Η μέρα με τα τρία εννιάρια

Θα το προσέξατε ασφαλώς, σήμερα ο μήνας έχει εννιά. Είναι 9 του Σεπτέμβρη του 2009, δηλαδή 9/9/09 –κι επειδή το μηδέν το προσπερνάμε, είναι η μέρα με τα τρία εννιάρια.

Οπότε, σκέφτηκα να γράψω πρόχειρα μερικά πράγματα για τη φράση Ο μήνας έχει εννιά. Βέβαια, επειδή το ιστολόγιο έχει κι άλλη επίκαιρη ύλη, είπα να τ’ αφήσω για την επόμενη φορά (για τις 9 Σεπτεμβρίου του 2099 που θα έχουμε τέσσερα εννιάρια), αλλά μπορεί να τα ξεχάσω ως τότε.

Τι σημαίνει «ο μήνας έχει εννιά», το ξέρουμε όλοι. Πρόκειται για έκφραση απόλυτης αμεριμνησίας. Όπως λέω στο παλιό μου βιβλίο «Το αλφαβητάρι των ιδιωματικών εκφράσεων», λέγεται για κάποιον τελείως ξένοιαστο που δεν σκέπτεται τίποτε άλλο πέρα από τις διασκεδάσεις και την καλοπέραση. Θα έλεγα μάλιστα ότι σε σύγκριση με άλλες εκφράσεις που δείχνουν απόλυτη αδιαφορία (αγρόν ηγόρασε, πέρα βρέχει, δεν δίνει πεντάρα), η έκφρ. ο μήνας έχει εννιά είναι η πιο απενοχοποιημένη, δηλ. δεν περιέχει μομφή όπως οι άλλες για τον αδιάφορο –αλλά εδώ μπορεί να μεταφέρω κάτι που είναι απλώς προσωπική μου εντύπωση.

Δηλαδή, η έκφραση ο μήνας έχει εννιά (ή: εννιά έχει ο μήνας) δεν δείχνει απλώς απόλυτη αμεριμνησία, αλλά έχει έντονο το στοιχείο του γλεντιού –αυτός που αδιαφορεί, το γλεντάει κιόλας.

— Οι κυρίες, αν θες να ξέρεις, δε σκοτίζονται για τίποτα. Κάθονται κι εννιά έχει ο μήνας! Γ. Χασάπογλου, Οι κουραμπιέδες, σ.71

Μ’ έχεις κάνει άλλο άνθρωπο… Μ’ είχανε οι δρόμοι και οι παρέες… εννιά είχ’ ο μήνας… Για γυναίκες πεντάρα δεν έδινα. Κάθε νύχτα ήμουνα με άλλη. Καμπανέλλης, Η αυλή των θαυμάτων, σ. 134

Βέβαια, δεν αποκλείεται η αίσθηση της γλεντζέδικης αμεριμνησίας να οφείλεται στο τραγούδι «Ο μήνας έχει εννιά», το πασίγνωστο αρχοντορεμπέτικο του Μιχ. Σουγιούλ σε στίχους του Γ. Τζαβέλλα.

http://www.youtube.com/watch?v=qm4cKxhoWbE

Μια ζωή την έχουμε, κι αν δεν την γλεντήσουμε
τι θα καταλάβουμε, τι θα καζαντίσουμε

Μες στον ψεύτικο ντουνιά
παίξτε μου διπλοπενιά
και ο μήνας έχει εννιά

Πόσο ζει ο άνθρωπος, κοίτα, παρατήρησε
μέχρι τα σαράντα του, κι ύστερα μπατίρισε

Στου διαβόλου τα ‘γραψα όλα το κατάστιχο
και γλεντώ τα νιάτα μου, πριν με πιάσει λάστιχο

Τη ζωή σου γλέντησε, πριν να ρθούν γεράματα
και σου λένε άδικα, μάθε γέρο γράμματα

Βέβαια, δεν δημιουργήθηκε η παροιμιώδης έκφραση από το τραγούδι. Η έκφραση προϋπήρχε. Από πού όμως προέκυψε;

Η τρέχουσα εκδοχή, που θα τη δείτε να κυκλοφορεί και στο Διαδίκτυο, είναι ότι σε κάποια παλιότερη εποχή οι δημόσιοι υπάλληλοι έπαιρναν τον μισθό τους στις 9 του μήνα, οπότε η μέρα εκείνη ήταν μέρα ευφρόσυνη. Το ίδιο λέει και ο Τ. Νατσούλης στο βιβλίο του Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις, αλλά προσθέτει και μια δεύτερη εκδοχή:

«Η επικρατέστερη εκδοχή για τη φράση αυτή είναι η εξής: Στα πρώτα χρόνια του νέου ελληνικού κράτους, ύστερα από την πολύχρονη δουλεία, ο δημόσιοι υπάλληλοι πληρωνόντουσαν κάθε εννιά ημέρες και όχι κάθε μήνα που επικράτησε αργότερα και κάθε δεκαπέντε που πληρώνονται μετά από την κατοχή του 1941. Από αυτήν λοιπόν την αιτία πιστεύεται ότι βγήκε και η φράση: «εννιά έχει ο μήνας». Υπάρχει κι ένα παλιό τραγούδι που λέει: «και ο μήνας έχει εννιά».

Δεύτερη εκδοχή: Ίσως να προέρχεται και από την απάντηση που έδωσαν οι Σπαρτιάτες στους Αθηναίους, όταν αυτοί τους ζήτησαν για να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες: «Είναι εννέα του μηνός και δεν είναι γιομάτο το φεγγάρι … (οι θυσίες από το Μιλτιάδη κ.λ.π.)»

Όσοι παρακολουθείτε τα φρασεολογικά μου άρθρα, θα ξέρετε ότι θεωρώ εντελώς αναξιόπιστη πηγή το βιβλίο του Νατσούλη, το οποίο όμως έχει μεγάλη διάδοση ίσως επειδή έχει στο εξώφυλλο την εικόνα ενός σοφού γέροντα (μάλιστα σε επόμενες εκδόσεις πήρε τον τίτλο «Το βιβλίο της σοφίας»). Την εκδοχή για την προέλευση της φράσης από τους μηδικούς πολέμους δεν χρειάζεται καν να την αντικρούσω.

Όσο για την «επικρατέστερη» εκδοχή, για τους δημοσίους υπαλλήλους, που είναι ευρύτατα διαδεδομένη, την αντιμετωπίζω με μεγάλη δυσπιστία. Γιατί; Πρώτον, δεν έχω βρει κανένα έγγραφο που να λέει πως οι δημόσιοι υπάλληλοι πληρώνονταν κάθε εννιά του μήνα [το «κάθε εννιά μέρες» του Νατσούλη μάλλον είναι αβλεψία]. Δεύτερον, στον 19ο αιώνα οι δημόσιοι υπάλληλοι ήταν ελάχιστοι σε σύγκριση με το σύνολο του πληθυσμού, οπότε δεν είναι πολύ πιθανό να έχει δημιουργηθεί από τη δημοσιοϋπαλληλική ζωή η έκφραση. Έπειτα, αν η έκφραση είχε γεννηθεί «στα πρώτα χρόνια του νέου ελληνικού κράτους» θα έπρεπε να τη βρίσκαμε σε κείμενα του 19ου αιώνα ή των αρχών του εικοστού. Όμως, δεν έχει βρεθεί σε παλιότερα κείμενα –χωρίς αυτό να σημαίνει και πολλά, το αναγνωρίζω, μια και αποδελτίωση των παλαιότερων κειμένων δεν έχει γίνει. Φυσικά, η δυσπιστία μου ισχύει «μέχρις αποδείξεως του εναντίου». Αν βρεθεί αξιόπιστη πηγή που να λέει ότι οι υπάλληλοι πληρώνονταν στις 9 του μήνα, η κατάσταση αλλάζει.

Ο Άνθιμος Παπαδόπουλος, στα «Φρασεολογικά» του δίνει μιαν άλλη εκδοχή. Λέει ότι Πολλές φορές οι τακτικοί προμηθευτές τροφίμων πληρώνονται στο τέλος του μηνός και όσο αυτό πλησιάζει τόσο αδημονούν οι οφειλέτες. Η φρ. λοιπόν λέγεται για άνθρωπο τελείως ξένοιαστο που δεν σκέπτεται τίποτε παρά τις διασκεδάσεις και την καλοπέραση, σαν ο μήνας να είχε διαρκώς εννιά και να μην πρόκειται ποτέ να τελειώσει ώστε να θυμηθεί τις υποχρεώσεις του. (Φρασεολογικά Δ’, σ. 108, νομίζω ότι το έχω μετατρέψει σε πιο βατή γλώσσα).

Η εκδοχή αυτή είναι πιο βάσιμη από μιαν άποψη, αφού το φαινόμενο των μπακάληδων, μανάβηδων κτλ. που απαιτούσαν τα βερεσέδια τους την πρώτη του μηνός ήταν πολύ διαδεδομένο· ωστόσο, δεν εξηγεί για ποιο λόγο να είναι η ενάτη μέρα του μήνα μέρα αμεριμνησίας κι όχι μια άλλη, π.χ. η 7 του μηνός.

Οπότε, όσοι φτάσατε μέχρι εδώ διαβάσατε ένα κατεβατό σχεδόν χιλίων λέξεων για να φτάσετε στο σημείο όπου ομολογώ ανερυθρίαστα ότι δεν ξέρω ποια είναι η προέλευση της φράσης «ο μήνας έχει εννιά» και απλώς επισημαίνω τα αδύνατα σημεία των διαφόρων θεωριών που έχουν προταθεί. Οπότε, δεν είναι περίεργο που ο Νατσούλης αποδεικνύεται πιο πειστικός!

Advertisement