Να γυρίσουμε στην εκπαίδευση του 1955;

Το σαββατιάτικο άρθρο του Κ. Γεωργουσόπουλου στα Νέα, με τίτλο «Ολική επαναφορά«, περιέχει αναμνήσεις του αρθρογράφου από την εποχή που έδωσε εισαγωγικές εξετάσεις στη Φιλοσοφική Σχολή, το 1955. Ο Κ.Γ. αφηγείται παραστατικά το κλίμα που επικρατούσε το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1950 στην επαρχιακή πόλη στην οποία τελείωσε το εξατάξιο γυμνάσιο (δεν την κατονομάζει, αλλά πρέπει να είναι η Λαμία), αμέσως μετά τον εμφύλιο:

Γυμνάσιο αρρένων με τμήματα 80-90 μαθητές το καθένα, αλλά και μερικοί (όχι λίγοι πάντως) φωτισμένοι καθηγητές (…) Σε μια εποχή που στην πόλη όπου μεγάλωνα δεν υπήρχε δημοτική ή άλλη βιβλιοθήκη, ούτε ωδείο, ούτε μουσείο, ούτε μια αίθουσα τελετών, όπου μας τρομοκρατούσαν ο χωροφύλακας και ο παπάς ώστε να μην πηγαίνουμε σινεμά (εκτός ομαδικά με το σχολείο) και να πηγαίνουμε – με ποινή, αν δεν γραφόμασταν, αποβολή – στο κατηχητικό σχολείο, όταν για να γράψουμε διαγωνίσματα φέρναμε από το σπίτι τις κόλλες, πληρώναμε τα σχολικά βιβλία και κουρευόμαστε σαν γίδια με την ψιλή. Οταν η κυκλοφορία ήταν επιτρεπτή τον χειμώνα έως τις εννέα το βράδυ και φορούσαμε υποχρεωτικά πηλήκια με τον αριθμό μαθητολογίου στο γείσο, όταν σε κάθε εκατό νοικοκυριά υπήρχε τηλέφωνο και σε κάθε 300 σπίτια ραδιόφωνο, μάθαμε γράμματα γερά και πολλά.

Κι όμως, έμαθαν γράμματα γερά και πολλά, μας λέει. Επομένως, παραθέτω το τέλος του άρθρου, η λύση είναι να γυρίσουμε στο 1955 ή έστω στο 1965:

Από τους συμμαθητές του γυμνασίου με τα ξέχειλα τμήματα το 70% εισήχθησαν στα ΑΕΙ: Πολυτεχνείο, Νομική, Ιατρική, Οδοντιατρική, Ανωτάτη Γεωπονική, Εμπορική, Μηχανικοί Πολεμικής Αεροπορίας. Κανένας δεν έφυγε στο εξωτερικό για σπουδές, πού χρήματα και πού τότε υποτροφίες!

Από αυτούς πολλοί ανέβηκαν στην πανεπιστημιακή έδρα, έγιναν γενικοί διευθυντές υπουργείων, βουλευτές, πρόεδροι στις επιστημονικές τους εταιρείες.

Ποιος σήμερα φιλόλογος που πέρασε ΑΣΕΠ και με χρόνο υπηρεσίας δέκα χρόνια θα δεχόταν απλώς για να επιβεβαιωθεί ο διορισμός του να διαγωνιστεί σε Ιστορία, άγνωστο κείμενο Αρχαία και Λατινικά στα ίδια θέματα του 1955; Δεκτά ακόμη και τα γνωστά φροντιστήρια που προετοιμάζουν… υποψηφίους ΑΣΕΠ. Κι ύστερα ψάχνει ψύλλους στ’ άχυρα η φίλη Αννα Διαμαντοπούλου. Γυρίστε στην Εκπαίδευση του ’55, άντε στη μεταρρύθμιση Παπανδρέου – Ακρίτα – Παπανούτσου.

Βέβαια, δεν θα συμφωνούσαν όλοι με τα συμπεράσματα του άρθρου. Παραβλέπει ο Κ.Γ. ότι το 1955 οι μαθητές που τελείωναν το εξατάξιο γυμνάσιο ήταν μικρή μειοψηφία, ήταν ουσιαστικά τα παιδιά των τοπικών ελίτ -δεν είναι λοιπόν περίεργο που ύστερα από 50 χρόνια κάποιοι από αυτούς έγιναν βουλευτές και καθηγητές πανεπιστημίου. Έπειτα, νομίζω ότι και στην εποχή του, αν ζητούσε από τους φιλολόγους με χρόνο υπηρεσίας 10 χρόνια να ξανακαθίσουν στα θρανία και να δώσουν εισαγωγικές εξετάσεις, ελάχιστοι θα περνούσαν. Άλλο το μυαλό στα 18 και άλλο στα 35, και σε άλλα πράγματα εστιάζει.

Ούτε είναι εύκολο να επιστρέψουμε στο 1955 -ή, σε αυτό το 1955. Και πώς να επιστρέψουμε; Να πιάσουμε τον Μανώλη Γλέζο και να τον ξαναστείλουμε εξορία; Να επανασυστήσουμε τη χωροφυλακή; Και γιατί να γυρίσουμε στο 1955 και όχι παλιότερα; Διότι, ο Κ.Γ. στο άρθρο του περηφανεύεται που, ανάμεσα στους καθηγητές του στη Λαμία, ήταν και ο γνωστός φιλόλογος Αθ. Φλώρος, που έγραψε και ένα (καθόλου έγκυρο πάντως) Ετυμολογικό λεξικό αργότερα. Μα, αν είναι έτσι, ο πατέρας μου στη Μυτιλήνη το 1942 είχε καθηγητές τον Γ. Βαλέτα, με τις τόσες και τόσες μνημειώδεις εκδόσεις, και τον Μίλτη Παρασκευαΐδη. Οπότε, αν το πάμε έτσι, στο 1942 πρέπει να επιστρέψουμε -θα είναι και ευκολότερο, αφού και τότε γερμανική κατοχή είχαμε.

Φυσικά, αστειεύομαι. Αλλά να μη δούμε στο άρθρο μόνο τη γνωστή γκρίνια των μεγαλύτερων, που βρίσκουν ότι όλα στην εποχή τους γίνονταν καλύτερα παρά τις τρομερά δύσκολες συνθήκες ζωής. Μάθαιναν τάχα καλύτερα γράμματα στο Γυμνάσιο το 1955 ή το 1965; Θα έλεγα ότι το ερώτημα αυτό είναι αδύνατο να απαντηθεί αντικειμενικά, αφού δεν έχουμε επεξεργαστεί δείκτες που να εκφράζουν τα «πολλά και γερά γράμματα», οπότε η συζήτηση είναι καταδικασμένη να βαλτώσει στην περιπτωσιολογία.

Ο Κ.Γ. πάντως δεν είναι πάντως ο μοναδικός που υποστηρίζει ότι η αγραμματοσύνη στις μέρες μας επεκτείνεται και γενικεύεται. Δεν είμαι βέβαιος ότι είναι έτσι. Η δική μου αίσθηση είναι πως ο σημερινός δεκαοχτάρης κατά μέσον όρο ξέρει πολύ περισσότερα πράγματα από τον δεκαοχτάρη του 1955. Η διατύπωσή μου είναι εσκεμμένη: δεν γράφω «απόφοιτος Λυκείου» ή 6ταξίου γυμνασίου, για να θυμίσω ότι το 1955 ήταν λίγοι όσοι τελείωναν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αλλά και σε απόφοιτους να περιοριστούμε, και πάλι πιστεύω ότι εξιδανικεύουμε τα πράγματα ως προς τις θηριώδεις γνώσεις των παλιότερων.

Θέλω να πω ότι τα σημερινά γλωσσικά μαργαριτάρια τα έχουμε όλοι μπροστά στα μάτια μας, οπότε βαραίνουν περσότερο -ενώ τα μαργαριτάρια του 1955 και του 1965 έχουν φυσικά ξεχαστεί. Ωστόσο, σας παραπέμπω στο βιβλίο «500 μαργαριτάρια» του Βλοντάκη, που εκδόθηκε στη δεκαετία του 1960, για να δείτε το αυτονόητο, ότι φριχτά μαθητικά μαργαριτάρια γίνονταν και τότε, και μάλλον χειρότερα. Κι έπειτα, δεν είναι τα μαργαριτάρια αποκλειστικότητα των νεότερων. Ο Π. Τατούλης, που είπε για «εδώδιμους δρόμους», δεν είναι κανένας έφηβος, ούτε πολύ περισσότερο ο Καρατζαφέρης που είπε για εδώδιμους τρομοκράτες -αν και αυτός ίσως δεν έχει βγάλει εξατάξιο γυμνάσιο, οπότε δεν πιάνεται.

Πάντως, για την αγραμματοσύνη και τα λάθη των μαθητών παραπονιούνται οι δάσκαλοι από την εποχή του Φρυνίχου τουλάχιστον -ίσως και παλιότερα, δεν έχω εποπτεία της λαθοθηρικής βιβλιογραφίας στην αρχαιότητα. Όποιος ξεφυλλίζει παλιές εφημερίδες θα συναντήσει, αριά και πού, άρθρα φιλολόγων που διεκτραγωδούν την αγραμματοσύνη που επικρατούσε τότε -άλλωστε ο Γληνός την περίφημη διάλεξή του για το κύμα της αγραμματοσύνης την έκανε το 1928. Με κάποιον φιλόλογο που συζητούσα, μου έφερε σαν δείγμα της αγραμματοσύνης που επικρατεί σήμερα, ότι μπήκε τίτλος στην τηλεόραση «‘άνοδος του δίχτυ του ΧΑΑ» ή κάτι τέτοιο (αντί: του δείκτη). Έστω -και σ’ ένα άρθρο καθηγητή πανεπιστημίου του 1928 θυμάμαι να στηλιτεύονται λάθη φοιτητών του, μεταξύ των οποίων το «ίππσος» (=ύψος).  Κι όμως, αυτοί οι φοιτητές που έγραφαν ίππσος έγιναν φιλόλογοι μετά, και δίδαξαν στον κ. Γεωργουσόπουλο γερά και πολλά γράμματα. Οπότε;

Οπότε, εγώ σταματώ εδώ -και περιμένω από εσάς να μου πείτε τη γνώμη σας, αν η αγραμματοσύνη εξαπλώνεται, αν μάθαιναν περισσότερα το 1955 ή αν πρέπει να γυρίσουμε στην εκπαίδευση του 1955 ή του 1965.  Βέβαια, η υπουργός Παιδείας μού φαίνεται ότι έχει βάλει σκοπό να ικανοποιήσει και με το παραπάνω το ρητορικό αίτημα του Κ.Γ. και να επαναφέρει την εκπαίδευση όχι απλώς στο 1955 αλλά και πολύ πιο πίσω. Θα αναγνωρίσω πάντως ότι η σημερινή κοινωνική και οικονομική θέση των καθηγητών του γυμνασίου είναι πολύ κατώτερη απ’ όσο ήταν το 1955 κι ίσως αυτό κάτι να εξηγεί. Ή ίσως όχι.