Εξωγήινα μεζεδάκια

Ο τίτλος του σημερινού πολυσυλλεκτικού άρθρου μας με τα φαιδρά και τα παράλογα, κυρίως γλωσσικά, που μάζεψα ή που μου στείλατε την προηγούμενη βδομάδα είναι βέβαια παρμένος από τη συζήτηση του νομοσχεδίου για τη διόρθωση της ταυτότητας φύλου στη Βουλή, και ειδικότερα από την ομιλία του Κ. Μητσοτάκη, αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο οποίος, θέλοντας να επιχειρηματολογήσει για την ανάγκη να υπάρχει κάποιο επιπλέον στάδιο ελέγχου πριν από τη διόρθωση της ταυτότητας φύλου, είπε ότι είχε συζητήσει με έναν γιατρό ο οποίος του αφηγήθηκε την εξής ιστορία:

Μου διηγήθηκε, λοιπόν, μια ιστορία για ένα νέο παιδί, ο οποίος τον βρήκε και του ζήτησε να συνηγορήσει στην αλλαγή φύλου, επειδή ανέβηκε στον Υμηττό και του το είπε ένας εξωγήινος. Πραματική ιστορία, κύριε Υπουργέ.

Φυσικά έπεσε πολύ γέλιο και στην αίθουσα της Βουλής και στα κοινωνικά μέσα, με μιμίδια όπως αυτά που βλέπετε αριστερά.

Οπότε, εκεί ψηλά στον Υμηττό δεν υπάρχει απλώς κάποιο μυστικό, όπως επέμενε η Νανά Μούσχουρη, υπάρχουν και εξωγήινοι που σε πείθουν να αλλάξεις φύλο. Από τις διάφορες ατάκες που κυκλοφόρησαν, γέλασα περισσότερο με εκείνην που παρουσιάζει τον Κ. Μητσοτάκη να δεσμεύεται ότι «μέσα σε ένα μήνα θα έχουμε καθαρίσει τον Υμηττό από εξωγήινους», υπαινιγμός για τη δήλωσή του ότι θα καθαρίσει τα Εξάρχεια.

Το αστείο έχει και τη σοβαρή πλευρά του, που είναι ότι η χρήση τέτοιων γελοίων επιχειρημάτων υποτιμάει βαθύτατα τα άτομα που θέλουν να κάνουν διόρθωση ταυτότητας φύλου. Κάτι άλλωστε που συνέβη και με επιχειρήματα αλλων στελεχών της ΝΔ, όπως ότι «οι ισοβίτες θα κάνουν αλλαγή ταυτότητας φύλου για να μετάγονται στις γυναικείες φυλακές» (αυτό το είπε ο Άδωνης) ή ότι κάποιοι θα αλλάζουν ταυτότητα φύλου για να αποφεύγουν τη στράτευση.

Αλλά με την ίδια λογική, αφού είναι γνωστό ότι πολλοί γάμοι είναι εικονικοί, ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί και εικονικά διαζύγια -για φορολογικούς λόγους- γιατί να μην μπει προϋπόθεση για τον γάμο ή για το διαζύγιο μια γνωμάτευση εμπειρογνωμονα ο οποίος θα βεβαιώνει ότι διέγνωσε ειλικρινή επιθυμία των δύο ενδιαφερομένων να παντρευτούν ή, αντίστοιχα, να χωρίσουν;

Τέλος πάντων, στο σαββατιάτικο άρθρο συνηθως δεν σχολιάζω επί της ουσίας, οπότε ας μην το συνεχίσω -περναμε στα μεζεδάκια μας.

* Φίλος που παρακολουθεί τη γλωσσικήν επικαιρότητα, μου έστειλε χρονογράφημα του Πέτρου Μανταίου στο οποίο χρησιμοποιείται ο όρος «δουξουδουά» για την επιλογή «Δ.Ξ/Δ.Α.» (Δεν ξέρω / Δεν απαντώ) των δημοσκοπήσεων και με ρώτησε αν είναι καινούργιος ο όρος. Όχι ακριβώς, αφού το slang.gr τον έχει καταγράψει πριν από τρία χρόνια.

* Μια άλλη φίλη, που έχει το περίεργο χόμπι να παρακολουθεί τις επιστολές αναγνωστών της Καθημερινής, μου έδειξε μια επιστολή με γλωσσικό ενδιαφέρον:

Κύριε διευθυντά
Το έτος 1949 στο Γυμνάσιο Τσοτυλίου, που λειτουργούσε στη σκλαβωμένη Μακεδονία από το 1871 ως εθνικό παιδαγωγείο, ο γυμνασιάρχης Κωνσταντίνος Ρηγόπουλος και ενώ οι σφαίρες κροτάλιζαν πάνω στα κεραμίδια του σχολείου μας– ανέβαινε στην έδρα και φώναζε: «Τρέμε, σαρκίον! Εγώ θα σε νικήσω!», παράλληλα με τη θαρραλέα εγγραφή στους τοίχους των αθανάτων λόγων της Αντιγόνης «Ούτοι συνέχθειν, αλλά συμφιλείν έφυν» εν τη κορυφώσει του Εμφυλίου Πολέμου (θερμού επεισοδίου του Ψυχρού Πολέμου, διεξαγομένου μεταξύ Ελλήνων επί ελληνικού εδάφους και ελληνικοίς αναλώμασι). Ο Κ. Ρηγόπουλος λοιπόν μας δίδασκε, πρώτον, ότι στη μετάφραση των αρχαίων κειμένων πρέπει να ξεκινάμε πάντοτε αναζητώντας το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο και, δεύτερον, ότι τα απρόσωπα ρήματα είναι (εμμέτρως σχεδόν): το δει, το χρη, το πρέπει, το προσήκει, το αρμόζει, το αρκεί, δοκεί και φαίνεται. Με το εφόδιο αυτό στον νου, εξεπλάγην κάπως διαβάζοντας στην πρώτη σελίδα της απαραίτητης «Καθημερινής» (Σάββατο, 16 Σεπτεμβρίου 2017, «Από την παπαγαλία στην αντιγραφή ούτε ένα τσιγάρο δρόμος») τη φράση: «Γιατί όμως η πράξη της αντιγραφής είναι καταδικαστέα και οφείλει –ασφαλώς– να έχει συνέπειες ενώ η παπαγαλία θεωρείται ευκταία και αναπόσπαστη διαδικασία του εκπαιδευτικού μας συστήματος;».

Πέρα από τις μαθητικές αναμνήσεις, ο επιστολογράφος πιάνει ένα ενδιαφέρον θέμα. Υπάρχει το απρόσωπο «πρέπει», που οι ευπρεπιστές το θεωρούν χυδαίο ή ίσως πολύ απότομο ή τέλος πάντων μπασκλάς. Οπότε, ο καλός ευπρεπιστής προσπαθεί να αποφύγει το «πρέπει» κι έτσι δοκιμάζει να το αντικαταστήσει με το «οφείλει», το οποίο όμως δεν είναι απρόσωπο και δεν μπορεί να λειτουργήσει σαν συνώνυμο του «πρέπει».

* Σύμφωνα με το ρεπορτάζ (το ίδιο σε ολες τις εφημερίδες, παράδειγμα εδώ), ο καθηγητής Άγγελος Συρίγος, ζητώντας να επισπευσθεί η δίκη του νεαρού που κατηγορείται ότι τον χτύπησε, είπε ότι «Υπάρχει ενεργής απειλή εναντίον μου».

Απειλή εναντίον του καθηγητή υπάρχει, αφού κάποιοι έβγαλαν αφίσες με το πρόσωπό του -απειλή απαράδεκτη, αλλά όχι ενεργής. Μπορεί να είναι ενεργή, μπορεί να είναι και ενεργός, ενεργής όμως είναι τραγέλαφος.

* Καβαφική ταμπέλα σε μίνι μάρκετ, που την κλέβω απο τη σελιδα φίλης γλωσσολόγου, η οποία έχει μοναδικό ταλέντο στον εντοπισμό αστείων φωτογραφιών με γλωσσικό θέμα.

Πάντα σ’ αυτό το μάρκετ θα πηαίνεις, αλλού δεν έχει τσιγάρα,

σχολίασε καβαφότροπα η φίλη.

* Φίλος με ρωτάει αν στέκει ο τίτλος επιστημονικού άρθρου του in.gr:

Τα δέντρα βελτιώνουν την υγιεινή των υδάτων και την παιδική θνησιμότητα

Δεν νομίζω πως στέκει, δεν βελτιώνεται η παιδική θνησιμότητα -μειώνεται.

* Ο υλατζής της Καθημερινής είχε διάθεση για κόλπα:

Καλλιεργώντας, ήμερη, κάνναβη στην Αρκαδία.

Καταλαβαίνω για ποιο λόγο το κάνει, αλλά αυτή η συσσώρευση κομμάτων δεν μου αρέσει. Όπως σχολίασε ένας φίλος, πιθανόν το άρθρο να εννοεί ότι κάποια ήμερη καλλιεργήτρια καλλιεργεί κάνναβη.

* Αλλά ο Σκάι έσπασε ρεκόρ στον… πολυκομματισμό. Διαβάστε και θαμάξτε:

Έκτακτη συνάντηση το Σάββατο για το μέλλον, του, μέχρι πρότινος, μεγάλου, κινηματογραφικού παραγωγού, Χάρβεϊ Γουάινσταϊν, αναμένεται να έχουν οι οικοδεσπότες της Ακαδημίας των Όσκαρ, μετά τις κατηγορίες που ξέσπασαν εναντίον του για σεξουαλική παρενόχληση.

Πώς, σας, φαίνεται;

* Φίλη με ρωτάει αν μου αρέσει ο τίτλος άρθρου στην Εποχή: «Ο κώδωνας του κινδυνου έχει ήδη κρούσει».

Δεν μου αρέσει. Μπορείς να πεις ότι ο τάδε έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, αλλά το «κρούω» δεν είναι ρήμα λαϊκό ώστε να έχει τριφτεί στη χρήση και να μπορεί να συνταχθεί με το ρήμα στην ενεργητική φωνή (όπως ‘η φασολάδα έχει βράσει’). Από την άλλη, ούτε με το ρήμα στη μέση φωνή θα ταίριαζε -ο κώδωνας έχει κρουσθεί; δεν λέγεται.

Το καμπανάκι του κινδύνου έχει ήδη χτυπήσει.

* Δεν ξέρω αν είναι αυθεντική η επιγραφή ή στημένη, τα λάθη είναι πολλά αλλά δεν είναι προκλητικά, είναι πιστευτά.

Πάντως, έστω και με ανορθογραφίες, καλό είναι να ξέρουν οι ένοικοι πού βρίσκεται το κλειδί απεγκλωβισμού, να μη μείνουν εγγλοβιζμένοι στο ασανσέρ.

* Όταν μεταγράφουμε ξένα ονόματα και τοπωνύμια υπάρχει συχνά μια καθιερωμένη μεταγραφή, που δεν αποδίδει απόλυτα το πώς προφέρουν οι ντόπιοι το όνομα ή το τοπωνύμιο, και μια πιο πιστή μεταγραφή που όμως φαίνεται εξεζητημένη.

Εξεζητημένη θεωρώ την απόδοση του γνωστού τοπωνυμίου σε άρθρο του cnn.gr:

Βραζιλία: Ο στρατός αναπτύχθηκε στη μεγαλύτερη φαβέλα στο Ρίου ντε Τζανέιρου

Δίκιο έχει να ειρωνεύεται ο φίλος που το έστειλε:Αυτούνου του Ρίου του γράφουμι ιέτσ’ για να μη του μπιρδεύουμι μι του άλλου, απ’ είνι καρσί στου Αντίριου!

Κοντά στ’ άλλα, αν θες να γράψεις βραζιλιάνικη προφορά, θα γράψεις Ζανέιρου, όχι Τζανέιρου! Οπότε, καλύτερα το παγιωμένο Ρίο ντε Τζανέιρο.

* Αυτό το άρθρο είναι παλιό, αλλά οι φωτογραφίες έχουν πολύ ενδιαφέρον αν δεν τις έχετε ξαναδεί.

Ο τίτλος όμως τα παραλέει:

45 πολύ σπάνιες φωτογραφίες της Αθήνας πριν τον 19 αιώνα

Αν ήταν όντως πριν από τον 19ο αιώνα οι φωτογραφίες, θα ήταν πραγματικά πολύ-πολύ σπάνιες διότι η φωτογραφία εφευρέθηκε στη δεκαετία του 1830 (η δαγκεροτυπία). Εδώ έχουμε φωτογραφίες της Αθήνας πριν από το 1900, που όμως και πάλι είναι πολύ ενδιαφέρουσες.

* Φίλος θεατρόφιλος εντοπίζει ανακρίβειες στη θεατρική κριτική μιας πολύ καλής παράστασης.

Για παράδειγμα: «Η παράσταση αρχίζει με την παρουσίαση της οικονομικής και πολιτικής κρίσης της Γαλλίας, που το 1787 βρίσκεται σε πόλεμο σχεδόν με όλη την Ευρώπη.» Ο φίλος μου επιμένει ότι το 1787 η Γαλλία δεν βρισκόταν σε πόλεμο με κανέναν -και, απ’ όσο κοίταξα, έχει δίκιο!

Κι έπειτα, κάτι δεν πάει καλά με τη χρονική σειρά των γεγονότων:

Ο λαός λιμοκτονεί, ο αποκλεισμός εξοργίζει την εμπορική και βιομηχανική τάξη και οι «αβράκωτοι επαναστάτες» – τρομοκράτες παίρνουν δραστικά μέτρα και το Παρίσι νοιώθει πλέον «τη ναυτία της καρμανιόλας».

Μπροστά στο αδιέξοδο, ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄συγκαλεί τη Συνέλευση των Τριών Τάξεων.

Αλλά η γκιλοτίνα (ή καρμανιόλα, και πού είναι ο Αλφρέδος να διαμαρτυρηθεί ότι κακώς τη λέμε κι έτσι) παρουσιάστηκε και καθιερώθηκε σαν ανθρωπιστικός τρόπος θανάτωσης μετά το ξέσπασμα της επανάστασης του 1789, όχι πριν.

* Μπούρκα, έστω και καθιερωμένη, σε άρθρο της Lifo για τα παρατράγουδα των διάσημων στο Χόλιγουντ: «την θυμήθηκε και τη δημοσίευσε στο Twitter μια χρήστης».

Γιατί όμως «μια χρήστης»; Το «χρήστρια» είναι απολύτως δόκιμο, γιατί να μην το χρησιμοποιούμε;

* Σε άρθρο για τη δολοφονία του ποινικολόγου, διάβασα την εξής φράση που αξίζει σχολιασμό:

«Οι αστυνομικοί κυριολεκτικά “χτενίζουν” τις υποθέσεις που είχε αναλάβει το θύμα»

Σχολιάζει ένας αναγνώστης κάτω από το άρθρο:

Αφού είναι κυριολεκτικά, να υποθέσουμε ότι πήραν μια βούρτσα και άρχισαν χτένισμα στους φακέλους;

Αλλά βέβαια, όπως έχουμε πει και εδώ, ειναι πια πολύ συνηθισμένο το «κυριολεκτικά» να χρησιμοποιείται καταχρηστικά, χωρίς να εννοούμε στην κυριολεξία τη μεταφορά που ακολουθεί. Είχα γράψει τότε:

Εννοώ πως όταν κάποιος λέει είμαι κυριολεκτικά ψόφιος ή έγινα κυριολεκτικά παπί από τη βροχή, στην πραγματικότητα δεν σκέφτεται την κυριολεξία· ξέρει, και ξέρει ότι ξέρουμε, πως ψόφιος σημαίνει «κατάκοπος» και παπί σημαίνει «πολύ βρεγμένος», οπότε χρησιμοποιεί το κυριολεκτικά για ακόμη περισσότερη έμφαση, ιδίως όταν η μεταφορική ή παροιμιακή έκφραση που χρησιμοποιεί έχει κάπως φθαρεί από την πολλή χρήση· έγινα κυριολεκτικά παπί, επομένως, σημαίνει ότι έγινα παπί σε όλη την έκταση της μεταφοράς, και δεν χρησιμοποιώ τη φράση ελαφρά, φθαρμένα. …

Λέει «έγινα κυριολεκτικά παπί» και, ίσως, σκέφτεται ότι έχει βραχεί περισσότερο από τον πρώτο τυχόντα που λέει «έγινα παπί» με δυο ψιχάλες. Όχι κύριε, εμένα τα ρούχα μου στάζουν: έγινα κυριολεκτικά παπί. Αλήθεια, αν καταδικάσουμε τη χρήση, ποιαν άλλη λέξη θα βρούμε για να εκφράσει αυτή την πρόσθετη έμφαση;

Ωστόσο, στο συγκεκριμένο παράδειγμα ξενίζει η συνύπαρξη του «κυριολεκτικά» με τα εισαγωγικά του «χτενίζουν». Τα περιττά, εδώ που τα λέμε, εισαγωγικά στο «χτενίζουν» είναι σαν να τονίζουν πάρα πολύ τον μεταφορικό χαρακτήρα της… κυριολεξίας κι έτσι συνολικά ο τίτλος μοιάζει οξύμωρος ενώ χωρίς τα εισαγωγικά δεν θα έδινε αυτή την εντύπωση.

* Εκτός από τα σπαμ του ηλεταχυδρομείου, υπάρχουν και σπαμ στο κινητό, κι έτσι εδώ και μερικές μέρες, δεν ξέρω πώς έγινε, παίρνω στο κινητό μου ειδοποιήσεις από κάποια «Καθαρή δύναμη» που πρόσκειται προφανώς στη Νέα Δημοκρατία και μου στέλνει γιουτουμπάκια με αντιπολιτευτικό προσανατολισμό.

Κι έτσι πήρα χτες, ανάμεσα στ’ άλλα, ένα λινκ προς μια εκπομπή του ραδιοσταθμού Παραπολιτικά, με καλεσμένο τον Θ. Πάγκαλο. Άκουσα λίγο, όσο χρειαζόταν για να ψαρέψω ένα παγκαλικό μαργαριτάρι -κι επειδή η εκπομπή υπάρχει στο Γιουτούμπ μπορείτε να την ακούσετε κι εσείς -αν πάτε στο 7.40 θα ακούσετε τον παλαίμαχο πολιτικό να λέει «ο Ρουβίκωνας μόνο ιδίοις μεθόδοις αντιμετωπίζεται».

Ο Πάγκαλος ήταν ανέκαθεν αμετροεπής, αλλά τουλάχιστον ήταν γραμματικά σωστός αμετροεπής. Αλλά ενώ λέμε «ιδίοις όμμασι» ή «ιδίοις εξόδοις», δεν μπορούμε να πούμε «ιδίοις μεθόδοις» διότι το έξοδο είναι ουδέτερο ενώ η μέθοδος είναι θηλυκό -αν θέλουμε ντε και καλά να το πούμε στα μεταξωτά της αρχαιας, θα πούμε «ιδίαις μεθόδοις», όπως λένε κάποιοι «ιδίαις χερσίν».

* Και κλείνω με ένα δελτίο τύπου του Δήμου Στυλίδας.

Ας προσπεράσουμε το λαθάκι με το «πρωτού» (αρκετά συνηθισμένο, αν και δεν θυμάμαι να το ανέφερε κανείς προχτές που μαζεύαμε συνηθισμένα ορθογραφικά λάθη).

Οι περισσότεροι σχολίασαν το υστερόγραφο, που δεν ταιριάζει και τόσο με το επίσημο ύφος των δημοτικών ανακοινώσεων.

Αξίζει όμως σχολιασμό και η φράση στην παρένθεση: βλ. φώτος.

Μας ενοχλεί, υποθέτω, μια και ο μόνος «φώτος» που θα δεχόμασταν θα ήταν ο Φώτος Τζαβέλλας.

Αλλά αν θες να συντομέψεις τη «φωτογραφία» σε «φώτο», πώς θα σχηματίσεις τον πληθυντικό; Οι ξένες ασυμμόρφωτες λέξεις είναι άκλιτες κατά τον κανόνα, αλλά εδώ ο πληθυντικός χρειάζεται αφού δεν υπάρχει άλλος τρόπος να δηλωθεί (εντάξει, θα μπορούσε να γράψει ‘βλ. τις φώτο’).

Οπότε θα δικαιολογήσουμε τον αγγλότροπο πληθυντικό; Ή θα προτιμούσατε να έγραφε «βλ. photos»;

* Καλό σαββατοκύριακο εύχομαι, και όποιοι ανέβουν στον Υμηττό να προσέχουν τους εξωγήινους!