Απόκριες πριν από 115 χρόνια

Δημοσιεύω σήμερα, μέρα που είναι, ένα χρονογράφημα του Κώστα Βάρναλη που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Προοδευτικός Φιλελεύθερος την 1η Μαρτίου 1952, τελευταίο αποκριάτικο Σάββατο, στο οποίο ο ποιητής θυμάται την Αποκριά του 1903.

Ο τίτλος του χρονογραφήματος είναι «Πριν από πενήντα» (χωρίς το αναμενόμενο αλλά εννοούμενο «χρόνια») με μια μικρή ανακρίβεια, χρονογραφική αδεία, αφού στην πραγματικότητα τα χρόνια είναι 49. Ωστόσο δεν θα μπορούσαν να είναι πενήντα διότι η Αποκριά του 1903 ήταν η πρώτη του Βάρναλη στην Αθήνα και γενικότερα στην Ελλάδα, αφού ήρθε για να σπουδάσει στη Φιλοσοφική, υπότροφος από κάποιο κληροδότημα, τον Οκτώβριο του 1902, δεκαοχτάχρονος.

Σημαδιακή λοιπόν εκείνη η πρώτη αθηναϊκή αποκριά για τον Βάρναλη, αν και κυρίως δεν περιγράφει τις δικές του αναμνήσεις, αλλά παραθέτει, στο μεγαλύτερο μέρος του χρονογραφήματος, αποσπάσματα από άρθρο της Ακροπόλεως εκείνων των ημερών -να είχε φυλάξει το παλιό εκείνο φύλλο στα χαρτιά του; Ή να το αναζήτησε στην Εθνική Βιβλιοθήκη;

Μια σύμπτωση που συνέβαλε στο να αποφασίσω να παρουσιάσω σήμερα το άρθρο αυτό είναι ότι o Βάρναλης γράφει πως η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς του 1903 έπεφτε στις 18 Φεβρουαρίου, όπως και σήμερα δηλαδή.

Ωστόσο, όταν έγραφα πια το άρθρο, άρχισε να με τσιγκλάει το καβουράκι της αμφισβήτησης, και θέλησα να το ελέγξω, αν όντως το 1903 η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς ήταν στις 18.2. Δεν είναι τόσο εύκολο να βρεις τις κινητές εορτές για τα χρόνια πριν από το 1923, που άλλαξε το ημερολόγιο. Για παράδειγμα, στη σελίδα αυτή είναι λάθος. Τελικά όμως, έψαξα και βρήκα την Ακρόπολι του 1903, βρήκα το φύλλο από το οποίο έχει αντλήσει υλικό ο Βάρναλης και είδα πως η χρονολόγηση που δίνει δεν ισχύει: είχε προφανώς μπροστά του το φύλλο της Ακροπόλεως της 18.2.1903, που περιγράφει τις αποκριάτικες σκηνές, το οποίο όμως κυκλοφόρησε την Τρίτη μετά την Καθαρά Δευτέρα. Η Κυριακή λοιπόν ήταν η 16η Φεβρουαρίου και μόλις έφαγα τέσσερις αράδες και κάμποση ώρα για μια τελείως άχρηστη εξακρίβωση.

Αλλά η μικρή απόκλιση των 2 ημερών δεν θα μας πτοήσει. Ας δουμε πώς γιορτάζονταν οι Απόκριες πριν από 49+66 = 115 χρόνια.

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΠΕΝΗΝΤΑ (Προοδευτικός Φιλελεύθερος, 1.3.1952)

Αποκριές του 1903! Πρωθυ­πουργός o υπερπελοποννήσιος Θ. Δηλιγιάννης, πρόεδρος τής Βουλής Δ. Ράλλης, μακεδονικόν ζήτημα, στρατιωτικόν ζήτημα, σταφιδικόν ζήτημα, το σκάνδαλον της πριγκίπισσας τής Σαξωνίας, εγκαίνια του Υπερσιβηρικού και ηλεκτροφωτισμός των οδών Σταδίου, Ερμού κι Αιόλου! Ο Σουρής εκδίδει ποι­ήματα, ο Οίκος Φέξη τους Μοϊκα­νούς των Παρισίων, η Ακρόπολις τον «Εγκληματίαν Άνθρωπον» κι ο Γεράσιμος Βώκος «εκ τών δημιουργικών, εμβριθών και μορφωμένων δημοσιογράφων της πρώτης γραμ­μής» ανέλαβε την υποδιεύθυνση της «Ακροπόλεως». Καζάζης, Χρηστοβασίλης, Ματσούκας, Καλλιρρόη Παρρέν κατέχουν τα σκήπτρα του εθνισμού και της προόδου —κι η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς είναι η 18η Φεβρουαρίου.

***

Γυρίζουμε πίσω για να ζήσουυε την παλιά Αποκριά, γιατί τώρα δεν υπάρχει καινούργια. Όλα έ­χουνε περάσει για πάντα —και κυ­ρίως το κέφι, που μήτε τότες υπήρχε!

«Η ιστορική μακαρουνάδα έδωσε και πήρε. Εις πολλά μάλιστα σπίτια οι νοικοκυράδες κατέγιναν από το πρωί εις την επί το τελειότερον κατασκευήν καμιάς τυρόπιτας κατά το ρουμελιώτικον έθιμον.

Κατόπιν η πίτα εφορτώνετο εις το κεφάλι του δουλικού και εστέλλετο εις τον φούρνον.

—Πρόσεξε, κακομοίρα, μη σου πέσει και χάθηκες!

Το απόγευμα άρχισαν να ζωη­ρεύουν ολίγον οι δρόμοι κι οι με­ταμφιεσμένοι να φαίνονται συχνότε­ροι και ζωηρότεροι. Η περισσοτέ­ρα κίνησις παρετηρήθη εις την οδόν Σταδίου, η οποία κατά τας 4 το α­πόγευμα ήτο γεμάτη κόσμο.

Χαρτοπόλεμος ολίγος εγίνετο, διότι οι περιπατηταί δεν είχαν κα­μίαν όρεξιν να ριψοκινδυνεύσουν πολεμούντες την… δεκάραν των|

Το βράδυ όμως παρετηρήθη κάποια κίνησις και ζωή. Όλαι αι μικροσυνοικίαι ήρχισαν να… ξερ­νούν ανθρώπους προς την οδόν Σταδίου, η οποία εγέμισε κόσμο χαρτοπολεμούντα και αλληλοσπαραζόμενον.

Κατά τας 6 1/2 ήναψαν τα ηλεκτρικά, τα οποία όμως δεν ήσαν, ό­πως τα επερίμενεν ο κόσμος!

—Ρε Μήτσο, άναψ’ ένα σπίρτο!

—Τι το θέλεις;

—Να ιδώ τα… ηλεκτρικά!

Με όλην όμως αυτήν την…. σκοταψία της οδού Σταδίου και Αιό­λου, των οποίων ο δοκιμαστικός ηλεκτροφωτισμός εγένετο χθες διά πρώτην φοράν και του οποίου τα εγκαίνια έκαμεν αυτός ο δήμαρχος ο κ. Μερκούρης πιέσας αιφνιδίως το ηλεκτρικόν κομβίον, η Αποκριάτικη τρέλα εγίνετο από στιγμής εις στιγμήν ζωηροτέρα….

Ο χορός του Δημοτικού Θεάτρου ήτο ο τελευταίος των αθηναϊκών χορών, Όλος ο κόσμος των σαλονιών είχεν από ενωρίς κατακλύσει την κατάφωτον και καταστόλιστον αίθουσαν.

Ο χορός υπήρξε κάτι το υπέροχον εις χρώματα και εις λάμψεις φωτός απλέτου! Αι δε ποικιλότα­ται και ωραιόταται αμφιέσεις απετέλουν μίαν γοητείαν και μίαν… κατάπληξιν!

Από τους θόλους της στέγης του θεάτρου εκρέμαντο γιρλάνται εν είδει φυλλοφορούντων κλάδων με γλομπόνια ηλεκτροφώτιστα σχηματίζοντα πολυκάνδηλον παμμέγιστον εν είδει κανίστρου, εις την βάσιν του οποίου εφέροντο οι αριθμοί του έτους 1903!….

Περί το μεσονύκτιον βόμβος γελώτων και ευθυμία πληροί την μεγάλην αίθουσαν. Όλοι μάχονται λυσσωδώς εκτοξεύοντες τα πολύχρωμα κομφετί. Ο πρέσβυς της Ρουμανίας ντομινοφόρος μάχεται… λυσσωδώς με τας οικογενείας των υπουργών Σκουζέ, Ρώμα και Μαυρομιχάλη. Οι πρέσβεις Ντ’ Ορμεσόν, Γκιλάρ, Ριφάτ και άλλοι με φράκα. Ομοίως και οι υπουργοί. Ένεκα του συνω­στισμού εις την πλατείαν πολύ ολίγοι εχόρευσαν.

Οι πρίγκιπες και ο διάδοχος ως και η πριγκίπισσα Ελένη ήλθον επίσης μετεμφιεσμένοι μετά των κυ­ριών της τιμής με ντόμινα …. εμάχοντο δε κραταιώς με κομφετί και ανθοδέσμας, άς έρριπτον εις τους κάτω του βασιλικού θεωρείου συνηθροισμένους αξιωματικούς και εις τους του διπλωματικού σώμα­τος.

Ο χορός χωρίς πολλήν ζωηρότητα παρετάθη μέχρι της 4ης πρω­ινής….

*

Οπωσδήποτε ευτυχέστερη κείν’ η εποχή από τη δική μας. Υπήρ­χε δεκάρα να την… ριψοκινδυνεύσει κανείς, πρωτοανάβανε τα ηλεκτρικά φώτα, υπήρχε…. συνωστι­σμός, τυρόπιττα λαϊκή και σουπές αριστοκρατικός και κυρίως υπήρχαν Αποκριές, που να τις ζει κα­νείς ή να τις βλέπει….