Η κουζίνα της ξαδέρφης

Από ρόδο βγαίνει αγκάθι κι από μαργαριτάρια πολιτικάντηδων βγαίνουν γλωσσικά άρθρα. Τις προάλλες κοροϊδέψαμε τον Άδωνη για τα τραγικά αγγλικά του και προχτές βάλαμε άρθρο για τα μολύβια, που λεξιλογούσε με αφορμή ένα μαργαριτάρι (they took the molyv), όμως ο Άδωνης σε εκείνο το άρθρο είχε χτυπήσει δυο φορές.

Συγκεκριμένα, σε συνέντευξη που έδινε  στα  αγγλικά σκόνταψε στη  λέξη «λαντζέρης», κι ο δημοσιογράφος τον  ρώτησε τι κάνει ο λαντζέρης. Απάντησε λοιπόν ο υπουργός Ημιμαθείας they fix the things in the kouzin (προφ. κουζίν) of the restaurant. Κι όμως,  ενώ εμείς λέμε κουζίνα και οι Γάλλοι λένε cuisine, οι Άγγλοι,  όταν μιλάνε για τον χώρο όπου γίνεται η προετοιμασία του φαγητού, ή για τη σχετική συσκευή, λένε kitchen.

Οπότε σήμερα σκέφτηκα να λεξιλογήσω για την κουζίνα και για τις σημασίες της, που βασικά είναι τρεις.

Κουζίνα λοιπόν, όπως είπαμε, είναι ο χώρος του σπιτιού όπου ετοιμάζουμε το φαγητό, είναι όμως και η συσκευή με τις εστίες και τον  φούρνο, αλλά είναι και η τέχνη της παρασκευής του φαγητού, ένα σύνολο από γνώσεις, κανόνες και τεχνικές που αφορούν το μαγείρεμα, η μαγειρική η ίδια τέλος -όπως λέμε πχ «η πολίτικη κουζίνα».

Έτσι,  μπορούμε να πούμε ότι η Γερμανία φημίζεται για τις κουζίνες της (φτιάχνει ποιοτικές συσκευές) αλλά η Ελλάδα φημιζεται για την κουζίνα της (τον τρόπο μαγειρέματος, τις σπεσιαλιτέ κτλ.)

Η λέξη «κουζίνα» είναι δάνειο, από το βενετικό cusina (το αντίστοιχο ιταλικό είναι cucina, cocina), που ανάγεται στο υστερολατινικό cocina,  παλαιότερο coquina, θηλυκό του επιθέτου coquinus «μαγειρικός», από το ρήμα coquo «μαγειρεύω, ψήνω». Από το ίδιο λατινικό ρήμα έχουμε το αγγλ. cook και το γαλλ. cuire.

Στα γαλλικά η  κουζίνα  είναι cuisine, απ’ όπου και διεθνείς όροι όπως  haute/grande cuisine, nouvelle cuisine. Όπως και στα ελληνικά,  έτσι και στα γαλλικά η  λέξη  cuisine έχει και τις τρεις σημασίες (χώρος όπου μαγειρεύουμε, συσκευή, τέχνη  της μαγειρικής).

Στα αγγλικά όμως ο χώρος όπου μαγειρεύουμε,  όπως και η συσκευή, λέγονται kitchen, ενώ η τέχνη  της μαγειρικής λέγεται  είτε cuisine είτε cooking. Αυτό το kitchen είχε ξεχάσει ο Άδωνης όταν είπε ότι οι λαντζέρηδες the fix the things in the couzin! Η λέξη kitchen προέρχεται από μια  πρωτογερμανική λέξη απ’ όπου και το Küche των Γερμανών και διάφορα σκανδιναβικά, η οποία όμως  μάλλον ανάγεται και αυτή στο υστερολατινικό cocina.

Από πότε έχουμε κουζίνα;  Εννοώ, από πότε μπήκε στα ελληνικά  η  λέξη «κουζίνα»; Θα το ξαναπώ, τα γλωσσικά ληξιαρχεία δεν δουλεύουν καλά στην Ελλάδα. Το μόνο λεξικό που έχει συστηματικά χρονολογήσεις (της πρώτης ανεύρεσης κάθε λέξης) είναι  το Ιστορικό Λεξικό της  Ακαδημίας, το οποίο όμως  βρίσκεται  ακόμα στο γράμμα Δ, οπότε θα αργήσει να φτάσει στο  Κ. Ο Μπαμπινιώτης έχει μόνο όσες χρονολογήσεις δίνει ο Κουμανούδης, στη  Συναγωγή λέξεων πλασθεισών υπό των  λογίων, αλλά η κουζίνα δεν είναι λέξη «πλασθείσα υπό των λογίων» γι’ αυτό και δεν τη λημματογραφεί. Ο Σομαβέρας (1707) στο λήμμα cucina δίνει «μαγειρειό» και στο ελληνοϊταλικό λεξικό του δεν έχει λήμμα  «κουζίνα», μόνο «κουζί» (το αρνάκι) και «κουζουλός». Αλλά και στο «γερμανικό-απλορωμαϊκό» λεξικό του Βάιγκελ (1808) βρίσκω στο λήμμα Küche τα  μαγειρειό, μαγειρείο.

Ωστόσο, στα Χιακά Ανάλεκτα του Κανελλάκη βρίσκω ένα πωλητήριο έγγραφο της Μονής  Αγίου Γεωργίου του Στηρά,  όπου ο ηγούμενος πουλάει σε έναν ιερομόναχο «το κελί του μοναστηρίου ανώγι και κατώγι,  καμινά, κάμερα, κουζίνα, τζαρδάκι, με πόρτεγον και σκάλα πέτρινη καθώς εστί και ευρίσκεται» και αυτό το έγγραφο συντάχθηκε στις 25 Οκτωβρίου του έτους αψλδ, που αν δεν κάνω λάθος θα  πει 1734, οπότε έχουμε μια καλή χρονολόγηση θαρρώ. (Αν με διαβάζουν από το ΙΛΝΕ, ας  βάλουν  τη  χρονολογία και την  πηγή).

Παράγωγα της κουζίνας  έχουμε το κουζινάκι, την κουζινούλα, το κουζινομάχαιρο, τα κουζινικά, έχουμε και τον  κουζινά, που πουλάει (ή φτιάχνει) κουζίνες ή τα σχετικά έπιπλα.

Το κουζινέτο,  μηχανολογικός όρος («βάση  περιστρεφόμενου μηχανήματος»), δεν έχει σχέση με την κουζίνα, παρόλο που φαίνεται υποκοριστικό της. Είναι από το ιταλικό cuscinetto, που προφέρεται κουσινέτο αλλά παρασυσχετίστηκε με την  κουζίνα,  και ετυμολογείται από το cuscino «μαξιλάρι, βάση».

Είπαμε πιο πριν ότι ο Άδωνης είπε για «φιξ θινγκς ιν δε κουζίν οφ δε ρέστοραντ». Αυτό το κουζίν θα μπορούσε να  είναι το γαλλικό cousine, που δεν έχει σχέση με την κουζίνα, αλλά είναι η ξαδέρφη, ενώ ο ξάδερφος  είναι cousin, το ίδιο όπως και στα αγγλικά (αλλά προφέρονται διαφορετικά). Η λέξη βέβαια απλώς έχει παραπλήσια προφορά με την  cuisine, διότι η  ετυμολογία της είναι εντελώς διαφορετική, ανάγεται στο λατινικό consobrinus, που σήμαινει «εξάδελφος» και αρχικά «ο γιος της αδερφής της μητέρας».

Ο τίτλος μας λοιπόν στα γαλλικά θα ήταν  la cuisine de la cousine. Μένει να  διευκρινιστεί αν μαγειρεύει καλά η ξαδέρφη, αν έχει μοντέρνα διαρρύθμιση στην  κουζίνα της ή αν η κουζίνα της κάνει πυρολυτικό καθαρισμό.

Να κλείσουμε όμως αγγλοπρεπώς,  όχι με cuisine, αλλά  με  kitchen -και  μάλιστα με Soul kitchen! Βέβαια, με τον τίτλο αυτό υπάρχει μια γερμανική ταινία του 2009, ενός τουρκογερμανού σκηνοθέτη με έναν ελληνογερμανό ήρωα, αλλά εγώ εννοώ το τραγούδι των  Ντορς:

 

Και βέβαια, σήμερα που γιορτάζω να μου ευχηθείτε  χρόνια πολλά -και το ιστολόγιο εύχεται επίσης σε όλους τους  συνονόματους και τις συνονόματες, τον  Νίκο Κ. ας πούμε και όσους ξεχνάω!