Το ραδιόφωνο του ραδιούργου

Το ραδιόφωνο το λέμε ράδιο στην καθομιλουμένη. Όμως ράδιον στα αρχαία ελληνικά σήμαινε «εύκολο», που ίσως μας φέρνει στο νου το ρητό «φύσιν πονηράν μεταβαλείν ου ράδιον», που το μαθαίναμε στο σχολείο -ου ράδιον αλλά τηλεόρασις, είχε πει κάποτε κάποιος χαριτολογώντας.

Τις προάλλες πήρα μέιλ από έναν αναγνώστη του ιστολογίου, που είναι φυσικός, στη σύνταξη, ο οποίος με ρώτησε, ακριβώς, αν υπάρχει σχέση ανάμεσα στο αρχαίο ελληνικό «ράδιος» και στο ραδιόφωνο, παραθέτοντάς μου μια ανάρτηση στη Λεξιλογία, που του είχε στείλει κάποιος φίλος του.

Η εν λόγω ανάρτηση είναι η εξής:

Μια προσεκτική εξέταση με οδήγησε στις εξής παρατηρήσεις:

Η λέξη «Ράδιο» και τα σχετικά παράγωγα μάλλον έχουν Ελληνική προέλευση. Η σειρά είναι κάπως έτσι:

«Ράδιος» σημαίνει «εύκολος». Το καμπύλο σχήμα είναι ομαλό, εύκολο (δηλ. ράδιον) να διανυθεί σε σύγκριση με ένα σχήμα που έχει γωνίες. Κάθε καμπύλο σχήμα έχει μιά «ακτίνα» καμπυλότητας που αντιστοιχεί, σε διαφορικό (ds), τουλάχιστο, τμήμα της καμπύλης. Στα λατινικά η ακτίνα είναι “Radius” και ανάλογα σε διάφορες λατινογενείς γλώσσες. Από εκεί οι λέξεις Radiation (ακτινοβολία), Rad ακτίνιο, (μονάδα μέτρησης γωνίας), Γερμανικά Rad (ακτίνα τροχού και τροχός). Και το στοιχείο Radio ονομάστηκε έτσι γιατί ακτινοβολεί.

(Είναι χαρακτηριστικό οτι οι ‘Ελληνες τεχνίτες μιλάνε για «ράδιο» όταν θέλουν να εκφράσουν τη στρογγυλεμένη γωνία.)

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Κύριος Θεόδωρος, συνέχεια και τέλος

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Βρισκόμαστε στα 1935, όταν ο παππούς μου, ο ποιητής Άχθος Αρούρης, έχει παραιτηθεί από την Εμπορική Τράπεζα για να ανοίξει επινικελωτήριο μαζί με δυο από τ’ αδέλφια του στην Αθήνα. Στην προηγούμενη συνέχεια είχαμε ξαναβρεί έναν παλιό γνώριμο, τον ιδιόρρυθμο (επιεικώς) κύριο Θεόδωρο, που τον είχαμε γνωρίσει πριν από μερικούς μήνες, όταν αναφερθήκαμε στη ζωή του ποιητή στη δεκαετία του 1920 (για παράδειγμα, εδώ  κι εδώ). Σήμερα, οι περιπέτειες του κυρίου Θεόδωρου παίρνουν τέλος -όπως θα διαβάσετε, έφυγε από το επινικελωτήριο και μετά τα όσα ακολούθησαν, τόσο προσωπικά (μετακομίσεις) όσο και γενικά (πόλεμος και κατοχή), τα ίχνη του χάθηκαν. Η σημερινή συνέχεια είναι λίγο πιο σύντομη από συνήθως, αλλά δεν ταίριαζε να τη συνδυάσω με τα επόμενα.

Μια και εδώ λεξιλογούμε, να επισημάνω κάτι που ίσως είναι λεξιλογικός αναχρονισμός του πατέρα μου, ο οποίος μιλώντας για τον ραδιοτεχνίτη φίλο του παππού, τον Μάριο, λέει για το «πνεύμα απάτης που κυριαρχούσε τότε στα περισσότερα ηλεκτρονικά εργαστήρια της Αθήνας». Σήμερα, ένα εργαστήριο που ασχολείται με ραδιόφωνα και τηλεοράσεις το λέμε ‘ηλεκτρονικό’΄, αλλά το 1935 ασφαλώς δεν το έλεγαν έτσι. Οπότε, ίσως η χρήση της λέξης να αποτελεί αναχρονισμό.

Ο κύριος Θεόδωρος, μην έχοντας τι να κάνει, περιφερόταν συχνά στο εργαστήριο παρακολουθώντας τις διάφορες εργασίες, χωρίς να μιλά ή να σχολιάζει. Μόνο μια φορά είπε στον Γιάννη, δείχνοντας το μπά­νιο επινικέλωσης, που από τη μαύρη επιφάνεια του υγρού περιεχο­μένου του εξείχε το κάγκελο ενός κρεβατιού:

«Κύριε Γιάννη, του αντικειμένου αυτού εξέχει η μία γωνία. Μή­πως τούτο σας προκαλέσει τίποτε περίπλοκάς;» Και πρόσθεσε δι­καιολογούμενος, «Δηλαδή λέω και γω την κουβέντα μου».

Μέσα του πάντως δεν έβλεπε με καλό μάτι την όλη διεργασία, αργότερα δε είπε σε κάποιο γνωστό του:

«Γυαλίζουνε τα σίδερα και κοροϊδεύουνε τον κόσμο».

Το προσωπικό του επινικελωτήριου, δηλαδή οι τρεις βουρτσαδόροι, οι συναλλασσόμενοι και όσοι φίλοι συχνάζανε σ’ αυτό, πολύ σύ­ντομα εξοικειώθηκαν με την παρουσία του Θεόδωρου κι άρχισαν να υιοθετούν μερικές από τις εκφράσεις του. Έτσι σε λίγο μπορούσες να ακούσεις κάποιους άσχετους, που δεν είδαν ποτέ τους τον κύριο Θεό­δωρο, να λένε στα καφενεία και στα μαγέρικα της γειτονιάς: θα σου περάσω τ’ άντερα λαιμαριά στο λαιμό, ή, θα σου ανοίξω τρίτο μάτι…