Όταν η Ευγενία Μανωλίδου διαδίδει μύθους για τη γλώσσα προς άγραν μαθητών

Πριν από μια βδομάδα ακριβώς, η κ. Ευγενία Μανωλίδου, σύζυγος του υπουργού Άδωνη Γεωργιάδη και διευθύντρια πλέον (αν κατάλαβα καλά) της «σχολής» «Ελληνική Αγωγή», έδωσε μια διάλεξη στο «κολέγιο» BCA με θέμα «Τα αρχαία ελληνικά, γλώσσα του μέλλοντος». Φυσικά διαδικτυακή διάλεξη, όπως αρμόζει σε καιρούς πανδημίας.

Έτυχε να δω αναγγελία της εκδήλωσης και το θέμα μού κίνησε την περιέργεια. Η κυρία Μανωλίδου είναι μουσικός και δεν φαίνεται να έχει κάνει φιλολογικές σπουδές, ενώ ένας μεταπτυχιακός τίτλος ο οποίος παλαιότερα παρουσιαζόταν στο βιογραφικό της προέρχεται από το ψευδοπανεπιστήμιο Alpine University· οπότε, με ποια κριτήρια επελέγη για να κάνει διάλεξη περί αρχαίων ελληνικών σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα το οποίο φιλοδοξεί να προσφέρει σπουδές πανεπιστημιακού επιπέδου;

Tέλος πάντων, παρακολούθησα τη διάλεξη -έχει ανεβεί στο Γιουτούμπ και μπορείτε να την παρακολουθήσετε εδώ. Η διάλεξη ολοφάνερο σκοπό έχει να προσελκύσει μαθητές στα μαθήματα αρχαίων ελληνικών που κάνει η Ελληνική Αγωγή, και μάλιστα αυτό δεν το κάνει συγκεκαλυμμένα αλλά μάλλον απροκάλυπτα, αφού αναφέρεται διεξοδικά στις δραστηριότητες της σχολής.

Θα μπορούσα να συνοψίσω τη διάλεξη σε δυο γραμμές ως εξής: Ένα σωρό διανοητές έχουν εξυμνήσει την τελειότητα της ελληνικής γλώσσας, σε όλον τον κόσμο διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά, η μελέτη των αρχαίων ελληνικών ωφελεί ποικιλότροπα, είναι ντροπή εμείς στην Ελλάδα να υστερούμε, πρέπει λοιπόν να τα διδασκόμαστε από μικρή ηλικία, από το νηπιαγωγείο ακόμα, ελάτε λοιπόν στην Ελληνική Αγωγή.

Θεμιτό είναι ο κάθε πάροχος υπηρεσιών να διαφημίζει και να παινεύει τις υπηρεσίες που παρέχει, και δεν θα έγραφα αυτό το σημείωμα αν, στο πλαίσιο της διαφημιστικής της διάλεξης, η κ. Μανωλίδου δεν διέδιδε κάμποσους μύθους σχετικά με τη γλώσσα. Σαν μυθοκτονικό ιστολόγιο που είμαστε, έχουμε χρέος να τους επισημάνουμε.

Η κυρία Μανωλίδου ξεκινάει τη διάλεξη αναφέροντας ότι στα ταξίδια της στο εξωτερικό συναντούσε διαρκώς ξένους που της απάγγελλαν «στίχους από τον Όμηρο, τον Θουκυδίδη, τον Αισχύλο» και εκείνη αισθανόταν άσχημα που δεν μπορούσε να απαντήσει αναλόγως.

Συνεχιζει με το ρητορικό ερώτημα «γιατί υπάρχουν φιλέλληνες;» που μάλιστα ήρθαν και πέθαναν πολεμώντας για την ανεξαρτησία της Ελλάδας το 1821 ενώ δεν υπάρχουν φιλογάλλοι ή φιλοβρετανοί. Χωρις να αμφισβητώ το κίνημα του φιλελληνισμού, θα θυμίσω ότι υπάρχουν στην ιστορία και άλλα παραδείγματα -ας πούμε, οι γαριβαλδινοί που πολέμησαν με το μέρος της Γαλλίας στον 1ο Παγκόσμιο ή οι χιλιάδες διεθνιστές στον Ισπανικό Εμφύλιο.

Με αφορμή τον φιλελληνισμό η κυρία Μανωλίδου παρουσιάζει ρητά γνωστών διανοητών που παινεύουν την ελληνική γλώσσα και την ελληνομάθεια: Γκέτε, Μπόρχες, Φρεντερίκ Μιστράλ (που κακώς τον γράφουν Frederik αντί για Frédéric), Κίτο, Τολστόι, Σίλερ, Ζακλίν ντε Ρομιγί.

Από τα εφτά «αποφθέγματα» που παρουσιάστηκαν, τα δύο είναι ψευδή, ανύπαρκτα, κατασκευασμένα. Και πρώτα του Γκέτε:

\

Aποδίδεται στον Γκέτε το ρητό «Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο είναι και η Ελλάδα για την οικουμένη». Το ρητό αυτό θα το βρείτε σε διάφορα ελληνικά σάιτ, αλλά είναι κατασκευασμένο.

Και μετά, ο Σίλερ, στον οποίο αποδίδεται το ρητό: Καταραμένε Έλληνα, καταραμένη γνώση… Γιατί να σ’ αγγίξω;
Για να αισθανθώ πόσο μικρός είμαι, ασήμαντος, μηδαμινός; Γιατί δεν μ’ αφήνεις στη δυστυχία μου και στην ανεμελιά μου;

Kαι αυτό το ρητό, που υποτίθεται ότι είναι στίχοι από ποίημα του Σίλερ, είναι κατασκευασμένο. Για την εκτενή ανασκευή του μύθου, με διεξοδική ανάλυση του πλαστού ποιήματος, μπορείτε να ανατρέξετε σε παλιό άρθρο του ιστολογίου, συνεργασία του γερμανομαθέστατου φίλου μας Κώστα. Στο ίδιο άρθρο, ως υστερόγραφο, γίνεται ανασκευή και του πρώτου αποφθέγματος, του Γκέτε, που είναι επίσης ανύπαρκτο.

Δύο στα εφτά ρητά να είναι χαλκευμένα είναι απαράδεκτο. Εδώ που τα λέμε, τουλάχιστον δύο -δεν έλεγξα τα άλλα για να δω μήπως και αυτά είναι κατασκευασμένα.

Στη συνέχεια, η κ. Μανωλίδου παραθέτει διαφάνειες με οθονιές από ιστοσελίδες εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της αλλοδαπής που προσφέρουν μαθήματα ή σεμινάρια ή μεταπτυχιακά στις κλασικές σπουδές γενικώς ή στα αρχαία ελληνικά ειδικώς. Aναφέρεται στο Iris Project, στο οποίο ίσως άξιζε να έχω αφιερώσει άρθρο, μια πρωτοβουλία για τη διδασκαλία στοιχείων λατινικών και αρχαίων ελληνικών σε δημοτικά σχολεία του Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτό που αποκρύπτει η κυρία Μανωλίδου είναι ότι το πρόγραμμα αυτό κυρίως στα λατινικά είναι εστιασμένο (από την κεντρική του σελίδα λείπει κάθε αναφορά στα ελληνικά) και ότι η διδασκαλία των ελληνικών γίνεται πιλοτικά σε μερικά δημοτικά σχολεία της ανατολικής Οξφόρδης. Αλλά ίσως επανέλθουμε σε άλλο άρθρο στο θέμα του Iris Project.

Στο 18ο λεπτό του βίντεο η κ. Μανωλίδου παρουσιάζει διαφάνεια από αγγλικό πανεπιστήμιο στην οποία απαριθμούνται οι δεξιότητες που αποκτά κανείς κάνοντας κλασικές σπουδές. Μεταξύ αυτών:

The ability to research, collate and analyze materials, including statistics

«Παραξενεύει η αναφορά της στατιστικής», λέει η κ. Μανωλίδου. «Κι όμως, με έρευνες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, και δυστυχώς δεν τα μαθαίνουμε εδώ, τα αρχαία ελληνικά είναι μια μαθηματική γλώσσα. …. Τα αρχαία ελληνικά είναι μαθηματική γλώσσα και ο εγκέφαλός μας, όταν τα διαβάζουμε, όταν τα μιλάμε, είναι σαν να κάνει εξισώσεις».

Θαυμάστε το λογικό άλμα -από μια αναφορά ότι ο φοιτητής θα μάθει να αναλύει υλικό χρησιμοποιώντας και στατιστική, η κ. Μανωλίδου συμπεραίνει ότι αυτό οφείλεται στη… μαθηματική δομή της ελληνικής γλώσσας.

Τι εννοεί όμως με «μαθηματικη δομή της γλώσσας»;

Δεν το εξηγεί, αλλά φαίνεται πως κάποιος ακροατής τής έκανε σχετική ερώτηση, διότι στο τέλος της ομιλίας (1.22.) η κ. Μανωλίδου επανήλθε στο θέμα:

Ναι, τα αρχαία ελληνικά έχουν μαθηματική δομή, είναι η γλώσσα των μαθηματικών, είναι η γλώσσα της επιστήμης, δεν θα μπορούσε να υπάρχει επιστήμη, λεξιλόγιο και ορολογία χωρίς τα αρχαία ελληνικά. Πιστεύω ότι αυτό είναι πάρα πολύ προφανές αν κοιτάξει κανείς ότι οι αριθμοί στα αρχαία ελληνικά ήταν δοσμένοι με γράμματα. Και οι αριθμοί, και η μουσική σημειογραφία ήταν τα γράμματα. Άρα, στο μυαλό των Ελλήνων τα μαθηματικά, η μουσική και η γλώσσα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα.

Ώστε η «απόδειξη» ότι τα αρχαία ελληνικά έχουν μαθηματική δομή είναι ότι οι αριθμοί συμβολίζονταν με γράμματα. Και επειδή και οι νότες συμβολίζονταν με γράμματα, «στο μυαλό των Ελλήνων, μαθηματικά,, μουσική και γλώσσα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα»! Αφελέστατη τη βρίσκω αυτή την άποψη, που μπερδεύει γραφή και γλώσσα (λες και ήταν όλοι εγγράμματοι κατά την αρχαιότητα) και, σε έναν δεύτερο βαθμό σύγχυσης, συγχέει γλώσσα και σημειογραφία! (Αλλά τότε και τα λατινικά έχουν μαθηματική δομή διότι και εκείνοι χρησιμοποιούσαν γράμματα για να συμβολίσουν τους αριθμούς!)

Η υπόλοιπη διάλεξη είναι μια μάλλον κουραστική παρουσίαση αλλοδαπών που ξέρουν ελληνικά και, στη συνέχεια, μια άμεση ή έμμεση διαφήμιση των δραστηριοτήτων της Ελληνικής Αγωγής, οπότε δεν θα τη σχολιάσω. Θα σταθώ μόνο σε ένα σημείο το οποίο κάπως άθελά της το παραδέχεται η κ. Μανωλίδου και που έχει ενδιαφέρον και δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει τόσο πολύ στην Ελλάδα: ότι μεγάλο μέρος των αλλοδαπών, κυρίως Αμερικανών, που μαθαίνουν αρχαία ελληνικά δεν το κάνουν από αγάπη και θαυμασμό προς τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό ή προς τα λογοτεχνικά έργα της κλασικής αρχαιότητας, αλλά για να διαβάσουν τα Ευαγγέλια -και γενικά την Καινή Διαθήκη- στο πρωτότυπο. Γι’ αυτό αλλωστε και μαθαίνουν NT Greek, όπως τα λένε συχνά, ή Koine Greek, την κοινή ελληνιστική δηλαδή και όχι την αττική. Αυτοί οι Little Greeks, όπως κάποτε αυτοαποκαλούνται, έχουν πολύ έντονη παρουσία στο Διαδίκτυο. Τον παλιό καιρό των «ομάδων συζήτησης – news groups» συμμετείχα σε μια τέτοια ομάδα. Αλλά πλατειάζω.

Ίσως αξίζει να συζητηθεί αν είναι παιδαγωγικά σωστό να διδάσκονται τα παιδιά αρχαία ελληνικά, φυσικά με τη μορφή παιχνιδιού, με τραγουδάκια και αινίγματα, από το νηπιαγωγείο, αλλά αυτό θα χρειαζόταν χωριστό άρθρο. Από τη μια, σχεδόν κάθε δραστηριότητα που κάνουν τα παιδιά στην ηλικία αυτή είναι ωφέλιμη και κάτι θα τους αφήσει, από την άλλη αναρωτιέμαι αν κάνουν τίποτα περισσότερο από το να παπαγαλίζουν αρχαίες φράσεις. Στη διάλεξή της η κ. Μανωλίδου πρόβαλε ένα βιντεάκι (γύρω στο 50.30) από την επίσκεψη παιδιών από το Βέλγιο που είχαν διδαχτεί αρχαία ελληνικά εκεί, και που «συνομιλούν» στα αρχαία ελληνικά με μαθητές της Ελληνικής Αγωγής.

Οπότε λέει το ένα παιδί: Τι το θείον; και απαντάει το άλλο παιδί: Το μήτε αρχήν έχον, μήτε τελευτήν, και ούτω καθεξής ανεβαίνουν στη σκηνή το ένα μετά το άλλο, απαγγέλλοντας ρητά που έχουν απομνημονεύσει χωρίς να δίνουν την εντύπωση ότι κατανοούν τη σημασία των φράσεων. Μπορεί να κάνω βέβαια λάθος, δείτε το κι εσείς (στο 50.30) να διαμορφώσετε άποψη.

Και ξαναλέω ότι δεν με ενοχλεί να διαφημίζει η κ. Μανωλίδου τις υπηρεσίες που προσφέρει ο οργανισμός τον οποίο διοικεί. Με ενοχλεί όμως να διαδίδει αντιεπιστημονικές ανοησίες όπως για τη μαθηματική δομή της ελληνικής γλώσσας ή ανύπαρκτα και κατασκευασμένα ρητά όπως αυτά του Γκέτε και του Σίλερ.

Και αναρωτιέμαι αν ποτέ, ο μη γένοιτο, καταργηθεί το άρθρο 16, αν θα είναι έτσι τα ιδιωτικά πανεπιστήμια που θα ιδρυθούν. Σχολές στις οποίες θα διδάσκουν σελέμπριτι, χωρίς ειδικευση στο αντικείμενο, και θα πλασάρουν ευχάριστους αντιεπιστημονικούς μύθους.