Είπε στ’ αλήθεια ο Βίκτωρ Ουγκό ότι «ο κόσμος είναι η Ελλάδα που διαστέλλεται»;

Το σημερινό άρθρο πηγάζει από  μια συζήτηση που έγινε προχτές στο Φέισμπουκ,  όπου κάποιος φίλος με ταγκάρισε, όπως λένε, δηλαδή ανέφερε το όνομά μου ειδοποιώντας με σχετικά,  διότι αλλιώς θα ήταν  απίθανο να το προσέξω, μέσα στις χιλιάδες μηνύματα που γράφονται κάθε στιγμή.

Και πράγματι, η συζήτηση αφορούσε ένα θέμα αγαπητό στο ιστολόγιο: τις ελληνοπρεπείς παρετυμολογίες στις  οποίες επιδίδονται πολλοί συμπατριώτες μας, για ν’ «αποδείξουν» πως η τάδε ή η δείνα  ξένη λέξη ή τοπωνύμιο προέρχεται από τα ελληνικά,  ότι «όλα από εμάς τα πήρανε», ένα είδος Βιάγκρα για το φρόνημα,  τώρα που η σημερινή Ελλάδα μαραζώνει από πολλές απόψεις.

Κατά σύμπτωση, στο Φέισμπουκ συζητούσαν ένα ελληναράδικο  κείμενο που το είχαμε συζητήσει κι εμείς στο ιστολόγιο, πριν από τέσσερα χρόνια, ένα παρετυμολογικό αριστούργημα που το είχα χαρακτηρίσει «Άτλαντα του Γκας Πορτοκάλος»,  αφού «αποδείκνυε» πως μια σειρά χώρες έχουν ελληνικήν ετυμολογία. Για να  το θυμηθείτε, παραθετω ένα απόσπασμα:

Λέγεσαι Αμερική αλλά δεν λέγεσαι Αμερική, καθ ότι ο Αμέρικο Βεσπούτσι ήταν βαφτισμένος Όμηρος. Μικρόν τον φώναζαν Ομέρικο και παραποιήθηκε σε Αμέρικο.

Η συμπαθέστατη Γερμανία. Αυτοί αυτοαποκαλούνται Deutschland. Το πρώτο συνθετικό είναι το Deus δηλαδή Δίας, και το δεύτερο είναι land από την λέξη λας= πέτρα από όπου και το λατομείο. Τουτέστιν η Γερμανία είναι η χώρα του Δία.

Η φιλτάτη Αγγλία, εκείνο το British που προέρχεται από την λέξη Βρυτός δηλαδή παρθένος, ήταν η Αγγλία η χώρα με τις πολλές παρθένες. Από αυτού βγαίνει και το Αγγλικό virgin από όπου και η πολιτεία της Αμερικής Virginia προς τιμήν της Βασίλισσας που ήταν παρθένος.

Ιταλία, είναι ‘’εις άλω’’, εις την θάλασσαν, πιστεύω πως έχετε δεί πως μπαίνει η Ιταλία ορμητικά μέσα στην Μεσόγειο.

Ισπανία, οι ίδιοι λένε την πατρίδα τους Espana , και σωστά την αποκαλούν έτσι αφού η χώρα λόγω των πολλών βροχών έχει πολλά δάση και ήταν αφιερωμένη στον κακόμορφο Έλληνα θεό των δασών Πάνα. Εις τον Πάνα λοιπόν.

Αίγυπτος, είναι χαρακτηρισμένη έτσι επειδή βρίσκεται υπτίως του Αιγαίου. Εκεί θα βάλουμε έναν τοποτηρητή μιάς και θα ελέγχουμε και την διώρυγα του Διός. Οι Άραβες διαβάζουν από δεξιά προς αριστερά και το SUEZ διαβάζεται ως ΖΕΥΣ.

Η Ινδία, ο Δίας είχε έναν μονάκριβο αναγνωρισμένον γυιό που τον έλεγαν Ιν. Ο Ιν του Δία.

Λίγο πιο κεί είναι μία μεγάλη Κινεζική περιοχή που λέγεται Yunnan, δηλαδή Ιωνία.
Για πάμε και στην Ιαπωνία που εύκολα διαβάζεται ‘’η Άπω Ιωνία’’. (…)

Δεν έχει νόημα να  επαναλάβουμε την ανασκευή των πορτοκαλισμών, αν σας ενδιαφέρει μπορείτε να δείτε το παλιότερο άρθρο μας. Ωστόσο, οι φίλοι στο Φέισμπουκ συζητούσαν μια παραλλαγή του πορτοκαλουργήματος, που είχε και μια επιπλέον παράγραφο στο τέλος.

Την παραλλαγή αυτή την είχε επισημάνει ο αξέχαστος φίλος μας, ο ΣΠ, σε σχόλιό του, όπου παρέθεσε την  επιπρόσθετη  παράγραφο:

Φιλιππίνες, Πολυνησία, Ιρλανδία ( εκ τής Ίριδος), Δανία (εκ τών Δαναών, Ποσει- Δα-ών), Γαλλία εκ τού Γαλάτη γυιού τού Ηρακλέους καί πολλά άλλα… Ακόμη καί η κατάληξις στάν εις όλα τά κράτη τής Ανατολής είν’ εκ τού Ίστημι καί παραπέμπει εις αυτό πού στέκεται ως Κράτος. Ελληνικά Όλα ! κι ου χί ελληνοποιημένα εξ ελληνολάγνων. Όσον κι εάν τούς Πονάει. Τό παρεδέχθησαν άπαντες εκ τής υφηλίου. Totum grecorum est – » Τ’ άπαντα είναι τών Ελλήνων» .
-Κικέρων
» Ο κόσμος είναι η διαστελλομένη Ελλάς . Η Ελλάς είναι ο συστελλόμενος κόσμος».
– Βίκτωρ Ουγκώ

Παραλήρημα, βέβαια, αλλά δεν το συζητήσαμε περισσότερο, ίσως επειδή το σχόλιο του  ΣΠ  ήταν  το υπ’ αρ. 278 (!) κι έτσι δεν το πρόσεξαν πολλοί.

Τον γιο της πλύστρας να φοβάσαι;

Είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα ρητά του Λένιν στο Διαδίκτυο. Η πλήρης του μορφή  είναι: Μη φοβάσαι τον πλούσιο. Τον γιο της  πλύστρας να φοβάσαι! αλλά συχνά βλέπουμε μόνο τη δεύτερη φράση, που την έβαλα στον τίτλο.

Όπως είπα, η  φράση κυκλοφορεί πολύ στο Διαδίκτυο. Μπορείτε να τη  βρείτε σε διάφορα γνωμικολόγια, σε ομάδες του Φέισμπουκ ή σε ιστότοπους που ασχολούνται με  αποφθέγματα, αλλά και σε αρθρογραφία, ιδίως πολιτική αρθρογραφία.  Η εικόνα  που συνοδεύει το άρθρο μας, με το σκίτσο του Λένιν και το ρητό, είναι ακριβώς αλιευμένη από μια ανάλογη ομάδα του Φέισμπουκ.

Περνώντας σε επώνυμες πηγές, βρίσκουμε αναφορά στο «ρητό του Λένιν» σε παλιότερη συνέντευξη της Έλενας Ακρίτα από το 2015:

Και στο κάτω κάτω, οι αριστεροί πρέπει να είναι χορτασμένοι, το ‘λεγε και ο Λένιν: «Mη φοβάσαι τον πλούσιο, τον γιο της πλύστρας να φοβάσαι». Γιατί ο πεινασμένος θα κοιτάξει να φάει μόλις κάτσει στην εξουσία. Οχι πάντα, αλλά πολλές φορές.

Η συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας Λιλή Γάτη,  σε συνέντευξή της στον πολύ καλό φιλοκουκουέ  ιστότοπο Κατιούσα, το λέει κάπως παραλλαγμένο: Το έλεγε και ο Λένιν «τι να περιμένεις από το γιό της πλύστρας»

Ο γνωστός γονατογράφος Αντώνης Πανούτσος, σε προπέρσινο άρθρο στο Πρόταγκον, παραθέτει το ρητό τσαλακωμένο, σε σημείο που να μη βγάζει το ίδιο νόημα: Ο Βλαντίμιρ Ιλιτς Λένιν είχε πει: «Μην τον φοβάσαι τον φτωχό, τον γιο της πλύστρας να φοβάσαι» και ο Γιώργος Παπανδρέου αντιμετώπισε τον Νίκο Ανδρουλάκη σαν πολιτικό γιο της πλύστρας.

Το «ρητό του Λένιν» ακούστηκε πολύ στην Κύπρο πριν από καμιά δεκαριά χρόνια,  για τον απλό λόγο ότι ο αριστερός Πρόεδρος Δημήτρης Χριστόφιας, από το ΑΚΕΛ, ήταν πράγματι γιος πλύστρας και δεν έκρυβε την καταγωγή του. Στον ιστότοπο του δεξιού Δημοκρατικού Συναγερμού υπάρχει άρθρο του Χρ. Χρυσάνθη από το 2014 με τίτλο «Όταν ο Λένιν προέβλεψε «Μη φοβάσαι τον πλούσιο. Τον γιο της πλύστρας να φοβάσαι…»» Μάλιστα, διαβάζω ότι σε διαδήλωση έξω από το προεδρικό μέγαρο είχε εμφανιστεί πλακάτ «Τον γιο της πλύστρας να φοβάσαι».

Θα βρείτε λοιπόν το «ρητό του Λένιν» σε άρθρα και σε ομάδες του Φέισμπουκ, σε γνωμικολόγια και σε αφισάκια. Δεν  θα το βρείτε όμως σε βιβλία, και, το κυριότερο, δεν θα το βρείτε σε βιβλίο του Λένιν,  για τον πολύ απλό λόγο ότι, όπως όλα δείχνουν, ο Λένιν ποτέ δεν έγραψε κάτι τέτοιο.

Όταν η Ευγενία Μανωλίδου διαδίδει μύθους για τη γλώσσα προς άγραν μαθητών

Πριν από μια βδομάδα ακριβώς, η κ. Ευγενία Μανωλίδου, σύζυγος του υπουργού Άδωνη Γεωργιάδη και διευθύντρια πλέον (αν κατάλαβα καλά) της «σχολής» «Ελληνική Αγωγή», έδωσε μια διάλεξη στο «κολέγιο» BCA με θέμα «Τα αρχαία ελληνικά, γλώσσα του μέλλοντος». Φυσικά διαδικτυακή διάλεξη, όπως αρμόζει σε καιρούς πανδημίας.

Έτυχε να δω αναγγελία της εκδήλωσης και το θέμα μού κίνησε την περιέργεια. Η κυρία Μανωλίδου είναι μουσικός και δεν φαίνεται να έχει κάνει φιλολογικές σπουδές, ενώ ένας μεταπτυχιακός τίτλος ο οποίος παλαιότερα παρουσιαζόταν στο βιογραφικό της προέρχεται από το ψευδοπανεπιστήμιο Alpine University· οπότε, με ποια κριτήρια επελέγη για να κάνει διάλεξη περί αρχαίων ελληνικών σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα το οποίο φιλοδοξεί να προσφέρει σπουδές πανεπιστημιακού επιπέδου;

Tέλος πάντων, παρακολούθησα τη διάλεξη -έχει ανεβεί στο Γιουτούμπ και μπορείτε να την παρακολουθήσετε εδώ. Η διάλεξη ολοφάνερο σκοπό έχει να προσελκύσει μαθητές στα μαθήματα αρχαίων ελληνικών που κάνει η Ελληνική Αγωγή, και μάλιστα αυτό δεν το κάνει συγκεκαλυμμένα αλλά μάλλον απροκάλυπτα, αφού αναφέρεται διεξοδικά στις δραστηριότητες της σχολής.

Θα μπορούσα να συνοψίσω τη διάλεξη σε δυο γραμμές ως εξής: Ένα σωρό διανοητές έχουν εξυμνήσει την τελειότητα της ελληνικής γλώσσας, σε όλον τον κόσμο διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά, η μελέτη των αρχαίων ελληνικών ωφελεί ποικιλότροπα, είναι ντροπή εμείς στην Ελλάδα να υστερούμε, πρέπει λοιπόν να τα διδασκόμαστε από μικρή ηλικία, από το νηπιαγωγείο ακόμα, ελάτε λοιπόν στην Ελληνική Αγωγή.

Θεμιτό είναι ο κάθε πάροχος υπηρεσιών να διαφημίζει και να παινεύει τις υπηρεσίες που παρέχει, και δεν θα έγραφα αυτό το σημείωμα αν, στο πλαίσιο της διαφημιστικής της διάλεξης, η κ. Μανωλίδου δεν διέδιδε κάμποσους μύθους σχετικά με τη γλώσσα. Σαν μυθοκτονικό ιστολόγιο που είμαστε, έχουμε χρέος να τους επισημάνουμε.

Η κυρία Μανωλίδου ξεκινάει τη διάλεξη αναφέροντας ότι στα ταξίδια της στο εξωτερικό συναντούσε διαρκώς ξένους που της απάγγελλαν «στίχους από τον Όμηρο, τον Θουκυδίδη, τον Αισχύλο» και εκείνη αισθανόταν άσχημα που δεν μπορούσε να απαντήσει αναλόγως.

Συνεχιζει με το ρητορικό ερώτημα «γιατί υπάρχουν φιλέλληνες;» που μάλιστα ήρθαν και πέθαναν πολεμώντας για την ανεξαρτησία της Ελλάδας το 1821 ενώ δεν υπάρχουν φιλογάλλοι ή φιλοβρετανοί. Χωρις να αμφισβητώ το κίνημα του φιλελληνισμού, θα θυμίσω ότι υπάρχουν στην ιστορία και άλλα παραδείγματα -ας πούμε, οι γαριβαλδινοί που πολέμησαν με το μέρος της Γαλλίας στον 1ο Παγκόσμιο ή οι χιλιάδες διεθνιστές στον Ισπανικό Εμφύλιο.

Με αφορμή τον φιλελληνισμό η κυρία Μανωλίδου παρουσιάζει ρητά γνωστών διανοητών που παινεύουν την ελληνική γλώσσα και την ελληνομάθεια: Γκέτε, Μπόρχες, Φρεντερίκ Μιστράλ (που κακώς τον γράφουν Frederik αντί για Frédéric), Κίτο, Τολστόι, Σίλερ, Ζακλίν ντε Ρομιγί.

Από τα εφτά «αποφθέγματα» που παρουσιάστηκαν, τα δύο είναι ψευδή, ανύπαρκτα, κατασκευασμένα. Και πρώτα του Γκέτε:

\

Aποδίδεται στον Γκέτε το ρητό «Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο είναι και η Ελλάδα για την οικουμένη». Το ρητό αυτό θα το βρείτε σε διάφορα ελληνικά σάιτ, αλλά είναι κατασκευασμένο.

Δυο κατοικίδια πουλιά και άλλα μεζεδάκια

Συμβαίνει αρκετές φορές το σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο να παίρνει τον τίτλο του όχι από την επικαιρότητα ή από το ημερολόγιο αλλ’ από ένα επιμέρους μεζεδάκι, που βέβαια πρέπει να είναι ζουμερό, νόστιμο και μεγαλωπό, για να δικαιολογεί μια τέτοια ειδική μεταχείριση.

Κάτι τέτοιο συμβαίνει και σήμερα -και τα «δυο κατοικίδια πουλιά» του τίτλου αναφέρονται σε ένα μαργαριτάρι που εντοπίσαμε μέσα στη βδομάδα.

Δεν ξέρω με ποια μονάδα μετριώνται τα κανονικά μαργαριτάρια, οι πέρλες, αλλά αν υπήρχε τρόπος να μετρηθούν τα μεταφορικά μαργαριτάρια, τα γλωσσικά, μεταφραστικά και άλλα λάθη δηλαδή, το σημερινό θα διεκδικούσε ασφαλώς κάποια διάκριση -κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον. «Αυτό δεν είναι μαργαριτάρι, είναι ο αδάμας Κοχινώρ», που είχε πει κάποιος παλιότερα.

Αλλά να μην σας κρατάω σε αγωνία, στην περίπτωση που δεν το ξέρετε. Ας παρουσιάσω το σπάνιο δείγμα.

Στον ιστότοπο του Πρόταγκον, κι έχει σημασία αυτο διότι έχουμε έναν επαγγελματικό ιστότοπο, όχι το ιστολόγιο κάποιου ερασιτέχνη, δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα ένα άρθρο για μια ταινία του 2011, την Contagion, για την οποία κάποιοι είπαν ότι «πρόβλεψε την επιδημία του κορονοϊού».

Και γράφει το Πρόταγκον: Και ο Ράϊαν Γκίλμπι κριτικός κινηματογράφου του Guardian δεν διστάζει να παραδεχτεί δημοσίως ότι έχασε την ταινία όταν προβλήθηκε για πρώτη φορά, αλλά την κατέβασε την περασμένη εβδομάδα, και (το χειρότερο) με το που την είδε, έντρομος από φόβο μήπως πεθάνει από την πνευμονία που προκαλεί ο ιός, σκότωσε αμέσως τα δύο κατοικίδια πουλιά του…

Να τρομάξει ο δημοσιογράφος από την ταινία, πάει κι έρχεται. Αλλά τα καημένα τα πουλιά, τι του φταίξανε και τα σκότωσε; Μήπως νόμισε ότι ξαναεμφανίστηκε η «γρίπη των πτηνών»;

Σπεύδω να καθησυχάσω τους φιλόζωους (και φιλόπτηνους) αναγνώστες: ο κριτικός της Γκάρντιαν δεν σκότωσε κανένα πουλί. Ο μόνος που σκότωσε κάτι ήταν ο συντάκτης του Πρόταγκον -σκότωσε τη μετάφραση της είδησης.

Βλέπετε, το πρωτότυπο έλεγε:

Twitter users have been posting variations on the theme of: “Is it just me or did Contagion predict the coronavirus?” I missed Soderbergh’s film when it was released, and I happen also to be frightened of dying from viral pneumonia, so I killed two birds with one download and watched the movie this week.

Δηλαδή, ο Άγγλος κριτικός κάνει ένα λογοπαίγνιο πάνω στην πασίγνωστη έκφραση to kill two birds with one stone, κατά λέξη «σκοτώνω δυο πουλιά με μια πέτρα», αντίστοιχη της δικής μας «μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια» που την ξέρει και η γάτα μου. Λέει δηλαδή «δεν είχα δει την ταινία όταν βγήκε, κι επειδή φοβόμουν μην πεθάνω από ιογενή πνευμονία, μ’ένα σμπάρο δυο τρυγόνια: κατέβασα την ταινία και την είδα».

Η γάτα μου την ξέρει την έκφραση to kill two birds with one stone, αλλά ο συντάκτης του Πρόταγκον δεν την ήξερε κι έτσι φιλοτέχνησε αυτό το ασύλληπτο μαργαριτάρι. Και για να κάνει πιο «λογικό» τον σκοτωμό των πουλιών, τα έκανε και κατοικίδια -δεν βγήκε ο Άγγλος με την καραμπίνα στους βάλτους να σκοτώνει πάπιες, δικά του πουλιά σκότωσε.

Τα πρώτα μεζεδάκια της δεύτερης δεκαετίας

Aυτή τη φορα δεν είχα δισταγμό για τον τίτλο που θα έβαζα στο καθιερωμένο σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό άρθρο μας για τα περίεργα και τα στραβά που ψάρεψε η απόχη μας μέσα στη βδομάδα που πέρασε. Σαββατιάτικο είπα; Από τη συνήθεια. Βλέπετε, ακριβώς εξαιτίας της περίστασης, το άρθρο που ήταν να δημοσιευτεί χτες μετατέθηκε για σήμερα κι έγινε κυριακάτικο. Ποια περίσταση; Ότι χτες το ιστολόγιο γιόρτασε τα δέκατα γενέθλιά του κι έτσι από σήμερα μπαίνουμε στη δεύτερη δεκαετία της ύπαρξής του.

Θα μπορούσα να βάλω και τίτλο «Δεκάχρονα μεζεδάκια» ή «Δέκα χρόνια μεζεδάκια» αλλά θα ήταν λιγότερο ακριβές, αφού, όπως θυμούνται οι πολύ παλιοί, τον πρώτο καιρό δεν δημοσιεύαμε τέτοιο πολυσυλλεκτικό άρθρο, ενώ πολύ συχνά αφιερώναμε ολόκληρο (μικρό βεβαίως) άρθρο σε ένα και μόνο μαργαριτάρι, είτε σε εφημερίδα, είτε σε δήλωση πολιτικού. Πέρασαν τρεις μήνες για να βάλω το πρώτο πολυσυλλεκτικό άρθρο με χρήση της λέξης «μεζεδάκια» στον τίτλο του. Εκεί έγραφα: Πολλές φορές βλέπω κάτι που αξίζει σχολιασμό αλλά όχι και ολόκληρο δημοσίευμα –και βρίσκομαι στο δίλημμα: να το σχολιάσω εδώ και τώρα ή να το κρατήσω στο συρτάρι μέχρι να βρεθούν και άλλα ομοειδή, με κίνδυνο να μπαγιατέψει ανεπανόρθωτα; Μια λύση που βρήκα είναι να τα σερβίρω όσο ακόμα είναι ζεστά, πολλά μαζί, σαν τις ποικιλίες στα μεζεδοπωλεία. Λοιπόν, παρουσιάζω εδώ την πρώτη πιατέλα από εφήμερα μεζεδάκια, κι αν αποδειχτούν νόστιμα μπορεί να το καθιερώσω το σύστημα αυτό.

Το σύστημα καθιερώθηκε, αλλά όχι σε εβδομαδιαία βάση. Τα πρώτα χρόνια του ιστολογίου τα μεζεδάκια δημοσιεύονταν σε άτακτα διαστήματα -καμιά φορά περνούσε πάνω από μήνας από το ένα μεζεδοάρθρο ως το άλλο. Κοιτάω τώρα τα αρχεία του ιστολογίου και βλέπω ότι η περίπου εβδομαδιαία συχνότητα καθιερώθηκε στις αρχές του 2012 και στις 21-1-2012 ήταν το πρώτο άρθρο που πήρε την ονομασία «meze» (στο URL). Το σημερινό είναι το υπ’ αριθ. 362 άρθρο με αυτή την ονομασία. Λίγο αργότερα καθιερώθηκε και η σταθερή σαββατιάτικη δημοσίευση -εκτός εξαιρέσεων, όπως σήμερα.

* Και μετά αυτά τα εισαγωγικά, ξεκινάμε τα καθαυτό μεζεδάκια.

Σε άρθρο για τις ασχήμιες δυο φιλάθλων της Σαουθάμπτον που ειρωνεύτηκαν τον θάνατο του Εμιλιάνο Σάλα με το ιδιωτικό αεροπλάνο, γράφτηκε:

Στις 19 Ιανουαρίου η Κάρντιφ ολοκλήρωσε την πιο δαπανηρή μεταγραφή της ιστορίας της, δίνοντας 17 εκατ. ευρώ στη Ναντ για χάρη του Αργεντινού φορ, Εμιλιάνο Σάλα. Δύο μέρες μετά, το αεροσκάφος στο οποίο είχε επιβιβαστεί ο 28χρονος, «πετώντας» για την πρωτεύουσα της Ιουλίας, εξασφανίστηκε από τα ραντάρ.

Ότι δεν ξανακοιτάνε αυτό που γράφουν είναι φανερό -αλλά παρακαλείται ο γεωγράφος της Απωνίας να συμπεριλάβει την Ιουλία στον Άτλαντα των αγνώριστων χωρών!

* Η φωτογραφία από παιχνιδομάγαζο, μάλλον από το εθνικό μας παιχνιδομάγαζο, διαφημίζει
«Σπαθί γίγας ιπποτικό αληθοφανή»

Το επίθετο «αληθοφανές» για κάποιο λόγο είναι αγαπημένο των παιχνιδάδων και στη Τζάμπα γραμματική είναι άκλιτο, «το αληθοφανή».

Ωστόσο, φταίω κι εγώ λιγάκι. Πριν από 2-3 χρόνια, φίλος είχε στείλει φωτογραφίες του Τζάμπο με «αληθοφανές πλαστικά», «αληθοφανές αλυσίδα» και «αληθοφανές δράκος. Είχαμε γράψει τότε στα μεζεδάκια και τους είχαμε ειρωνευτεί, οπότε οι άνθρωποι φαίνεται πως μας διάβασαν και διόρθωσαν το «αληθοφανές» σε «αληθοφανή».

(Οπότε τώρα θα λένε: «Βάζω αληθοφανές πλαστικά και μου λέτε να το διορθώσω σε αληθοφανή, βάζω αληθοφανή σπαθί και θέλετε να το διορθώσω σε αληθοφανές; Θα με τρελάνετε;»)

* Φίλος διάβαζε κάποιο άρθρο που είχε τη λέξη «εξίτηλα» («τα σημάδια θα ήταν εξίτηλα» σε άρθρο του Στέφ. Μάνου. Είτε επειδή δεν ήταν σίγουρος για τη σημασία της είτε για άλλο λόγο, κλικάρισε να δει τη μετάφρασή της στα αγγλικά.

Όπου το google translate παθαίνει κάποιο περίεργο κοκομπλόκο και αποδίδει το εξίτηλα…. Μαντέψτε πώς το αποδίδει.

Αυτό που δεν είπε ο Βολταίρος

Η γνωστότερη ρήση του Βολταίρου, και ένα από τα γνωστότερα αποφθέγματα όλων των εποχών είναι η «Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες» (Je ne suis pas d’accord avec ce que vous dites, mais je me battrai jusqu’au bout pour que vous puissiez le dire στο πρωτότυπο).

Η εμβληματική αυτή ρήση υπέρ της ελευθερίας του λόγου έχει παρατεθεί αμέτρητες φορές, είναι μάλιστα τόσο γνωστή ώστε να μη χρειάζεται να παρατίθεται ολόκληρη, αλλά να αρκείται κάποιος στο «Και όπως θα έλεγε ο Βολταίρος…» ενώ επίσης έχει παρωδηθεί πολλές φορές, συνήθως για να στιγματίσει την υποκρισία κάποιου που ενώ στα λόγια υπερασπίζεται την ελευθερία του λόγου στην πράξη φιμώνει τις ενοχλητικές φωνές.

Μόνο που αυτό ΔΕΝ το είπε ο Βολταίρος. Η φράση που γενικά αποδίδεται (ή αποδιδόταν) στον Γάλλο φιλόσοφο οφείλεται στην πραγματικότητα στην Αγγλίδα βιογράφο του Evelyn Beatrice Hall, η οποία το 1906, σε μια βιογραφία του με τίτλο «Οι φίλοι του Βολταίρου», συνοψίζει με αυτή τη φράση τη στάση του Βολταίρου απέναντι στην ελευθερία του λόγου, ειδικά σε σχέση με τη δίωξη του Ελβέτιου.

Σήμερα είναι πια αρκετά γνωστό ότι ο Βολταίρος δεν είπε αυτή τη φράση, ωστόσο θα τη δείτε να χρησιμοποιείται ακόμα ευρύτατα. Κάποιοι που τη χρησιμοποιούν, γνωρίζοντας την αμφισβήτηση, εκφράζουν μιαν αμφιβολία γράφοντας: η φράση που αποδίδεται στον Βολταίρο (παράδειγμα τυχαίο), που είναι ασφαλώς ακριβές. Δεν θέλουν να αποποιηθούν τη χρήση μιας γνωστής φράσης που κάνει πάντα αίσθηση και θα ήταν σχοινοτενές να έλεγαν «όπως είπε η Έβελιν Χολ, πιστεύοντας ότι εκφράζει το πνεύμα του Βολταίρου».

Θυμάμαι πως όταν είχα διαβάσει πρώτη φορά πως η φράση δεν είναι του Βολταίρου, είχα εντυπωσιαστεί. Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του 1990, τότε που έκανα τα πρώτα μου βήματα στο Διαδίκτυο, που τότε είχε μπόλικο κείμενο και λιγοστές εικόνες, καθόλου βίντεο και ελάχιστους ήχους. Τότε, ξέμαθα πολλά πράγματα, ένα από τα οποία ήταν και η πατρότητα της ρήσης αυτής. Είδα ότι πηγή για την ανασκευή ήταν ένα βιβλίο που ασχολιόταν γενικά με ρήσεις που έχουν αποδοθεί σε λάθος ανθρώπους, με τίτλο They never said it. Το βρήκα με κάποιο τρόπο (όχι πάντως από την Άμαζον, που δεν νομίζω να υπήρχε) και το χάρισα στον πατέρα μου. Περιείχε και άλλα τέτοια πασίγνωστα ρητά που ποτέ δεν ειπώθηκαν από αυτούς στους οποίους αποδίδονται, όπως το «Δεν μπορείς να κοροϊδέψεις τους πάντες για πάντα», που δεν το είπε ο Αβραάμ Λίνκολν. Βέβαια, το βιβλίο είχε σαφή αμερικανοκεντρισμό και αρκετά από τα ρητά του ήταν άγνωστα σε μένα -και όχι μόνο σε μένα, υποθέτω.

Τώρα που το Διαδίκτυο έχει κυριαρχήσει στη ζωή μας και τα κοινωνικά μέσα έχουν αποκτήσει παρουσία που αντεπιδρά στην ‘πραγματική ζωή’, μάς έχουν κατακλύσει τα ψεύτικα αποφθέγματα, ή ίσως τώρα συνειδητοποιούμε την έκτασή τους.

Θα το έχω ξαναπεί, ο καταλύτης που με έσπρωξε να ανοίξω ιστολόγιο το 2009 (ενώ είχα προσωπικό ιστότοπο από το 1997) ήταν, ακριβώς, ένα τέτοιο ανύπαρκτο απόφθεγμα -τις ταραγμένες μέρες του Δεκεμβρίου του 2008 ο Ελεύθερος Τυπος κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδο ένα ρητό «Η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται επειδή …. » που το απέδιδε στον Ισοκράτη. Το ρητό ήταν κατασκευασμένο, δεν αντιστοιχούσε σε κανένα συγκεκριμένο χωρίο του Ισοκράτη, ενώ χρησιμοποιούσε διατυπώσεις όπως η εισαγωγική που ήταν ολοφάνερα σύγχρονες. Έγραψα τότε κάτι στον παλιό μου ιστότοπο (το αναδημοσιεύω και εδώ) που έγινε ιότροπο θα λεγαμε αν είχε βγει τότε η λέξη viral, και που με έπεισε για την αξία της αλληλεπίδρασης. Κι έτσι με διαβάζετε τώρα -ή μάλλον, κι έτσι συζητάμε τώρα, διότι και στον παλιό μου ιστότοπο έγραφα πράγματα που πιθανώς τα διάβαζαν κάποιοι αλλά η συζήτηση γινόταν σπάνια και μετ’ εμποδίων -με μέιλ μόνο.

Τα λαθραία αποφθέγματα του Γ. Σκαμπαρδώνη

Πριν από μερικές μέρες, ο καλός συγγραφέας Γ. Σκαμπαρδώνης δημοσίευσε στα Νέα μιαν επιφυλλίδα με τίτλο «Η ατάσθαλη γλώσσα», στην οποία επιχειρηματολογεί (αν και κάπως ασυνάρτητα) για το δικαίωμά του να χρησιμοποιεί τον όρο «λαθρομετανάστης», «ανάλογα με τη συγκυρία, το ύφος και το τι ακριβώς θέλω να πω», όπως λέει, διότι «Και αν αύριο βγει ένα άλλο κόμμα στην εξουσία και πάει να μου επιβάλει με το ζόρι τη λέξη «λαθρομετανάστης» ή κάποια ετέρα, το ίδιο ακριβώς θα απαντούσα και δεν μπορεί, κάθε κυβέρνηση, κάθε φορά, να μου φοράει με το ζόρι όποια λέξη είναι ασορτί με την προπαγάνδα της. Δεν θα ρωτάω τον Καρανίκα ή τον εκάστοτε Σπίρτζη για το πώς θα χειριστώ τη γλώσσα».

Εξεγείρεται ο κ. Σκαμπαρδώνης κατά της «λεξικρισίας», εισάγοντας αυτόν τον ατυχή κατά τη γνώμη μου νεολογισμό πάνω στο πατρόν της λ. «λογοκρισία» και δηλώνει:

Θέλουν ακόμα και να μιλάμε καθ» υπαγόρευση παρότι, όπως λέγανε και οι αρχαίοι, «η γλώσσα είναι ατάσθαλη». Υπάρχουν βέβαια και τα σχετικά πρότυπα της υπαγόρευσης· ο Στάλιν στο βιβλίο του «Μαρξισμός και γλωσσολογία» (ήθελε να παριστάνει και τον γλωσσολόγο, ο πατερούλης) γράφει το εξής ανατριχιαστικό: «Οταν θα επιβληθεί ο κομουνισμός, όλοι θα αναγκαστούν να μιλούνε μια ενιαία γλώσσα».

Σε όλα αυτά υπάρχει μια θεμελιώδης παρεξήγηση. Κανείς δεν επιχείρησε να απαγορέψει τη χρήση της συγκεκριμένης ή όποιας άλλης λέξης από τον συγγραφέα κ. Σκαμπαρδώνη και κανείς δεν μπορεί να απαγορέψει γενικά κι αόριστα τη χρήση της συγκεκριμένης λέξης (ή οποιασδήποτε λέξης, εδώ που τα λέμε).

Αυτό που έγινε είναι ότι υπήρξε μια σύσταση, πριν από 2-3 μήνες, της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου προς τις δικαστικές αρχές, με αφορμή τη χρήση του όρου «λαθρομετανάστης» σε εισαγγελικά έγγραφα. Το υπηρεσιακό αυτό έγγραφο συνιστούσε να αποφεύγεται ο όρος «λαθρομετανάστες» ως μη δόκιμος και μειωτικός για την αξιοπρέπεια του ατόμου και να χρησιμοποιούνται αντ’ αυτού οι εκάστοτε καταλληλότεροι όροι όπως «παράτυπα εισερχόμενα στη χώρα άτομα», «πρόσφυγες», «μετανάστες», «οικονομικοί μετανάστες», «αιτούντες άσυλο». Επίσης, η σύσταση καλούσε τις κατά τόπους εισαγγελίες να ευαισθητοποιήσουν γενικά την τοπική κοινωνία και ιδίως τους εκπαιδευτικούς, πράγμα που έγινε, τουλάχιστον σε αρκετές περιοχές της χώρας.

Σε αυτό το έγγραφο αντέδρασε η ανάξια ηγεσία των εκπαιδευτικών της Λέσβου που διεκδίκησε το δικαίωμα, κόντρα στους «θολοκουλτουριάρηδες», να χρησιμοποιεί τον φορτωμένο με μίσος όρο.

Στον όρο και στη χρήση του θα επανέλθω πιο κάτω. Αυτό που πρέπει τώρα να ξεκαθαρίσουμε είναι ότι η σύσταση απευθύνεται προς δικαστικούς και προς εκπαιδευτικούς και όχι προς το ευρύτερο κοινό ή προς τους λογοτέχνες ή προς τον κ. Σκαμπαρδώνη.

Είναι φανερό ότι άλλους περιορισμούς έχει ο δικαστικός στη χρήση του λόγου του, άλλους ο εκπαιδευτικός, άλλους ο κοινός πολίτης ή ο λογοτέχνης. Μια χυδαία έκφραση έχει τη θέση της σε ένα μυθιστόρημα, είναι ανεκτή όταν χρησιμοποιείται στην συζήτηση από έναν κοινο πολίτη (το πολύ να τον πούμε αθυρόστομο) αλλά αν την ξεστομίσει κάποιος από δικαστική ή καθηγητική έδρα θα γίνει σάλος. Αν ο ταξιτζής, εκνευρισμένος από τη διαδήλωση που κλείνει την κυκλοφορία πει «ένας Παπαδόπουλος χρειάζεται για να ξεβρωμίσει η χώρα», θα το προσπεράσουμε -το πολύ να κατεβούμε από το ταξί του. Αν την ίδια φράση την πει ένας δικαστικός (ή ένας στρατιωτικός!) θα ανησυχήσουμε -και θα πρέπει να υπάρξουν κυρώσεις.

Επομένως, κανείς δεν διανοήθηκε να απαγορέψει στον κ. Σκαμπαρδώνη, ή σε όποιον άλλο διανοούμενο που δημοσιολογεί, να χρησιμοποιεί, αν το θέλει, τον όρο «λαθρομετανάστης» -και βέβαια να χαρακτηρίζεται από αυτή του την επιλογή.

Χακεμένος Μπρεχτ, Ρεμπώ με το ζόρι

Καθώς το Διαδίκτυο, και γενικότερα το ψηφιακό σύμπαν, καταλαμβάνει ολοένα και περισσότερο χώρο στον κόσμο μας, ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι με νέα φαινόμενα, πρωτόγνωρα, από τα πιο σοβαρά ως τα ασήμαντα. Με ένα όχι πολύ σημαντικό θα ασχοληθώ σήμερα -ή μάλλον και σήμερα, αφού είναι από τα αγαπημένα θέματα του ιστολογίου. Εννοώ την κατασκευή ψευδών αποφθεγμάτων, την εσφαλμένη απόδοση φράσεων ή και ολόκληρων κειμένων σε γνωστούς συγγραφείς, ενώ δεν τα έγραψαν εκείνοι.

Όταν πρόκειται για ψευδή αποφθέγματα, χρησιμοποιώ τον όρο αποφεύγματα (η πατρότητα ανήκει στον Νίκο Λίγγρη). Το κλασικό παράδειγμα αποφεύγματος, που έπαιξε και καταλυτικό ρόλο για να ανοίξω το ιστολόγιο, ήταν η ψεύτικη ρήση του Ισοκράτη τον Δεκέμβριο του 2008 που φιγουράρισε στο εξώφυλλο του Ελεύθερου Τύπου.

Σήμερα όμως θα ασχοληθούμε όχι με πλαστά αποφθέγματα, αλλά με ψευδεπίγραφα κείμενα, που και αυτά αφθονούν στο Διαδίκτυο -τόσο στο διεθνές (θα θυμάστε τη συγκινητική αποχαιρετιστήρια επιστολή του Γκαρσία Μαρκές) όσο και το ελληνικό (με τρανό παράδειγμα το δήθεν ποίημα του Σουρή περί λιγοστού κράτους, που μελοποιήθηκε από τον Ζουγανέλη και σε λίγο θα μπει και στα σχολικά βιβλία).

Αλλά να μου επιτρέψετε να μην ασχοληθώ σήμερα με το παραποίημα του Σουρή και να σας παρακαλέσω κι εσείς να το αγνοήσετε στα σχόλιά σας, για τον απλούστατο λόγο ότι μέσα σε 10-15 μέρες θα αφιερώσω ειδικό άρθρο στο θέμα με νέα στοιχεία που έχω συγκεντρώσει.

Στο σημερινό άρθρο θα δούμε άλλες δύο περιπτώσεις ψευδεπίγραφων λογοτεχνικών κειμένων. Στη μία από αυτές μάλιστα εμπλέκεται και γνωστός μας, ο φίλος μας ο Νοσφεράτος, κατά κόσμον Πέτρος Θεοδωρίδης, που σχολιάζει αριά και πού και στο ιστολόγιο αλλά έχει και το δικό του, τη Σπηλιά του Μοντεχρήστου.

Το 2008 λοιπόν ο Νοσφεράτος, συζητώντας σε ένα άλλο ιστολόγιο (το Πόντιοι και Αριστερά) δημοσίευσε μια σειρά από σχόλια περί βλακείας και κακίας, μιμούμενος το ύφος του Μπρεχτ στις πασίγνωστες ιστορίες του κ. Κόινερ. Στη συνέχεια, ενοποίησε τα σχόλια αυτά σε μια ανάρτηση στο δικό του μπλογκ. Η αρχική ανάρτηση τροποποιήθηκε στη συνέχεια, και η τελευταία μορφή της είναι εδώ.

Δείγμα γραφής:

το μυστικό όπλο του βλάκα
ποιο είναι το μεγάλο μυστικό του βλάκα -ρώτησαν κάποτε τον κ Κοινερ – αυτό που τον κάνει ακατανίκητο , ανυπέρβλητα Κακό και ΠΑΝΤΑ νικητή;

– Το μεγάλο μυστικό του Βλάκα- χμμ- για να σκεφτώ λίγο …- Ε ..μάλλον ότι ΔΕΝ του περνά καν από το μυαλό , δεν διανοείται ότι μπορεί έστω για μια στιγμή ναχει Άδικο..Κι αν του περάσει μια στάλα υποψίας από το Μυαλό Γρήγορα τη διώχνει ;Αυτός Βλάξ; Ποτες των Ποτών . Οι άλλοι Είναι ΠΑΝΤΑ…-Έτσι γίνεται Αδίσταχτα Θρασύς , Υπέροχα επικίνδυνος , ανυπέρβλητα Αλαζονικός . Και πείθει ..Γιατί πάντα υπάρχουν αρκετοί Βλάκες για να σχηματίσουν μια πλειοψηφικά ..Αυτό είναι το μυστικό όπλο του ΒΛΑΚΑ.

 

Κωνσταντινελενικά μεζεδάκια

Αύριο γιορτάζει η μισή Ελλάδα, οπότε αποφάσισα να τιτλοφορήσω έτσι το βδομαδιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο. Το αντίστοιχο περυσινό, που είχε πέσει ανήμερα της γιορτής, το είχα πει «Ελενοκωνσταντινικά», οπότε με το σημερινό αποκαθιστώ την ισορροπία.

Να προσφέρω σε όσες και σε όσους γιορτάζουν αύριο τα εορταστικά άρθρα του ιστολογίου, για την Ελένη και για τον Κώστα (δεν έχω κανέναν φίλο που να τον λένε Κωνσταντίνο -ξέρω Κώστα, Κωστή, Ντίνο, αλλά με γαλαζοαίματους δεν έχω πολλά παρεδώσε).

Θα μπορούσα βέβαια το σημερινό άρθρο να το αποκαλέσω και «Τεταρτομνημονιακά μεζεδάκια» αφού τη βδομάδα που μας πέρασε συζητήθηκε στη Βουλή το πολυνομοσχέδιο που πήρε, καλώς ή κακώς, την τρέχουσα ονομασία «τέταρτο μνημόνιο» (ο κανονικός του τίτλος είναι ένα ασυμπάθιστο μακρινάρι).

Οι σχετικές συζητήσεις στη Βουλή δίνουν κατά καιρούς και κάμποσο υλικό για γλωσσικό σχολιασμό, αλλά τούτη εδώ αποτέλεσε την εξαίρεση, μια και η συγκομιδή μας ήταν φτωχή. Πάντως, αξιοπρόσεκτο γεγονός ήταν η αποβολή της κοινοβουλευτικής ομάδας της Χρυσής Αυγής ύστερα από τη χειροδικία του Κασιδιάρη και τη δικαιολόγησή της από τον κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο. Σε σχέση με αυτό το επεισόδιο, έγινε και το ευτράπελο σχόλιο ότι «βρήκε ευκαιρία ο Κασιδιάρης, τώρα που ο Παυλόπουλος δεν είναι πια στη Βουλή».

Πάμε όμως στα καθαυτό μεζεδάκια.

* Στην προσπάθεια να φτάσει η ελληνική γλώσσα τα πέντε εκατομμύρια λέξεις και να μας σβήσουν το χρέος οι πιστωτές, νέα λέξη γεννήθηκε σε άρθρο για τη δίκη της συζύγου του τραγουδιστή Πασχάλη Αρβανιτίδη (με το στιγμιαίο), το «προλούδιο», εφόσον: «Ο μάρτυρας ανέλυσε το «προλούδιο της ιστορίας που δικάζουμε σήμερα», όπως χαρακτήρισε τα όσα έχουν προηγηθεί και επιτέθηκε στην κατηγορούμενη»

Ο ασφαλέστερος εχθρός, η αχαριστία και ο Ελ. Βενιζέλος

Τα σχόλια που κάνετε στο ιστολόγιο είναι πάντοτε πολύτιμα και πολλαπλασιάζουν την αξία του αρχικού άρθρου, μερικές όμως φορές τυχαίνει κάποιο σχόλιο να δίνει απάντηση σε ένα ερώτημα που έμενε αναπάντητο στο κυρίως άρθρο -στις περιπτώσεις αυτές, το άρθρο πρέπει κανονικά να ξαναγραφτεί, διότι, κακά τα ψέματα, οι περισσότεροι μελλοντικοί αναγνώστες θα διαβάσουν μονάχα το αρχικό άρθρο, λίγοι θα ρίξουν μια ματιά στα σχόλια, κι ακόμα λιγότεροι θα έχουν την υπομονή να φτάσουν ίσαμε το σχόλιο αριθ. 268 (λέμε τώρα) που δίνει την απάντηση που λέγαμε.

Ο φίλος μας ο Δύτης μού θύμισε τις προάλλες μια τέτοια περίπτωση, οπότε σήμερα σπεύδω να αναδημοσιεύσω το παλιό μας άρθρο, που είχε αρχικά δημοσιευτεί πριν από σχεδόν τριάμισι χρόνια, τον Οκτώβρη του 2013, ξανακοιταγμένο και κυρίως συμπληρωμένο με την απάντηση στο ερώτημα: Ποιος αρχαίος είπε το ρητό «Ουδείς ασφαλέστερος εχθρός του ευεργετηθέντος αχαρίστου»;

Βλέπετε, το Διαδίκτυο είναι γεμάτο ρητά, αποφθέγματα και φράσεις μεγάλων ανδρών, όμως πολλά από αυτά δεν έχουν στην πραγματικότητα ποτέ ειπωθεί ή γραφτεί από τον άνθρωπο στον οποίο αποδίδονται. Κάποιες απ’ αυτές τις εσφαλμένες αποδόσεις μάλιστα είναι απόλυτα εδραιωμένες: αμέτρητες φορές έχουμε ακούσει για «τη φράση του Βολταίρου Διαφωνώ με όσα λες αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες, αλλά όπως φαίνεται ο Βολταίρος ποτέ δεν είπε ή δεν έγραψε κάτι τέτοιο (το θέμα αξίζει ειδικό άρθρο, ίσως, οπότε δεν προχωρώ σε λεπτομέρειες).

Μια ιδιαίτερη περίπτωση ρητών αμφίβολης πατρότητας είναι τα αρχαία ελληνικά ρητά που συναντάει κανείς σε ξένα βιβλία και που αποτελούν μεγάλο βραχνά, έναν από τους μεγαλύτερους, για τον ευσυνείδητο μεταφραστή του βιβλίου στα ελληνικά, και αυτό διότι ο ευσυνείδητος μεταφραστής θέλει βέβαια να βρει το πρωτότυπο ρητό στα αρχαία ελληνικά και όχι να το μεταφράσει από τα αγγλικά, όμως πολύ συχνά, ιδίως στα δευτερότερα βιβλία (μανατζέρικα, αυτοβοήθειας και άλλα τέτοια αεριτζήδικα) το ρητό ή έχει περάσει από σαράντα κύματα κι έχει γίνει αγνώριστο ή είναι και εντελώς κατασκευασμένο -και άντε να ψάχνεις όλον τον Πλάτωνα, διότι βέβαια δεν δίνουν παραπομπή οι αεριτζήδες συγγραφείς, για να βρεις, ας πούμε, σε ποιο έργο του έγραψε ο Πλάτωνας A house that has a library in it has a soul, και πώς είναι στα αρχαία ελληνικά (μην ψάχνετε, δεν το έγραψε). Κάθε παλιός μεταφραστής έχει να διηγηθεί πεντέξι σχετικές ιστορίες φρίκης, αλλά δεν θα σταθούμε εδώ (στα σχόλια, μπορείτε να προσθέσετε τη δική σας, πάντως).

Στο ιστολόγιο έχουμε επανειλημμένα ασχοληθεί με τέτοια αποφεύγματα (ο όρος είναι επινόηση του Νίκου Λίγγρη για το αγγλικό misattribution), μερικά από τα οποία είναι πολύ διάσημα (όπως η δήθεν δήλωση Κίσινγκερ για τους δυσκολοκυβέρνητους Έλληνες ή το δήθεν ρητό του Ισοκράτη για τη δημοκρατία μας που αυτοκαταστρέφεται). Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποφεύγματος είναι η δήθεν ρήση του Πολύβιου «Εν καιροίς χαλεποίς μέμνησο της γλώσσης» που, παρά τα όσα ισχυρίζεται ο κ. Μπελλές που αρέσκεται να την προσθέτει μαϊντανηδόν στα άρθρα που γράφει, δεν γράφτηκε ποτέ ούτε απο τον Πολύβιο ούτε από κανέναν άλλον. Το καλό είναι πως όταν έχεις αρχαίο ρητό στο πρωτότυπο, είναι πολύ εύκολο να επαληθεύσεις αν όντως εμφανίζεται στην αρχαία ελληνική γραμματεία, χάρη σε μια αναζήτηση στο γνωστό TLG.

Ένα άλλο αρχαίο απόφευγμα θα δούμε σήμερα -και μάλιστα με παραλλαγές.

Αρχηγοσυμβουλιακά μεζεδάκια

Το άρθρο γράφεται την ώρα που διεξάγεται το Συμβούλιο των Πολιτικών Αρχηγών στην Προεδρία της Δημοκρατίας, οπότε σκέφτηκα να το ονομάσω έτσι, πετυχαίνοντας μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια: αφενός βρίσκω τίτλο για το σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο και αφετέρου φτιάχνεται μια καινούργια λέξη, αφού μέχρι στιγμής το μακρινάρι του τίτλου δεν γκουγκλίζεται.

Τα μεζεδάκια μας βεβαίως δεν είναι αντλημένα από τη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών, που άλλωστε τα πρακτικά της δεν δημοσιοποιούνται.

* Και ξεκινάμε με μια ακλισιά που έμμεσα έχει σχέση με την προσφυγική κρίση, εφόσον, μόλις άρχισαν να γίνονται εργασίες στο Πάρκο Τρίτση είχαμε και δηλώσεις του δημάρχου της περιοχής, «του δημάρχου του Ίλιον» όπως έγραψε το Πρώτο Θέμα (δεν είναι ανάγκη να βάλω λινκ στη θεμοφυλλάδα».

– Δεν μας άρεζαν τα Λιόσια (που κλίνονταν κανονικά, «Ολυμπιακός Λιοσίων») τα κάναμε αρχαιοπρεπές Ίλιον, αλλά να το κλίνουμε κιόλας, ε; μου είπε ένας φίλος.

Θαρρώ πως αυτό το περιττό Ν («το Ν του μεζεδοπώλη») κάνει τη ζημιά. Κάνει αμέσως ασυνήθιστη τη λέξη και ασυνήθιστο σημαίνει άκλιτο. Θυμάστε και το Άκρον Ίλιον Κρυστάλ.

* Πολύ συζητήθηκε μια αποστροφή της συνέντευξης του, ας πούμε, φιλόσοφου Στ. Ράμφου στην Καθημερινή, όπου συνδέει το να μη φοράς γραβάτα με τον ελλειμματικό ανδρισμό. Το συζητήσαμε κι εδώ, οπότε δεν θα σχολιάσω περισσότερο.

Πρόσεξα όμως ότι η δημοσιογράφος που πήρε τη συνέντευξη χρησιμοποίησε το επίθετο «φροϊντιανός». Είναι πραγματικά ευτύχημα που σε μια τόσο καθυστερημένη χώρα όπως η Ελλάδα, όπου όλοι οι άλλοι λένε και γράφουν «φροϊδικός» (ή έστω «φροϋδικός») βρέθηκε και ένας άνθρωπος που έχει μάθει αγγλικά κι έχει περάσει διαφωτισμό!

* Η προσφυγοφοβία τέτοιες μέρες πουλάει και ο κ. Τάκης Θεοδωρόπουλος το έχει καταλάβει και γράφει το ένα απαράδεκτο άρθρο μετά το άλλο. Σε ένα από τα πιο εξοργιστικά, φαντάζεται και συγκρούσεις σουνιτών-σιιτών σε ελληνικό έδαφος.

Εισόδια μεζεδάκια

Σήμερα είναι εκείνη η γιορτή της Παναγίας που ένας παλιός μου συμμαθητής την έλεγε «Τα ισόβια της Θεοτόκου», μέρα που γιορτάζουν πολλές Μαρίες, ή οι ανύπαντρες ή παντρεμένες (οι άλλες τον Δεκαπενταύγουστο), εκτός από την Κρήτη όπου σήμερα γιορτάζουν εκείνες που δεν γιορτάζουν στην άλλη Ελλάδα, εκτός αν η οικογενειακή παράδοση επιτάσσει το αντίθετο.

Οπότε, καλού-κακού ευχηθείτε χρόνια πολλά στις γνωστές σας Μαρίες -το ιστολόγιο για δωράκι προσφέρει ένα περσινό άρθρο, και ονομάζει «εισόδια» τα σημερινά μεζεδάκια, που δεν είναι και πολύ ψωμωμένα αφού είχαμε μεζεδοάρθρο και την Τρίτη που μας πέρασε και φοβάμαι μη βαρυστομαχιάσετε.

* Θα μπορούσα πάντως τα μεζεδάκια να τα πω και «νεοδημοκρατικά», αφού αύριο γίνονται οι εκλογές για την ανάδειξη του νέου Προέδρου της Νέας Δημοκρατίας. Στο Φέισμπουκ τις προάλλες έγραψα: «Υποψήφιοι είναι, κατά την ορολογία του αείμνηστου Γιώργου Ανανδρανιστάκη, ο Βαγγέλας, ο Τζίτζης, ο Κούλης και ο Σπυράδωνης.

Αν ΔΕΝ είστε οπαδός της ΝΔ και μάλιστα αν επιθυμείτε το συγκεκριμένο κόμμα να μη δει χαΐρι και προκοπή, ποιον θα ψηφίζατε -και γιατί;»

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι και οι τέσσερις βλάπτουν το ίδιο, αλλά η μεγάλη πλειοψηφία όσων τοποθετήθηκαν στο Φέισμπουκ τάχθηκε υπέρ του Άδωνη. Εσείς;

* Οι δημοσκοπήσεις πάντως φέρνουν τον Άδωνη στην τελευταία θέση -αλλά ας δούμε ένα στιγμιότυπο που έχει και γλωσσικό ενδιαφέρον, μήπως και του προσθέσει ψήφους.

Θυμίζει το ανέκδοτο με τη σχολική έκθεση και τον Λεωνίδα στις Θερμοπύλες, που είπε το Μολών λαβέ «σε σπασμένα περσικά» -βέβαια, στα τουριστικά μέρη οι περιπτεράδες ξέρουν αγγλικά.

* Τα τραγικά γεγονότα στο Παρίσι είχαν τη γελοία αντανάκλασή τους στο εσωτερικό μιντιακό τοπίο, με μια μνημειώδη γκάφα έγκριτων (οΘντκ) μέσων.

Όπως εξηγεί αναλυτικά το άρθρο του PressProject,  ένας χρήστης είχε την έμπνευση να βάψει με το Φώτοσοπ την Ακρόπολη και να ανεβάσει τη φωτοσοπημένη φωτογραφία στο Τουήτερ.

Αμέσως, μεγάλα μέσα όπως η Καθημερινή, ο Σκάει και η Άθενς Βόις, αντί να διασταυρώσουν την είδηση (πώς; βγαίνοντας στο παράθυρο) έσπευσαν να την αναμεταδώσουν, βάζοντας ένα ακόμα καρφί στο φέρετρο της αξιοπιστίας τους.

Εξεταστικά μεζεδάκια

Εξεταστικά είπα να τιτλοφορήσω τα σημερινά μεζεδάκια μας, επειδή τούτη τη βδομάδα ξεκίνησαν (και συνεχίζονται βεβαίως την επόμενη) οι πανελλήνιες εξετάσεις για την εισαγωγή στις ανώτατες σχολές. Μάλιστα, κάποια από τα πιάτα του μπουφέ μας θα έχουν και άμεση σχέση με τις εξετάσεις -και με αυτά θα ξεκινήσουμε.

Έτσι, σε έναν ιστότοπο που μοιάζει εκπαιδευτικός, υπάρχουν «Οδηγίες και μυστικά» για να γράψει κανείς καλύτερα στις πανελλήνιες εξετάσεις. Στην πρώτη κιόλας «οδηγία», διαβάζω:
Αρκετοί μαθητές μόλις παίρνουν τα θέματα, κοιτάζουν κατευθείαν το τελευταίο θέμα για να διαπιστώσουν πόσο δύσκολο είναι. Αν όντως είναι δύσκολο, τότε απογοητεύονται, και προσπαθούν να γράψουν με άγχος και κατεστραμένη ψυχολογία, καθώς συνειδητοποιούν ότι δεν πρόκειται να γράψουν τόσο καλά όσο πίστευαν. Παράλληλα χάνουν την αυτοσυγκέντρωσή τους, κάτι που οδηγεί στο να κάνουν επιπλεόντα λάθη ακόμη και ζητήματα που γνωρίζουν.

Δεν είμαι καν σίγουρος αν είναι σωστή η οδηγία και επί της ουσίας, αν δηλαδή είναι καλύτερο να αρχίσεις να γράφεις το πρώτο θέμα χωρίς να έχεις καν δει το τελευταίο -πώς θα κάνεις διαχείριση χρόνου; Αλλά κι αυτά τα «επιπλεόντα» λάθη, βγάζουν μάτι!

Το λογοπαίγνιο με το «επιπλέον» και τη μετοχή του «επιπλέω», θυμάμαι, είχε αξιοποιηθεί διαφημιστικά πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια, σε μιαν εκστρατεία των τσιγάρων Κάμελ, όπου υπήρχε το σύνθημα «Πάρε ένα Κάμελ επιπλέον» και η εικόνα έδειχνε, αν θυμάμαι καλά, τη γκαμήλα του Κάμελ πάνω σ’ ένα στρώμα θαλάσσης. Εδώ όμως δεν έχουμε λογοπαίγνιο, έχουμε απλή και άδολη τσαπατσουλιά και ασχετοσύνη -και μάλιστα σε… εκπαιδευτικόν ιστότοπο.

* Εξετάσεις έχουν και στην Κύπρο -και ξεκινούν κι εκεί με γλώσσα. Φέτος ακούστηκαν πολλές διαμαρτυρίες, επειδή ζητήθηκε από τους υποψήφιους να γράψουν έκθεση με βάση την εξής παράγραφο από κείμενο του Γ. Γραμματικάκη:

Μέσα σε αυτό το παγκόσμιο πλαίσιο που είναι κινούμενο και κλυδωνιζόμενο η πατρίδα μας παραμένει πάντα μια ιδιαιτερότητα. Έζησε πολλά αυτή την περίοδο, λίγα όμως φαίνεται να διδάχτηκε. Τα τελευταία χρόνια βιώνει, ωστόσο, μια ιστορική στιγμή της: Το τέλος των ψευδαισθήσεων.

Δεν με ενθουσιάζει η πρώτη πρόταση της παραγράφου, εσάς; Το αστείο είναι ότι σε πολλούς ιστότοπους δούλεψε κάποιο σπασμένο τηλέφωνο που μετέτρεψε το «παγκόσμιο πλαίσιο» σε «Παγκύπριο πλαίσιο» -αν και στους υποψηφίους δόθηκε η σωστή εκφώνηση. Έμαθα, με την ευκαιρία, ότι στην Κύπρο η υπηρεσία που βάζει τα θέματα λέγεται «Επιτροπή Θεματοθέτησης».

* Για το θέμα της έκθεσης στις πανελλήνιες εξετάσεις δεν άκουσα πολλές διαμαρτυρίες, αν και σημείωσα μιαν ένσταση της καθηγήτριας Βάσως Κιντή στον τοίχο της στο Φέισμπουκ:
Και η διευκρίνιση ότι η ‘όσμωση’ ή ‘ώσμωση’ σημαίνει αλληλεπίδραση ενώ σημαίνει αμοιβαία εισροή, διείσδυση! Πόσες αστοχίες σε τρεις σειρές!

Κι όμως, το γεγονός ότι η ώσμωση (ή όσμωση, ας αφήσουμε κατά μέρος τη διτυπία) μεταφορικά έχει τη σημασία της αλληλεπίδρασης είναι ορισμός παρμένος από λεξικό (του Μπαμπινιώτη). Αλλά στην κυριολεξία, το φαινόμενο της ώσμωσης δεν περιλαμβάνει αμοιβαία εισροή, διείσδυση, αλλά μονόδρομη, αφού άλλωστε γίνεται μέσω ημιπερατής μεμβράνης: γίνεται διείσδυση μορίων διαλύτη από το αραιότερο διάλυμα προς το πυκνότερο.

(Για τα λεξιλογικά της ώσμωσης, άλλη φορά).

Ποδαρικό στα μεζεδάκια

Τα πρώτα μεζεδάκια της χρονιάς δημοσιεύονται σήμερα, Κυριακή αντί για Σάββατο που είναι το συνηθισμένο, επειδή οι γιορτινές αναρτήσεις διατάραξαν τις συνήθειες του ιστολογίου. Διπλή διαταραχή, από μιαν άποψη, αφού, πριν ακόμα φύγουν οι καλικάντζαροι, πριν ακόμα τελειώσει το δωδεκάμερο των Χριστουγέννων, μπαίνουμε απότομα από την εορταστική ατμόσφαιρα στην προεκλογική περίοδο: όπως έγραψα και τις προάλλες, πρώτη φορά τα τελευταία 120 χρόνια γίνονται τόσο νωρίς εκλογές, 25 του Γενάρη. Στον 19ο αιώνα είχαν γίνει εκλογές και νωρίτερα, αλλά στον εικοστό αιώνα μόνο το 1936 είχαμε εκλογές μέσα στον Ιανουάριο -τότε είχαν γίνει στις 26 του μήνα και ακολούθησε βέβαια η δικτατορία του Μεταξά ενώ προηγήθηκαν απανωτοί θάνατοι πρωθυπουργών (κι έγραψε κι ο Μάρκος ένα τραγούδι που το έχουμε αναλύσει εδώ, αν και στα λεξιλογικά θέλει δουλειά γιατί έχει ένα λάθος).

Μια συνέπεια του ότι γίνονται τόσο νωρίς μέσα στον χρόνο οι εκλογές, είναι ότι δεν θα ψηφίσουν όσοι γεννήθηκαν το 1997 και επομένως φέτος γίνονται 18 χρονών. Ο λόγος που δεν θα ψηφίσουν δεν είναι ότι δεν έχουν κλείσει τα 18 τους χρόνια: από την 1η Ιανουαρίου του 2015, όλοι όσοι γεννήθηκαν το 1997 λογαριάζονται για 18 χρονών, είτε γεννήθηκαν στις 2 Ιανουαρίου είτε στις 31 Δεκεμβρίου 1997. Ούτε ισχύει αυτό που γράφτηκε ασαφώς ότι «θα έπρεπε να είχαν κάνει δήλωση έως τις 31 Οκτωβρίου 2014» -αυτή η προθεσμία ισχύει για τους ετεροδημότες που θέλουν να ψηφίζουν στον τόπο διαμονής τους (και όσοι είχαν κάνει παλιά τη δήλωση αυτή είναι εντάξει). Απλώς, οι εκλογικοί κατάλογοι ενημερώνονται από το υπουργείο Εσωτερικών κάθε χρόνο τον Φλεβάρη, οπότε δεν έχουν ακόμα επικαιροποιηθεί ώστε να συμπεριλάβουν τους 18ρηδες, και βέβαια η κυβέρνηση δεν έχει καμιά πρεμούρα να δώσει δυνατότητα ψήφου σε μια μερίδα πολιτών που κατά πλειοψηφία δεν την προτιμά.

Αλλά αυτά θα τα συζητήσουμε άλλη φορά, σήμερα έχουμε μεζεδάκια.

Βέβαια, το Σάββατο μάς επιφύλαξε δυο σημαντικά γεγονότα. Το ένα ήταν η προεκλογική σύλληψη του Χριστόδουλου Ξηρού, το άλλο η ίδρυση του ΚιΔηΣο, του κόμματος του Γιώργου Παπανδρέου, γεγονός που ήδη έδωσε αφορμή για λογοπαίγνια στη μπλογκόσφαιρα, όπως την ερώτηση «Μήπως είσαι ΚιΔηΣο και δεν το ξέρεις;», που παραπέμπει (τους παλιότερους) στο σλόγκαν που είχε λανσάρει το 1980 το Κόμμα Δημοκρατικού Σοσιαλισμού, το ΚοΔηΣο (το σλόγκαν ήταν σκέτο «Μήπως είσαι ΚΟΔΗΣΟ;» -το δεύτερο σκέλος ήταν ευφυολογικός πλατειασμός). Βέβαια, το νεοσύστατο κόμμα δεν ονομάζεται ακριβώς έτσι, αλλά Κίνημα Δημοκρατικών Σοσιαλιστών.

* Από το Μουσείο Μπενάκη, ο ΓΑΠαπανδρέου έκανε έκκληση «να γίνει πράξη η μετάβαση σε μια μεταπελατειακή Ελλάδα». Ο μεταπελάτης έχει πάντα δίκιο, θα έλεγα.