Ανοίγουν τα λύκεια

Η είδηση της ημέρας είναι ασφαλώς ότι από σήμερα επαναλειτουργούν με διά ζώσης διδασκαλία τα λύκεια -η πρώτη βαθμίδα της γενικής εκπαίδευσης για την οποία χαλαρώνουν οι περιορισμοί ύστερα από μήνες με διδασκαλία εξ αποστάσεως.

Το ιστολόγιο ενδιαφέρεται ζωηρά για την εκπαίδευση γενικά και επιπλέον έχει τη χαρά να περιλαμβάνει στους σχολιαστές του και αρκετούς εκπαιδευτικούς (μεταξύ άλλων και σε λύκεια) οπότε ειναι λογικό να αφιερώσουμε στην εξέλιξη αυτή το σημερινό άρθρο. Επαναλειτουργούν επίσης από σήμερα τα πρακτορεία Προπό, αλλά στον τομέα δεν έχουμε ειδίκευση. Ο τίτλος βέβαια έχει μιαν αμφισημία που οφείλεται στο ότι το ρήμα «ανοίγω» είναι εργαστικό δηλ. χρησιμοποιείται και ως μεταβατικό και ως αμετάβατο χωρίς να αλλάξει φωνή. Ανοίγουν τα λύκεια -ή καποιοι ανοίγουν τα λύκεια;

Τα λύκεια θα επαναλειτουργήσουν με όπλο τα αυτοτέστ, αφού κάθε μαθητής θα πρεπει να έχει προμηθευτεί και να έχει κάνει αυτοτέστ (χτες το βράδυ ή σήμερα το πρωί) πριν πάει στο σχολείο του. Τις λεπτομέρειες της διαδικασίας μπορείτε να τις δείτε εδώ.

Και βέβαια, όσο έμεναν κλειστά τα λύκεια, η ταξική ανισότητα διογκωνόταν αφού τα ιδιωτικά σχολεία είχαν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, για να μην πούμε για τα φροντιστήρια ή τα ιδιαίτερα μαθήματα.

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε -οπότε, παρόλο που τα σχόλιά σας μπορούν (και το περιμένω) να αναφερθούν στα προβλήματα ή στις επιφυλάξεις ή στην ορθότητα της απόφασης για επαναλειτουργία των λυκείων, εγώ στο υπόλοιπο άρθρο θα εστιαστώ στη λέξη «λύκειο».

Στην αρχή της λέξης βρίσκεται το Λύκειο της αρχαίας Αθήνας, όπως ονομαζόταν ένας κήπος με σκεπασμένους περιπάτους στην αρχαία Αθήνα, καθώς και ένα γυμναστήριο της αρχαίας πόλης. Ο κήπος αυτός, στον οποίο δίδασκε ο Αριστοτέλης, πήρε το όνομά του από τον γειτονικό ναό του Λυκείου Απόλλωνα. Από τους περιπάτους πήρε το όνομά της η σχολή του Αριστοτέλη: ονομάστηκε περιπατητική, και περιπατητικοί οι φιλόσοφοι που ακολουθούσαν τις διδαχές του.

Γιατί λύκειος ο Απόλλων; Η προφανής εξήγηση, ότι προέρχεται από τον λύκο, δεν αποκλείεται. Στο ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη αναφέρεται ότι ο Απόλλωνας ονομαζόταν λυκοκτόνος ως προστάτης από τους λύκους. Ωστόσο, μπορεί επίσης να προέρχεται από το αμάρτυρο *λύκη (η χαραυγή, πρβλ. λυκαυγές) ενώ κάποιοι το συνδέουν με τη Λυκία θυμίζοντας ότι ο Απόλλων ονομαζόταν επίσης Λύκιος και Λυκηγενής. Στο etymonline θεωρείται βέβαιη η σύνδεση του Απόλλωνα με τους λύκους -με αναφορά στον Frazer και στα σχόλιά του στον Παυσανία.

Όπως και να έχει η ετυμολογία, αν θυμηθούμε ότι τα αρχαία γυμναστήρια τα έλεγαν γυμνάσια μπορούμε να πούμε ότι το αρχαίο Λύκειο ήταν γυμνάσιο χωρίς να μας κατηγορήσουν ότι παραδοξολογούμε.

Το Λύκειο του Αριστοτέλη έχει αποκαλυφθεί και αυτό έγινε μπροστά στα μάτια μας, κατά κάποιο τρόπο. Ακριβέστερα, το 1996, κατά τη διάρκεια των σωστικών ανασκαφών της Γ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων σε οικόπεδο εμβαδού 11 στρεμμάτων, που είχε παραχωρηθεί από το ελληνικό Δημόσιο στο Ίδρυμα Γουλανδρή για την ανέγερση Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, αποκαλύφθηκε η παλαίστρα του Λυκείου -κι έτσι το μουσείο δεν χτίστηκε σε αυτό τον χώρο, αλλά η Αθήνα απέκτησε έναν πολύ όμορφο αρχαιολογικό χώρο.

Τα σχολεία μας όμως τα είχαμε πει λύκεια από νωρίτερα. Όμως δεν μεταφέραμε την αρχαία λέξη Λύκειον στα νέα ελληνικά -χρειάστηκε η μεσολάβηση άλλων γλωσσών. Οπότε, ας δούμε την ιστορία της λέξης.

Το ελληνικό Λύκειον πέρασε στα λατινικά ως lyceum και από εκεί στα γαλλικά όπου τον 18ο αιώνα η λέξη lycée χρησιμοποιήθηκε αρχικά για ενα μέρος όπου μαζεύονται άνθρωποι των γραμμάτων και στη συνέχεια για χώρους αφιερωμένους στη διδασκαλία. Το 1802 με το διάταγμα της 11ης Φλορεάλ (ίσχυε το ρεπουμπλικανικό ημερολόγιο της Επανάστασης) θεσπίστηκαν κρατικά σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για αγόρια, συνήθως με οικοτροφείο, που πήραν το όνομα lycée και στη συνέχεια η λέξη χρησιμοποιήθηκε για διάφορα είδη εκπαιδευτικών ιδρυμάτων / βαθμίδων της δευτεροβάθμιας. Η λέξη πέρασε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, πάντα σε συνάρτηση με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Και στα τουρκικά υπάρχει lise (από το γαλλ. lycée βεβαια).

Από τα γαλλικά πέρασε η λέξη και στα ελληνικά. Αλλά πότε θεσπίστηκε πρώτη φορά εκπαιδευτική βαθμίδα με το όνομα «Λύκειο» στην Ελλάδα; Χωρίς να είμαι βέβαιος, νομίζω πως η πρωτιά ανήκει στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964, τη λεγόμενη «του Παπανούτσου». Πράγματι, με το Ν.Δ. 4379/1964 θεσπίζεται υποχρεωτική εκπαίδευση 9 ετών, η δε δευτεροβάθμια εξέταση χωρίζεται σε δύο βαθμίδες, το Γυμνάσιο και το Λύκειο, με τριετή φοίτηση για το καθένα και με εισαγωγικές εξετάσεις για το Λύκειο. (Σε προηγούμενες νομοθετικές διατάξεις πχ του 1961 υπάρχει αναφορά σε Γυμνάσιο Α’ βαθμίδας και Β’ βαθμίδας). Αξιοσημείωτο ότι η Φιλοσοφική του ΕΚΠΑ είχε διαφωνήσει με τον χωρισμό αυτό θεωρώντας ότι το τριτάξιο Γυμνάσιο θα είναι «Ανώτερο Δημοτικό» αφού δεν θα διδάσκονταν τα αρχαία από το πρωτότυπο ούτε τα λατινικά. (Περισσότερα για τη μεταρρύθμιση του 1964 υπάρχουν στον 2ο τόμο της Μεταρρύθμισης που δεν έγινε… του Αλέξη Δημαρά, κάποια από τα οποία τα βρίσκετε και ονλάιν εδώ).

Με την κατάργηση της μεταρρύθμισης Παπανούτσου από τις επόμενες κυβερνήσεις των αποστατών και της δικτατορίας εγκαταλείφθηκε η ιδέα του Λυκείου ως χωριστής βαθμίδας, που όμως επαναφέρθηκε αν δεν σφάλλω, με τη μεταρρύθμιση του 1976. Έτσι, εγώ, που τελείωσα τη δευτεροβάθμια το 1977 πήρα απολυτήριο από εξατάξιο γυμνάσιο αλλά δυο χρόνια μετά άρχισαν να βγαίνουν απόφοιτοι Λυκείου.

Ετσι, εγώ είχα γυμνασιάρχη αλλά οι κόρες μου, ας πούμε, είχαν λυκειάρχη. Αν είχαν λυκειάρχισσα, μπορεί να την αποκαλούσαν και «λύκαινα», όπως ξέρω πως είναι το ασεβές παρατσουκλι.

Επίσης, είχα αποφοιτήσει πια όταν ο Σαββόπουλος έβγαλε το 1983 το «Τον χειμώνα ετούτο» όπου και ο στίχος, που έκανε τότε αίσθηση, «Κόμμα και ρετσίνα κι άσματα επινίκεια / Είμαι δεκαεξάρης, σας γαμώ τα λύκεια». Οποτε δεν ξέρω πώς έγινε δεκτός στα λύκεια της εποχής ο στίχος. Πάντως, στην κριτική στα αριστερά κόμματα τοκίζοντας κανείς ποτέ δεν χάνει.

Τέλος, επειδή έχω πια απομακρυνθεί πολύ από την εποχή όπου είχα παιδιά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν θα σχολιάσω για την ουσια του μέτρου. Έχει γραφτεί ότι πολλοί μαθητές της Γ’ Λυκείου, καθώς πλησιάζουν οι εξετάσεις, θα προτιμήσουν να μην πάνε στα σχολεία για να μη ρισκάρουν ενδεχόμενη ασθένεια. Αλλά θα περιμένω τα σχόλιά σας.