Ανθυποψήφια μεζεδάκια

Ο τίτλος του σημερινού άρθρου διαμορφώθηκε τελευταία στιγμή, επί του ηλεπιεστηρίου θα μπορούσαμε να πούμε. Βλέπετε, χτες ο κ. Θ. Τζήμερος, πρόεδρος του κόμματος Δημιουργία Ξανά, ανακοίνωσε ότι παραιτείται από τη θέση του, προσωρινά όμως, ενόψει των εσωκομματικών εκλογών για την ανάδειξη νέου προέδρου, έτσι ώστε να μην έχει πλεονέκτημα απέναντι στους ανθυποψηφίους τους. Η λέξη παραξένεψε πολύ κόσμο στη μπλογκόσφαιρα, και κάμποσοι φίλοι με ρώτησαν αν είναι νεολογισμός η λέξη. Θα μπορούσα ν’ αφιερώσω ειδικό σημείωμα στο ερώτημα αυτό, αλλά τελικά αποφάσισα να το βάλω στα μεζεδάκια, που έτσι αποκτήσανε τίτλο: ανθυποψήφια μεζεδάκια.

Η λέξη ανθυποψήφιος δεν είναι νεολογισμός, αλλά είναι σχετικά καινούργια στα ελληνικά της Ελλάδας. Λέω στα ελληνικά της Ελλάδας, επειδή τη λέξη τη χρησιμοποιούν στην Κύπρο από δεκαετίες, πιθανόν από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του ανεξάρτητου κυπριακού κράτους. Τη λέξη την έχω δει να χρησιμοποιείται στις κυπριακές προεδρικές εκλογές, ακόμα από τη δεκαετία του 1960, όταν στις εκλογές του 1968 ο Μακάριος αντιμετώπισε τον υποψήφιο των Ενωτικών (που λεγόταν Ευδόκας) και νίκησε με ένα συντριπτικό ποσοστό, κοντά στο 90% (τουρκοκύπριοι δεν ψήφισαν, αλλά δεν μας ένοιαζε τότε). Τότε γράφτηκε για πρώτη φορά, σε ανταπόκριση από την Κύπρο, η λέξη «ανθυποψήφιος» στον ελληνικό τυπο: ο αντίπαλος υποψήφιος. Αντί + υποψήφιος, κι επειδή οι λέξεις από ύψιλον έπαιρναν δασεία, το τ τράπηκε σε θ και ο αντυποψήφιος τράπηκε σε ανθυποψήφιο. Ο κανόνας αυτός είναι απομεινάρι από τα αρχαία και στα νέα ελληνικά εφαρμόζεται μόνο κατ’ αναλογία και όταν το θυμόμαστε (π.χ. λέμε «εφ’ όλης της ύλης» αλλά «πρώτα απ’ όλα»), αλλά ας μην ξεστρατίσω τη συζήτηση.

Πάντως, για δυο τουλάχιστον δεκαετίες, ο ανθυποψήφιος έμενε καθαρά κυπριακή λέξη, σαν την αφυπηρέτηση και την εργοδότηση, κι έτσι μόνο σε ανταποκρίσεις από την Κύπρο τη διάβαζε κανείς. Στις κυπριακές προεδρικές εκλογές του 1993, που πήραν αρκετά μεγάλη δημοσιότητα και στην Ελλάδα, ακούστηκε αρκετά ο ανθυποψήφιος και έτσι, από τότε, αρχίζει δειλά-δειλά να εμφανίζεται και σε ελλαδικά συμφραζόμενα.  Σε συνέντευξη του 1993 για τις εσωκομματικές εκλογές της ΝΔ, ο Βουλγαράκης είχε πει ότι «δεν υπάρχουν αντίπαλοι, αλλά ανθυποψήφιοι». Αν θυμάμαι καλά, ο πρώτος πολιτικός που χρησιμοποίησε τη λέξη για εκλογικό του αντίπαλο ήταν ο Δ. Αβραμόπουλος, στις δημοτικές εκλογές του 1994, όταν αποκάλεσε έτσι τον αντίπαλό του (για το δήμο Αθηναίων) Θ. Πάγκαλο, τονίζοντας μάλιστα ότι άκουσε τη λέξη στην Κύπρο και την βρήκε εύστοχη. Μετά, χρησιμοποιήθηκε από τον τύπο στα ρεπορτάζ για το συνέδριο του ΠΑΣΟΚ και την ανάδειξη του διαδόχου του Α. Παπανδρέου, αλλά εκεί που πολυακούστηκε ήταν οι νομαρχιακές εκλογές του 2002, όταν τη χρησιμοποιούσε με στόμφο ο Γιάννης Τζαννετάκος για να χαρακτηρίζει τη Φώφη Γεννηματά (από την οποία κατάφερε να χάσει, ένα αρκετά δύσκολο κατόρθωμα). Τότε συμπεριλήφθηκε η λέξη και στο Λεξικό Μπαμπινιώτη, στη Β΄έκδοση του 2002 (στην α’ έκδοση, του 1998, δεν υπάρχει, κι αυτό παρέσυρε τον Γιάννη Χάρη, που τη χαρακτήρισε, αργότερα, λέξη ανύπαρκτη στα λεξικά, διότι προφανώς δεν μπορεί κανείς να σκάει ογδοντάευρα κάθε δεύτερο χρόνο για να αγοράζει τη νέα έκδοση του λεξικού Μπαμπινιώτη.

Τα πρόβατα και το μαντρί

Τις προάλλες συζητήσαμε τον χαρακτηρισμό «γκεσέμια» που έγινε αφορμή τηλεοπτικού καβγά. Τα γκεσέμια ήταν όρος του ποιμενικού λεξιλογίου και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε, με μεταφορική σημασία, και στην πολιτική. Δεν είναι ο μόνος ποιμενικός όρος. Οι λίγο παλιότεροι θα θυμούνται τη διάσημη ρήση του Ευάγγελου Αβέρωφ «Το πρόβατο που φεύγει απ’ το μαντρί το τρώει ο λύκος». Ως καθύλην αρμόδιος, καθό (και) τυροκόμος, ο Αβέρωφ ήξερε καλά από μαντριά και από πρόβατα, αλλά τη φράση αυτή δεν την έπλασε ο ίδιος, πρόκειται για λαϊκή παροιμία, που όμως την έκανε ευρύτερα γνωστή και την ένταξε στο παραπολιτικό λεξιλόγιο.

Ο Αβέρωφ, αν θυμάμαι καλά, είπε τη φράση αυτή το 1985 όταν ο Κωστής Στεφανόπουλος, ηττημένος των εσωκομματικών εκλογών στη Νέα Δημοκρατία (νικητής ήταν  ο Κ. Μητσοτάκης), σχημάτισε μαζί με άλλους 15 βουλευτές τη ΔΗΑΝΑ. Ήταν προφητικός, αφού η ΔΗΑΝΑ δεν κατάφερε να εδραιωθεί ως βιώσιμο κόμμα’ αφού φυτοζώησε επί μια δεκαετία, διαλύθηκε το 1994. Την ίδια δεκαετία, ο δικομματικός λύκος κατασπάραξε κι άλλα τολμηρά ή απερίσκεπτα πρόβατα, όπως τον Γεράσιμο Αρσένη και τον Αντώνη Τρίτση, που έφυγαν από το ΠΑΣΟΚ ιδρύοντας θνησιγενή κόμματα. Την επόμενη δεκαετία, τα ανάλογα εγχειρήματα φάνηκε να έχουν μεγαλύτερη επιτυχία, τόσο με την ΠΟΛΑΝ του Αντώνη Σαμαρά όσο και με το ΔΗΚΚΙ του Δημήτρη Τσοβόλα, αλλά ύστερα από μια πρώτη εντυπωσιακή εμφάνιση σε εκλογές τα νεαρά κόμματα έμειναν εκτός Βουλής στην επόμενη αναμέτρηση και τελικά διαλύθηκαν κι αυτά. Μια παραλλαγή ήταν το ΚΕΠ του Δ. Αβραμόπουλου, που έφτασε σε εντυπωσιακά ποσοστά στις πρώτες δημοσκοπήσεις μετά την ίδρυσή του αλλά ξεφούσκωσε γρήγορα -για να συνεχίσουμε την αβερώφεια μεταφορά, το συγκεκριμένο πρόβατο βγήκε από το μαντρί, έκανε μερικά βήματα ελευθερίας, τρόμαξε ακούγοντας το ουρλιαχτό του λύκου από μακριά και γύρισε τρέχοντας στην ασφαλή στάνη. Τα παραδείγματα του αιώνα μας θα τα θυμάστε κι εσείς καλύτερα από μένα, ας μην τα επαναλάβω.