Ξέρετε κι άλλα σαρτά γραπδάμ;

Ελπίζω να μη σας μπέρδεψε πολύ ο τίτλος· η ερώτηση είναι, όπως θα καταλάβατε, αν ξέρετε κι άλλα γραπτά σαρδάμ. Όχι όμως όποια κι όποια σαρδάμ, αλλά σαν κι αυτά του τίτλου, όταν εναλλάσσουμε τις αρχικές συλλαβές δυο λέξεων, όπως στο πιο γνωστό «Γλώσσεψα τη μπέρδα μου».

Νομίζω πως αυτά τα σαρδάμ κάπως έχουν ονομαστεί στ’ αγγλικά ή στα γαλλικά αλλά τώρα που γράφω δεν προλαβαίνω να ψάξω (όποιος ξέρει, ας πει). Στα ελληνικά δεν ξέρω αν η σαρδαμική ορολογία έχει προχωρήσει σε εξειδικεύσεις. Βέβαια, τα σαρδάμ κατά κύριο λόγο, αν όχι κατ’ αποκλειστικότητα, είναι προφορικά –και, θα θυμίσω, πήραν τ’ όνομά τους, όπως φαίνεται, από τον ηθοποιό Αχιλλέα Μαδρά, ο οποίος έκανε μπόλικα από δαύτα στις αρχές του 20ού αιώνα. Μαρδάς Μαδράς αναγραμματιζόμενος γίνεται σαρδάμ.

Όταν μιλάμε σαρδάμ κάνουμε όλοι –όμως όταν γράφουμε; Δεν είχα συναντήσει κανένα γραπτό σαρδάμ (ή σαρτό γραπδάμ, σύμφωνα με τον τίτλο) μέχρι που ένας φίλος μού έστειλε ένα λινκ προς ένα άρθρο που φιλοξένησε η zougla.gr, όπου περιλαμβάνεται ένα τέτοιο σπάνιο πετράδι.

Μιλώντας για απεχθή ιστορικά γεγονότα (ξεκινάει από την καταστροφή της Μήλου και την τύφλωση των Βουλγάρων από τον Βουλγαροκτόνο και καταλήγει στη γενοκτονία των Σέρβων στην Κροατία, των Καμποτζιανών και στο μακελειό των Παλαιστινίων στη Σατάχ, τη Σαμπρίλα και αλλού.

Φυσικά, Σάμπρα και Σατίλα. Παρεμπιπτόντως, αν διαβάσετε όλο το έντονα φιλελληνικό άρθρο του συγγραφέα (που δεν τον ξέρω) θα βρείτε κάμποσα (έως πολλά) σημεία στα οποία θα διαφωνήσετε, είμαι βέβαιος, αλλά αναγνωρίζω πως είναι καλογραμμένο και πως δημιουργεί προβλήματα για τον μεταφραστή.

Και εδώ βρίσκω κάτι που πολύ με εξέπληξε: δηλώνεται επώνυμος μεταφραστής (δεν τον ξέρω) και επιμελητής (ομοίως), κάτι που πρέπει να αποτελεί πρωτοφανές γεγονός για το ελληνικό Διαδίκτυο και μάλιστα για ιστότοπο που δεν θεωρείται από τους εγκυρότερους.

Δεν έχω κάνει αντιπαραβολή με το πρωτότυπο, αλλά η μετάφραση φαίνεται καλή, όσο κι αν τη βρίσκω υπερβολικά λόγια. Έτσι, είναι ακόμα πιο δυσεξήγητο το γραπτό σαρδάμ που έκανε Σατάχ και Σαμπρίλα τη Σάμπρα και Σατίλα, εκτός πια αν η μετάφραση έγινε προφορικά, με υπαγόρευση.

Πάντως, αλάνθαστη δεν είναι η μετάφραση, κι από το λίγο που έκανα κόπο να κοιτάξω το πρωτότυπο (που το βρήκα κάπως κακοφορμαρισμένο εδώ) βρήκα καναδυοτρία σημεία που δεν ικανοποιούν. Για παράδειγμα, το Βρούτος (έστω και με τη μεταφραστική παρενθετική σημείωση ότι εννοεί τον κτηνώδη) δεν είναι επιτυχημένη απόδοση του λογοπαιγνίου Mr. Bruce … should be called Mr. Brute. Πολύ καλύτερο θα ήταν Μπρούτος, ίσως με επεξήγηση «δηλαδή κτηνώδης/βάρβαρος». Κι αυτό φαίνεται χωρίς να ανατρέξεις στο πρωτότυπο. Όμως, λίγο πιο πάνω, διαβάζουμε:

Ουδείς μπορεί να διανοηθεί τον νυν Βρετανό Πρεσβευτή να τεμαχίζει και να κλέβει αρχαιότητες (αν και οι Αμερικανοί έχουν μετά βεβαιότητος οικειοποιηθεί από το Ιράκ τεράστιες ποσότητες αρχαίων ευρημάτων). Η ιστορία πάντοτε επαναλαμβάνεται.

Αυτό το «η ιστορία πάντοτε επαναλαμβάνεται» δεν νομίζω πως είναι σωστή απόδοση του πρωτοτύπου, που είναι Plus que ça change (γαλλικά στο πρωτότυπο και υπονοείται το δεύτερο μισό: plus c’est la même chose). Σ’ αυτή τη γαλλική παροιμία, η καλύτερη απόδοση που μπορώ να σκεφτώ πρόχειρα είναι ο ρασουλικός στίχος: όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν, που λες και γράφτηκε επίτηδες γι’ αυτήν.

Όμως παρασύρθηκα –είπαμε, καλή φαίνεται η μετάφραση (αν βρείτε κανένα μαργαριτάρι πείτε το μου ν’ αλλάξω γνώμη). Δεν είναι αυτό το θέμα μας, το θέμα μας είναι αν έχετε συναντήσει άλλα γραπτά σαρδάμ. Περιμένω να μου πείτε.

Παρεμπιπτόντως, ο φίλος που μου έστειλε το ηλεμήνυμα έβαλε τίτλο «Θέλω να γαμηθώ κοιμότο», διευκρινίζοντας ότι το είχε πει κάποτε η αδελφή του στη μητέρα του. Όμως η σεμνότητά μου δεν μου επέτρεψε, παρά τις αποκριάτικες μέρες, να βάλω τέτοιον τίτλο.