Μηνολόγιον Σεπτεμβρίου έτους 2020

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως, αλλά όχι πάντα, την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως είναι αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα (για παράδειγμα, η θανή του Φιλύρα ήταν στις 9.9.1942).

Κανονικά σήμερα ήταν να δημοσιευτεί η τελευταία συνέχεια από το διήγημα του πατέρα μου «Ο βενετσιάνικος καθρέφτης», αλλά λόγω πρωτομηνιάς θα μετατεθεί αύριο.

Τρ 1	Απελλού του ζωγράφου
Τε  2	†  Κωνσταντίνου  Κανάρη του πυρπολητού και γέννησις Ανδρέου Εμπειρίκου του υπερρεαλιστού. Και κοίμησις παπα-Στρατή, της Αγκαλιάς της Λέσβου.
Πε  3	Ιωάννου Μακρυγιάννη συγγραφέως και αγωνιστού
Πα 4	Πρώτη έκδοσις της «Παπίσσης Ιωάννας» υπό Εμμανουήλ Ροΐδου
Σα  5	Αρχιλόχου του Παρίου και θανή Νίκου Νικολαΐδη του σκηνοθέτη
Κυ  6	Τα Σεπτεμβριανά της Πόλης
Δε  7	Αρτέμιδος και Ενυαλίου
Τρ 8	† Ρώμου Φιλύρα του κατηραμένου ποιητού
Τε 9	Γενέσιον Μιχαήλ Θερβάντες
Πε 10	† Κώστα Κάππου του ασυμβίβαστου αγωνιστή
Πα 11	†  Ανατροπή και φόνος Σαλβατόρ Αλλιέντε
Σα 12	Γενέσιον Μαυρικίου Σεβαλιέ
Κυ 13	†  Δάντου Αλιγκέρι
Δε 14	Ίδρυσις της Φιλικής Εταιρείας και θανή Μ. Καραγάτση και Στέλιου Καζαντζίδη
Τρ 15	Ανακάλυψις της πενικιλίνης υπό Φλέμιγκ
Τε 16	† Κοίμησις Μαρίας Κάλλας, της αξεπέραστης ντίβας (1977)
Πε 17	†  Μάνου Λοΐζου του γλυκύτατου μελωδού
Πα 18	Έναρξις Μεγάλων Μυστηρίων εν Ελευσίνι. Και δολοφονία Παύλου Φύσσα από τους χρυσαβγίτες
Σα 19	† Κοίμησις Νικολάου Σκαλκώτα του μουσουργού (1949) και αυτοπυρπόλησις Κωνσταντίνου Γεωργάκη, φοιτητού εν Ιταλία (1970)
Κυ 20	Γενέσιον Ευριπίδου
Δε 21	Διεθνής Ημέρα Ειρήνης
Τρ 22	Γενέσιον Μιχαήλ Φαρανταίη
Τε 23	Της εν Σαλαμίνι ναυμαχίας και της νίκης εν Ιμέρα
Πε 24	†  Παρακέλσου
Πα 25	Γενέσιον Δημητρίου Σοστακόβιτς
Σα 26	Γενέσιον Αλβέρτου Μοράβια και θανή Λευκαδίου Χερν του ελληνοϊάπωνος
Κυ 27	Ίδρυσις του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου
Δε 28	†  Θανή Λουδοβίκου Παστέρ
Τρ 29	† Κοίμησις Αιμιλίου Ζολά
Τε 30	Καρόλου Δαρβίνου

Ο Σεπτέμβριος είναι ο ένατος μήνας του χρόνου, παρόλο που ετυμολογικά παραπέμπει στον (λατινικό) αριθμό εφτά. Βλέπετε, στο παλιό ρωμαϊκό ημερολόγιο, που είχε πρώτο μήνα του τον Μάρτιο, ήταν όντως ο έβδομος μήνας. Όταν μετά προστέθηκαν ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος στην αρχή, οι ονομασίες των άλλων μηνών δεν άλλαξαν κι έτσι οι μήνες από τον Σεπτέμβριο ως τον Δεκέμβριο βρίσκονται σε ετυμολογική αναντιστοιχία. Στα βυζαντινά χρόνια, το πολιτικό και το εκκλησιαστικό έτος άρχιζαν τον Σεπτέμβρη και επιβίωση αυτού έχουμε στο ημερολόγιο που τη σημερινή μέρα τη χαρακτηρίζει «αρχή ινδίκτου». Σε παλιότερα μεζεδάκια μας είχαμε δει κι ένα μαργαριτάρι σχετικό με την ινδικτιώνα.

Από τις λαϊκές ονομασίες που έχει ο Σεπτέμβρης, η γνωστότερη είναι Τρυγητής, διότι τότε γίνεται ο τρύγος, η συγκομιδή των σταφυλιών, μέγιστο γεγονός στον παλιό αγροτικό κόσμο. Σε κάποιες παροιμίες, η ονομασία Σεπτέμβρης-Στέμπρης κάνει λογοπαικτική παρήχηση με τον σέμπρο, τον κολίγα δηλαδή, π.χ. Σεπτέμβρη σεμπρη γύρευε και σύνεργα διανόμα δηλ. να ετοιμάζεις εργαλεία γιατί αρχίζει η νέα γεωργική περίοδος. Επίσης, Τον Σετέμπρη θέσε να’βρεις, δηλαδή σπείρε για να βρεις μετά καρπό. Λογικό είναι οι παροιμίες να περιστρέφονται γύρω από την αγροτική ζωή.

Σημειώνω και την ημερολογιακή παροιμία «Του Σετεμπριού και του Μαρτιού ίσα’ν’ τα μερονύχθια» -θα καταλάβατε ότι έχει καταγραφεί στην Κρήτη.

Επίσης, ο Σεπτέμβρης είναι ο πρώτος «μήνας με ρο» μετά την καλοκαιρινή ανάπαυλα -και η παροιμία λέει «τους μήνες που εχουν ρο, το κρασί χωρίς νερό». Eδώ στην Εσπερία, το λένε αυτό για τα θαλασσινά, στρείδια και μύδια ιδίως, ότι πρέπει να τα τρως μόνο τους μήνες που έχουν ρο. Προφανώς τον παλιό καιρό, όταν μεταφέρονταν στην ενδοχώρα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες πάθαιναν αλλοιώσεις.

Στην πόλη, ο Σεπτέμβρης είναι ο μήνας που ανοίγουν τα σχολεία και αρχίζει η νέα ακαδημαϊκή χρονιά, που επιστρέφει ο κόσμος από τις διακοπές, που αρχίζουν ξανά τα πρωταθλήματα στα διάφορα σπορ. Επίσης, ακόμα βλέπει κανείς το “ραντεβού τον Σεπτέμβρη” των παλιότερων χειμερινών κινηματογράφων, παρόλο που εδώ και καιρό οι πιο πολλοί συνεχίζουν ολοχρονίς τη λειτουργία τους. Με δυο λόγια, ο Σεπτέμβρης είναι ο μήνας ενός νέου ξεκινήματος. Φέτος, βέβαια, η πανδημία διατάραξε αρκετά τη ρουτίνα αυτή.

Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του έλεγαν παλιότερα για το άνοιγμα των σχολείων, κάτι που τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα γίνεται στις 11 του Σεπτέμβρη. Ακόμα, τα παλιότερα χρόνια ο Σεπτέμβρης ήταν ο μήνας των μετακομίσεων -επειδή οι άνθρωποι είχαν ελάχιστα έπιπλα και οικιακές συσκευές, δεν τους ήταν δύσκολο να μετακομίζουν και αρκετοί το έκαναν ακόμα και κάθε χρόνο, κάτι που φαντάζει αδιανόητο στις σημερινές συνθήκες.

Ο Σεπτέμβρης είναι μήνας που έχει δικό του ουσιαστικό: τα Σεπτεμβριανά είναι το πογκρόμ εναντίον των Ρωμιών της Πόλης το 1955. “Μαύρος Σεπτέμβρης”  ονομάστηκε η αιματηρή καταστολή των Παλαιστινίων στην Ιορδανία τον Σεπτέμβριο του 1970 και στη συνέχεια η μαχητική παλαιστινιακή οργάνωση που πραγματοποίησε τα επόμενα χρόνια μια σειρά από θεαματικά τρομοκρατικά χτυπήματα, μερικά απ’ αυτά σχετικά με τον ελληνικό χώρο -και με διασημότερο και σοβαρότερο την επίθεση στους Ισραηλινούς αθλητές στο Μόναχο κατά τη διάρκεια της Ολυμπιάδας του 1972.

Η 11η του Σεπτέμβρη, που σε μας ανοίγουν τα σχολεία, είναι φυσικά η ημερομηνία που έγινε παγκοσμίως διάσημη από το τρομοκρατικό χτύπημα στους Διδυμους Πύργους το 2001, γεγονός που άλλαξε τη ζωή μας από αρκετές απόψεις. Η ημερομηνία είναι πιο γνωστή στην αμερικάνικη μορφή της, 9/11. Στα καθ’ ημάς, διάσημη σεπτεμβριανή ημερομηνία είναι η 3η του Σεπτέμβρη, είτε από το 1843 με το πρώτο Σύνταγμα είτε από το 1974 όπου ο Ανδρέας Παπανδρέου, όχι συμπτωματικά, ίδρυσε το ΠΑΣΟΚ. Έχει δημιουργηθεί και η σπάνια λέξη ‘τριτοσεπτεμβριανός’.

Βέβαια, υπάρχουν και πάμπολλες παροιμίες, φράσεις, τραγούδια, διηγήματα, μυθιστορήματα, ταινίες με τον Σεπτέμβρη.

Θα βάλω μερικά για προσάναμμα και περιμένω από εσάς να συμπληρώσετε. Από τραγούδια, ας θυμηθούμε το “Κάθε Σεπτέμβρη” του Δεληβοριά, το απαραίτητο «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες» (τρεις του Σεπτέμβρη να περνάς) του Ανδριόπουλου, καθώς και το «Φίλοι κι αδέρφια» απ’ το Μεγάλο μας τσίρκο, αλλά και το «Θυμήσου το Σεπτέμβρη» του Σπανού.

Από ποιήματα, θα θυμίσω ότι ο Καβάφης (αν και στα κρυμμένα του ποιήματα) απαθανάτισε τον Σεπτέμβρη του 1903. Βιβλία υπάρχουν πολλά με τον Σεπτέμβρη στον τίτλο τους, αλλά δεν ξεχωρίζω κανένα. Από ταινίες, θα αναφέρω τον Σεπτέμβριο του Γούντι Άλεν.

Καλό μήνα λοιπόν -και όπως προσφυώς είπε ένας φίλος πρόπερσι την ίδια μέρα, μην ευχηθείτε στο γραφείο «καλό φθινόπωρο» ή, πολύ χειρότερα, «καλόν χειμώνα» γιατί οι συνάδελφοί σας μπορεί να σας πετάξουν τον καφέ στο κεφάλι (τουλάχιστον). Το ιστολόγιο από παλιά προτείνει την ευχή «Καλό αποκαλόκαιρο«!

Αυτά τα λέμε κάθε χρόνο. Ο φετινός Σεπτέμβρης έρχεται σημαδεμένος με το στίγμα της κορόνας. Τώρα που γράφω τις γραμμές αυτές δεν είναι ακόμα γνωστό πότε θα ανοίξουν τα σχολεία ούτε πότε θα αρχίσει το πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, ενώ η λειτουργία των σχολείων συνοδεύεται από αμφιβολίες -ενώ στο βάθος προβαλλουν οι αβεβαιότητες για το πώς και αν θα λειτουργήσουν από τη νέα σεζόν κινηματογράφοι, θέατρα, μπαρ, εστιατόρια, χώροι συναυλιών και όλος αυτός ο κόσμος που δέχτηκε ολομέτωπα το χτύπημα της πανδημίας.

Να κλείσουμε με ένα σεπτεμβριανό τραγούδι. Κατ’ εξαίρεση θα βάλω ένα ξένο, το September των Earth, Wind & Fire, και ο λόγος είναι ότι το είχε προτείνει, στο περσινό αντίστοιχο άρθρο, ο αξέχαστος φίλος μας ο Spiral Architect.