Ποιοι ήταν οι «όλοι εναντίον του Μάνου Χατζιδάκι»;

Προχτές είχαμε την επέτειο της γέννησης του μεγάλου Μάνου Χατζιδάκι -γεννήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1925· αν ζούσε ακόμα, θα ήταν 91 χρονών, όσο και ο άλλος μεγάλος, ο Μίκης, που γεννήθηκε τρεις μήνες νωρίτερα. Ζει και ο Μάνος, αλλά μέσα από το έργο του.

Και το πόσο έντονα ζει το είδαμε προχτές, όταν, με αφορμή ακριβώς την επέτειο της γέννησης του Μ.Χ., γέμισε η μπλογκόσφαιρα με αναφορές στην ιστορική διένεξη του Μάνου Χατζιδάκι με την Αυριανή και με σκαναρισμένες εικόνες ενός φύλλου της Αυριανής του 1987, στο οποίο διάφοροι πολιτικοί της εποχής καταφέρονταν εναντίον του Μάνου Χατζιδάκι. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν σχεδόν ξεχαστεί μέσα στα σχεδόν τριάντα χρόνια που έχουν περάσει, αρκετοί έχουν εγκαταλείψει τον μάταιο τούτο κόσμο, κάποιοι όμως συμμετέχουν ακόμα στην πολιτική ζωή.

Δεν θέλω να το παινευτώ, αλλά το ιστολόγιο συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό σε αυτήν την αναδρομή. Θέλω να πω, πρόπερσι, με την ευκαιρία των 20 χρόνων από τον θάνατο του Μάνου Χατζιδάκι είχα γράψει ένα άρθρο για τη σύγκρουσή του με τον αυριανισμό, το οποίο συνοδευόταν από σκαναρισμένα αποκόμματα σελίδων της Αυριανής από το αρχείο μου. Τις σκαναρισμένες αυτές σελίδες (παράδειγμα) τις είδα να κυκλοφορούν ευρύτατα προχτές στα κοινωνικά μέσα, πράγμα βέβαια που καθόλου δεν μ’ ενοχλεί, αφού δεν είχα σκοπό να διεκδικήσω την αποκλειστικότητα (κάποιοι βάζουν υδατογράμματα στις ‘αποκλειστικότητές’ τους, αλλά εγώ ούτε ξέρω πώς γίνεται ούτε θα το έκανα κι αν ήξερα)

Ωστόσο, διαπίστωσα ότι στην αναπαραγωγή αυτών των σκαναρισμένων σελίδων και στον επικριτικό σχολιασμό των δηλώσεων έγινε μια αδικία, στην οποία συνέβαλα άθελά μου κι εγώ -γι’ αυτό και γράφω το σημερινό άρθρο, για να την επανορθώσω.

Αλλά πρώτα να θυμίσουμε τα περιστατικά (που τα αφηγούμαι εκτενέστερα στο παλιό μου άρθρο). Βρισκόμαστε στο 1987, με το ΠΑΣΟΚ να έχει αρχίσει να παρακμάζει, τη ΝΔ με τον Μητσοτάκη αρχηγό να αντεπιτίθεται, την αριστερά να προσπαθεί να συνεννοηθεί. Την Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου 1987 έγινε συναυλία στο Παναθηναϊκό Στάδιο, με συμμετοχή της Νανάς Μούσχουρη, του Στ. Ξαρχάκου και του Μάνου Χατζιδάκι, η οποία μάλιστα μεταδόθηκε ζωντανά από το ραδιόφωνο του νεοσύστατου τότε Αθήνα 984. Μπροστά σε δεκάδες χιλιάδες πολίτες λοιπόν, ο Χατζιδάκις, ύστερα από δυο τραγούδια του σηκώθηκε από το πιάνο και απευθυνόμενος στο κοινό έδωσε διευκρινίσεις για τη συμφιλίωσή του με την Νανά Μούσχουρη, κυρίως όμως επιτέθηκε στην Αυριανή, καταλήγοντας: Η Αυριανή πρέπει να κλείσει. Κι αυτό είναι το νόημα της αποψινής συμμετοχής μου στο Καλλιμάρμαρο. 

Με τη φράση «Η Αυριανή πρέπει να κλείσει», δεν εννοούσε βέβαια να απαγορευτεί με κυβερνητική απόφαση, εννοούσε να πάψει να έχει αναγνώστες και επιρροή. Ωστόσο, αυτή ακριβώς η φράση έδωσε στο αυριανιστικό στρατόπεδο την ευκαιρία να δημαγωγήσει, ότι τάχα ο Χατζιδάκις ζητάει να επιβληθεί λογοκρισία ή ότι είναι νοσταλγός της δικτατορίας. Πρέπει να προσθέσουμε ότι ο Δήμος Αθηναίων, που ήταν ο διοργανωτής της συναυλίας, εθεωρείτο η αιχμή του δόρατος της δεξιάς αντεπίθεσης και ο ραδιοσταθμός του, ο Αθήνα 984 με τότε διευθυντή τον Β. Γιάννη Τζανετάκο, ήταν μεν πολυφωνικός σε αντίθεση με την κρατική ΕΡΤ αλλά είχε -θα το θυμούνται όσοι τον άκουγαν- και αρκετές έξαλλες αντιΠασόκ εκπομπές. Οπότε, μοιραία, η επίθεση του Χατζιδάκι κατά της Αυριανής μπορεί να ερμηνεύτηκε (κακώς βέβαια) από κάποιους σαν συμπόρευση με τη ΝΔ.

Το θέμα είναι ότι από την επόμενη μέρα η Αυριανή αποδύθηκε σε εκστρατεία απίστευτης χυδαιότητας κατά του Μάνου Χατζιδάκι, ενώ σε μια εντυπωσιακή επίδειξη δύναμης, στο φύλλο της 9.9.1987 ένα ολόκληρο δισέλιδο ήταν αφιερωμένο σε δηλώσεις της κυβέρνησης, των κομμάτων και διάφορων πολιτικών για το θέμα, σχεδόν όλες εναντίον του Μάνου Χατζιδάκι.

Ήταν η εποχή που η Αυριανή, η εφημερίδα που καμάρωνε ότι γκρέμισε τον καραμανλισμό, γκρέμιζε ή έφτιαχνε βουλευτικές καριέρες στο κυβερνών κόμμα -αφού όποιος πολιτευτής του ΠΑΣΟΚ έπεφτε στη δυσμένειά της ήξερε ότι θα δυσκολευόταν πολύ να ξαναδεί τα βουλευτικά έδρανα ή τον δημαρχιακό θώκο. Οπότε δεν είναι περίεργο που βουλευτές, δήμαρχοι και συνδικαλιστές της κυβερνητικής παράταξης έσπευσαν αθρόοι να δηλώσουν συμπαράσταση στην Αυριανή.

Σταχυολογώ μερικές δηλώσεις:

* Θ. Πάγκαλος, τότε αναπλ. υπουργός Εξωτερικών: «Η Αυριανή είναι μια απ’ τις ελάχιστες καθολικά πολιτικές εφημερίδες που απομένουν και η σημασία της για τη δημόσια ζωή είναι τεράστια. Τη διαβάζω πάντοτε προσεκτικά και λαμβάνω υπόψη μου την κριτική της, ιδιαίτερα όταν με αφορά, ακόμα κι όταν δε συμφωνώ με το ύφος με το οποίο γίνεται».

* Μελίνα Μερκούρη, υπουργός Πολιτισμού: «Δεν είναι δυνατόν στις μέρες μας να βγαίνει κάποιος και να καταφέρεται ενάντια στην ελευθεροτυπία»

* Αντώνης Δροσογιάννης, υπουργός Δημ. Τάξης: «Είναι λυπηρό για έναν καλλιτέχνη σαν τον Μάνο Χατζιδάκι να εκμεταλλεύεται μια καλλιτεχνική εκδήλωση για να σπιλώσει μια εφημερίδα, που οι αγώνες της είναι καταξιωμένοι στη συνείδηση του ελληνικού λαού».

* Μένιος Κουτσόγιωργας: «Αποτελεί (sic) θλίψη, ότι ένας καλλιτέχνης σαν τον Μάνο Χατζιδάκι είναι κομματικός υπηρέτης».

* Μανώλης Γλέζος, τότε πρόεδρος της ΕΔΑ:  «Η απροσδόκητη επίθεση του Μάνου Χατζιδάκι ενάντια στην Αυριανή αποδεικνύει ότι ο συμπαθής πολιτιστικός κύκλος που κινείται γύρω από τον κ. Καραμανλή έχασε την ψυχραιμία του και βρίσκεται σε απόγνωση … κάθε έντυπο άλλωστε έχει το δικό του κοινό κι αυτό εκφράζει. Οι πνευματικοί άνθρωποι δεν μπορούν με καμιά δικαιολογία να προσβάλλουν τους ανθρώπους που το διαβάζουν με κοσμητικά επίθετα που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα».

Κι αν ως εδώ οι τοποθετήσεις είναι τουλάχιστον ευπρεπείς, αρκετοί από τους λιγότερο επιφανείς πολιτικούς του κυβερνώντος κόμματος επιδόθηκαν σε πλειοδοσία χαρακτηρισμών εναντίον του Χατζιδάκι, όπως «δηλώσεις φασιστικές», «εκλεπτυσμένος φασισμός», «ράπισμα κατά της Δημοκρατίας», «φασιστική προτροπή» «δυναμιτίζει τα θεμέλια του Συντάγματος» και δεν συμμαζεύεται. Δεν έχει νόημα να παραθέσω ονόματα, που δεν θα σας λένε και πολλά, μπορείτε να ανατρέξετε στις δυο σελίδες με τις δηλώσεις (πρώτη και δεύτερη).

Μόνο η αριστερά συμπαραστάθηκε στον Χατζιδάκι και χτύπησε τον αυριανισμό -αξίζει να παραθέσω την ψυχρά ευγενική τοποθέτηση του ΚΚΕ εσ-ΑΑ, του μικρότερου από τα δύο κομμάτια που προέκυψαν από τη διάσπαση του ΚΚΕ εσ. το 1986: «Η αντίληψή μας για τη δημοκρατία είναι γνωστό ότι είναι διαφορετική από αυτήν της εφημερίδας σας. Θεωρούμε δε πως μέσα στα πλαίσια του πλουραλισμού εμπεριέχεται και το δικαίωμα της δημόσιας κριτικής και του ελέγχου από κάθε πολίτη». Όσο για το ΚΚΕ, ο Ριζοσπάστης είχε διαρκές και ανοιχτό μέτωπο ενάντια στον αυριανισμό, κι έτσι ήταν η μόνη εφημερίδα που θεώρησε «μονόπλευρη ευαισθησία» τις κορόνες περί ελευθεροτυπίας, που «αποθρασύνει τη φυλλάδα», ενώ σε άλλο σχόλιο επέκρινε την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ που έδωσε «πλήρη κάλυψη στη φαιά προπαγάνδα».

Από την άλλη, η ΕΑΡ, το μεγαλύτερο κομμάτι της διάσπασης του ΚΚΕεσ., επέκρινε και τις δύο πλευρές, ο δε Φώτης Κουβέλης, τότε πρόεδρος του ΔΣΑ και στέλεχος της ΕΑΡ, έκανε μια γενικόλογη δήλωση, που θυμίζει κάποιες πρόσφατες τοποθετήσεις του ως επικεφαλής της ΔΗΜΑΡ. Τη δήλωση τη βλέπετε αριστερά, αλλά τη μεταφέρω κι εδώ:

Το αίτημα είναι η ελευθεροτυπία και η διαρκής διεκδίκηση της δεοντολογίας, που υπηρετεί το ευρύτερο δημοκρατικό συμφέρον, το οποίο σε καμιά περίπτωση δε μπορεί να έχει σχέση με την παύση της λειτουργίας μιας εφημερίδας, που σε τελευταία ανάλυση κρίνεται από τους ίδιους τους πολίτες. Οι θεσμοί υπηρετούνται από τη σύγκρουση των ιδεών και όχι με αφορισμούς».

Αλλάξτε καναδυό λέξεις και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για χίλια δυο άλλα θέματα!

Ωστόσο, ο Φώτης Κουβέλης αδικήθηκε κατά την αναδρομή στο γεγονός, διότι το στήσιμο της τυπωμένης σελίδας παραπλανά τον αναγνώστη και τον κάνει να πιστεύει ότι η δεύτερη στήλη, που αρχίζει με το «Γιατί ο Τύπος….» είναι συνέχεια των δηλώσεων του Κουβέλη. Κι έτσι όταν έγραψα το άρθρο πρόπερσι πρόσθεσα ότι ο Φώτης Κουβέλης φιλοτέχνησε το εξής εγκώμιο: “Η Αυριανή καταξιώθηκε σαν έπαλξη του ελεύθερου τύπου με τους αγώνες της μέσα στην οντολογία του πολιτικού και του κοινωνικού μας γίγνεσθαι”. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι το τέλος των δηλώσεων του βουλευτή Βοιωτίας του ΠΑΣΟΚ Γιώργου Καλογήρου!

Ένας αναγνώστης από το Φέισμπουκ μού υπέδειξε το λάθος μου λίγες ώρες αργότερα, και αμέσως έσβησα τη λαθεμένη αναφορά -αλλά το κακό είχε γίνει, αφού το άρθρο είχαν προφτάσει να το αναδημοσιεύσουν μερικοί ιστότοποι· και, όπως λέει και η παροιμία, άντε να βρεις χίλια μαντίλια να φράξεις χίλια στόματα. Οπότε, οφείλω μια συγνώμη στον Φώτη Κουβέλη.

Το ενοχλητικό είναι ότι, ενώ διόρθωσα σχεδόν αμέσως το λάθος, η Lifo, που έκανε αφιέρωμα στο θέμα της διένεξης Χατζιδάκι τον επόμενο χρόνο, το 2015, και άντλησε υλικό από το άρθρο μου (με αναφορά της πηγής) παραθέτει επίσης το… απόφευγμα Κουβέλη, και μάλιστα με τη δική μου διατύπωση («φιλοτέχνησε το εξής εγκώμιο»). Κι έτσι, και στην προχτεσινή αναδρομή στο θέμα, το δήθεν εγκώμιο Κουβέλη για την Αυριανή προβλήθηκε αρκετά, μεταξύ άλλων και στα σχόλια φίλων του ιστολογίου, πράγμα που με υποχρεώνει να γράψω κι εγώ, για να κάνω αυτοκριτική και να ζητήσω συγνώμη. Βέβαια, και η αυθεντική δήλωση Κουβέλη δεν είναι για έπαινο, κάθε άλλο -αλλά πάντως πολύ απέχει από το ανόητο εγκώμιο που -και από δικό μου λάθος- του αποδίδεται.

Σήμερα η Αυριανή δεν έχει ούτε κατά διάνοια τη δύναμη που είχε, και εδώ που τα λέμε καμιά εφημερίδα δεν μπορεί πια να διεκδικήσει τέτοιον ρόλο και τέτοιαν επιρροή. Στο Διαδίκτυο ο αυριανισμός έχει βρει πεδίον δόξης λαμπρόν, με αμέτρητα δύσοσμα σάιτ κάθε γούστου και κάθε τοποθέτησης, αλλά οι βάλτοι αυτοί είναι περισσότερο σιχαμεροί παρά επικίνδυνοι. Κατά τη γνώμη μου, το αντίστοιχο της Αυριανής, ένας νεοαυριανισμός με γραβάτα, βρίσκεται σε πολλά δελτία ειδήσεων και άλλες πολιτικές-ειδησεογραφικές εκπομπές των μεγάλων καναλιών («όλοι εναντίον του Μάνου Χατζιδάκι» – «όλες οι κοινωνικές ομάδες υπέρ του Ναι στο δημοψήφισμα»).

Από την άλλη, η ιστορία έχει κάνει την κρίση της. Εικοσιεννιά χρόνια μετά τα γεγονότα και 22 χρόνια μετά τον θάνατο του Μ. Χατζιδάκι, όλοι θυμούνται, αγαπούν και τιμούν τον συνθέτη ενώ οι δουλικοί χειροκροτητές της κουριάδας έχουν ξεχαστεί -δίκαιο είναι, θαρρώ.

ΥΓ Σήμερα όμως έχουμε και μεγάλη γιορτή. Σε όσες και όσους γιορτάζουν, να ευχηθούμε με το περσινό, ονοματολογικό, άρθρο μας.