Ισημεριακά μεζεδάκια

Σήμερα, και μάλιστα στις 17:49 ώρα Ελλάδος αν είδα καλά, έχουμε τη φθινοπωρινή ισημερία, μπαίνουμε δηλαδή επίσημα και στο φθινόπωρο κι οι μέρες αρχίζουν να είναι μικρότερες από τις νύχτες, κάτι που πολύ με μελαγχολούσε όταν ήμουν μικρός. Λογικό είναι λοιπόν τα καθιερωμένα σαββατιάτικα μεζεδάκια μας να τα αποκαλέσουμε «Ισημεριακά». Ομολογώ ότι δεν ήξερα αν υπάρχει τέτοια λέξη, βλέπω όμως με κάποιαν έκπληξη πως βγάζει κάμποσες γκουγκλιές, βέβαια σε συγγράμματα αστρολογικά, έναν τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας που μου είναι ξένος.

Ωστόσο, το ορντέβρ της πιατέλας μας δεν είναι γλωσσικό μαργαριτάρι όπως συνηθίζουμε, είναι μια είδηση που διάβασα και που δυσκολεύομαι να την πιστέψω, οπότε σας ζητάω να μου πείτε πού είναι το λάθος. Σύμφωνα λοιπόν με κάποια δημοσιεύματα (η αρχική πηγή φαίνεται να είναι το HotDoc, όπως βλέπω εδώ), μια εταιρεία του ομίλου Ξυνή, που χρωστάει εκατοντάδες εκατομμύρια στο ΙΚΑ, έκανε ρύθμιση των χρεών της ώστε να πληρώσει με δόσεις τα οφειλόμενα ποσά. Ώς εδώ τίποτα παράξενο, αλλά ύστερα διαβάζω ότι η καταβολή δόσεων θα διαρκέσει…. 392 χρόνια και θα ολοκληρωθεί το 2404! Η είδηση βέβαια μας γεμίζει αισιοδοξία για το μέλλον και διαλύει την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια που μας καθήλωναν. Μπορεί εμείς να μην υπάρχουμε, αλλά σε τέσσερις αιώνες από σήμερα θα υπάρχει αφενός ΙΚΑ και αφετέρου Όμιλος Ξυνή! Πολύ πιθανόν μάλιστα ο διακανονισμός να έγινε σκόπιμα, έτσι που να συμπέσει με την Πλατινένια Ολυμπιάδα του 2404, εκατό Ολυμπιάδες μετά την Χρυσή (που χρυσοπληρώσαμε) Ολυμπιάδα του 2004 -ώστε να φτάσουμε να χρωστάμε και στο Άλφα του Κενταύρου. Αλλά επειδή ακόμα δεν το πιστεύω, πείτε μου πού είναι το λάθος.

Και περνάμε στα γλωσσικά. Επειδή με κατηγορούν κάποιοι ότι κάνω στα στραβά μάτια στα γλωσσικά ολισθήματα στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ, σήμερα ξεκινάω με ένα συριζέικο μαργαριτάρι. Σε προχτεσινή δήλωση λοιπόν, ο ΣΥΡΙΖΑ επισημαίνει ότι «Οι δήθεν λεονταρισμοί απέναντι στην τρόικα έχουν την ίδια αξιοπιστία με τις προεκλογικές δεσμεύσεις των κυβερνητικών κομμάτων για επαναδιαπραγμάτευση». Επί της ουσίας μπορεί να έχει δίκιο, αλλά αναρωτιέμαι αν στέκει να λέμε για «δήθεν λεονταρισμούς». Σύμφωνα με το λεξικό ΛΚΝ, λεονταρισμός είναι «υπερβολική επίδειξη τόλμης και δύναμης με σκοπό τον εντυπωσιασμό, τον εκφοβισμό του αντιπάλου». Ο Μπαμπινιώτης δίνει συνώνυμο την ψευτοπαλικαριά. Δήθεν ψευτοπαλικαριά δεν μπορεί βέβαια να σταθεί, οπότε το «δήθεν» μου φαίνεται περιττό και μάλλον κωμικό.

Με την ευκαιρία, πάντως, να επισημάνω ότι η ετυμολογία του ΛΚΝ, που παράγει τον λεονταρισμό από το λεοντάρι (ο Μπαμπινιώτης δεν δίνει καθόλου ετυμολογία) δεν είναι ακριβής κατά τη γνώμη μου. Ο λεονταρισμός προέρχεται από τον Λεονταρή ή Λιονταρή, έναν ψευτοπαλικαρά κουτσαβάκη του κωμειδυλλίου «Τζιώτικο ραβαΐσι», που έκανε θραύση στην Αθήνα του 1910. Περισσότερα σε ένα παλιό μου άρθρο (η μεγάλη προσθήκη στο τέλος).

Πάμε στα μουστάκια της εβδομάδας. Πρώτο δείγμα ή ίσως κρούσμα, από το Βήμα: Ζωή σε εννέα ανθρώπους από 59χρονη δωρητή οργάνων. Αναρωτιέμαι γιατί όχι «δωρήτρια».

Το επόμενο έχει πιο πολύ ψωμί. Στη Lifo διαβάζουμε ότι : «Αστροναύτης ολοκλήρωσε τρίαθλο στο διάστημα». Και το άρθρο αρχίζει: «Η Σουνίτα Γουίλιαμς είναι ο πρώτος αστροναύτης που έτρεξε, έκανε ποδήλατο και κολύμπησε προς μια γραμμή τερματισμού σε τροχιά». Η Σουνίτα λοιπόν είναι ο πρώτος αστροναύτης που έκανε τρίαθλο στο διάστημα. Καταρχάς, έχει θηλυκό ο αστροναύτης ή επειδή φοράει αυτή την ογκώδη διαστημική στολή δεν φαίνονται τα βυζάκια, άρα καλώς χρησιμοποιείται το αρσενικό; Θα έλεγα ότι έχει, αλλά ποιον, αστροναύτισσα, αστροναυτίνα ή αστροναύτρια; Οι αρχαίοι είχαν «ναύτριες» (με τη σημασία της γυναίκας που εργάζεται σε πλοίο, τη λέξη την έχει χρησιμοποιήσει ο Αριστοφάνης αλλά δεν ξέρουμε πώς ακριβώς γιατί το σχετικό απόσπασμα μόνο αυτή τη λέξη έχει, αλλά τη διασώζει και ο Πολυδεύκης στο Ονομαστικόν). Το σημερινό ΠΝ έχει γυναίκες, αλλά νομίζω πως χρησιμοποιεί τον ερμαφρόδιτον όρο «η ναύτης». Οι ναύτες που ήξερα λέγανε «η ναυτίνα», και η ίδια λέξη βλέπω πως χρησιμοποιείται και από εταιρείες που φτιάχνουν αποκριάτικες στολές ή μπομπονιέρες. Οπότε, αστροναύτρια ή αστροναυτίνα; Εσείς τι λέτε;

Αλλά δεν τελειώσαμε. Η κυρία Σουνίτα είναι «ο πρώτος αστροναύτης που έκανε τρίαθλο στο διάστημα». Σας αρέσει η διατύπωση; Όλες οι λέξεις αρσενικές, κι αυτό ξενίζει, λλά μπορούμε να τις αποφύγουμε; Αν πούμε «η πρώτη αστροναύτρια» είναι τάχα σαφές ότι συμπεριλαμβάνουμε στη σύγκριση και τους άντρες αστροναύτες; Δεν είμαι βέβαιος. Ας πάμε σε ένα κοινότερο ουσιαστικό, που να έχει και θηλυκό, το «μαθητής-μαθήτρια». Λέμε «Ο Γιαννάκης είναι ο καλύτερος μαθητής της τρίτης τάξης». Η τάξη έχει βέβαια και αγόρια και κορίτσια. Πώς  καταλαβαίνετε τη φράση; Ο Γιαννάκης είναι πρώτος στ’ αγόρια ή σε όλα τα παιδιά; Εγώ καταλαβαίνω ότι είναι καλύτερος από αγόρια και κορίτσια. Όμως, αν πούμε «Η Μαρία είναι η καλύτερη μαθήτρια της τάξης», τι καταλαβαίνετε; Πολλοί θα πουν ότι η Μαρία είναι καλύτερη από τα κορίτσια αλλά δεν ξέρουμε τι γίνεται με τα αγόρια. Εσείς τι καταλαβαίνετε;

Το θέμα το είχαμε συζητήσει και στη Λεξιλογία, όπου η φράση «Η Ντόρα Μπακογιάννη ήταν η καλύτερη υπουργός της μεταπολιτευτικής περιόδου» (φράση κατασκευασμένη και όχι απαραίτητα αληθής) θεωρήθηκε ότι αφορά σύγκριση μόνο με γυναίκες υπουργούς.

Η σχιζολεξία της εβδομάδας, από ένα φόρουμ: Δεν υπάρχει ένας πατριώτης Έλληνας Τσάβες, ένας Κάστρο, ένας Τσε γκε βάρα; Κυρίως «και βάρα»!
Και τώρα δύο μαργαριτάρια στη συσκευασία του ενός, από το Βήμα: Στη συναυλία θα ακουστούν τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη με προεξέχων τον Μανώλη Μητσιά και συμμετέχοντες τους ηθοποιούς. Δεν έφτανε η ακλισιά, έβαλαν και τον Μητσιά να προεξέχει. Προφανώς «με προεξάρχοντα» θέλαν να πούνε.

Και κλείνω με ένα πολύ ωραίο που ψάρεψαν στη Λεξιλογία. Σε ένα άρθρο (στο Έθνος) για μια 15χρονη μαθήτρια που πήγε στο σχολείο οδηγώντας μια πανάκριβη Λαμποργκίνι, αναφέρθηκε ότι της δόθηκε δίπλωμα παρόλο που δεν έχει φτάσει σε ηλικία 16 ετών (στην Αμερική οδηγούν από νέοι), και ότι κάτι τέτοιο προβλέπεται σε τέσσερις συγκεκριμένες περιπτώσεις, μία από τις οποίες είναι «εάν ο έφηβος είναι αναλφάβητος και παρακολουθεί προφορικά μαθήματα». Αναλφάβητος 15χρονος και να παρακολουθεί μαθήματα; Και γιατί δεν του έμαθαν να γράφει και να διαβάζει; Κάποιον λάκκο θα έχει η φάβα της μετάφρασης -και πράγματι, το πρωτότυπο λέει: The applicant is enrolled in a vocational educational program.

Πρόκειται για ένα από τα πιο δημιουργικά μαργαριτάρια που έχω δει τον τελευταίο καιρό. Τέτοιο μαργαριτάρι δεν το κάνεις εύκολα. Είδε το vocational, κι επειδή θεωρεί αμάρτημα να ανοίξει λεξικό, κάτι του θύμισε η λέξη, ίσως το voice, οπότε προέκυψαν τα προφορικά μαθήματα! Και γιατί να κάνει «προφορικά» μαθήματα; Μα, ασφαλώς επειδή είναι αναλφάβητος!

Αυτό μού θύμισε ένα εξαιρετικό παλιό γαλλικό μαργαριτάρι  που είχαμε διηγηθεί σε κάποιο σχόλιο και αξίζει να το επαναλάβω. Στα αγγλικά, locust είναι η ακρίδα και locust-tree η χαρουπιά. Καμιά φορά το tree το παραλείπουν. Σε ένα αμερικανικό μυθιστόρημα, υπήρχε η φράση he tied his horse to a locust (έδεσε το άλογό του σε μια χαρουπιά). Ο Γάλλος μεταφραστής δεν ήξερε το δέντρο, και απέδωσε το locust με το sauterelle (ακρίδα) -δηλαδή «έδεσε το άλογό του σε μιαν ακρίδα». Και σαν να μην έφτανε αυτό, έβαλε υποσημείωση και πληροφόρησε τους αναγνώστες του ότι στην Αμερική υπάρχουν γιγαντιαίες ακρίδες, και μια τέτοια ακρίδα, βαλσαμωμένη, ήταν έξω από το σπίτι για να δένουν οι επισκέπτες τα άλογά τους!!