Το μισό ψέμα για τη Βαρντάρσκα Μπανοβίνα

Επειδή τις προάλλες ο πρωθυπουργός μας αποφάνθηκε ότι η (σλαβο)μακεδονική γλώσσα είναι κατασκεύασμα των κομμουνιστών, χωρίς βέβαια να διευκρινίσει τι μιλούσαν εκείνοι οι πληθυσμοί που λέγανε «Ζάβαλη Μάικω» στη Ζωή εν τάφω του Μυριβήλη δεκαετίες πριν έρθει ο Τίτο στα πράματα, ήρθε ξανά στην επικαιρότητα το θέμα της γειτονικής χώρας με το προσωρινό όνομα.

Εδώ μπαίνουν πολλά ζητήματα που ενδιαφέρουν το ιστολόγιο, γλωσσικά, ιστορικά, πολιτικά. Σήμερα όμως βιάζομαι και δεν μπορώ να τα εξετάσω όλα, έχω να πάω και στον Κραουνάκη το βράδυ, οπότε το άρθρο μου θα είναι μονοθεματικό.

Σε μια συζήτηση στο Φέισμπουκ, ο φίλος ενός φίλου (η μεταβατική ιδιότητα εδώ δεν ισχύει) παρουσίασε το γραμματόσημο που βλέπετε αριστερά για να στηρίξει τη θέση του ότι το όνομα της περιοχής που μετά το 1945 ονομάστηκε Μακεδονία  ήταν Βαρντάρσκα, υπονοώντας ότι έτσι πρέπει να ονομαστεί και τώρα.

Το επιχείρημα ότι «το ιστορικό όνομα της πΓΔΜ είναι Βαρντάρσκα» δεν είναι καινούργιο, ακούγεται εδώ και πολλά χρόνια, παλιότερα το είχαν επικαλεστεί και Έλληνες πολιτικοί (π.χ. Παπαθεμελής), και έχει προ πολλού ανασκευαστεί π.χ. από την ομάδα του Ιού (όταν ήταν στην Ελευθεροτυπία), σε σημείο που οι σοβαροί «εθνιστές» να έχουν αναγνωρίσει ότι πρόκειται για μύθο.

Επομένως, τίποτα το καινούργιο δεν θα πούμε σήμερα, απλώς θα ξαναπούμε πράγματα γνωστά.

Στον τίτλο γράφω για «μισό ψέμα» αν και κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει πως αυτό είναι οξύμωρο, ότι μισό ψέμα υπάρχει όσο και ολίγον έγκυος. Εννοώ ότι το επιχείρημα βασίζεται σε μια αλήθεια για να οδηγήσει σε παραπλανητικά συμπεράσματα.

Πράγματι, όπως δείχνει και το γραμματόσημο, που έχει εκδοθεί το 1940, το νότιο τμήμα της Γιουγκοσλαβίας είχε την ονομασία Βαρντάρσκα Μπανοβίνα. Αυτό είναι δεδομένο, χρησιμοποιείται όμως παραπλανητικά, και θα δείξω για ποιο λόγο.

Η ονομασία «Βαρντάρσκα Μπανοβίνα» σημαίνει «Μπανοβίνα του Βαρδάρη», το οποίο Μπανοβίνα (ή Μπανόβινα, δεν είμαι βέβαιος πού τονίζεται) μπορεί να αποδοθεί Επαρχία ή Περιφέρεια, είναι δηλαδή κάποια μορφή διοικητικής διαίρεσης, για την οποία θα πούμε δυο λόγια παρακάτω. Ωστόσο, η ονομασία αυτή δεν χρησιμοποιήθηκε παρά για 12 χρόνια (από το 1929 έως το 1941) στο πλαίσιο της διοικητικής μεταρρύθμισης του γιουγκοσλαβικού κράτους, μιας μεταρρύθμισης που χώρισε το κράτος σε Μπανοβίνες στις οποίες επίτηδες, για να κρυφτεί η πολυεθνοτική φύση του κράτους, δόθηκαν ονομασίες «ουδέτερες», παρμένες ως επί το πλείστον από τα ονόματα των ποταμών που διέρρεαν τις περιφέρειες. Έτσι το κράτος χωρίστηκε σε:

1. Ντουνάβσκα Μπανοβίνα (του Δούναβη, η σημερινή Βοϊβοδίνα και Βόρεια Σερβία περίπου)
2. Ντράβσκα Μπανοβίνα (του Ντράβα, η σημερινή Σλοβενία περίπου)
3. Ντρίνσκα Μπανοβίνα (του Δρίνου, η σημερινή Βοσνία περίπου)
4. Πριμόρσκα Μπανοβίνα (παραλιακή, η Δαλματία περίπου)
5. Μοράβσκα Μπανοβίνα (του Μοράβα, Νότια Σερβία με πρωτεύουσα τη Νις).
6. Σάβσκα Μπανοβίνα (του Σάβου, η μισή Κροατία)
7. Βαρντάρσκα Μπανοβίνα (η σημερινή πΓΔΜ, συν κάποιες περιοχές της σημερινής Σερβίας, π.χ. Λέσκοβατς, αλλά και του Κοσσυφοπεδίου, π.χ. Πρίστινα)
8. Βρμπάσκα Μπανοβίνα (του Βρμπας, περίπου η σημερινή Ρεπούμπλικα Σπρσκα)
9. Ζέτσκα Μπανοβίνα (του Ζέτα, όλο το σημερινό Μαυροβούνιο και αρκετό Κοσσυφοπέδιο, καθώς και λίγη Σερβία, πρωτεύουσα Τσετίνιε).
10. Βελιγράδι και περίχωρα.

Το 1939, ως υποχώρηση στις πιέσεις των Κροατών, η Πριμόρσκα Μπανοβίνα (αριθ. 4) και η Σάβσκα (αριθ. 6) ενώθηκαν και σχημάτισαν τη Χρβάτσκα Μπανοβίνα (της Κροατίας), που αποτελούσε εξαίρεση στο μέχρι τότε «αμιγώς γεωγραφικό» ονοματολόγιο. Το γραμματόσημο της εικόνας αυτήν ακριβώς τη νέα Μπανοβίνα θέλει να τιμήσει γι’ αυτό και την έχει με χωριστό χρώμα.

Επομένως, αν από την προσωρινή ονομασία Βαρντάρσκα συμπεράνουμε ότι ήταν αστήριχτη η ονομασία «(Σοσιαλιστική Δημοκρατία της) Μακεδονία(ς)» της νέας ομόσπονδης δημοκρατίας μετά το 1945, τότε εξίσου πρέπει να συμπεράνουμε ότι κακώς ονομάστηκε Σλοβενία η βορειότερη ομόσπονδη δημοκρατία αντί για Ντράβσκα, κακώς ονομάστηκε Μαυροβούνιο αντί για Ζέτσκα. Αν η Βαρντάρσκα είναι απόδειξη για την ανυπαρξία της Μακεδονίας, τότε και η Μοράβσκα είναι απόδειξη για την ανυπαρξία της Σερβίας, κάτι προφανώς παράλογο.

Αν κάποιος θέλει να αποδείξει αστήρικτο ή ανύπαρκτο το όνομα «Μακεντονία» για το ομόσπονδο κράτος του 1945, ας βρει άλλο επιχείρημα και όχι το γραμματόσημο της εικόνας ή τη διοικητική διαίρεση του γιουγκοσλαβικού κράτους από το 1929 ως το 1941.

Τώρα που το ξεκαθαρίσαμε αυτό, ας πούμε δυο λόγια και για τη Μπανοβίνα. Στην αρχή της λέξης βρίσκεται ο ban, που είναι παλιός σλάβικος τίτλος αξιωματούχου. Η λέξη δεν φαίνεται να έχει σλάβικη ετυμολογία, ενώ παλιότερα ήταν bojan και μετά συντομεύτηκε. O Πορφυρογέννητος, μιλώντας για τις εμφύλιες συγκρούσεις στη Χρωβατία, δηλαδή την Κροατία, γράφει «Μιροσθλάβου άρξαντος έτη τέσσαρα και υπό του Πριβουνία βοεάνου αναιρεθέντος», ενώ ο Ιωάννης Κίνναμος, τον 12ο αιώνα αναφέρει: Μπάνον ταύτην καλούσιν Ούννοι την αρχήν (αγνοώ ποιους αποκαλεί Ούννους όμως).

Κατά καιρούς διάφορες περιοχές στα Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη ονομάστηκαν Βανάτα ή Μπανάτα, δηλαδή επαρχίες που είχαν στρατιωτικό διοικητή έναν Μπάνο, ενώ υπάρχει και «το» Βανάτο (Banat), μια περιοχή που σήμερα ανήκει κυρίως στη Ρουμανία και τη Σερβία (και λίγο την Ουγγαρία) με μεγαλύτερη πόλη την Τιμισοάρα.

Μπανάτο βέβαια έχουμε και στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στη Ζάκυνθο, αλλά πρέπει να πρόκειται για ομοηχία, πολύ δύσκολα θα βρίσκαμε στη Ζάκυνθο σλάβικη λέξη. (Όποιος έχει το λεξικό τοπωνυμίων του Συμεωνίδη, ας ελέγξει παρακαλώ).

Μπορούν επίσης να γίνουν κάμποσα λογοπαίγνια με τους Μπάνους και τους Πάνους, τα μπάνια του λαού και το μπαν από ένα ιστολόγιο, αλλά αυτά τα αφήνω σε σας γιατί αλλιώς δεν θα προλάβω να κάνω μπάνιο σήμερα.