Σοβατζίδικα μεζεδάκια

.Οι περισσότεροι θα απορείτε με τον τίτλο του σημερινού πολυσυλλεκτικού μας σημειώματος. Ας πούμε ότι μυγιάστηκα και γι’ αυτό διάλεξα αυτόν τον τίτλο -και θα σας εξηγήσω αμέσως τι εννοώ.

Την περασμένη Κυριακή, στην επιφυλλίδα του στην Καθημερινή, ο συγγραφέας Τάκης Θεοδωρόπουλος δημοσίευσε ένα μάλλον ανερμάτιστο κείμενο με τον προκλητικό τίτλο «Και αν καταργούσαμε τα Ελληνικά;» στο οποίο υπήρχε και ένα απόσπασμα που φαίνεται να εννοεί την αφεντιά μου. Το παραθέτω:

Κι όμως, σε ορισμένους κύκλους η ορθή χρήση των ελληνικών είναι του συρμού. Λεξικά εκδίδονται και μοσχοπουλιούνται σαν ζεστά ψωμάκια, και κάτι ονόματα στις μαρκίζες του Διαδικτύου σιτίζονται αλιεύοντας σολοικισμούς και γραμματικές παρεκτροπές. Ελληνομαθείς οι μεν, γλωσσολόγοι οι δε, ελληνοπρεπείς εκ των ων ουκ άνευ και οι μεν και οι δε. Το πνεύμα του Μιστριώτη παραμένει ζωντανό, κι ας μη μιλάει καθαρεύουσα. Η λατρεία του ορθοδόξου σχήματος. Ο κ. Μπαμπινιώτης παρασκευάζει λέξεις βάσει κανόνων, και κάποιος κύριος στο Διαδίκτυο περνάει τις μέρες του σοβατίζοντας ρωγμές στους τοίχους των κειμένων.

Δεν είμαστε σίγουροι, διότι η μπηχτή είναι «αμένσιωτη» (για να χρησιμοποιήσω τον ιντερνετικό νεολογισμό), αλλά αρκετοί φίλοι θεώρησαν πως το απόσπασμα με φωτογραφίζει -και την ίδια γνώμη έχω κι εγώ.

Το κείμενο του κ. Τάκη είναι τόσο μπερδεμένο και ασύνδετο, που θα ήταν άθλος να επιχειρήσει κανείς είτε να του κάνει περίληψη είτε να το αντικρούσει.

Ωστόσο, φίλος στο Φέισμπουκ κατάφερε να κάνει την εξής περίληψη: Νεο-και-αρχαιο-ελληνική γραμματεία είναι άξιοι να διδαχθούν μόνο οι άριστοι που πιστεύουν ότι όταν χτίζαμε Παρθενώνες οι κουτόφραγκοι έτρωγαν βελανίδια, και επειδή αυτούς τους αρίστους τους καταδιώκουμε πάθαμε κοινωνική αφασία και έτσι φτώχυνε η γλώσσα, γι’ αυτό δεν κάνει να μας παίρνουν στον μεζέ οι χημικοί μηχανικοί, ότι μπερδεύουμε τον Μπουρντιέ με τον Μπαντιού, σημασία έχει ότι εμείς είμαστε με τους αρίστους που λέγαμε προηγουμένως.

Ένας άλλος φίλος, που σχολιάζει και εδώ, παρατήρησε: «όποιος κύριος (ή κυρία) σιτίζεται αλιεύοντας ορθογραφικές παρεκτροπές, ας καταγράψει ότι ο κ. Θ. γράφει «τα Gaellic» με δύο «l» ενώ η λέξη θέλει ένα μόνο«.

Εγώ από την πλευρά μου δεν έχω τίποτε να απαντήσω, πέρα από το ότι, απ’ όσο ξέρω, οι ρωγμές στους τοίχους δεν σοβαντίζονται· μόνο τα σκασίματα.

Και μετά από αυτό το αυτοαναφορικό πρώτο πιάτο, ας περάσουμε στα κανονικά μας μεζεδάκια. Τα οποία, αν δεν ήταν οι σοβάδες του κ. Τάκη, πιθανόν να είχαν τίτλο σχετικό με την επίσκεψη του Εμανουέλ Μακρόν. Και πάλι καλά, επειδή αλλιώς ο τίτλος μάλλον θα επαναλάμβανε κάποιο χιλιοειπωμένο λογοπαίγνιο για το όνομα του Γάλλου Προέδρου. Για να παραφράσω μιαν ατάκα που είδα κάπου, «Ήρθε ο Πρόεδρος της Γαλλίας συνοδευόμενος από τη σύζυγό του, 40 επιχειρηματίες και 36.578 λογοπαίγνια σχετικά με το όνομά του».

* Αλλά ας μείνουμε στην επίσκεψη του Μακρόν. Σε ρεπορτάζ της Καθημερινής, διαβάζουμε:

Φόρο τιμής στην ελληνική νεολαία «που βλέπει τις προοπτικές της να συρρικνώνονται» επέτεινε ο Γάλλος Πρόεδρος…

Παρντόν; Επέτεινε φόρο τιμής; Αλλά το επέτεινε μόνο του «επιτείνω» μπορεί να είναι αόριστος. Τον φόρο τιμής δεν τον επιτείνουμε, τον αποτίουμε ή, αν ενστερνιζόμαστε τη μπαμπινιωτική μόδα, τον αποτίνουμε. (Καθιερωμένο είναι το αποτίω. Ο Μπαμπινιώτης ξέθαψε το αρχαίο αποτίνω, και κάποιοι το υιοθέτησαν).

Στο μαργαριτάρι ίσως να έχει παίξει ρόλο το «αποτίνω», ίσως ο συντάκτης να έγραψε «απέτινε» και ο κορέκτορας να το διόρθωσε σε «επέτεινε» -αλλιώς δεν μπορώ να το εξηγήσω. Πάντως, κοτσάνες θάλλουν και στα τεμένη της αριστείας.

* Αμφίσημος τίτλος στην ΕφΣυν για μια τραγική ιστορία: Πρόσφυγας 106 ετών αντιμέτωπη με απέλαση στη Σουηδία.

Όπως προκύπτει αν διαβάσουμε το κείμενο, η υπεραιωνόβια προσφυγίνα βρίσκεται στη Σουηδία και κινδυνεύει να απελαθεί από τη χώρα. Ο τίτλος δεν είναι σαφής, μπορεί να ερμηνευτεί ότι θα απελαθεί «προς» τη Σουηδία.

* Διπλό χτύπημα εισαγωγικομανίας σε άρθρο για τον σεισμό της Μυτιλήνης:

Στο αρχείο «έβαλε» η Εισαγγελία Εφετών της Αθήνας την προκαταρκτική εξέταση, που είχε ξεκινήσει ύστερα από τις δηλώσεις σεισμολόγων για επικείμενο μεγαλύτερο σεισμό στη Μυτιλήνη, από αυτόν που είχε «χτυπήσει» το νησί την 12η Ιουνίου.

Και καλά, ας πούμε ότι τα δεύτερα εισαγωγικά, στο «χτυπήσει», τα δεχόμαστε -τα πρώτα, μπορεί κανείς να μου πει τι νόημα έχουν; Δεν έβαλε στο αρχείο η Εισαγγελία την εξέταση; Προσποιήθηκε ότι τη βάζει αλλά τελικά δεν την έβαλε; Ποια μεταφορική σημασία μπορεί να έχει το ρήμα;

* Ο τίτλος έμεινε αρκετές ώρες στον διαδικτυακό αέρα και προκάλεσε ποικίλα σχόλια -τελικά όμως τον διορθώσανε,. Η Εκκλησία, λοιπόν, δεν πλήρωσε 2 δις για φόρους (θα είχαν χτυπήσει οι καμπάνες) αλλά μόλις 2 εκατομμύρια.

* Κι ένα χιώτικο μεζεδάκι.

Σε διθυραμβικό άρθρο για το φεστιβάλ χορού που έγινε στη Χίο,  τοπικός ιστότοπος μιλάει για… «πολιτιστικό Αρμαγεδώνα».

Αν δεν κάνει κάποια υποδόρια κριτική ο συντάκτης, η επιλογή της λέξης είναι εντελώς άστοχη. Όπως δεν θα πούμε για Βατερλό αν θέλουμε να μιλήσουμε για μια μεγάλη επιτυχία, έτσι και ο Αρμαγεδδώνας χρησιμοποιείται μόνο για κακά πράγματα: σφαγές, καταστροφές, αιματοχυσίες.

Ο φίλος που το έστειλε θεώρησε ότι υπάρχει και ανορθογραφία, διότι στον ιστότοπο η λέξη γράφεται με ένα δ, αλλά βλέπω στα κιτάπια μου ότι συνηθίζονται και οι δυο γραφές, με δδ και με δ. Προσέχω όμως πιο κάτω στο άρθρο πως  ο συντάκτης κάνει λόγο και για πολιτιστικό «Αλμαγεδώνα», κάτι που δίνει αραβικό χρώμα στον όρο!

* Κουιζάκι.

Εκτός από τον διττογραφούμενο Αρμαγεδδώνα, ποιες άλλες λέξεις γράφονται με δύο δ; (Μπορεί να είναι και κύρια ονόματα)

* Παροιμιωδώς οι Χιώτες πάνε δυο-δυο, αλλά φαίνεται πως δυο-δυο πάνε και τα χιώτικα μαργαριτάρια. Το δεύτερο είναι απλώς ορθογραφικό. Τα ορθογραφικά λάθη συνήθως δεν μας απασχολούν, εκτός αν είναι γουστόζικα, όπως τούτο εδώ που μας λέει ότι «Καλύπτει τα νότα της η αρχαιολογία». Ας το θεωρήσουμε εύθυμη νώτα.

* Ένας φίλος έχει έναν τοίχο για σοβάντισμα. Εγώ του είπα ότι το ντουβάρι δεν παίρνει γιατρειά, αλλά εκείνος επέμενε.

Εννοώ ότι μού υπέδειξε απόσπασμα από πρόσφατο άρθρο του κυρίου Τάκη, στο οποίο διαβάζουμε ότι:

Ο Ανδρέας Παπανδρέου καταλάβαινε πολύ καλύτερα την ελληνική ψυχή. Μυριζόταν και τον επαρχιωτισμό και την αμορφωσιά, και ήξερε να τα αναγάγει σε πολύτιμα αγαθά.

Ποιο είναι το γλωσσικό φάουλ; ρωτάει ο φίλος.

Το φάουλ είναι στο «να τα αναγάγει», το οποίο πρέπει να γίνει «να τα ανάγει», εφόσον θέλουμε να δείξουμε διάρκεια, διότι όλα τα άλλα ρήματα είναι σε χρόνο παρατατικό, άρα διαρκή.

Μπορεί βέβαια κάποιος να πει ότι το «αναγάγει» είναι εκούσιο, αλλά είναι αφύσικο. Για να το δούμε αυτό πιο καθαρά, ας αντικαταστήσουμε το επίμαχο ρήμα με ένα που έχει περίπου ίδια σημασία σε αυτά τα συμφραζόμενα, το «μετατρέπω»:

Ο Ανδρέας Παπανδρέου καταλάβαινε πολύ καλύτερα την ελληνική ψυχή. Μυριζόταν και τον επαρχιωτισμό και την αμορφωσιά, και ήξερε να τα μετατρέπει σε πολύτιμα αγαθά.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου καταλάβαινε πολύ καλύτερα την ελληνική ψυχή. Μυριζόταν και τον επαρχιωτισμό και την αμορφωσιά, και ήξερε να τα μετατρέψει σε πολύτιμα αγαθά.

Νομίζω ότι η πρώτη φράση στέκει πολύ καλύτερα. Άρα, ήξερε να τα ανάγει. Σοβαντίσαμε και σήμερα.

* (Παρεμπιπτόντως, αλλος σοβαντίζει κι άλλος σοβατίζει, και οι δυο τύποι σωστοί είναι).

* Το επόμενο μεζεδάκι το δανείζομαι από τη Λεξιλογία, μεταξύ άλλων επειδή μου αρέσει το σχόλιο που το συνοδεύει.

Δεν ήξερα ότι η TRT (η τουρκική δημόσια ραδιοτηλεόραση) έχει ιστότοπο στα ελληνικά, όμως έχει. Λοιπόν, σε άρθρο για μια διεθνή συνάντηση του Ερντογάν διαβάζουμε:

Ο πρόεδρος Ερντογάν συζήτησε την κατάσταση των Μουσουλμάνων Ροχίνγκια με τον ηγέτη της Μιανμάρ.

Τηλεφωνική επικοινωνία με τον ηγέτη της Μιανμάρ Αούνγκ Σαν Σούου Κίι, είχε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για τα δρώμενα στο κρατίδιο Αρακάν.

[…] Οι δύο άνδρες έκαναν μια γενική εκτίμηση της κατάστασης και αντάλλαξαν απόψεις για τον τρόπου επίλυσης της κρίσης και ανθρωπιστικής μεταφοράς στην περιοχή.
Τα ελληνικά είναι κάπως τρικυμισμένα και δεν ξέρω αν ο συντάκτης έχει μητρική γλώσσα την ελληνική, αλλά βέβαια δεν φταίει η ενδεχόμενη κακή γνώση της ελληνικής για τα μουστάκια που φοράει στην Αούνγκ Σαν Σου Κι.

Γέλασα με το σχόλιο στη Λεξιλογία:

Έχω διαβάσει απόψεις ότι η εξουσία μεταμόρφωσε τη Σου Κι, αλλά τόσο πια…

* Πάντως δεν είναι η πρώτη φορά που φοράνε μεταφραστικά μουστάκια στην Σου Κι. Σε ένα βιβλίο του Χόμπσμαουμ, όπου υπήρχε η φράση the imprisoned leader of Burma (Myanmar), Ms Aung-San Su Xi, η μεταφράστρια, παρόλο που έβλεπε το Ms, μετέφρασε: ο φυλακισμένος ηγέτης της Βιρμανίας (Μyanmar) Ms Aung-San Su X, ίσως νομίζοντας ότι το Ms είναι το μικρό όνομα του φυλακισμένου ηγέτη (είναι τρελοί αυτοί οι Βιρμανοί!)

* Σωστά επισημάνθηκε σε χτεσινά σας σχόλια ότι τυπικά είναι λάθος αυτό που είπε ο Αλέξης Τσίπρας στον Εμανουέλ Μακρόν ότι «όπως ο Οδυσσέας έκλεισε τα αυτιά του στις σειρήνες, έτσι και εμείς προχωρούμε με αποφασιστικότητα για να βγάλουμε την Ελλάδα από την κρίση»

Ο φίλος μας ο Γιάννης Κ. το χαρακτήρισε «ψιλομεζεδάκι» αφού ο Οδυσσέας δεν έκλεισε τα δικά του αυτιά αλλά όλων των άλλων συντρόφων του. Από την άλλη, η φράση βαραίνει πολύ αν θες να τηρήσεις τη μυθολογική ακρίβεια: έκλεισε τ’ αυτιά των συντρόφων του στις Σειρήνες; ακούγεται κάπως περίεργο. Οπότε προσωπικά δεν το θεωρώ σοβαρό λαθος.

Να προσθέσω ότι δεν ειναι η πρώτη φορά που ο πρωθυπουργός χρησιμοποιεί τις Σειρήνες σε ομιλία του -το είχε ξαναπεί στο πασχαλινό μήνυμά του από την Κέρκυρα και τότε οι Σειρήνες δεν είχαν σχολιαστεί.

Τότε είχα γράψει ότι εγώ στη θέση του «θα απέφευγα την αναφορά στην Οδύσσεια, όσο δελεαστική κι αν ήταν η συγκυρία -διότι θυμάμαι πως ο Οδυσσέας έχασε όλα του τα πλοία κι όλους τους συντρόφους του κι έφτασε μονάχος στην Ιθάκη. Άσε που υπάρχει και μια μνηστηροφονία λίγο πριν από το τέλος».

* Γράφτηκε επίσης σε χτεσινά και προχτεσινά σχόλια, από τον καλικάντζαρο του ιστολογίου, ότι ήταν μαργαριτάρι του Τσίπρα (ή του λογογράφου του) η αναφορά στο αρχαιοελληνικό ιδιώτης.

Στα ρεπορτάζ βρίσκω πως ο Τσίπρας είπε: Όποιον δεν συμμετείχε στα κοινά τον χαρακτήριζαν ιδιώτη, που στην δική σας γλώσσα δεν είναι τιμητικός χαρακτηρισμός, εννοώντας το γαλλικό idiot (ή το αγγλ. idiot). Αυτό θεωρήθηκε λάθος, με το επιχείρημα ότι ο Περικλής στον Επιτάφιο λέει «τον μηδέν τώνδε μετέχοντα ουκ απράγμονα αλλ’ αχρείον νομίζομεν».

Αλλά το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Η αντιδιαστολή ιδιώτη και πολιτευόμενου υπάρχει σε αρχαίους συγγραφείς, π.χ. στον Δημοσθένη, «τὸν μὲν τῶν ἰδιωτῶν βίον ἀσφαλῆ καὶ ἀπράγμονα καὶ ἀκίνδυνον ὄντα, τὸν δὲ τῶν πολιτευομένων φιλαίτιον καὶ σφαλερὸν καὶ καθ’ ἑκάστην ἡμέραν ἀγώνων καὶ κακῶν μεστόν». Οι ιδιώτες περνάνε ζωή ακίνδυνη, ενώ οι πολιτευόμενοι γεμάτη σκοτούρες και ανησυχίες. Και στο Λίντελ Σκοτ, η δεύτερη σημασία της λ. ιδιώτης είναι ακριβώς «ο ζων βιον ιδιωτικόν, εν αντιθέσει προς τον έχοντα θέσιν δημοσίαν ή συμμετέχοντα των πραγμάτων της πόλεως».

Αλλά η λέξη ιδιώτης είχε επίσης και τη σημασία του άσχετου με μια επιστήμη (ημείς ιατρικής ιδιώται, στον Πλάτωνα) και γενικά σήμαινε τον άπειρο, τον αμαθή άνθρωπο -απ’ όπου και η σημασία του σημερινού idiot.

* Σε άρθρο του ο Παπαδόπουλος-Τετράδης θεωρεί υποκριτική τη στάση των αρχαιολόγων που κάνουν λόγο για αρχαία στο Ελληνικό, και γράφει:

Θυμήθηκαν τώρα την αξία της αρχαιότητας όλοι εκείνοι που ακούνε για ελληνική αρχαιότητα και βγάζουν φλύκταινες και βρίζουν όσους την υπερασπίζονται ως αρχαιολάτρες και εθνικιστές. Συλλήβδιν. Σ’ ένα τσουβάλι όλοι. Μορφωμένοι και χρυσαυγίτες!!

Θα περίμενα από κάποιον που διαρρηγνύει τα ιμάτιά του για την αξία της αρχαιότητας, να ξέρει τουλάχιστον πώς γράφεται το συλλήβδην, που το γράφει «συλλήβδιν» σαν να είναι κανένα κυπριακόν εργαλείον.

* Άλλος που έχει εξοργιστεί με τους αρχαιολόγους, ο Ηλίας Κανέλλης, που μιλάει περιφρονητικά για τα αρχαία που μπορεί να βρεθούν στο «ταπεινό βοσκοτόπι του τούρκου πασά Χασάν Αγά», το Χασάνι, όπως λεγόταν παλιά το Ελληνικό.

Η ασχετοσύνη του κ. Κανέλλη γίνεται φανερή όταν κάνει λόγο για «αρχαίες πινακίδες» -προφανώς εννοεί επιγραφές!

Το αστείο είναι ότι τα αρχαία στο Ελληνικό είναι γνωστά από δεκαετίες, και ότι η Καθημερινή το 2003 είχε εκτενέστατο άρθρο με τίτλο «Οι αρχαιολογικοί θησαυροί του Ελληνικού«.

Τότε ήταν θησαυροί, τώρα είναι ανάξια λόγου ευρήματα -ίσως να πάλιωσαν, θα μου πείτε.

* Και κλείνω με ένα άλλο εύρημα, όχι αρχαιολογικό.

Κρητικός ταξιτζής βρήκε πορτοφόλι με 960 λίρες και το παρέδωσε στην αστυνομία. Το σχετικό άρθρο τον συγχαίρει, και πολύ σωστά, όμως η φωτογραφία που συνοδεύει το άρθρο είναι παραπλανητική, διότι δείχνει χρυσές λίρες, ενώ βέβαια το πορτοφόλι θα είχε στερλίνες σε χαρτονομίσματα.

Υπάρχει και μια μικρή διαφορά στην αξία, αφού η στερλίνα αξίζει 1,1 ευρώ (και όπως τα κάνανε με το Μπρέξιτ σε λιγο θα πάει 1:1), ενώ η χρυσή λίρα πρέπει να κάνει πάνω από 200.

* Λοιπόν καλό σαββατοκύριακο, και μην ξεχνάτε ότι σήμερα ο μήνας έχει εννιά!