55 χρόνια μετά (η μαρτυρία του Αθεόφοβου)

Κλείνουν σήμερα 55 χρόνια από τη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Οι παλιότεροι από εμάς ζήσαμε την αποφράδα αυτή μέρα, κάποιοι μικρά παιδιά, άλλοι έφηβοι ή νέοι. Οι νεότεροι την ξέρουν από τον απόηχό της και από τις διηγήσεις των γονιών τους. Στο ιστολόγιο συνηθίζουμε να δημοσιεύουμε, πότε πότε, ένα άρθρο με μαρτυρίες και αναμνήσεις φίλων σχολιαστών από τη μέρα εκείνη –τελευταία φορά το είχαμε δημοσιεύσει πέρυσι.

Σήμερα, που η επέτειος είναι κάπως στρογγυλή, θα δημοσιεύσω και πάλι μια μαρτυρία. Πιο σωστά θα την αναδημοσιεύσω, αφού έχει ήδη δημοσιευτεί, από τον φίλο μας τον Αθεόφοβο, στο προσωπικό του ιστολόγιο, το 2009. (Ο φίλος μας ο Αθεόφοβος έχει δικό του πολύ αξιόλογο ιστολόγιο, όπως και ο Δύτης άλλωστε. Μάλιστα το δικό του είναι και αρχαιότερο. Απλώς δεν δημοσιεύει καθημερινά).

Οπότε, μεταφερω εδώ την προσωπική μαρτυρία, οπως το λέει, του Αθεόφοβου, που δεν εστιάζεται αποκλειστικά στην ημέρα της 21ης Απριλίου αλλά αναφέρει και τις αμέσως προηγούμενες όπως και κάποιες συνέπειες, συνοδεύεται δε από άρθρα εφημερίδων της εποχής.

Εγώ δεν θα πω περισσότερα, μόνο θα σταθώ σε ένα σημείο της αφήγησης, όπου ο Αθεόφοβος λέει ότι το βράδυ της 19.4.67, μετά τη συναυλία της ΕΦΕΕ, συζητώντας με φίλους του, τούς ανέλυσε λεπτομερώς για ποιον λόγο δεν θα γινόταν δικτατορία. Σύμφωνα με μια ευρύτατα διαδεδομένη άποψη, το πρωτοσέλιδο της Αυγής στις 21.4.67, που είχε τυπωθεί αλλά δεν έφτασε ποτέ στα περίπτερα, είχε κύριο άρθρο ή πρωτοσέλιδο τίτλο ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ (ή κάτι ανάλογο). Η ερώτησή μου είναι αν έχει κάποιος δει αυτό το πρωτοσέλιδο ή αν υπάρχει μαρτυρία κάποιου που να το έχει δει.

Και πριν προχωρήσω, μια άσχετη με το άρθρο αγγελία: Ζητούνται εθελοντές, δύο κατά προτίμηση αλλά κάνει και ένας, για να πληκτρολογήσουν ένα πασχαλινό ανάγνωσμα, ένα γαλλικό διήγημα (σε καθαρευουσιάνικη μετάφραση) με ελληνική υπόθεση, που θέλω να το ανεβάσω εδώ τη Δευτέρα του Πάσχα. Είχε δημοσιευτεί σε εφημερίδα το… 1908, οπότε θα πρέπει να πληκτρολογήσουν, οι δυο που θα το αναλάβουν (ή και ο ένας) δυο μεγάααλες στήλες παλιάς εφημερίδας. Αν υπάρχουν εθελοντές, ας το δηλώσουν στα σχόλια, θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας. Θέλω να έχω το κείμενο ει δυνατόν ως το Σάββατο το βραδάκι. 

Και μετά την υστερόβουλη παρένθεση, ο λόγος στον Αθεόφοβο για την προσωπική του μαρτυρία. 

Απρίλιος 1967 – Μια προσωπική μαρτυρία

Η εβδομάδα πριν την δικτατορία είναι από αυτές που έχουν χαραχτεί έντονα στην μνήμη μου.
Στις 17-4-1967 όλη η νεολαία της Αθήνας βρισκόταν μαζεμένη στο γήπεδο του Παναθηναϊκού για να βρεθεί στην πρώτη μεγάλη συναυλία που θα γινόταν στην Ελλάδα με ένα συγκρότημα ήδη επαναστατικό από τότε, τους Ρόλλινγκ Στόουνς!
Ήδη η φήμη τους για επεισοδιακές συναυλίες είχε δημιουργήσει ένα μύθο που τον επιβεβαίωναν τα πρόσφατα επεισόδια που δημοσίευαν οι εφημερίδες.

Ελευθερία 14-4-1967

Μπαίνοντας λοιπόν στο κατάμεστο γήπεδο το πρώτο πράγμα που έκανε εντύπωση, στα παρθένα μέχρι τότε από τέτοιες διοργανώσεις μάτια μας, ήταν τα τεραστίων διαστάσεων μεγάφωνα ,σαν δίφυλλες ντουλάπες, τοποθετημένα γύρω γύρω στο γήπεδο προς τις κερκίδες.

54 χρόνια μετά

Κλείνουν σήμερα 54 χρόνια από τη θλιβερή μέρα της 21ης Απριλίου 1967. Πριν από 24 χρόνια τέτοια μέρα, το 1997, δηλαδή στην τριακοστή επέτειο, σε μια «ταχυδρομική λίστα» όπου συμμετείχα (κάτι ανάλογο με τα σημερινά ιστολόγια και φόρουμ) κάποιοι παλιότεροι είχαμε γράψει τις αναμνήσεις μας από τη μέρα εκείνη. Όταν άνοιξα το ιστολόγιο, δημοσίευσα ένα άρθρο με τρεις αφηγήσεις που είχα κρατήσει. Η δεύτερη είναι δική μου.

Φυσικά, στις δημοσιεύσεις εδώ προστέθηκαν και δικές σας αφηγήσεις στα σχόλια. Μεταφέρω πολλές από αυτές όπως είχαν εμφανιστεί στο αντίστοιχο άρθρο του 2011, κι έτσι το αρχικό άρθρο έχει τετραπλασιαστεί αφού τώρα έχει τις αναμνήσεις 17 ατόμων καθώς και μερικά λινκ στο τέλος.

Μια και από τότε έχουν προστεθεί πολλοί νέοι φίλοι στους σχολιαστές του ιστολογίου, περιμένω στα σχόλια νέες αναμνήσεις από την 21η Απριλίου 1967.

Βέβαια, καθώς τα χρόνια περνάνε, πολλοί φίλοι δεν θα μπορούν να παραθέσουν αναμνήσεις, όχι επειδή δεν θέλουν αλλά επειδή ήταν αγέννητοι ή βρέφη το 1967. Αλλά καλό είναι να θυμόμαστε την 21η Απριλίου σε μια εποχή που η επίθεση κάποιων στη «μεταπολίτευση» ξεπλένει αθέλητα ή όχι τη δικτατορία -και που Υπουργός Εσωτερικών είναι εκείνος που πήρε το δαχτυλίδι από τον δικτάτορα Παπαδόπουλο για να ηγηθεί της νεολαίας ΕΠΕΝ.

1. Ήταν μέρα Παρασκευή. Ο ήλιος μία έβγαινε μία κρυβόταν. Πρωί πήγα σχολείο με τον αδερφό μου. Στο σχολείο οι δάσκαλοι μας διώξαν «Πάτε γρήγορα σπίτια σας». Τίποτε περίεργο, τω καιρώ εκείνω οι δάσκαλοι έκαναν απεργίες κάθε τρεις και λίγο (15%). Πάμε σπίτι, η μάνα μου δεν μάς άντεχε, μάς έβγαλε έξω να παίξουμε. Το σπίτι μας ήταν ένα τετράγωνο από την αστυνομία. Πολλοί χωροφύλακες περνούσαν συνέχεια με κάτι μεγάλα όπλα κάτω από τη μασχάλη. Πρώτη φορά βλέπαμε τέτοια. Μετά, μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων πέρασε με οπλισμένη συνοδεία δεξιά-αριστερά και πίσω πηγαίνοντας προς τα δικαστήρια. Η μπάλα μας κύλησε προς μια ομάδα χωροφυλάκων που έκανε τσιγάρο· κανείς δεν πήγαινε να την πάρει. Κάτι βαρύ πλανιόταν στον αέρα. Ούτε που δεν είχαμε σχολείο δεν έφτιαχνε το κέφι μας. Το μεσημέρι ήρθε ο πατέρας μου. Έβαλε τις φωνές στη μάνα μου που μας άφησε να γυρνάμε έξω. Μπήκαμε μέσα και ακούγαμε εμβατήρια στο ραδιόφωνο. Άρχιζε η εφταετία.

2. Θυμάμαι τη μάνα μου να μας λέει να μη γκρινιάζουμε για το φαγητό γιατί τώρα ήρθαν δύσκολοι καιροί και θα πρέπει να συνηθίσουμε σε στερήσεις, Θυμάμαι να με δασκαλεύει, αν με ρωτήσουν τι διαβάζει ο πατέρας μου, να πω ‘Νέα’ και ‘Εστία’. Κι εγώ άκουσα «Νέα και αστεία», αλλά κανείς δεν με ρώτησε να του το πω. Μονάχα λίγους μήνες μετά, διώξανε τη μάνα μου από τη δουλειά της στο δημόσιο. Έτσι αόριστα ένα βάρος θυμάμαι, έναν φόβο, τον Γεωργαλά στο ραδιόφωνο, τους δικούς μου να μουντζώνουν, κι ύστερα κάθε 21 Απριλίου μέσα στην εφταετία, να μαζεύονται οι φίλοι του πατέρα μου, σ’ ένα ιδιότυπο πένθιμο γλέντι, να γελάνε με τα φαιδρά της χούντας και να κλαίνε με τα χάλια τα δικά μας.

3. Ήμουνα στην τετάρτη Δημοτικού. Είχαμε διάλειμμα και ξαφνικά είδαμε τον Κώστα Κ. (συμμαθητή μας) με μια ομάδα άλλα παιδιά να έρχεται φωνάζοντας «Παπανδρέου, Παπανδρέου». Το διάλειμμα δεν έλεγε να τελειώσει προς μεγάλη μας χαρά, μέχρι που μας έδιωξαν οι δάσκαλοι. Όσο για αλλαγή στη ζωή μας, συλλήψεις και τέτοια, δεν ήταν δα η πόλη μας και άντρον αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων! (Μιλάμε για την Κυπαρισσία Μεσσηνίας το 1967 -αν και δεν νομίζω να αλλάξανε πολύ τα πράγματα, δεδομένου ότι στην Κυπαρισσία ο χουντικός δήμαρχος εξελέγη επανειλημμένα και επί δημοκρατίας). Εκείνο που θυμάμαι περισσότερο ήταν οι απανωτές ανακοινώσεις από τον ραδιοφωνικό σταθμό Αμαλιάδας (μοναδικό σταθμό του ΕΙΡ που πιάναμε σχετικά καλά στην Κυπαρισσία τότε) που απαγορεύανε σχεδόν τα πάντα και κατέληγαν «Καπένης Αλκιβιάδης, ταγματάρχης πεζικού». Ποτέ δεν ξανάκουσα το όνομα αυτό μετά. Ένας ασήμαντος που έγινε εξουσία; Ένα απλό όργανο; Ποιος ξέρει. Πάντως, ακόμη και στο σπίτι μου έγινε ένα μισητό όνομα, κι ας διάβαζε ο πατέρας μου την Εστία από ιδεολογία. Πιο πολύ θυμάμαι την τρομάρα μου την επόμενη χρονιά, στην επέτειο, οπότε έγινε παρέλαση και ήμουνα σημαιοφόρος (αναρωτιέμαι γιατί, αφού ήμουνα στην πέμπτη τάξη και ο σημαιοφόρος ήταν πάντα της έκτης). Έκανα τότε κατά λάθος τη μοναδική μου αντιστασιακή πράξη. Για κάποιο λόγο, όσοι είχαμε τσολιαδίστικη στολή παρελάσαμε ντυμένοι (τι σχέση είχε η 21/4 με το 1821;) Και εμένα μου έπεφτε το καλτσόν, άσπρο-άσπρο και με καλτσοδέτα με φούντα (τι φρίκη!) Είπα λοιπόν στην παραστάτρια να μου κρατήσει λίγο τη σημαία να σηκώσω το καλτσόν, δεν με πολυπρόσεξε εκείνη (θα ήταν της έκτης και θα με περιφρονούσε ως μικρότερο) και πάρ’την κάτω τη σημαία. Και στράβωσε κι ο σταυρός στην κορυφή. Σούσουρο στα πέριξ (Ο τάδε έριξε τη σημαία!) και πανικός στο σπίτι μετά («θα λένε ότι το έκανες επίτηδες!»). Τριάντα χρόνια μετά, δεν με έχει συλλάβει η ΕΣΑ ακόμη. Μάλλον τη γλίτωσα.

4. Ήμουν μαθήτρια στο Αρσάκειο της πλατείας Βάθης. Εκείνη την Παρασκευή επρόκειτο να πάμε εκδρομή με το σχολείο, ήταν η Παρασκευή πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα. Με την αδερφή μου φτάσαμε με τα πόδια στο σχολείο, από τον Αγ. Παντελεήμονα που μέναμε, στις 7.30 το πρωί όπως μας είχαν πει. Όμως δεν βρήκαμε κανέναν καθηγητή. Δεν είχε έρθει ούτε ο γυμνασιάρχης. Μερικά κορίτσια μόνο είχαν μαζευτεί έξω απ’ τα κάγκελα, και όλες αναρωτιόμασταν πού ήταν ο υπόλοιπος κόσμος. Μια γυναίκα που περνούσε απ’ έξω, μας είπε «Πηγαίνετε στα σπίτια σας, δεν θα γίνει εκδρομή, δεν τα μάθατε;»

Το κουρασμένο παλικάρι (του Μποστ, σχεδόν επετειακό)

Επέτειος σήμερα της 21ης Απριλίου και στην αρχή σκέφτηκα απλώς να ξαναφέρω στην επιφάνεια το άρθρο που είχα πέρυσι τέτοια μέρα, με αναμνήσεις από τη μέρα της 21ης Απριλίου 1967. Το έκανα κι αυτό, αλλά τελικά είπα να προσθέσω και κάτι καινούργιο, ένα σκίτσο του Μποστ, δημοσιευμένο δυο εβδομάδες πριν από τα Ιουλιανά που θα μπορούσε κανείς να το πει προφητικό αν και πολλοί που έζησαν τότε θα είχαν κάνει παρόμοιες σκέψεις και προβλέψεις. Και τα Ιουλιανά δεν ήταν άσχετα με τη δικτατορία θαρρώ.