54 χρόνια μετά

Κλείνουν σήμερα 54 χρόνια από τη θλιβερή μέρα της 21ης Απριλίου 1967. Πριν από 24 χρόνια τέτοια μέρα, το 1997, δηλαδή στην τριακοστή επέτειο, σε μια «ταχυδρομική λίστα» όπου συμμετείχα (κάτι ανάλογο με τα σημερινά ιστολόγια και φόρουμ) κάποιοι παλιότεροι είχαμε γράψει τις αναμνήσεις μας από τη μέρα εκείνη. Όταν άνοιξα το ιστολόγιο, δημοσίευσα ένα άρθρο με τρεις αφηγήσεις που είχα κρατήσει. Η δεύτερη είναι δική μου.

Φυσικά, στις δημοσιεύσεις εδώ προστέθηκαν και δικές σας αφηγήσεις στα σχόλια. Μεταφέρω πολλές από αυτές όπως είχαν εμφανιστεί στο αντίστοιχο άρθρο του 2011, κι έτσι το αρχικό άρθρο έχει τετραπλασιαστεί αφού τώρα έχει τις αναμνήσεις 17 ατόμων καθώς και μερικά λινκ στο τέλος.

Μια και από τότε έχουν προστεθεί πολλοί νέοι φίλοι στους σχολιαστές του ιστολογίου, περιμένω στα σχόλια νέες αναμνήσεις από την 21η Απριλίου 1967.

Βέβαια, καθώς τα χρόνια περνάνε, πολλοί φίλοι δεν θα μπορούν να παραθέσουν αναμνήσεις, όχι επειδή δεν θέλουν αλλά επειδή ήταν αγέννητοι ή βρέφη το 1967. Αλλά καλό είναι να θυμόμαστε την 21η Απριλίου σε μια εποχή που η επίθεση κάποιων στη «μεταπολίτευση» ξεπλένει αθέλητα ή όχι τη δικτατορία -και που Υπουργός Εσωτερικών είναι εκείνος που πήρε το δαχτυλίδι από τον δικτάτορα Παπαδόπουλο για να ηγηθεί της νεολαίας ΕΠΕΝ.

1. Ήταν μέρα Παρασκευή. Ο ήλιος μία έβγαινε μία κρυβόταν. Πρωί πήγα σχολείο με τον αδερφό μου. Στο σχολείο οι δάσκαλοι μας διώξαν «Πάτε γρήγορα σπίτια σας». Τίποτε περίεργο, τω καιρώ εκείνω οι δάσκαλοι έκαναν απεργίες κάθε τρεις και λίγο (15%). Πάμε σπίτι, η μάνα μου δεν μάς άντεχε, μάς έβγαλε έξω να παίξουμε. Το σπίτι μας ήταν ένα τετράγωνο από την αστυνομία. Πολλοί χωροφύλακες περνούσαν συνέχεια με κάτι μεγάλα όπλα κάτω από τη μασχάλη. Πρώτη φορά βλέπαμε τέτοια. Μετά, μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων πέρασε με οπλισμένη συνοδεία δεξιά-αριστερά και πίσω πηγαίνοντας προς τα δικαστήρια. Η μπάλα μας κύλησε προς μια ομάδα χωροφυλάκων που έκανε τσιγάρο· κανείς δεν πήγαινε να την πάρει. Κάτι βαρύ πλανιόταν στον αέρα. Ούτε που δεν είχαμε σχολείο δεν έφτιαχνε το κέφι μας. Το μεσημέρι ήρθε ο πατέρας μου. Έβαλε τις φωνές στη μάνα μου που μας άφησε να γυρνάμε έξω. Μπήκαμε μέσα και ακούγαμε εμβατήρια στο ραδιόφωνο. Άρχιζε η εφταετία.

2. Θυμάμαι τη μάνα μου να μας λέει να μη γκρινιάζουμε για το φαγητό γιατί τώρα ήρθαν δύσκολοι καιροί και θα πρέπει να συνηθίσουμε σε στερήσεις, Θυμάμαι να με δασκαλεύει, αν με ρωτήσουν τι διαβάζει ο πατέρας μου, να πω ‘Νέα’ και ‘Εστία’. Κι εγώ άκουσα «Νέα και αστεία», αλλά κανείς δεν με ρώτησε να του το πω. Μονάχα λίγους μήνες μετά, διώξανε τη μάνα μου από τη δουλειά της στο δημόσιο. Έτσι αόριστα ένα βάρος θυμάμαι, έναν φόβο, τον Γεωργαλά στο ραδιόφωνο, τους δικούς μου να μουντζώνουν, κι ύστερα κάθε 21 Απριλίου μέσα στην εφταετία, να μαζεύονται οι φίλοι του πατέρα μου, σ’ ένα ιδιότυπο πένθιμο γλέντι, να γελάνε με τα φαιδρά της χούντας και να κλαίνε με τα χάλια τα δικά μας.

3. Ήμουνα στην τετάρτη Δημοτικού. Είχαμε διάλειμμα και ξαφνικά είδαμε τον Κώστα Κ. (συμμαθητή μας) με μια ομάδα άλλα παιδιά να έρχεται φωνάζοντας «Παπανδρέου, Παπανδρέου». Το διάλειμμα δεν έλεγε να τελειώσει προς μεγάλη μας χαρά, μέχρι που μας έδιωξαν οι δάσκαλοι. Όσο για αλλαγή στη ζωή μας, συλλήψεις και τέτοια, δεν ήταν δα η πόλη μας και άντρον αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων! (Μιλάμε για την Κυπαρισσία Μεσσηνίας το 1967 -αν και δεν νομίζω να αλλάξανε πολύ τα πράγματα, δεδομένου ότι στην Κυπαρισσία ο χουντικός δήμαρχος εξελέγη επανειλημμένα και επί δημοκρατίας). Εκείνο που θυμάμαι περισσότερο ήταν οι απανωτές ανακοινώσεις από τον ραδιοφωνικό σταθμό Αμαλιάδας (μοναδικό σταθμό του ΕΙΡ που πιάναμε σχετικά καλά στην Κυπαρισσία τότε) που απαγορεύανε σχεδόν τα πάντα και κατέληγαν «Καπένης Αλκιβιάδης, ταγματάρχης πεζικού». Ποτέ δεν ξανάκουσα το όνομα αυτό μετά. Ένας ασήμαντος που έγινε εξουσία; Ένα απλό όργανο; Ποιος ξέρει. Πάντως, ακόμη και στο σπίτι μου έγινε ένα μισητό όνομα, κι ας διάβαζε ο πατέρας μου την Εστία από ιδεολογία. Πιο πολύ θυμάμαι την τρομάρα μου την επόμενη χρονιά, στην επέτειο, οπότε έγινε παρέλαση και ήμουνα σημαιοφόρος (αναρωτιέμαι γιατί, αφού ήμουνα στην πέμπτη τάξη και ο σημαιοφόρος ήταν πάντα της έκτης). Έκανα τότε κατά λάθος τη μοναδική μου αντιστασιακή πράξη. Για κάποιο λόγο, όσοι είχαμε τσολιαδίστικη στολή παρελάσαμε ντυμένοι (τι σχέση είχε η 21/4 με το 1821;) Και εμένα μου έπεφτε το καλτσόν, άσπρο-άσπρο και με καλτσοδέτα με φούντα (τι φρίκη!) Είπα λοιπόν στην παραστάτρια να μου κρατήσει λίγο τη σημαία να σηκώσω το καλτσόν, δεν με πολυπρόσεξε εκείνη (θα ήταν της έκτης και θα με περιφρονούσε ως μικρότερο) και πάρ’την κάτω τη σημαία. Και στράβωσε κι ο σταυρός στην κορυφή. Σούσουρο στα πέριξ (Ο τάδε έριξε τη σημαία!) και πανικός στο σπίτι μετά («θα λένε ότι το έκανες επίτηδες!»). Τριάντα χρόνια μετά, δεν με έχει συλλάβει η ΕΣΑ ακόμη. Μάλλον τη γλίτωσα.

4. Ήμουν μαθήτρια στο Αρσάκειο της πλατείας Βάθης. Εκείνη την Παρασκευή επρόκειτο να πάμε εκδρομή με το σχολείο, ήταν η Παρασκευή πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα. Με την αδερφή μου φτάσαμε με τα πόδια στο σχολείο, από τον Αγ. Παντελεήμονα που μέναμε, στις 7.30 το πρωί όπως μας είχαν πει. Όμως δεν βρήκαμε κανέναν καθηγητή. Δεν είχε έρθει ούτε ο γυμνασιάρχης. Μερικά κορίτσια μόνο είχαν μαζευτεί έξω απ’ τα κάγκελα, και όλες αναρωτιόμασταν πού ήταν ο υπόλοιπος κόσμος. Μια γυναίκα που περνούσε απ’ έξω, μας είπε «Πηγαίνετε στα σπίτια σας, δεν θα γίνει εκδρομή, δεν τα μάθατε;»

5. Στου Ζωγράφου. Ο πατέρας μου, δάσκαλος, βγαίνει μία βόλτα το απόγευμα να δει τι γίνεται. Παίρνει και τον μικρό μαζί του από το χέρι, για ξεκάρφωμα. Ο μικρός, εγώ, δεν καταλαβαίνει και πολλά, μόνο που θυμάται ακόμη το σφίξιμο στο χέρι του, όταν ο πατέρας πρόσεξε τον φαντάρο με το πολυβόλο στην κορυφή του κτιρίου του πολυτεχνείου. Το κτίριο που μετά από 14 χρόνια θα μάθαινε ότι ήταν το εργαστήριο αντοχής υλικών, το πρώτο που είχε χτιστεί στην μετέπειτα πολυτεχνειούπολη. Η περιοχή ανήκε ακόμη στο στρατό, ήταν η νότια πλευρά του στρατοπέδου Γουδί. Απ’ όπου είχαν ξεκινήσει τα τανκς του Παττακού…

6. Τεταρτη Δημοτικου τοτε, βλεπαμε τα τεθωρακισμενα να κατεβαινουν την 25ης Μαρτιου (Ανατολικη Θεσσαλονικη), και μου λεει ο συμμαθητης μου: «Γιωργο, αν μας ρωτησουν οι στρατιωτες τι ψηφιζουν οι γονεις μας, θα πουμε ΕΡΕ»

7. Θυμάμαι το ραδιόφωνο να λέει κάτι ακατανόητα για την ηλικία μου, τα ατέλειωτα εμβατήρια, την απροθυμία των μεγάλων να μου εξηγήσουν.
Την επόμενη μέρα, νομίζω, ένας μπάτσος που έμενε στη γειτονιά (θυμάμαι και τ’όνομά του) ήρθε στο καφενείο της γωνιάς παίζοντας ένα πιστόλι στο χέρι, όπως στις ταινίες. Πήγε πάνω από μια παρέα, με τραγιάσκες, που έπιναν κατσουφιασμένοι κι αμίλητοι καφέ, και τους κορόιδευε. «Μήπως οι κύριοι θέλουν να εκφράσουν κανένα παράπονο;». Κάτι τέτοια έλεγε.

8. Η γιαγιά μου ξύπνια απ’ τα χαράματα για το γαλατά, μας ξυπνούσε με το άνοιγμα του ραδιοφωνικού σταθμού. Εκείνη τη μέρα μετά το «σε υμνούμεν, σε ευλογούμεν…» με τη θαυμάσια φωνή του Περιστέρη ακούστηκαν εμβατήρια. «Πάλι δικτατορία θα έχουμε» μας ανακοίνωσε ψύχραιμα, καθότι γεννημένη το 1891 είχε δει κι άλλες.
Στο σχολείο ήμουν απογευματινή και δε χρειάστηκε να πάω. Μας είχαν ήδη διώξει το πρωί απ’ τα γαλλικά.
Μετά το Πάσχα μας είπαν οτι κόβεται το μάθημα της αγωγής του πολίτη και μεις χαρήκαμε: ένα μάθημα λιγότερο στους διαγωνισμούς, μας το έκανε και άθλια ένας θεολόγος.
Ύστερα ήρθαν τα ωραία: τέθηκαν σε διαθεσιμότητα κάποιες απ’ τις καλύτερες καθηγήτριες, απαγορεύτηκε η κυκλοφορία μετά τις 8 μ.μ., είχαμε ΕΗΔ μία φορά το μήνα απο φυλλάδιο που έστελνε η μεραρχία και η καθηγήτρια της ιστορίας ήταν υποχρεωμένη να μας διαβάσει και τα λοιπά και τα λοιπά. Κατά τα άλλα ο εσωτερικός κανονισμός του Γυμνασίου έμεινε ο ίδιος.

9. Ήμουν στην πρώτη γυμνασίου. Ξύπνησα να πάω σχολείο. Ο πατέρας σπίτι αντί για δουλειά εν εξάλλω καταστάσει να βρίζει τους στρατιωτικούς και να τους αποκαλεί «γιούς της εταίρας». Δεν καλοκατάλαβα τι έλεγε αλλά σχολείο γιοκ. Κάποιος φίλος του τηλεφώνησε ότι είχε αφαιρέσει πολλά στοιχεία από τον φάκελό του στην εταιρία δημοσίου όπου και εργάζονταν. Από μαρτυρίες φιλοχουντικών ή ζηλόφθονων πήρε «εχθρική» μετάθεση στο Αιγάλεω αντί για το κέντρο όπου εργάζονταν μέχρι τότε. Φτηνά την γλυτώσαμε. Αυτά θυμάμαι από εκείνο το πρωί.

10. Ξύπνησα χαράματα ακούγοντας κλάματα από την κουζίνα. Πρέπει να ήταν γύρω στις 5. Είχε έρθει μια θεία μου που έμενε κοντά μας και καθόταν στην κουζίνα μαζί με τους γονείς μου κλαίγοντας. Είχαν πάρει το θείο μου. Ακόμα δεν ήξερε για που. Ήταν για τη Γυάρο (τα Γιούρα όπως την έλεγαν τότε) όπως μάθαμε αργότερα.
Θυμάμαι ακόμα τη μάνα μου (αδερφή της ήτανε) να την παρηγορεί και να της λέει να μην ανησυχεί και πως θα γυρίσει. Ακόμα δεν ξέραμε τι θα γινόταν. Οι μεγάλοι φοβόντουσαν. Ο πατέρας μου ντύθηκε και έφυγε από το σπίτι. Απ’ ότι έμαθα αργότερα κρύφτηκε σε σπίτι φίλου του για τρεις μέρες.
Εκείνη την μέρα δεν πήγαμε σχολείο. Αργότερα ήρθαν τρεις αστυφύλακες και ζήτησαν τον πατέρα μου. Έψαξαν το σπίτι. Η μάνα μου έβαλε τα κλάματα. Ένας (νεαρός ήταν) της είπε να μην κλαίει και πως δεν είναι τίποτα, είναι τυπικό το θέμα και πως αν εμφανιστεί πρέπει να περάσει από το τμήμα «δι’ υπόθεσίν του» όπως έλεγαν τότε. Όταν ο πατέρας μου ξαναγύρισε σπίτι, πήγε πράγματι στο τμήμα και «υπέγραψε» και τον άφησαν. Αντίθετα ο θείος μου έφυγε με το καράβι για διακοπές.
Ακόμα και σήμερα νιώθω ένα σφίξιμο για εκείνη και τις επόμενες κάνα δυο ημέρες.

11. Μαλλον ειμαι ο πιο μεγαλος εδω μεσα. ..Θεσσαλονικη. Οδος Αετοραχης, λιγο πανω απο την λεωφορο στρατου, πολυ κοντα στο Γ. σωμα. Το τηλεφωνο χτυπα κατα τις 5 το πρωι. Μας τηλεφωνουν απο την αλλη ακρη της πολης (Σταυρουπολη) οτι κυκλοφορουν τανκς στους δρομους και κατι περιεργο συμβαινει. Στις 8 ξενκιναμε με τον αδελφο μου και την νυφη μου, να την αφησουμε στην δουλεια της (καπου στην Φραγκων) αλλα μας σταματα αστυφυλακας επι της Βενιζελου και μας λεει να αφησουμε καπου το αυτοκινητο (που ηταν δανεικο) και να γυρισουμε σπιτι. Εμεις αφηνουμε την νυφη μου να δοκιμασει να παει στην δουλεια της με τα ποδια και διασχιζουμε ολη την Θεσσαλονικη μεχρι το Καραμπουρνακι για να να παραδοσουμε το αυτοκινητο. Και τοτε αρχιζει μια οδυσσεια, ενας ατελειωτος ποδαροδρομος, παρακαμπτοντας μπλοκα φανταρων, με το κοσμο να συνωστιζεται στα μπακαλικα και στις γειτονιες μεχρι αργα το απογευμα να ειναι ολοι εξω. Πηγαδακια και πρωτες εκτιμησεις για το τι συμβαινει. Και ξαφνικα ολοι μεσα, αυτοκινητα της αστυνομιας να γυριζουν στους δρομους και να καλουν ολους να κλειστουν μεσα, απαγορευση κυκλοφοριας. Καπου μακρυα ακουσα πυροβολισμους. Τις επομενες μερες, στο Πτι Παλαι, στην παραλια (ενα μεγαλο φοιτητικο καφενειο) ο καφετζης, κατα την παγεια συνηθεια, φωναζε αυτους που τους ζητουσαν στο τηλεφωνο. Οταν ακουγονταν καποια ονοματα Ιαρκετα) απαντουσαν καποιοι «παει αυτος…στα νησια». Ειμουν 22 χρονων. Την Κυριακη (23.4) πηγα στο θεατρο για να δω το «περιμενοντας τον Γκοντο» του Μπεκετ. Θεατρο Μακεδονικων Σπουδων. θεατες 10.

12. Εμένα, μαθητή γυμνασίου τότε, με ξυπνούσε το πρωί η καθ’έξιν πρωινή μητέρα μου. Εκείνη την Παρασκευή δεν με ξύπνησε – και όταν ξύπνησα μόνος μου κατά τις 8 και σηκώθηκα απορημένος, μου μου είπε τι είχε γίνει (άλλωστε το ραδιόφωνο έπαιζε) και προσέθεσε – αυτό το θυμάμαι καθαρότατα – «Παιδί μου, ζεις την ιστορία μας.» Και ξύπνησαν οι κατοχικές μνήμες όσων είχαν: ψάξαμε στο ραδιόφωνο να βρούμε το BBC, που δεν μας πολυφώτισε.

Αργότερα, όταν είδαμε ότι ο κόσμος κυκλοφορούσε κανονικά παρά την απαγόρευση που είχε αναγγελθεί, με στείλανε στο φούρνο για ψωμί. Είχε μεν ουρά, πουλούσε όμως κανονικά.

Την άλλη μέρα, που όλα πια (και ιδίως τα τηλέφωνα) λειτουργούσαν ομαλά, μάθαμε για τις συλλήψεις φίλων και γνωστών και ακούσαμε (εγώ για πρώτη φορά) το ξερονήσι Γιούρα.

Και πρέπει να ομολογήσω ότι κι εγώ πολύ χάρηκα όταν, μετά τις διακοπές του Πάσχα, μας πληροφόρησε ο φιλόλογός μας ότι κόβεται το μάθημα της αγωγής του πολίτη, για το οποίο είχαμε και προγραμματισμένο διαγώνισμα…

13. Υποθέτω ότι οι αναρτήσεις εδώ και αλλού λειτουργούν εν μέρει και σαν «καταθέσεις για το μέλλον». Έτσι καταθέτω και εδώ την επαφή μου με την 21 Απριλίου 1967.
Πρωί πρωί το αεροπλανο από Νέα Υόρκη προσγειώνεται στο Ορλύ. Βγαίνω από του πρώτους λόγω πρώτης θέσης και στον έλεγχο διαβατηρίων ακούω την ερώτηση «Πώς δραπετεύσατε;» Κουνάω το κεφάλι χωρίς να πω τίποτα και συνεχίζω. Μπροστά μου κιόσκι εφημερίδων με τίτλους του τύπου «Πραξικόπημα, χιλιάδες νεκροί στην Αθήνα».
Έτσι μου εξηγείται και η παραίνεση του φροντιστή στο αεροπλάνο όταν σέρβιρε το πρωινό «Φάτε καλά σήμερα».
Τρεις μέρες μετά καταφέρνω να επικοινωνήσω με Αθήνα χάρη στην επαγγελματική προτεραιότητα μόλις άνοιξαν οι γραμμές για να μάθω πως είναι η κόρη μου και οι υπόλοιποι.
Κάποιες μέρες μετά βλακωδώς επέστρεψα στην Αθήνα μέσω Λονδίνου.

14. Ως εξάχρονη, τότε, δεν κατάλαβα πολλά, παρά την αγωνία της μάνας μου γιατί τα σαίνια της χούντας συλλάβανε τον υπερήλικα αγρότη πατέρα της, ως επικίνδυνο για την τάξη που θα δημιουργούσαν και για τον συγγενή που κρύψαμε στο σπίτι μας (αν και τελικά δεν απέφυγε την εξορία στη Γυάρο). Και ομολογώ ότι δεν κατάλαβα την αντίδραση της όταν το απόγευμα της ίδιας ημέρας, ανεβασμένη, σ’ ένα σωρό από χώματα, παίζοντας, φώναζα, με όλη μου τη δύναμη «ΖΗΤΩ, ΖΗΤΩ Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ» ως παιδιάστικη αντίδραση στο «ΚΑΤΩ ΚΑΤΩ Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ» που υποχρέωναν να φωνάζουν τους φαντάρους που περνούσαν κάθε μέρα μπροστά από το σπίτι μας, στο δρόμο για το πεδίο βολής. Οι δύο κοτσιδούλες που διατηρούσα, τότε, χάσανε σημαντικό μέρος του όγκου τους αφού με άρπαξε απ’ αυτές και κυριολεκτικά με πέταξε μέσα στο σπίτι. Γι’ αυτό η επέτειος αυτή μου φέρνει πάντα πόνο στο κεφάλι …

15. Τρώγαμε στο μαγαζί του πατέρα μου, ψητοπωλείο ήταν. Φασολάδα είχαμε εκείνη τη μέρα. Ο πατέρας μου είπε «έγινε δικτατορία». «Τι είναι αυτό;» ρώτησα. «Έριξαν οι φασίστες την κυβέρνηση. Αλλά μην το λες». Μέσα στο νεαρό της ηλικίας μου και παρά την απαγόρευση έτρεχα στο πάρκο της πόλης μέχρι τις οχτώ. Η κυκλοφορία απαγορευόταν από τις 7, νομίζω, το απόγευμα. Θυμάμαι όλη τη μέρα τα τζιπ της αστυνομίας να κουβαλάνε γνωστούς μας, μια που ο πατέρας μου ήταν κομμουνιστής. Τον πήραν κι αυτόν το βράδυ, κατά τις εννιά. Τον έβγαλε από τη λίστα αργότερα κάποιος συγγενής του που ήταν στα ΤΕΑ. Τη γλύτωσε αρκετά φτηνά. Θυμάμαι έναν τύπο, τον Λάμπρο Ζ. που άραζε στο μαγαζί μας, φορτηγατζής ήταν νομίζω, ο οποίος συνόδευε την αστυνομία και τους υποδείκνυε ποιος ήταν αριστερός. Καταδότης ο Λάμπρος μας! Δυστυχώς εμφανίστηκαν αρκετοί τέτοιοι εκείνη τη μέρα. Μάλιστα το βράδυ, όταν πήραν τον πατέρα, μας σφράγισαν το ραδιόφωνο. Θυμάμαι έναν συμμαθητή μου που παραπονιόταν ότι οι παλιοκομμουνιστές με όσα έκαναν τού χάλασαν το πάρτι που σκόπευε να δώσει το ίδιο βράδυ. Είναι σήμερα κυβερνητικό στέλεχος. Όμορφος κόσμος…

16. Εικόνα 1η:
Μαθητής Β’ Δημοτικού. Το σπίτι μας, στη μικρή επαρχιακή πόλη, ήταν σ’ ένα στενό χωματόδρομο, ακριβώς δίπλα στο Σταθμό της Χωροφυλακής. Εκεί παίζαμε, τα παιδιά της γειτονιάς. Το ιδιαίτερο σκηνικό έδινε μια παράξενη γοητεία στα παιχνίδια μας (ειδικά στους «κλέφτες κι αστυνόμους»). Οι χωροφύλακες μας ήξεραν όλους με τα μικρά μας ονόματα και ήταν πολύ φιλικοί μαζί μας. Μας έκανε λοιπόν μεγάλη εντύπωση που, εκείνο το πρωινό της 21ης Απριλίου, όλο χαρά εμείς που δεν είχαμε σχολείο κι ετοιμαζόμασταν να το ρίξουμε στο παιχνίδι, τους είδαμε νευρικούς κι απόμακρους. Επικρατούσε μια πρωτοφανής κινητικότητα και σε λίγο μας έδιωξαν με την υπόδειξη να μείνουμε στα σπίτια μας. Την ίδια μέρα, τους είδαμε για πρώτη φορά παραταγμένους μπροστά στο Σταθμό, με πλήρη οπλισμό, σαν στρατιωτικό άγημα.
Εκόνα 2η
Στις ήδη τεταμένες σχέσεις ανάμεσα στα δύο «σόγια» (πατρόθεν και μητρόθεν) επέρχεται οριστική ρήξη. Ο εκ μητρός παπούς, ακραιφνής δεξιός, υποδέχεται τη «νέα κατάσταση» με συγκρατημένη ικανοποίηση. Αργότερα, όταν το καθεστώς αποφασίζει τη διαγραφή των αγροτικών χρεών, θα γίνει πλέον ανοιχτά οπαδός της χούντας. [Σημείωση: Ο συχωρεμένος ήταν αδαμάντινος χαρακτήρας. Αυτόν φέρνω στο νου όταν βιάζομαι καμιά φορά ν’ απορρίψω ανθρώπους με μόνο κριτήριο τις πολιτικές τους απόψεις.] Ο πατέρας σκυθρωπός. Οικογένεια κομμουνιστών με εξορίες, μακρονήσια, θύματα στον Εμφύλιο… όλα τα βάσανα των αριστερών μετά τον πόλεμο. Από τη μέρα εκείνη, η πιο χαρακτηριστική εικόνα του που θυμάμαι είναι, σκυμμένος δίπλα στο παλιό Grundig του καθιστικού, ν’ ακούει Ντόιτσε Βέλε.
Εκόνα τρίτη:
Ένα περίπου χρόνο αργότερα, ο πατέρας απολύεται από τη δουλειά του λόγω «εθνικών φρονημάτων». Ήταν το εναρκτήριο λάκτισμα στη διαδικασία της δικής μου «πολιτικοποίησης». Κρατάω στα χαρτιά μου σαν κειμήλιο το σκεπτικό της απόφασης βάσει της οποίας χαρακτηρήστικε -αυτός, ένας άγιος άνθρωπος- ως επικίνδυνος για τη δημόσια τάξη (την απόφαση αυτή κατάφερε και τη βρήκε ο πατέρας μου όταν, επί Ανδρέα Παπανδρέου, δόθηκε πρόσβαση στους περίφημους «φακέλους»): ένα μημείο ηλιθιότητας και ρουφιανιάς…

17. Πήγαινα τότε Δ’ Δημοτικού και μέναμε σ’ένα στενάκι κοντά στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Στο χωλ υπήρχε το τεράστιο ραδιόφωνο με λυχνίες. Κατοχικό, αυτοσχέδιο, ασφράγιστο στην κατοχή και μη δηλωμένο για να γλυτώνουμε την τακτική επίσκεψη του «ραδιοφωνά» που πέρναγε κάθε τόσο για να εισπράττει τα τέλη υπέρ του ΕΙΡ και το τραπεζάκι με το παλιό μαύρο τηλέφωνο. Με το δαντελένιο σεμέν που έκρυβε και το κομμάτι που έλειπε, φαγωμένο από γκρανάτα που είχε σκάσει μέσα στο δωμάτιο το ‘44.
Ξαπλωμένος στη ντιβανοκασέλα που χρησιμοποιώ ακόμα και σήμερα για κρεββάτι μου έβλεπα αυτά τα δύο απ’ το δωμάτιό μου. Το τηλέφωνο και το ραδιόφωνο.
Αξημέρωτα πετάχτηκα από τις έντονες ομιλίες των γονιών μου νομίζοντας ότι ήρθε η ώρα για το σχολείο. Ο πατέρας μου είχε φύγει για τη δουλειά λίγο νωρίτερα αλλά στη λεωφόρο Αλεξάνδρας τον γύρισαν πίσω.
«Μείνε στο κρεββάτι σου, δεν έχει σχολείο σήμερα».
Αναρωτιέμαι συχνά το γιατί θυμάμαι τόσες πολλές λεπτομέρειες από ‘κείνη τη μέρα.
Πρώτα σήκωσαν το ακουστικό του τηλεφώνου. «Κομμένο» είπαν και το ξανάβαλαν στη θέση του. Κατόπιν άναψαν το ραδιόφωνο. Στρατιωτικά εμβατήρια και στους τρεις σταθμούς και ενδιάμεσα μια παράξενη φωνή που διάβαζε ένα ανακοινωθέν που άρχιζε με απαρίθμηση ενός μακροσκελούς καταλόγου άρθρων του Συντάγματος που αναστέλονταν, συνέχιζε με απαγορεύσεις κυκλοφορίας στους δρόμους και συγκεντρώσεων άνω των πέντε ατόμων και τελείωνε με απειλές περί «πυροβολισμού άνευ προειδοποιήσεως».
Θυμάμαι ότι αισθανόμουν κάπως περίεργα. Ολα αυτά που άκουγα μου φαίνονταν από τη μια αστεία αλλά από την άλλη καταλάβαινα ότι συμβαίνει κάτι πολύ σοβαρό.
«Αφού έτσι κι αλλιώς απαγορεύεται η κυκλοφορία, τι χρειάζεται να λένε ότι απαγορεύονται και οι συγκεντρωσεις;» ρώτησα μισοαστεία μισοσοβαρά αλλά κανένας δεν γέλασε. Nτράπηκα και δεν ξαναμίλησα.
Αργότερα, παρά τη ρητή απαγόρευση της μητέρας μου, έβγαλα δειλά το κεφάλι απ’ το παράθυρο και κοίταξα την Πατησίων που περνούσαν φάλαγγες από τανκς.
Κατά το απογευματάκι βγήκε λίγος ήλιος. Ακούσαμε άγριες φωνές στο δρόμο και που και που μερικούς πυροβολισμούς. Στριμώχτηκα κι εγώ πίσω απ’ τις γρίλιες και είδα να περνάει από τον έρημο κατά τα άλλα δρόμο ένα μπουλούκι ένστολων αλητών που τους συνόδευαν και μερικοί με πολιτικά. Ολοι τους κράδαιναν όπλα, τραγουδούσαν, φώναζαν και κάθε τόσο κάποιος πυροβολούσε. Πέρασαν και χάθηκαν προς τα κάτω. «Αυτοί ήταν της σχολής ευελπίδων» είπε ο πατέρας μου κάπως επιτιμητικά.

Τελειώνοντας, μερικοί σύνδεσμοι:

Απρίλιος 1967 – Μια προσωπική μαρτυρία, άρθρο του φίλου μας του Αθεόφοβου στο ιστολόγιό του.

21 Απριλίου, οι αναμνήσεις του Παναγιώτη Κανελλάκη

Οι αναμνήσεις του Αλέξη Ζήρα