Γαλαξιδιώτικες λέξεις -και μια ιστορία (μια συνεργασία του Gpointofview)

Πολλές φορές έχουμε δημοσιεύσει στο ιστολόγιο διηγήματα του φίλου μας του Τζι -το τελευταίο πριν από δυόμισι μηνες θα το βρείτε εδώ, όπου και λινκ προς τα προηγούμενα.

Αλλά τα διηγήματα δημοσιεύονται Κυριακή. Σήμερα, μέρα καθημερινή, έχουμε μιαν αλλιώτικη συνεργασία του -που όμως έχει και λογοτεχνική διάσταση, ή έστω αφηγηματική.

Ο Τζι έστειλε μια συνεργασία που εντάσσεται σε μιαν άλλη κατηγορία συνεργασιών που έχουμε καθιερώσει στο ιστολόγιο, με διαλεκτικό λεξιλογικό υλικό από διάφορες περιοχές της χώρας. Κι έτσι, αφού απο παιδί παραθερίζει στο Γαλαξίδι, κάθισε και συγκεντρωσε μερικές λέξεις που «τις λένε αλλιώς στο Γαλαξίδι απ’ό,τι στην Αθήνα». Θα προσέξετε ότι η αλιευτική και ναυτική ορολογία έχει παραπάνω από ευπρόσωπη παρουσία στο δείγμα.

Όμως αυτό είναι η αρχή. Διότι, με αφορμή μια λέξη, ένα τοπωνύμιο, το άρθρο μετεξελίσσεται σε αφηγημα για την ιστορία μιας σπηλιάς που σημάδεψε τα καλοκαίρια στο Γαλαξίδι πριν από δεκαετίες. Πείτε το και ανάμνηση παλιών εποχών.

Οπότε, δίνω τον λόγο στον Τζι και στη διπλή συνεργασία του. Bάζω δυο σχόλια σε αγκύλες.

Εκτός από την πρώτη, τουριστική, φωτογραφία, οι υπόλοιπες είναι δικές του.

Λέξεις που δεν ήξερα στην Αθήνα, όπως τις άκουσα στο Γαλαξίδι

Αβέρτο, το = δες μπαλαέρας

Αγάνα, η = το μικρό αγκαθάκι, τα λεπτά κόκαλα των ψαριών

Αγιούτο, το = βοήθεια, ιταλικό «δος μου έν’ αγιούτο»

Αλπή, η = αλεπού

Αναφόρι, το = μικρή ριπή ανέμου, συνήθως προπομπός του μαΐστρου

Αντιμάμαλο, το =  σύγκρουση κυμάτων αντίθετης κατεύθυνσης, συνήθως  κάποια μέτρα από την ακτή καθώς ανακλώνται τα προγενέστερα κύματα

Απάνω πάτος, ο =  επάνω όροφος

Αποχή, η = υποθαλάσσιος γκρεμός

Αποχυμένα, τα = ψάρια που έχουν γεννήσει ή γονιμοποιήσει τα αβγά τους, αδύνατα.

Αφάλαγκας,ο = η αράχνη με τα μακριά πολύ λεπτά πόδια

Αχρόνιαγο, το = άτακτο, ανυπάκουο, κυρίως για παιδιά.

Βιστρήθρα, η = ονομασία ενός κόλπου, μάλλον από κάποιο είδος φυτού. Κατ’ άλλους από ρεβυθι-ρεβυθιστρήθρα

Γαλαξίδι, το = μικρή πόλη μέσα στον Κρισσαίο κόλπο, πολλά όμορφη, σαν ένα κομμάτι από τον γαλαξία του ουρανού από όπου πήρε και το όνομά της, ένα μικρό κομμάτι του γαλαξία, γαλαξίδι με το μόριο -δι της δημοτικής όπως βρισίδι, μπουνίδι, βαρίδι κ.λ.π.

Άλλες  εκδοχές είναι πως προέρχεται από την γαλατσίδα (φυτό γαλακτίς), την οικογένεια Γαλαξείδη (μάλλον το αντίθετο ισχύει) και την γοργόνα Γάλαξα (επικρατέστερη, έχει κτιστεί και μοναστήρι με την ονομασία Παναγία η Γάλαξα )

Γαρδέλι, το = η καρδερίνα

Γκουντβίνα η, = φυτό η αφάνα (και είδος κτενίσματος των κατσαρών μαλλιών)

Γλίτσα, η = η επικλινής ομαλή επιφάνεια για την ανέλκυση-καθέλκυση των σκαφών

Γλύφα, η =  ομαλή αμμώδης ακτή

Διαούρτης ο = το γιαούρτι κι αυτός που το παρασκευάζει : ο διαούρτας

Εμπατή, η = η είσοδος του λιμανιού

Ζαβός, ο = ο στερούμενος λογικής, ο τρελλός

Ζαρωμένες, οι = ελιές (μεγάλες Αμφίσσης) που ζάρωσαν από την πολυκαιρία πάνω στο δέντρο, ξεπικράθηκαν με χοντρό αλάτι σε καλάθι και ξεπλύθηκαν με κρασί. Εκλεκτός μεζές, μόνο σε σπιτική (μικρή ) παραγωγή

Καίω –καμμένα  ψάρια = ψαρεμένα με δυναμίτη

Καλαδούρι, το = σημαδούρα

Καράμπα, η = κομμάτι από σπασμένο κεραμικό, πορσελάνη κ.λ.π.

Καρδάρα η, =  ξύλινο δοχείο για την παρασκευή γιαουρτιού

Κάρκαρος, ο = σκοτεινή σπηλιά στην γωνιά του λιμανιού  , σταθερή θερμοκρασία 17 C , χειμώνα-καλοκαίρι, βλέπε διήγηση στο τέλος του άρθρου

Καρνάγιο, το = ο ταρσανάς, ναυπηγείο

Καταΐ, το = κάτω στο πάτωμα (μάλλον από κατά γη )

Κατή-Γενιάς, ο = έκφραση  «είμαι με τον Κατή-Γενιά» δλδ «έχω ήσυχο το κεφάλι μου» [Αυτό αν δεν κάνω λάθος σημαίνει: είμαι συγγενής του καδή, άρα έχω τα μέσα, αρα δεν φοβάμαι τίποτα -ν.σ.]

Κ’κιά, τα = κουκιά

Κοκκινέστριος, ο =  ψάρι, ο αρσενικός γύλος που όταν είναι  ώριμος σεξουαλικά έχει μια έντονη κόκκινη ρίγα στο πλάι

Κοκοτάκια, τα = γλυκό σαν τις δίπλες

Κολαντέρα, η = μικρό σκουλήκι της θάλασσας, καλό για δόλωμα (σαν τον ακροβάτη)

Κοπεγχάγη, η =  τοπικό  σαμαλοειδές γλυκό

Κορέλι, το = το σκαρτσίνι, βενάρδος ο ερημίτης, δόλωμα για ψάρια

Κουρούνα, η = το όνομα του κορακοειδούς πτηνού χρησιμοποιείται και για άντρες (ο κουρούνης ) σε αντιστοιχία με το πιο γνωστό καϋμένη (που πας, μαρή κουρούνα ! )

Λάσκα = χαλαρά

Μαρή, η = μωρή  (και αρσενικό μαρέ)

Μάσσω =  μαζεύω,  «έγιναν τα κ’κιά, σύρε να τα μάσσεις»

Μπαλαέρας =  το αβέρτο, ο τελευταίος όροφος στα καπετανόσπιτα που ήταν ενιαίος, χωρίς χωρίσματα, για να ράβουν τα πανιά των πλοίων

Μπατάρω = αναποδογυρίζω

Μπλαρ, το  = μουλάρι

Μπομπόλι, το = σαλιγκάρι της θάλασσας

Μπόμπολος, ο = το μεγάλο σαλιγκάρι της στεριάς

Μπόχα, η = η απόχη

Μποχόρι, το = ελαφρό αεράκι που θα σταματήσει γρήγορα

Μπουκαδούρα, η = ελαφρός μεσημεριάτικος άνεμος από την θάλασσα προς την στεριά που προκαλείται το καλοκαίρι από την διαφορά θερμοκρασίας

Νετάρω ή νετέρνω = τελειώνω μια εργασία ή τακτοποιώ το παραγάδι

Νιτσεράδα, η = το αδιάβροχο

Νταβέτσικας, ο = λέξη για το τοπικό φάντασμα

Ντανιάζω, ντάνα η = δημιουργώ κυκλικούς σωρούς

Ξαργού  = επίτηδες, (εξ έργου)

Ξέρα, η  =  μέρος που ρηχαίνει η θάλασσα μεσοπέλαγα και βαστάει ψάρια

Ξουριάζω = διώχνω, τρομάζω

Παροστιά, η = χώρος για μαγείρεμα  αλλά και το τζάκι

Περπημένο  = είδος γλυκού του κουταλιού με βανίλια, αμυγδαλόψιχα και κερασάκι στο ίδιο κουταλάκι, προφανώς από το περιποιημένο

Πλούφνια, τα =  άκυρα, ψεύτικα

Ραβανή, η = τοπικό γλυκό από ριζάλευρο και αμυγδαλόψυχα

Ρεμέτζο, το = το σταθερό αγκυροβόλιο

Σιάχνω = τακτοποιώ

Σίδερο, το  =  η άγκυρα

Σκάντζα, η = αντικατάσταση

Σκούλα, η = μικρός κολπίσκος, μέρος για θαλάσσιο μπάνιο

Σκουρλιάμπι το, = μικρό χταπόδι

Στάρ, το = το σιτάρι, όχι η Βουγιουκλάκη

Σφούνος ο,  =  το σύννεφο σταγονιδίων που εμποδίζει την ορατότητα λόγω έντονου κυματισμού

Τελώνι, το = δαιμονικό

Τηράω  =  κοιτάω

Τσούπρα, η = το μικρό σαλιγκάρι που μαζεύεται πάνω στα στελέχη των φυτών

Φέρμα = σφιχτά

Φρεσκάρισμα, το = το δυνάμωμα του ανέμου

Φτουράω = είμαι ικανός

Χαβαλέδες, οι = τα άχρηστα αποθηκευμένα πράγματα

Χαρανί, το = μεταλλικό ανοικτό κουτί με το οποίο βγάζανε νερό από τη στέρνα

Χαρχαλεύω = ανακατεύω πράγματα ψάχνοντας κάτι

Ψιλοφωτιά = μονό μασούρι δυναμίτη για ψάρεμα

Ψώλος, ο = το ολοθούριον

[Θα προσέξατε ότι πολλές από τις λέξεις είναι πανελλήνιες. Αλλά ο Τζι είπε απλώς ότι εκείνος τις έμαθε πρώτα στο Γαλαξίδι, όχι ότι είναι ειδικά γαλαξιδιώτικες]

Ο Κάρκαρος

Είχανε έρθει στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 60 από την Αυστραλία. Τρία αγόρια και δυο κοπέλες, κλασσικοί τουρίστες έφτασαν στο Γαλαξίδι και ξαφνικά, στους πρόποδες ενός λόφου, στο μυχό του λιμανιού είδαν μια φυσική είσοδο που τους παραξένευσε.

Μπαίνοντας διέσχισαν ένα στενό διαδρομάκι, σαν τούνελ για είκοσι-τριάντα μέτρα και μετά στα φώτα των φακών τους, φάνηκε  μια μεγάλη αίθουσα, όπως μια πελώρια εκκλησία, επίπεδο το πάτωμα και με δυο λιμνίτσες στις άκρες.

Η είσοδος σήμερα

Οι ντόπιοι την ήξεραν σαν τον Κάρκαρο, είχε σταθερή θερμοκρασία 17 βαθμούς χειμώνα-καλοκαίρι και χρησίμευε κάποτε για κοινοτικό ψυγείο τυριών, πριν έρθει το ρεύμα στο χωριό. Σαν ήλθε το ρεύμα, εγκαταλελειμμένη και ανοικτή, στέγαζε εφήμερους έρωτες στα σκοτεινά και την χρησιμοποιούσε για να ψαρεύει χέλια στις λιμνίτσες ο «γιος τ’ παπά ο μεγάλος», όταν ήταν η εποχή τους.

Ο Ιαν ήταν αναμφισβήτητα ο ηγέτης των τουριστών και είχε δαιμόνιο επιχειρηματικό μυαλό και πείσμα. Ετρεξε, έψαξε, ρώτησε και κατάφερε να νοικιάσει σχεδόν τσάμπα την σπηλιά για κάποια χρόνια. Εβγαλε άδεια νυχτερινού κέντρου κι’ έβαλε ρεύμα και μηχανήματα εξαερισμού, η υγρασία  ήταν τόση πολλή που μπορούσες να την κόψεις με το μαχαίρι μέσα στην σπηλιά. Δεν πείραξε τα βράχια, τα άφησε για φυσικό ντεκόρ, έβαλε κρυφούς φωτισμούς σ’ αυτά, έφτιαξε μια κυκλική πίστα για τον χορό, αγαλματάκια στις λιμνούλες και φωτάκια στο τούνελ της εισόδου.

Η «Σπηλιά» ήταν έτοιμη, έφτανες στην είσοδο και δεν άκουγες τίποτε, προχωρώντας άρχιζε να μισοακούγεται η μουσική και πιο μετά έβλεπες σιγά-σιγά μέσα στους ατμούς της ομίχλης και τον κρυφό φωτισμό,  την νεολαία να χορεύει στην πίστα.  Εξωπραγματική κατάσταση αν προσθέσεις και την δροσιά των 17 βαθμών όταν έξω πλησίαζε τους σαράντα.

 

Ο Ιαν είχε προσεγγίσει τους πιτσιρικάδες και τους είχε προτείνει με δυο εισιτήρια κάθε εβδομάδα να έχουν ελεύθερη είσοδο όλες τις μέρες, πράγμα που βόλευε οικονομικά τους πιτσιρικάδες και εξασφάλιζε «μαγιά» για το μαγαζί του ώστε να μην είναι ποτέ άδειο  και «κρύο» για τους πρωτοεμφανιζόμενους πελάτες. Εξ άλλου η παραμονή στην σπηλιά πάνω από δυο ώρες ήταν προβληματική λόγω της υγρασίας, οι πιτσιρικάδες βγαίνανε, κάνανε τον περίπατό τους στο παρακείμενο δασάκι και ξαναέμπαιναν.

Μετά τις 12, αν είχαν πλακώσει τα γειτονικά χωριά, ο Ιαν το γύριζε σε «μελαχρινάκι, ντιμπιντιμπιντάι» και κονόμαγε χοντρά, να βγάλει τον χειμώνα πίσω στην Αυστράλια.

Η σπηλιά ήταν κάτι ξεχωριστό, κάτι εκτός σύγκρισης, κάποιοι κοσμογυρισμένοι λέγανε πως υπήρχε μια άλλη τέτοια σπηλιά-ντισκοτέκ στο Μεξικό.

Η ντισκοτέκ έγινε γρήγορα γνωστή και επισκέψιμη από τους έχοντες σκάφος ενώ από στεριά οι επισκέπτες έρχονταν από Πάτρα μέχρι Λειβαδιά, προκαλώντας την μήνιν των άλλων ιδιοκτητών ντισκοτέκ που δεν μπορούσαν να την συναγωνισθούν.

Μουσικά η Ελλάδα τότε υπαγότανε στα γούστα του Μαστοράκη κι έτσι μουσικά γεγονότα όπως το Γούντστοκ,  συγκροτήματα όπως οι Τζέφερσον και τραγουδιστές όπως ο Ντύλαν  δεν κυκλοφορούσαν σε δίσκους αλλά στην σπηλιά η δισκοθήκη της ερχότανε κάθε άνοιξη από την Αυστραλία και ήταν πλήρως ενημερωμένη με τραγούδια που ακούστηκαν κάποια χρόνια μετά στην Ελλάδα.

Με τα χρόνια οι δυο Αυστραλοί που την λειτουργούσαν και οι δυο κοπέλες που είχαν την δισκοθήκη και το μπαρ είχαν αποκτήσει φιλικές σχέσεις με τους σταθερούς του καλοκαιριού και τους ντόπιους όπως ήταν φυσικό.

Νωρίς, μόλις σκοτείνιαζε, ο γράφων έμπαινε μέσα στην σπηλιά και μόλις τον έβλεπε η αυστραλέζα στους δίσκους έβαζε το Winterlude που του άρεσε και μετά το “Man In Me” που της άρεσε, τα άκουγε κι έφευγε. Οταν καθόταν περισσότερο ακούγανε όλο το ελ πι (New morning, Bob Dylan, 1971), δεν ήταν μουσική για ντίσκο.

Οπως όλα τα καλά πράγματα τελειώνουν κάποτε, έτσι και η περίοδος ενοικίασης της σπηλιάς έληξε (νομίζω μαζί με την χούντα ή κάνα χρόνο μετά) και για την ανανέωση η τιμή εκτινάχτηκε στα ουράνια. Οι αυστραλοί έκριναν ασύμφορο το καινούργιο νοίκι και αποχώρησαν, η σπηλιά περιήλθε στα χέρια ενός επιχειρηματία από την Αμφισσα.

Με αυτόν η σπηλιά άλλαξε, έχασε την αισθητική της που είχαν διατηρήσει οι αυστραλοί, μοντερνοποιήθηκε με προβολείς και εκατοντάδες πολύχρωμα λαμπάκια και άλλα που ίσως συμβάδιζαν με τα γούστα της καινούργιας  νεολαίας.

Η καθεστωτική αλλαγή όμως έφερε κι άλλες εκτιμήσεις για την νομιμότητα και οι αγώνες των εχθρικών ντισκοτέκ από Λειβαδιά ως την Πάτρα δικαιώθηκαν. Η σπηλιά δεν είχε έξοδο κινδύνου και μετά μια σεζόν η άδεια της ανακλήθηκε αν και για αρκετά χρόνια είχε λειτουργήσει απρόσκοπτα. Πρακτικά ήταν αδύνατον να φτιαχτεί  έξοδος κινδύνου από την κυρίως αίθουσα που βρίσκεται μέσα στο βουνό κυριολεκτικά.

Μια χρονιά βγήκε με μια μέρα ανοικτή, δυο κλειστή, η επόμενη σεζόν με μια-δυο μέρες λειτουργίας στα κρυφά, με υπόγεια πληροφόρηση, μετά ησυχία και η τελευταία μέρα που λειτούργησε πρέπει να ήταν μια απελπισμένη προσπάθεια στην δεκαετία του 80 που έληξε εν τη γενέσει της.

Μια φωτογραφία δείχνει τους βανδαλισμούς που ακολούθησαν,  πριν σφραγισθεί οριστικά.

 

……………………………………………….

Οι χρονολογίες είναι κατά προσέγγιση

Τα τραγούδια που αναφέρθηκαν, το Winterlude σε αξιοπρόσεκτη ερασιτεχνική εκτέλεση, το Man In Me από τον δίσκο, από το γιουτιούμπ :