Παρελθοντικές ντομάτες και άλλες πατάτες

Μόλις μού το έστειλαν και παρόλο που νομίζω πως το έχω ξαναδεί στο αχανές διαδίκτυο (και μάλιστα σε ιστολόγιο φίλου) σας το παρουσιάζω διότι έχει πλάκα και είναι και αυθεντικό, δηλαδή η ετικέτα αυτή πράγματι υπάρχει:

 Ντομάτες λοιπόν περασμένες από τον τρίφτη, πασάτα  που λένε οι Ιταλοί, που δεν ξέρω πώς ακριβώς τις λένε, μάλλον «τριμμένες».

Πάντως, αυτό είναι βέβαιο, δεν τις λένε παρελθοντικές. Δεν ξέρω αν η μετάφραση έγινε από άνθρωπο ή από μηχανάκι (πιθανότερο το δεύτερο) αλλά βρίσκω εξόχως σουρεαλιστική την απόδοση, δεν συμφωνείτε;

Μια και πιάσαμε τα μεταφραστικά, να δούμε ένα άλλο ωραίο μαργαριτάρι, όχι ντομάτα, αλλά ίσως πατάτα, και ελαφρώς παρελθοντική, χτεσινή, από τη στήλη του Χρ. Μιχαηλίδη στην Ελευθεροτυπία, όπου διηγείται μια πολύ ωραία ιστορία, για μια κυρία από τα Χάιλαντ της Σκωτίας που έφυγε από το σπίτι της στις 23 Δεκεμβρίου 2009 στη βορειοδυτική άκρη της Σκωτίας, να πάει στην πόλη για τα χριστουγεννιάτικα ψώνια της, αλλά την έπιασε η κακοκαιρία, με αποτέλεσμα να γυρίσει σπίτι της παραπροχτές! Πέρασε Χριστούγεννα, διαβάζουμε, «με φίλους σε ένα καραβάνι». Μη φανταστείτε ότι με τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν εμφανιστεί καμήλες στη Σκωτία, το καραβάνι είναι μεταφραστικό εύρημα. Το αγγλικό κείμενο λέει in a friend’s caravan, το οποίο εγώ μάλλον για τροχόσπιτο το κόβω.

Στο ίδιο κείμενο, θα διαβάσετε ότι η κυρία, για να πάει στον προορισμό της, χρησιμοποίησε και «ολιγοθέσιο λεωφορείο (μινιμπάς)». Δεν το είπε λεωφορειάκι, για να μη σκεφτείτε ότι εννοεί παιδικό παιχνίδι.

Σε ένα ιστολόγιο απ’ όπου πέρασα σήμερα, διάβασα: το αρχικό γλείψιμο (βαρέθηκα να διαβάζω την λέξη με “ύ”ψιλον, πότες θα μάθετε να την γράφετε σωστά επιτέλους;) Ο ίδιος ιστολόγος, σε σημερινά του κείμενα, γράφει: να επιρεάσουν, συγκεκριμμένη, διατελλόντας, λογίδριο και, το πιο ωραίο, Θου κύριε φυλαττείν τω στόματί μου. Γράφει επίσης «βοηθείστε» σε προστακτική, αλλά αυτό δεν πιάνεται, ούτε και το «βαρειά» που θυμίζει το «παχειά» που είχαμε σχολιάσει προχτές στον Στάθη.

Κι αν το «παχειά» γραφόταν κάποτε, στο προχτεσινό ευτροφικό που έγραψε ο Στάθης: «Κάψ’ τον Γιάννη κι άλλειψ’ τον μέλι να γειάνει», ούτε το «αλλείβω» γραφόταν ποτέ, ούτε το «να γειάνει». Αλείβω και να γιάνει έχουν όλα τα λεξικά κι έτσι γράφονταν ανέκαθεν αυτές οι λέξεις.

Ωστόσο, ο Στάθης στο ίδιο άρθρο είχε μια πολύ ωραία ατάκα που δεν την κάνει λιγότερο ωραία το «αριστοκρατικό» ωμέγα στο «λιγώτερο»: «Α ρε σκυλομούρη κι αχόρταγε, που μόνον το κέρδος έχεις στον νου σου», που έλεγε αυτός που επέπρωτο να ζήσει λιγώτερο απ’ όλους, ο Αχιλλέας, σε αυτόν που έμελλε να πεθάνει αισχρότερα απ’ όλους, στον Αγαμέμνονα…

Πολύ ωραία ατάκα, αλλά για να μην ψάχνετε άδικα το πρωτότυπο, δεν είναι πιστή μετάφραση ομηρικού στίχου -ο Αχιλλέας είπε κερδαλεόφρονα τον Αγαμέμνονα στον στίχο αρ. 149 του Α της Ιλιάδας, ενώ τον είπε σκυλομούρη (κυνώπα για την ακρίβεια) δέκα στίχους πιο κάτω. Αρκετά πιο κάτω, στο 225, τον λέει και «σκυλόματο» (με μάτια σκυλιού).

Το κερδαλεόφρων, που ο Στάθης το μεταφράζει περιφραστικά, οι Καζαντζάκης-Κακριδής το δίνουν μονολεκτικά: συμφεροντονούσης, αλλά σήμερα τα σύνθετα σε -νούσης έχουν ξεχαστεί και η λέξη ξενίζει. Ο Πολυλάς το τρώει, δεν το μεταφράζει, το ίδιο κι ο Πάλλης. Άλλους δεν είδα. Το «κυνώπα» οι Κ-Κ το λένε «σκύλε» μάλλον για μετρικούς λόγους, ο δε Πολυλάς «σκυλοπρόσωπε».

Κλείνω επιστρέφοντας στις παρελθοντικές ντομάτες. Πρόχειρη έρευνα αγοράς έδειξε ότι η πασάτα στα ελληνικά σουπερμάρκετ λέγεται συχνά «ελαφρά συμπυκνωμένος χυμός τομάτας», ας πούμε το Πουμαρό, αν και φοριέται και το ελληνοποιημένο «πασ(σ)άτα». Δεν έχει όμως το ρομαντισμό, την αρχοντιά, την αίγλη της παρελθοντικής ντομάτας!