όταν αποκτήσουμε, στον τρίτο όροφο).

Γυναικοκτονία, όρος που καθιερώνεται

Απολογήθηκε χτες ο Μπάμπης Αναγνωστόπουλος, ο καθ’ ομολογίαν δράστης της αποτρόπαιης γυναικοκτονίας στα Γλυκά Νερά, της πολύκροτης αυτής υπόθεσης που δίκαια έχει αιχμαλωτίσει την προσοχή της κοινής γνώμης.

Όπως φαίνεται, αφού στραγγάλισε την εικοσάχρονη γυναίκα του, σκότωσε τον σκύλο της οικογενειας, έφερε το μωρό τους και το απίθωσε πλάι στο πτώμα και μετά δέθηκε κι ο ίδιος ώστε να σκηνοθετήσει ληστεία μετά φόνου -και τότε κάλεσε την αστυνομία. Προηγουμένως, ώρες πριν από το φονικό, είχε αφαιρέσει τις κάρτες μνήμης από τις κάμερες του σπιτιού, κάτι που συντριπτικά αποδεικνύει προμελέτη.

Στους αστυνομικούς που έσπευσαν ανταποκρινόμενοι στην έκκλησή του, είπε ότι είχαν μπει στο σπίτι τους τρεις ληστές που μιλούσαν σπαστά ελληνικά και ότι αυτοί σκότωσαν την εικοσάχρονη Καρολάιν επειδή φώναζε για το παιδί της.

Το σενάριο του πιλότου έπασχε σε πολλά. Το κινητό του τηλέφωνο έδειξε ότι μετακινιόταν την ώρα που θα έπρεπε να είναι δεμένος. Το βιομετρικό ρολόι της δολοφονημένης έδειξε ότι ο στραγγαλισμός έγινε ενώ κοιμόταν και σε άλλη ώρα από την υποτιθέμενη. Η ιατροδικάστρια πρόσεξε αμέσως ότι τα σημάδια από τα σχοινιά στα χέρια και τα πόδια του δεν αντιστοιχούσαν σε πολύωρο σφιχτό δέσιμο, παρόλο που οι αστυνομικοί που μπήκαν στον χώρο έλυσαν τον πιλότο χωρίς να τον φωτογραφίσουν δεμένο.

Φαίνεται λοιπόν περίεργο πώς τέτοιες οφθαλμοφανείς αντιφάσεις δεν έγιναν νωρίτερα αντιληπτές και δεν έστρεψαν νωρίτερα τον προβολέα στον 32χρονο πιλότο. Διότι βέβαια επί σαράντα μέρες μετά το συμβάν διαβάζαμε αισιόδοξες διαρροές, ότι επίκειται η σύλληψη των τριών δολοφόνων, ότι η αστυνομία έχει «κατά 80%» ταυτοποιήσει τον ένα, ακόμα και το πρωί του μνημοσύνου της Καρολάιν ότι «στο στόχαστρο των αρχών βρίσκονται τρία άτομα αλβανικής καταγωγής».

Πέρα από το ξενοφοβικό μίσος που καλλιεργούσαν αυτές οι διαρροές, ένας άτυχος Γεωργιανός όχι απλώς συνελήφθη ως ύποπτος αλλά και, σύμφωνα με τη μαρτυρία του, βασανίστηκε για να ομολογήσει (ναι, τέτοια πράγματα δεν γίνονται σε ευρωπαϊκή χώρα): «Τέσσερις μέρες με είχαν δεμένο σε μια καρέκλα. Με χτυπούσαν άσχημα, ζαλιζόμουν κ όταν κουραζόταν ο ένας, συνέχιζε ο άλλος. Δεν με ρωτούσαν τίποτα, μόνο μου έλεγαν να ομολογήσω ότι σκότωσα την κοπέλα. Δεν ήξερα για ποια κοπέλα μιλούσαν. Μου έλεγαν, εσύ τη σκότωσες». (Αν είναι ακριβής η καταγγελία, αναρωτιέμαι τι θα γινόταν αν ο άτυχος Γεωργιανός δεν άντεχε και ομολογούσε…)

Βέβαια, θα μπορούσε ο Μπάμπης να θεωρείται εξαρχής ύποπτος και όλες αυτές οι διαρροές να είναι σκόπιμες για να τον αποκοιμίσουν. Ωστόσο, ο συνήθως πληροφορημένος δημοσιογράφος Βασ. Λαμπρόπουλος μεταφέρει άλλη εικόνα, αφού: «αρμόδιοι παράγοντες δήλωναν «ότι με τον Μπάμπη δεν υπάρχει κανένα θέμα, πιστεύουμε την κατάθεση του, δεν υπάρχει σκηνοθεσία και ψάχνουμε να βρούμε τους κακοποιούς». Υποστηρίζοντας ακόμη ότι «υπάρχει πολυετής εμπειρία σε στελέχη της ΕΛ.ΑΣ που θα εντόπιζαν αμέσως αν ο πιλότος έλεγε ψέματα. Κι αφού αυτοί έρχονταν σε επαφή μαζί του για πολλές ώρες».» Ίσως κάποιες υπηρεσίες να είχαν πιστέψει το παραμύθι του πιλότου και κάποιες άλλες όχι, πάντως αυτά κι αυτά έχουν δημιουργήσει σε πολλούς την εντύπωση ότι ο νεαρός πιλότος είχε (ή έχει) γερές πλάτες, που προσπάθησαν να τον προστατέψουν.

Το βέβαιο είναι ότι, μόλις ομολόγησε ο Αναγνωστόπουλος, και μαθεύτηκε ότι την Καρολάιν δεν την σκότωσαν ληστές που μιλούσαν σπαστά ελληνικά αλλά ο σύζυγός της, ο Έλληνας εύπορος επιτυχημένος σύζυγός της, ως διά μαγείας σταμάτησαν οι αναφορές στον «εικοσάχρονο άγγελο» που τόσο βάναυσα δολοφονήθηκε πλάι στη μικρή του κόρη.

Αντίθετα, πολλοί άρχισαν να ρίχνουν μερίδιο ευθύνης στο θύμα. Είτε με τη μπρουτάλ ιταμότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης («η δύστροπη αγγλοφιλιππινέζα που δεν ήξερε να κρατήσει το σπίτι της») είτε με την εκλεπτυσμένη παντοδυναμία των μεγάλων τηλεοπτικών σταθμών, που έδωσαν στη δημοσιότητα επιλεγμένα αποσπάσματα από το ημερολόγιο της Καρολάιν, κατά παράβαση κάθε δεοντολογίας, αποσπάσματα που την παρουσίαζαν νευρική και βίαιη, με τίτλους όπως «τον απειλούσε με διαζύγιο». Και το αποκορύφωμα ήταν η δικαιολογία που επιστράτευσε η Ιωάννα Μάνδρου, ότι ο πιλότος ναι μεν σκότωσε την Καρολάιν, αλλά η συγκρότησή του δεν του επέτρεψε να την τεμαχίσει!

Αλλά εμείς είμαστε γλωσσικό ιστολόγιο και λεξιλογούμε. Οπότε, ανάμεσα στα πάρα πολλά ενδιαφέροντα αυτής της πολύκροτης υπόθεσης, είναι και ένα γλωσσικό θέμα: η χρήση του όρου «γυναικοκτονία» για το συγκεκριμένο έγκλημα και η οργισμένη αντίθεση αρκετών στη χρήση αυτού του όρου.

Το συνηθισμένο επιχείρημα, που ακούστηκε και πάλι, ήταν: Γιατί γυναικοκτονία και όχι ανθρωποκτονία; Δεν είναι άνθρωποι οι γυναικες;

Βέβαια αυτό μάλλον σόφισμα είναι παρά επιχείρημα, θυμίζει δε το αντίστοιχο των τραμπικών στην Αμερική, που αντιπαραθέτανε στο Black Lives Matter το αντισύνθημα All Lives Matter.

Καλά απάντησε σε αυτό ο συγγραφέας Αύγουστος Κορτώ:

Γυναικοκτονία, όχι οικογενειακή τραγωδία!

Πριν από μερικές μέρες δολοφονήθηκε στη Σητεία μια 32χρονη μητέρα δύο παιδιών -τη στραγγάλισε ο εν διαστάσει σύζυγός της μπροστά στα μωρά παιδιά τους.

Τα Χριστούγεννα, η Κατερίνα, έτσι έλεγαν τη δολοφονημένη, είχε εγκαταλείψει το σπίτι όπου έμενε με τον άντρα της, επειδή αυτός τη χτυπούσε και την απειλούσε συνεχώς, και είχε πάει να μείνει με τη μητερα της. Εκείνος καθημερινά της ζητούσε να γυρίσει πίσω και ταυτόχρονα την απειλούσε πως αν πάει στην αστυνομία θα τη σκοτώσει. Στις 4 Φεβρουαρίου η Κατερίνα μαζί με συγγενείς της πήγε στο αστυνομικό τμήμα και κατάγγειλε ότι ο εν διαστάσει σύζυγός της την απειλούσε. Επειδή όμως οι καταγγελίες δεν είχαν χρονικό προσδιορισμό δεν κινήθηκε η διαδικασία του αυτοφώρου.

Και βγήκε στην τηλεόραση ο πατέρας του συζυγοκτόνου και είπε πως ήταν η κακιά η ώρα, εννοώντας πως αν στο σπίτι υπήρχε και κάποιος άλλος δεν θα γινόταν το φονικό, και ότι εκείνος την αγαπούσε κι εκείνη δεν τον στήριζε, κι αν εκείνη είχε γυρίσει στον άντρα της θα ζούσε τώρα, και ότι αυτό θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα και ότι ο γιος του μετάνιωσε και τώρα τον έχει συγχωρήσει ο Θεός, και μάλιστα οι αστυνομικοί κατά παράβαση των κανονισμών τον άφησαν να του μιλήσει όση ώρα ήθελε και να τον αγκαλιάσει. Και η γιαγιά του 36χρονου δράστη είπε πως το θύμα «δεν του φερόταν καλά» και έκλαψε επειδή τώρα «το παιδί καταστράφηκε».

Εδώ υπάρχει ένα κοινό μοτίβο με δυο άλλες πολύ πρόσφατες περιπτώσεις γυναικοκτονιών. Να θυμίσω ότι και η 29χρονη Αγγελική Πέτρου, που δολοφονήθηκε στις αρχές του χρόνου στην Κέρκυρα από τον πατέρα της που δεν ενέκρινε τον δεσμό της, είχε επίσης αποταθεί στην αστυνομία ένα χρόνο πριν το φονικό, παραπονούμενη για τη συμπεριφορά του πατέρα της.

Αλλά και η Ελένη Τοπαλούδη, η φοιτήτρια που βιάστηκε και δολοφονήθηκε στη Ρόδο, είχε κι αυτή καταγγείλει στην αστυνομία προηγούμενο βιασμό της -χωρίς να γίνει τίποτα τότε. Τώρα μόνο άρχισε να ερευνάται η υπόθεση και εντοπίστηκαν δράστες.

Όπως διαβάζω, σύμφωνα με την έκθεση Η βία κατά των γυναικών και η προσχώρηση της Ε.Ε. στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που δημοσιοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 15 Νοεμβρίου 2017, η έμφυλη βία και συγκεκριμένα η ενδοοικογενειακή βία έχει καταστεί για τις Ευρωπαίες μεταξύ 15 και 44 χρόνων η πρώτη αιτία αναπηρίας και θανάτου, αφήνοντας πίσω ακόμη και τα αυτοκινητικά δυστυχήματα ή τον καρκίνο. Οι αριθμοί είναι τρομακτικοί, καθώς όπως καταγράφεται 50 γυναίκες στην Ε.Ε. δολοφονούνται κάθε εβδομάδα, από νυν ή πρώην σύντροφό τους.

 

Επιπλέον, βάσει των στοιχείων του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων, EIGE:

Στην Βρετανία, κάθε τρεις μέρες δολοφονείται μία γυναίκα

Στη Σουηδία, κάθε δέκα μέρες κακοποιείται μέχρι θανάτου από το σύζυγο ή σύντροφό της

Στην Ισπανία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε τέσσερις μέρες, περίπου 100 τον χρόνο
Στην Γαλλία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε πέντε μέρες εξαιτίας κακοποίησης στο σπίτι

Γυναικοκτονία, λέξη που ενοχλεί

Το 2019 άνοιξε με ένα φρικτό έγκλημα, τη δολοφονία της 29χρονης Αντζελίνας Πέτρου στην Κέρκυρα από τον πατέρα της, ο οποίος δεν ενεκρινε τον ερωτικό δεσμό της κόρης του. Το 2018 είχε κλείσει με ένα άλλο πολύκροτο έγκλημα, στο άλλο κοσμοπολίτικο νησί μας, στην άλλη άκρη του ελληνικού χώρου, τον βιασμό και φόνο της 21χρονης φοιτήτριας Ελένης Τοπαλούδη στη Ρόδο.

Και για τα δυο αυτά εγκλήματα, χρησιμοποιήθηκε από πολλούς ένας νεολογισμός. Ειπώθηκε πως αποτελούν περιπτώσεις γυναικοκτονίας. Αυτόν τον σχετικά νέο όρο τον συμπεριλάβαμε στην πρόσφατη ψηφοφορία του ιστολογίου για τη Λέξη του 2018, όπου πήρε τη 17η θέση ανάμεσα στους 49 όρους.

Ο νεολογισμός αυτός ενόχλησε πολύ ορισμένους. Βέβαια, δεν είναι ασυνήθιστο να ενοχλεί ένας καινούργιος όρος, ένας νεολογισμός, θα έλεγα μάλιστα πως οι περισσότεροι νεολογισμοί μάς ξενίζουν την πρώτη φορά που τους συναντάμε, ενώ αρκετές φορές δυσκολευόμαστε να τους συνηθίσουμε: κάποτε μάς φαίνεται πως ο νεολογισμός δεν αποδίδει καλά το ξένο (συνήθως αγγλικό) πρωτότυπο, αν υπάρχει, ή πως είναι κακοσχηματισμένος: θυμηθείτε, λογουχάρη, τις αντιδράσεις ορισμένων για τον όρο «διακύβευμα» ή του καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη για τον όρο «γενόσημα», αντιδράσεις μάταιες όσο και κωμικές.

Όμως στην περίπτωση της γυναικοκτονίας η ενόχληση δεν οφείλεται σε διαφορά γλωσσικών αντιλήψεων -με άλλα λόγια, το θέμα είναι πολιτικό και όχι γλωσσικό.

Όταν η Μαρία Γιαννακάκη, γενική γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, χαρακτήρισε, και σωστά, γυναικοκτονία τη δολοφονία της Κέρκυρας, δέχτηκε πολλές ενοχλημένες αντιδράσεις, που εστιάζονταν στην εξής επιχειρηματολογία, που θεωρώ πως είναι σόφισμα: αν λες «γυναικοκτονία» την ανθρωποκτονία, αυτό σημαίνει πως δεν θεωρείς ανθρώπους τις γυναίκες, άρα επιστρέφεις στην εποχή του «έχω δυο παιδιά κι ένα κορίτσι» και απανθρωποποιείς τις γυναίκες (εδώ ένα παράδειγμα διανοητή με αυτό το σόφισμα)

Είναι, βέβαια, σόφισμα. Καταρχάς, δεν χαρακτηρίζεται «γυναικοκτονία» ο οποιοσδήποτε φόνος γυναίκας. Αν κάποιος αρχίζει να πυροβολεί στο πλήθος, και σκοτώσει και γυναίκες, δεν θα έχουμε γυναικοκτονία, το ίδιο και αν γίνει ένοπλη ληστεία με θύματα. Ούτε αν κάποιος σκοτώσει γυναίκα π.χ. για κτηματικές διαφορές θα χρησιμοποιηθεί αυτός ο όρος. Ο όρος «γυναικοκτονία» (femicide στα αγγλικά) δηλώνει τη δολοφονία γυναίκας επειδή είναι γυναίκα. Η δολοφονία της Κέρκυρας είναι χαρακτηριστική περίπτωση γυναικοκτονίας, παρόλο που έχει και άλλα χαρακτηριστικά, ρατσιστικά ας πούμε. Ο πατέρας-αφέντης θεωρεί κτήμα του την κόρη του και δικαίωμά του να αποφασίζει με ποιον θα σχετίζεται και με ποιον δεν θα σχετίζεται.

Ο σεξιστικός χαρακτήρας του εγκλήματος φαίνεται και από το ότι ενώ είναι αρκετά συνηθισμένο να βιαιοπραγεί ο πατέρας κατά της κόρης επειδή δεν εγκρίνει τον δεσμό της, είναι πολύ πιο σπάνιο να βιαιοπραγήσει ο πατέρας στον γιο για ανάλογη αιτία -και βέβαια είναι αδιανόητο να δολοφονήσει μητέρα τον γιο της επειδή δεν εγκρίνει την ερωτική του σύντροφο.

Έπειτα, το ότι χαρακτηρίζουμε «γυναικοκτονία» ορισμένους φόνους γυναικών δεν σημαίνει ότι δεν τις χαρακτηρίζουμε και ανθρωποκτονίες. Οι γυναικοκτονίες είναι υποσύνολο των ανθρωποκτονιών, όπως και τα ρατσιστικά ή τα ομοφοβικά εγκλήματα είναι υποσύνολο των εγκλημάτων. Άλλωστε, υπάρχουν, και από τα πολύ παλιά χρόνια, και άλλοι όροι που χαρακτηρίζουν ειδικές περιπτώσεις ανθρωποκτονίας -έχουμε την πατροκτονία και τη μητροκτονία. Αν ακολουθήσουμε τη λογική του σοφίσματος πιο πάνω, θα πρέπει να πούμε πως με το να λέμε «πατροκτονία» και όχι «ανθρωποκτονία» απανθρωποποιούμε τον πατέρα, πράγμα ολοφάνερα παράλογο.

Απλώς, είπαμε «πατροκτονία» για να αναδείξουμε ένα έγκλημα με ιδιαίτερη ηθική απαξία. Παρομοίως, λέμε «γυναικοκτονία» για να αυξήσουμε την επίγνωση για το πρόβλημα, να το αναδείξουμε, να πάψει να κρύβεται πίσω από τον ευφημιστικό μανδύα του «εγκλήματος πάθους» ή του «εγκλήματος τιμής».

Τα πρώτα μεζεδάκια του 2019

Ο τίτλος του πρώτου σαββατιάτικου πολυσυλλεκτικού άρθρου της χρονιάς είναι εύκολο να βρεθεί. Επαναλαμβάνω, αλλάζοντας τον χρόνο, τον περσινό τίτλο αν και άλλες χρονιές είχα προτιμήσει τον επίσης αυτονόητο τίτλο «Ποδαρικό στα μεζεδάκια». Αλλά να σας προειδοποιήσω ότι κάποια από τα θέματα του σημερινού άρθρου εμφανίστηκαν… πέρυσι.

* Και μια και χρησιμοποίησα το ρήμα αυτό, «εμφανίστηκαν», να δούμε το ποδαρικό στην εισαγωγικομανία, δηλαδή τα πρώτα άχρηστα εισαγωγικά της χρονιάς.

Σε άρθρο για έναν υδροστρόβιλο στη Ζάκυνθο, ο τίτλος ήταν:

Ο εντυπωσιακός υδροστρόβιλος που «εμφανίστηκε» στη Ζάκυνθο

Όποιος καταλαβαίνει τι σκοπό εξυπηρετούν τα εισαγωγικά, να μας διαφωτίσει. Είναι από τα πιο ανεξήγητα εισαγωγικά που έχω δει: ούτε μεταφορική σημασία υπάρχει, ούτε είναι λαϊκή λέξη το «εμφανίστηκε». Να υποθέσουμε δηλαδή ότι ο υδροστρόβιλος στην πραγματικότητα δεν εμφανιστηκε;

* Πήγα προχτές στο θέατρο, είδα τον Θείο Βάνια του Τσέχοφ, σε σκηνοθεσία του Γ. Κιμούλη, που έχει και τον πρωταγωνιστικό ρόλο ενώ έκανε και τη μετάφραση. Οι ερμηνείες ήταν πολύ καλές αλλά έχω κάποιες επιφυλάξεις για τις επεμβάσεις στο κείμενο -ας πούμε, ο Βάνιας στο πρωτότυπο είναι 49 χρονών, στην παράσταση ήταν εξήντα.

Αλλά εδώ θα γκρινιάξω για το πρόγραμμα της παράστασης.

Kαι πρώτα-πρώτα, για τον τίτλο που εμφανίζεται, «Θείος Βάνια» αντί του καθιερωμένου «Βάνιας». Στην αρχή νόμιζα πως ήταν γενικότερος ο νεωτερισμός, αλλά μετά πρόσεξα ότι στην αφίσα της παράστασης, αλλά και στα εισιτήρια, εμφανιζόταν ο καθιερωμένος τίτλος («Θείος Βάνιας») και πήγε η καρδιά μου στη θέση της.

Ο τίτλος που βλέπετε («Βάνια») με ενοχλεί όχι μόνο επειδή είναι αναίτια ανατροπή του καθιερωμένου αλλά και διότι στα ελληνικά ένα όνομα που τελειώνει με -α έχουμε συνηθίσει να το θεωρούμε θηλυκό, οπότε το «ο Βάνια» μου φαίνεται αφύσικο (υπάρχει άλλωστε και γυναικείο όνομα Βάνια).

Αλλά και στα κείμενα του προγράμματος βρηκα πολλά που με ενόχλησαν. Καταρχάς, οι δυο γυναίκες του έργου, η Έλενα και η Σόνια, εμφανίζονται με τα ονόματά τους άκλιτα (της Έλενα, της Σόνια) που το βρίσκω εντελώς αφύσικο.

Μετά, διάφορα μαργαριταρια. Σε ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα του Τσέχοφ που παρατίθεται, διαβάζουμε ότι «Το 1890 ταξίδεψα στο Σακαλίν» ενώ μετά «του Β.Α.Τικόνωφ». Προφανώς το σημείωμα μεταφράζεται από τα αγγλικά όπου τα αντίστοιχα ονόματα είναι Sakhalin, Tikhonov. Όμως, αυτό το kh αποδίδει το ρωσικό χ που είναι πολύ όμοιο με το δικό μας και άλλωστε το νησί Σαχαλίνη είναι απολύτως καθιερωμένο με αυτή την ονομασία. Στη Σαχαλίνη ταξίδεψε ο Τσέχοφ, και με τον Τίχονοφ είχε φιλία (νομίζω ότι τονίζεται στην προπαραλήγουσα αλλά δεν είμαι σίγουρος). Δεν υπάρχει Σακαλίν και Τικόνωφ. Πάλι καλά που και ο ίδιος ο Τσέχοφ τη γλίτωσε και δεν έγινε Τσέκοφ!

* Πάντα στο πρόγραμμα του θείου Βάνια, διαβάζουμε σε ένα σημείο ότι όταν ο Τσέχοφ αρρώστησε «εγκατέλειψε την πρακτική της ιατρικής του στο Μελίκοβο». Αυτό πρέπει να είναι μετάφραση από το αγγλ. medical practice, που σημαίνει απλούστατα: το ιατρείο του.