Το αριστερό χέρι, (αθησαύριστο;) διήγημα του Μ. Καραγάτση

Θα παρουσιάσω σήμερα ένα διήγημα του Μ. Καραγάτση, «Το αριστερό χέρι». Το βρήκα στο περιοδικό Μπουκέτο της κατοχικής περιόδου, όπου δημοσιεύτηκε το 1943. Το Μπουκέτο εκείνης της περιόδου δεν έχει προσεχτεί όσο αξίζει -κανείς δεν το έχει αποδελτιώσει- και κρύβει αρκετά διαμάντια. Εκεί είχε (ανα)δημοσιευτεί και το αθησαύριστο διήγημα του Παπαδιαμάντη «Η νοσταλγία του Γιάννη», που ανακάλυψα και δημοσίευσα παλιότερα, όπως και άλλα αθησαύριστα έργα για τα οποία μπορεί να μιλήσουμε στο μέλλον.

Υποθέτω ότι και το σημερινό διήγημα είναι αθησαύριστο, αλλά δεν έχω απόλυτη βεβαιότητα. Μπορεί να μην έψαξα καλά τον κατάλογο των έργων του ή, μια και δεν έχω διαβάσει όλα τα διηγήματα του Καραγάτση, μπορεί να είναι δημοσιευμένο σε κάποιο βιβλίο, αλλά με άλλο τίτλό. Γι’ αυτό και βάζω ερωτηματικό στον τίτλο.

Αν δεχτούμε πως είναι αθησαύριστο, μπορεί ο Καραγάτσης να μην το θεώρησε άξιο για μονιμότερη δημοσίευση, αλλά ούτως ή άλλως είναι μια ψηφίδα που συμπληρώνει την εικόνα.

Ευχαριστώ τον φίλο μας τον Γιάννη Μαλλιαρό που είχε την καλοσύνη να πληκτρολογήσει το κείμενο. Η ορθογραφία έχει εκσυγχρονιστεί.

ΤΟ ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΧΕΡΙ

Αυτή την ιστορία μου τη διηγήθηκε μια γυναίκα που κάποτε ήταν όμορφη. Μια ξένη σεβάσμια δέσποινα που οι σοροκάδες της ζωής την έριξαν – συντρίμμι ερημικό – στην Ελλάδα.

***

Ναι μου είπε, αγάπησα κι εγώ όπως όλος ο κόσμος. Αγάπησα τον άντρα μου. Μα πριν απ’ αυτόν… Πάνε κάπου 35 χρόνια τώρα. Ήμουν κοριτσάκι γεμάτο απορίες και όνειρα. Αυτός πολύ πιο μεγάλος από μένα. Ένας από κείνους τους άντρες που χωρίς να είναι ούτε όμορφοι, ούτε πλούσιοι, ούτ’ εξαιρετικά έξυπνοι σκορπάν κάποιο ανεξήγητο κύμα γοητείας ολόγυρά τους. Τον περιτριγύριζε η χειρότερη φήμη: Γυναικάς μπεκρής, χαρτοπαίκτης, τεμπέλης, ασυνείδητος, χωρίς πόρους φανερούς κατάφερνε να είναι το χαϊδεμένο παιδί της καλύτερης, της αυστηρότερης κοινωνίας.

Τον πρωτοαντίκρισα σε μια δεξίωση, στην πρώτη μου δεξίωση… Καταλαβαίνετε τι σημαίνει αυτό για μια δεκαοχτάχρονη κοπελίτσα… Αυτός ήρθε πολύ αργότερα. Ήταν πιωμένος… Ω, μη φαντασθείτε! Ήξερε να σταθεί. Είχε εκείνο το όμορφο μεθύσι. Όπως εμπήκε στο μεγάλο σαλόνι, ένιωσα – ναι ένιωσα – όλα τα μάτια των γυναικών να στηλώνουνται απάνω του. Είδα μάγουλα να κιτρινίζουν και ρουθουνάκια ν’ ανασαίνουν δύσκολα τον αέρα του Θεού… Αυτός προχώρησε ανάμεσα στην επιθυμία με το μεγαλύτερο πώς το λέτε σεις; … αιζάνς… ωσάν να ήταν κάτι το κοινό, το φυσικό. Χαμογελούσε. Κι ήξερε να χαμογελάει, ναι.

Όλο το βράδυ στεκόμουνα σε μια γωνιά και τον κοιτούσα, τον κοιτούσα. Αυτός, πετούσε απ’ τη μια στην άλλη, χόρευε, έπινε, γλεντούσε, μ’ έναν αέρα σίγουρο τόσο σίγουρο… Κι αδιάφορος. Αδιάφορος για όλα ίσως και γι’ αυτόν τον ίδιο. Είδα γυναίκεια μάτια να βουρκώνουν γιατί αυτός κοίταζε κάποιαν άλλη. Είδα γυναίκεια χείλη να τρεμουλιάζουν από ερχόμεν’ ηδονή, γιατί αυτός είπε ένα λόγο θερμό. Αυτός! Δεν ήταν παρά αυτός. Δεν υπήρχε άλλος απ’ αυτόν.

Την ώρα που έφευγε τον συνόδεψαν χίλιες ματιές κι επιθυμίες. Αυτός ούτε που νοιαζότανε. Προχωρούσε κατά την έξοδο με το φίνο, το κοροϊδευτικό χαμόγελο στα χείλη. Έτσι ακριβώς ήταν όταν πέρασε μπροστά μου. Με είδε που στεκόμουν όρθια, ακίνητη με μάτια στηλωμέν’ απάνω του. Τότε στάθηκε. Δεν χαμογελούσε πια. Μόνο με κοιτούσε. Και γίνηκ’ ένας αλλιώτικος, πολύ αλλιώτικος άνθρωπος. Κι άξαφνα έσκυψε βαθιά και με χαιρέτησε. Με χαιρέτησε με σεβασμό με ταπεινοσύνη σαν να μην ήταν αυτός. Αυτός που έριχνε την υπέροχή του αναίδεια, δόλωμα στη γυναικεία ματαιοδοξία.

Κι έφυγε. Εγώ απόμειν’ ασάλευτη με μάτια χαμένα, κάπου μακριά. Και δεν ένιωσα τα μάτια όλων των γυναικών στηλωμέν’ απάνω μου με μίσος… Ναι, με μίσος.

***

Και μ’ αγάπησε. Ναι, πρώτ’ αυτός μ’ αγάπησε. Με το δικό του τρόπο. Όπως μόνον αυτός μπορούσε πραγματικά να μ’ αγαπήσει. Πραγματικά. Όσο για μένα ήμουν τρελή. Τι άλλο να σας πω;

Δεν τον έβλεπα πολύ συχνά. Ίσως μια φορά τη βδομάδα, μια φορά στις δέκα μέρες. Έτσι ήθελε. Ξακολουθούσε να ζει τη ζωή του την άτσαλη, την ασυνείδητη. Πιοτό, χαρτί, γυναίκες, ύποπτες δουλειές. Δεν μου’λεγε τίποτα μα εγώ τα μάθαινα. Μάτωνε η καρδιά μου. Σιχαινόμουν τον εαυτό μου που ξέπεσε ν’ αγαπάει έναν τέτοιον άνθρωπο. Περνούσα νύχτες άυπνες, μέσα σε δάκρια πικρά. Όχι! Δεν ήταν δυνατό να εξακολουθήσει αυτό! Κάθε τόσο έπαιρνα την απόφαση: Όταν τον ξαναϊδώ θα του ειπώ πως πρέπει να τελειώνει. Να τελειώνει.

Κι όταν τον ξανάβλεπα. Αχ κύριέ μου! Έχετε αγαπήσει ποτέ; Ναι; Ερχόταν τόσο σοβαρός, τόσο λυπημένος, τόσο σεμνός. Ναι σεμνός. Καθόταν στα πόδια μου ώρες ολόκληρες. Με κοίταζε, με κοίταζε και δεν μιλούσε. Από [αγάπη;] αναστέναζε φιλούσε την άκρη από τα δάχτυλά μου κι έφευγε. Αυτό ήταν όλο. Και γω απόμενα σε κατάσταση αγάπης, σ’ όνειρο ευτυχίας. Γιατί ένιωθα το πόσο μ’ αγαπούσε. Εμένα. Μόνον εμένα.

Κι έτσι πέρασαν δυο χρόνια γεμάτα πίκρα κι ευτυχία. Πιότερο πικρά. Τα τι ευτυχία φέρνει η πίκρα όταν αγαπάς, όταν νιώθεις πως σ’ αγαπούνε… Πρώτα ήταν μια ιστορία με κάτι χαρτιά στο Χρηματιστήριο. Υπεξαίρεση κάτι τέτοιο. Δεν θυμάμαι ακριβώς. Βγήκε απαλλαχτικό βούλευμα. Ύστερα μονομάχησε μ’ ένα λοχαγό των Ουσάρων για μια γυναίκα του καμπαρέ. Τα μάθαινα όλ’ αυτά, πονούσα. Μα παράπονο δεν βγήκε απ’ το στόμα μου. Ήταν τόσο καλός, τόσο ειλικρινής, τόσο αγνός, ναι αγνός μαζί μου, που δεν καταλάβαινα… Όταν όμως ξέσπασε το στερνό σκάνδαλο τότε κατάλαβα. Μια κοπελίτσα, μια φίλη μου που αυτοκτόνησε με τη φωτογραφία του πάνω στην καρδιά. Η νεκροψία έδειξε πως θα γινόταν μητέρα. Τότε όλ’ η δύναμή μου η ναρκωμένη απ’ την παράξενη γοητεία της αγάπης του εξύπνησε ακατάβλητη. Όταν ήρθε και στάθηκε μπροστά μου χαμογελαστός, σεμνός, αγνός όπως πάντα άρπαξα τα μπράτσα του και του είπα:

– Γιατί αυτή κι όχι εγώ;

Αχ κύριε! Δεν ξέρετε τι υπέροχα ξετσίπωτη είναι μια ερωτευμένη παρθένα… Αυτός με κοίταξε τρομαγμένος κατακίτρινος λες κι ο λόγος μου μπήχτηκε μαχαίρι στην καρδιά του.

– Δεν ξέρεις τι λες. Δεν ξέρεις τι λες…

Κι έφυγε. Ναι έφυγε δεν τον ξανάειδα. Δεν τον ξανάειδε κανείς. Ακούστηκε πως πήγε στις αποικίες στην Αφρική… Μα τι σημασία έχει το πού πήγε. Έφυγε. Αυτό είναι όλο…

***

Ο πόλεμος του 14 με βρήκε παντρεμένη. Σας είπα πως ο άντρας μου ήταν αξιωματικός του πυροβολικού; Τον αγαπούσα, σας λέω την αλήθεια. Η θύμηση του άλλου, του χαμένου έσβησε σιγά – σιγά μέσ’ την καρδιά μου. Έσβησε αφήνοντας το πονεμένο της σημάδι. Μα ο άνθρωπος είναι θεριό εγωισμού. Διψούσα για ευτυχία…

Κι όμως πέρασα δύσκολες ημέρες σαν κάθε γυναίκα, σαν κάθε μητέρα. Τρία ολόκληρα χρόνια. Ο άντρας μου λαβώθηκε βαριά. Καινούριες λαχτάρες. Μα δόξα να έχει ο Ύψιστος ξαναβρήκε την υγειά του. Μόνο που το δεξί του πόδι κόντυνε λίγο και δεν ήταν ικανός να ξαναπολεμήσει. Κλειστήκαμε στο σπιτάκι μας, κοντά στο παιδί μας, γεμάτοι γαλήνη. Κι έξαφνα…

Θυμάμαι κείνη τη μέρα. Στο τέλος του πολέμου πάνω κάτω. Ήμουνα νοσοκόμα, θα το φανταστήκατε δίχως άλλο. Μπαίνοντας στο θάλαμο, ένα πρωί τον αντίκρισα ξαπλωμένο σ’ ένα κρεβάτι. Ναι ξέρετε ποιον θέλω να πω. Καταλαβαίνετε…

Απόμειν’ ασάλευτη, με δίχως καρδιά στο στέρνο με μάτια κλειστά στα παλιά οράματα. Κι όταν τ’ άνοιξα είδα τα δικά του στηλωμέν’ απάνω μου. Και μέσ’ τα μάτια του φώλιαζε ο θάνατος…

Τότε, μάζεψα όλη μα όλη τη δύναμη που είχα μέσα μου. Έβαλα στο πρόσωπό μου τη μάσκα με το αγαθό χαμόγελο. Και πήγα κοντά του. Και κάθισα δίπλα του. Με την απόφαση να παίξω ακλόνητη το ρόλο μου ως το τέλος. Και να σωριαστώ χάμω στο πάτωμα μόνο αφού του κλείσω τα μάτια για πάντα.

Αυτός χαμογελούσε. Είχε βάλει το αριστερό του χέρι πάνω στην καρδιά σα νάθελε να κρατήσει το ξεχαλινωμένο ποδοβολητό της. Κι είπ’ ένα λόγο μονάχα τ’ όνομά μου: «Μάρθα…»

Κάθισα κοντά του. Έκανα να του πιάσω το χέρι του το αριστερό. Μα δεν θέλησε.

– Όχι αυτό μου είπε. Το άλλο μου χέρι. Το άλλο…

Έκαιγε στον πυρετό, το χέρι του το δεξί. Κι ήξερα, πως σε λίγην ώρα θ’ απόμενε ψυχρό κι ασάλευτο μεσ’ τα δάχτυλά μου…

Τα δάχτυλά μου… Τα κοίταξε με νοσταλγία τραγική και μουρμούρισε:

– Μάρθα.. θυμάσαι…  τότε που φιλούσα την άκρη απ’ τα δάχτυλά σου;

Αν θυμόμουν; Τι ν’ αποκριθώ; Μόνο που όση δύναμη κι αν είχα μέσα μου, άνθρωπος είμαι κι εγώ. Δυο δάκρυα κύλησαν στο πρόσωπό μου. Αυτός τα είδε και κούνησε το κεφάλι…

– Μην κλαις, είπε. Δεν αξίζω τον κόπο… Δεν άξιζα ποτέ τον κόπο.

– Σ’ αγάπησα…

Αυτό μόνο μπόρεσα να πω. Αυτός χαμογέλασε.

– Ναι… Μα δεν άξιζα τον κόπο. Το κατάλαβες κι εσύ…

Και κοιτώντας τη βέρα μου πρόσθεσε:

– Αφού παντρεύτηκες άλλον.

– Και συ; Εσύ δεν μ’ αγάπησες;

Έκλεισε τα μάτια.

– Ναι… Σ’ αγάπησα… Μα δεν άξιζα τον κόπο… Ήμουν ένα ρεμάλι, που έζησα μιαν ανόητη ζωή για να τελειώσω σ’ έναν ακόμα πιο ανόητο θάνατο. Δε βαριέσαι…

– Θα ζήσεις! Θα ζήσεις!

Γιατί το είπα αυτό; Για να του δώσω κουράγιο; Ή μήπως η μεγάλη επιθυμία της καρδιάς μου ξέσπασε σε λυσσαγμένη αποστροφή ενάντια στη Μοίρα;

– Όχι. Θα πεθάνω μουρμούρισε αυτός. Θα πεθάνω όπως έζησα. Άδοξα κι ανόητα…

– Πώς το λες αυτό; Ό,τι και νάκανες άλλοτε η λαβωματιά που σ’ έφερε σ’ αυτό το κρεβάτι, σε δοξάζει για πάντα!

Γύρισε και με κοίταξε στα μάτια:

– Ξέρεις πώς και πότε πληγώθηκα Μάρθα;

– Μα στο Μέτωπο;… Στη μάχη

Δεν θα ξεχάσω ποτέ, το τραγικό, το γεμάτο σαρκασμό γέλιο του.

– Δεν επήγα ποτέ στο Μέτωπο… Δεν πολέμησα ποτέ… Κατάφερα να μείνω στα μετόπισθεν. Αμφιβάλλεις γι’ αυτό;

– Τότε; Πώς;…

– Ω το πράμα είναι απλό… Προχτές το βράδι, που ήμουν τύφλα στο μεθύσι με πλάκωσε ένα φορτηγό αυτοκίνητο… Βουαλά.

Και χαμηλώνοντας τη φωνή επρόσθεσε:

– Δεν άξιζα τον κόπο για τίποτα! Για τίποτα! Μην έχεις καμιά μεταμέλεια, Μάρθα…

Αυτά ήταν τα στερνά του λόγια… Πέθανε ύστερ’ από δυο ώρες κρατώντας τα δάχτυλά μου στο χέρι του το δεξί. Και με το αριστερό πάνω στην καρδιά, ωσάν να ήθελε να μετρήσει τους τελευταίους της παλμούς.

Το αριστερό του χέρι…

Όταν με το στερνό σπασμό του θανάτου κύλησε το χέρι το αριστερό πλάι στο νεκρό κορμί, τότε είδα καρφιτσωμένο πάνω στο χιτώνιό του το παράσημο του Αργυρού Στέμματος… Ένα παράσημο της πατρίδας μου που μόνον οι ήρωες έχουν το δικαίωμα να φοράν.

***

Η κυρία τέλειωσε την ιστορία της μ’ ένα χαμόγελο γεμάτο πικρή νοσταλγία.

– Δεν άξιζε τον κόπο… Δεν άξιζε τον κόπο, μουρμούρισε.

Και κοιτώντας με στα μάτια πρόσθεσε με φωνή σκληρή, απόμακρη:

– Τι γνώμη έχετε σεις κύριε;

Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ

Σημειώνω ότι «αιζάνς» είναι η άνεση, aisance. 

Advertisement