Γενοκτονίες και ποινικοποίηση

Εκτός απροόπτου, ψηφίζεται σήμερα ένα κουτσουρεμένο αντιρατσιστικό νομοσχέδιο, που το περιμέναμε χρόνια και χρόνια, που μπήκε επανειλημμένα στο ψυγείο, ανασύρθηκε, ξαναπάγωσε και ξαναξεπάγωσε. Κι όπως τα κατεψυγμένα τρόφιμα που αποψύχονται και ξανακαταψύχονται μπορεί να μολυνθούν και να είναι επικίνδυνα για την υγεία, έτσι και το αντιρατσιστικό, παρόλο που περιέχει και θετικές διατάξεις, μπορεί ν’ αποδειχτεί ακόμα και επικίνδυνο για τη δημοκρατία, αν τουλάχιστον ψηφιστεί έτσι όπως έχει το άρθρο 2 του.

Βλέπετε, το άρθρο 2 του νομοσχεδίου προβλέπει την τιμωρία όποιου «με πρόθεση προφορικά ή διά του Τύπου, μέσω του διαδικτύου ή με οποιαδήποτε άλλο μέσο ή τρόπο, επιδοκιμάζει, ευτελίζει ή κακόβουλα αρνείται τη σοβαρότητα εγκλημάτων γενοκτονιών, εγκλημάτων πολέμου, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, του Ολοκαυτώματος και εγκλημάτων του ναζισμού και η συμπεριφορά αυτή στρέφεται κατά ομάδας προσώπων που προσδιορίζεται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, τις γενεαλογικές καταβολές, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή, ή την αναπηρία, κατά τρόπο που μπορεί να υποκινήσει βία, ή μίσος ή ενέχει απειλητικό, υβριστικό ή προσβλητικό χαρακτήρα κατά μίας τέτοιας ομάδας ή μέλους της». Μάλιστα, με ρητή δέσμευση του υπουργού Δικαιοσύνης (20.8.2014) η διάταξη θα διευρυνθεί συμπεριλαμβάνοντας και την «κακόβουλη άρνηση ή ευτελισμό» γενοκτονιών που έχουν αναγνωρίσει το ελληνικό Κοινοβούλιο, καθώς και «διεθνή ή ελληνικά δικαστήρια με αμετάκλητες αποφάσεις».

Επειδή όμως εμείς εδώ λεξιλογούμε μετ’ ευτελείας, θα κάνω εδώ μια στάση και θα αναφερθώ λίγο στην ιστορία της κομβικής λέξης του άρθρου 2, της λέξης «γενοκτονία». Σύμφωνα με το λεξικό, η γενοκτονία είναι «έγκλημα που διαπράττεται με σκοπό τη συστηματική εξόντωση μιας ομάδας ανθρώπων που ανήκουν στο ίδιο έθνος, στην ίδια φυλή ή στην ίδια θρησκεία». Το λεξικό φέρνει σαν παραδείγματα τη γενοκτονία των Εβραίων από τους Ναζί και των Αρμενίων από τους Τούρκους. Η δεύτερη είναι φυσικά παλαιότερη της πρώτης, αλλά η πρώτη είναι εκείνη που εξαιτίας της ορίστηκε ο όρος.

Πράγματι, όλα (δηλαδή λεξικά και σώματα κειμένων) δείχνουν ότι η αγγλική λέξη genocide ή η γαλλική génocide πλάστηκαν προς το τέλος του Β’ Παγκ. Πολέμου, το 1944 ή το 1945, ειδικά για να αναφερθούν στην συστηματική προσπάθεια εξόντωσης των Εβραίων από το χιτλερικό καθεστώς. Η λέξη genocide, που σύμφωνα με το etymonline.com πλάστηκε από τον Αμερικανό νομικό Lemkin το 1944, είναι σύνθετη από το ελληνικό γένος και το λατινικό επίθημα -cide, που αντιστοιχεί στο ελληνικό -κτονία (homicide η ανθρωποκτονία). Τα σύνθετα αυτά, που τα συνθετικά τους προέρχονται από διαφορετικές γλώσσες λέγονται «νόθα» αν και ο χαρακτηρισμός αυτός ηχεί ενοχλητικά.

Κατά το génocide πλάστηκε και το ελληνικό «γενοκτονία», ίσως και τις αμέσως επόμενες εβδομάδες. Στο κάθε άλλο παρά τέλειο ψαχτήρι της Εθνικής Βιβλιοθήκης, εύλογα δεν βρίσκω καμιά ανεύρεση της λέξης πριν από το 1944. Ψάχνοντας στο σώμα της εφημ. Ελευθερία, η παλαιότερη ανεύρεση που εντοπίζω είναι από τον Μάρτιο του 1948, θα σας πω μετά ποιο θέμα αφορά.

Ορισμός της γενοκτονίας δίνεται στη σχετική σύμβαση του ΟΗΕ του 1948, που είναι αρκετά ευρύτερος από τον ορισμό του λεξικού. Με βάση τη σύμβαση αυτή θεωρήθηκαν γενοκτονίες τα εγκλήματα πολέμου που έγιναν στη Ρουάντα και στη Σρεμπρένιτσα. Αν πάρουμε τη νομολογία δηλαδή, γενοκτονία μπορεί να θεωρηθεί κι ένα εντοπισμένο στο χώρο και στον χρόνο έγκλημα, δεν είναι υποχρεωτικό να πρόκειται για μια διαδικασία μακράς πνοής.

Το ελληνικό κοινοβούλιο έχει αναγνωρίσει τις γενοκτονίες των Ποντίων και των Μικρασιατών από τους Τούρκους, με ψηφοφορίες που έγιναν το 1994 και το 1998 αντίστοιχα. Δεν συμφώνησαν όλες οι πολιτικές δυνάμεις με αυτές τις αποφάσεις, εξάλλου και η κύρωση αυτών των νόμων άργησε, ίσως επειδή η τότε κυβέρνηση (του Κ. Σημίτη) συναισθάνθηκε ότι δεν αρμόζει στη Βουλή να νομοθετεί την ιστορία. Για το πάγωμα της απόφασης του 1998 είχε δραστηριοποιηθεί, θυμάμαι, ο τότε ΣΥΝ -είχε γράψει σχετικά ο αείμνηστος Άγγελος Ελεφάντης αλλά το άρθρο του είναι κλειδωμένο. (Στο σημείο αυτό θα ήθελα και τη βοήθεια των ισχυρομνημόνων φίλων -ας πούμε ως προς το αν ο ΣΥΝ και το ΚΚΕ ψήφισαν τους νόμους αυτούς -ο ΣΥΝ βέβαια ήταν εκτός Βουλής το 1994).

Αν το να ν0μοθετεί η Βουλή για το τι συνιστά γενοκτονία και τι όχι είναι ήδη υπέρβαση, η ποινικοποίηση της άρνησης των γενοκτονιών που έχει αναγνωρίσει η Βουλή θα καταντούσε γκροτέσκα, αν δεν ήταν επικίνδυνη. Ποινικοποιείται ολοφάνερα η ιστορική γνώμη, και το κακό δεν διορθώνεται επειδή η δίωξη περιορίζεται στις περιπτώσεις «κακόβουλης» άρνησης. Με λίγη κακή θέληση είναι εύκολο να χαρακτηριστεί κακόβουλη ακόμα και μια επιστημονική αντιπαράθεση, και η προοπτική να ξεκινήσει βιομηχανία μηνύσεων από «εργολάβους της μνήμης» δεν μπορεί να αποκλειστεί. Άλλωστε, η νεόκοπη βουλευτίνα της ΝΔ κ. Ιακωβίδου (αυτοαποκαλείται πολιτισμΙολόγος) δήλωσε ότι θα ψηφίσει το αντιρατσιστικό για να στείλει στη φυλακή την κ. Ρεπούση, η οποία υποτίθεται ότι αρνείται τη γενοκτονία των Ελλήνων. Και πράγματι, δεν δυσκολεύομαι να φανταστώ Έλληνα δικαστή να θεωρεί ότι η αναφορά σε «συνωστισμό στη Σμύρνη» συνιστά κακόβουλη άρνηση γενοκτονίας -εδώ βρέθηκαν άλλοι που αποφάνθηκαν ότι η φράση «οι Εβραίοι θέλουν εκτελεστικό απόσπασμα» (παραθέτω από μνήμης, δεν εγγυώμαι για την ακρίβεια) αφορά μόνο τους σιωνιστές και όχι όλους τους Εβραίους.

Και βέβαια, οι συσχετισμοί στα νομοθετικά σώματα δεν είναι αιώνιοι. Αύριο μπορεί μια άλλη Βουλή να αναγνωρίσει ως γενοκτονία την Πηγάδα του Μελιγαλά ή τη Μακρόνησο ή κάποιο διεθνές σώμα να ποινικοποιήσει την άρνηση των εγκλημάτων του κομμουνισμού. Κι  αν ακολουθήσουν και άλλα κράτη τη φάμπρικα με την ποινικοποίηση της άρνησης γενοκτονιών, που την άρχισε η Γαλλία με τη γενοκτονία των Αρμενίων, θα επικρατήσει κομφούζιο, αφού δεν αποκλείεται και η Τουρκία, για αντίποινα, να ποινικοποιήσει την άρνηση της γενοκτονίας των Τούρκων το 1821 στον Μωριά (ή και του 1922 στα περίχωρα της Σμύρνης, διότι με τον διασταλτικό ορισμό της γενοκτονίας και το κάψιμο δέκα χωριών γενοκτονία θεωρείται), αλλά και η Αλβανία την άρνηση της γενοκτονίας (ή έστω της εθνοκάθαρσης) των Τσάμηδων, οπότε δεν θα τολμάει πανεπιστημιακός να ξεμυτίσει από τα σύνορα. Το κακό μάλιστα είναι ότι τα μόνα εγκλήματα πολέμου που έχει αναγνωρίσει η Ελλάδα με συνθήκη (της Λωζάνης, που τη φυλάμε σαν κόρη οφθαλμού) είναι ακριβώς οι ακρότητες του ελληνικού στρατού το 1922 -η ίδια συνθήκη δεν λέει τίποτε για τουρκικά εγκλήματα. Ο δρόμος αυτός είναι ολοφάνερα ολισθηρός και καλό είναι να τον σταματήσουμε τώρα.

Ήταν γενοκτονία τα εγκλήματα στον Πόντο και τη Μικρασία; Μπορούμε να το συζητήσουμε αλλά δεν είναι το θέμα μας σήμερα. Κάποια στοιχεία γενοκτονίας υπάρχουν στον Πόντο (οι πορείες εξόντωσης μέσα από την έρημο). Πιθανώς να είναι ακριβέστερος ο όρος εθνοκάθαρση για τον Πόντο (όπως και με τους Τσάμηδες, φοβάμαι) -όσο για το σύνολο του μικρασιατικού ελληνισμού ο καθιερωμένος όρος Καταστροφή είναι θαρρώ πολύ πιο ταιριαστός.

Μήπως έπρεπε κατ’ εξαίρεση να απαγορευτεί η ποινικοποίηση του Ολοκαυτώματος και όχι των άλλων γενοκτονιών; Κάτι τέτοιο προβλεπόταν σε μια αρχική εκδοχή του κειμένου, ήδη από την υπουργία Ρουπακιώτη. Πράγματι, το Ολοκαύτωμα μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ξεχωρίζει, είναι η μία γενοκτονία που δέχονται ομόφωνα όλα τα κράτη της Ευρώπης, οπότε προσωπικά θα δεχόμουν να ποινικοποιηθεί η άρνησή του -αλλά κι αυτό με βαριά καρδιά, γιατί και πάλι η ελευθερία του λόγου παραβιάζεται. Ωστόσο, καλύτερο είναι να μην ποινικοποιηθεί καμιά άρνηση γενοκτονίας παρά να ποινικοποιηθούν όλες οι αρνήσεις.

Συμμερίζομαι άλλωστε απόλυτα την έκκληση 139 ιστορικών για απόσυρση του άρθρου 2 και αντιγράφω ένα απόσπασμα:

Εκφράζουμε τη ρητή αντίθεσή μας με μια τέτοια διάταξη. Είμαστε αντίθετοι στη δίωξη όλων των «αρνητών», ακόμη και εκείνων του φριχτότερου  εγκλήματος του 20ού αιώνα, του Ολοκαυτώματος.  Η στάση μας αυτή δεν πηγάζει από οποιαδήποτε ανοχή στους «αρνητές» απεχθών εγκλημάτων, ούτε από την άρνηση τιμωρίας εγκληματικών πράξεων, αλλά από την πεποίθηση, ότι, όπως έχει αποδείξει και η διεθνής εμπειρία, τέτοιες διατάξεις οδηγούν σε επικίνδυνες ατραπούς: πλήττουν καίρια το δημοκρατικό και αναφαίρετο δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου, ενώ ταυτόχρονα δεν είναι διόλου αποτελεσματικές, όσον αφορά την καταπολέμηση του ρατσισμού και του ναζισμού, του ρατσιστικού και μισαλλόδοξου λόγου. Συχνά μάλιστα οδηγούν στο αντίθετο αποτέλεσμα, επιτρέποντας οι εχθροί της δημοκρατίας να παρουσιάζονται στην κοινή γνώμη ως «θύματα» λογοκρισίας και αυταρχισμού. Οι προϋποθέσεις που θέτει το νομοσχέδιο καθώς ενέχουν μεγάλη απροσδιοριστία και ρευστότητα δυστυχώς δεν αποτελούν εγγύηση.

Επιπλέον, η προβλεπόμενη διεύρυνση του άρθρου όχι μόνο δεν θεραπεύει αλλά μεγεθύνει το πρόβλημα. Θεωρούμε ότι ο χαρακτηρισμός και η προσέγγιση μαζικών εγκλημάτων ως γενοκτονιών, εθνοκαθάρσεων ή σφαγών πρέπει να είναι αντικείμενο επιστημονικού και νηφάλιου δημόσιου διαλόγου και όχι νομοθετικής ρύθμισης και ποινικής τιμωρίας με κίνδυνο να φιμώνεται κάθε αντίθετη στην κυρίαρχη άποψη, ακόμα και αυτή η ιστορική έρευνα και διδασκαλία. Επειδή η ελευθερία του λόγου και της γραπτής έκφρασης –ακόμη και των πιο λανθασμένων απόψεων– είναι σύμφυτη με τη δημοκρατία καλούμε την κυβέρνηση να αποσύρει το παραπάνω άρθρο.

Τέλος, θεωρώ πολύ εύστοχα πολλά απο αυτά που αναφέρθηκαν σε πρόσφατες αγορεύσεις στη Βουλή από τη Βασιλική Κατριβάνου, την Αλέκα Παπαρήγα και, κυρίως, τη Μαρία Ρεπούση. Και εκφράζω την ευχή ότι το ανελεύθερο άρθρο 2 θα καταψηφιστεί -ή τουλάχιστον ότι θα καταργηθεί σε πρώτη ευκαιρία από την επόμενη κυβέρνηση.

 

Χρωστάω όμως μιαν εξήγηση, επειδή πιο πάνω αναφέρθηκα στην πρώτη ανεύρεση της λέξης «γενοκτονία» στο σώμα της εφημ. Ελευθερία τον Μάρτιο του 1948. Θα περίμενε κανείς η λέξη να έχει χρησιμοποιηθεί σε σχέση με το Ολοκαύτωμα των Εβραίων -αλλά όχι. Η πρώτη χρήση του όρου γενοκτονία, στις 7 Μαρτίου 1948, βρίσκεται σε ψήφισμα κάποιας διεθνούς επιτροπής, η οποία καταγγέλλει την απαγωγή ελληνοπαίδων υπό συμμοριών κομμουνιστών «ως πραγματικήν επιβουλήν κατά της επιβιώσεως της ελληνικής φυλής, και ως έγκλημα γενοκτονίας το οποίον κατεδικάσθη από τα Ηνωμένα Έθνη». Αλλά και η επόμενη εμφάνιση της λέξης βρίσκεται σε ψήφισμα της ΕΣΗΕΑ, τον Νοέμβριο του 1948, η οποία αρνείται πρόσκληση να μεταβεί σε συνέδριο στη Βουδαπέστη, επειδή τελείται σε χώρα που κατακρατά ελληνόπαιδες και συνεπώς συμπράττει «εις την διάπραξιν του εγκλήματος της γενοκτονίας».

 

‘Ωστε γενοκτονία είχε χαρακτηριστεί τότε το υποτιθέμενο «παιδομάζωμα» -πιθανώς και από τη Βουλή, δεν αποκλείεται να υπάρχει κάποια απόφαση θαμμένη σε παλιά κατάστιχα. Ώρες είναι να αρχίσουν οι διώξεις όσων αρνούνται ότι έγινε παιδομάζωμα στον Εμφύλιο….

 Υστερόγραφο: Όπως προκύπτει από το σχόλιο αριθ. 2, κατά πάσα πιθανότητα το παιδομάζωμα έχει πράγματι χαρακτηριστεί γενοκτονία από τη Βουλή των Ελλήνων. Οπότε…