Αθανασιακά μεζεδάκια

Η λέξη «αθανασιακά» δεν υπάρχει, βέβαια, και μέχρι σήμερα δεν γκουγκλιζόταν, αλλά αν θέλουμε να φτάσουμε γρήγορα στα 5 εκατομμύρια λέξεις της ελληνικής γλώσσας, ώστε να μη βγει ψεύτης ο ακαδημαϊκός που αναφέρει αυτό το τερατώδες νούμερο σε επίσημη ομιλία του, πρέπει ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες του και να αρχίσει να δημιουργεί νέες λέξεις. Και αφού τα μεζεδάκια αυτά, που δημοσιεύονται βέβαια σήμερα Σάββατο, γράφτηκαν χτες, γιορτή του αγίου Αθανασίου, είπα να τα βαφτίσω ‘αθανασιακά’. Βέβαια, σήμερα είναι, βλέπω το ημερολόγιο, η γιορτή οσίου Μακαρίου του Αιγυπτίου, οπότε θα μπορούσα να τα πω «μακάρια μεζεδάκια», αλλά αφενός αυτή η λέξη υπάρχει και αφετέρου δεν έχω κανέναν φίλο Μακάριο (ούτε καν πτωχό τω πνεύματι).

Θα μπορούσα επίσης να τα αποκαλέσω «λιστικά μεζεδάκια» ή «κάλπικα» ή «στικάκεια», μια και η προηγούμενη βδομάδα πέρασε στον αστερισμό της λίστας Λαγκάρντ, του στικακιού και του καβγά για το σε πόσες κάλπες θα γίνει η ψηφοφορία στη Βουλή, αλλά παραδόξως (ή όχι και τόσο παραδόξως) όσο άκουσα τη συζήτηση στη Βουλή δεν έπιασα πολλά αξιοσχολίαστα γλωσσικά, ή μάλλον τα στραβοπατήματα δεν ήταν γλωσσικά. (Βέβαια, δεν παρακολούθησα παρά ένα μικρό μέρος της συνεδρίασης, αν θέλετε συμπληρώστε).

Σημείωσα βέβαια ένα «αναδύουν μια νοσηρή αντίληψη για το πώς ασκείται η εξουσία» που είπε ο κ. Βενιζέλος (το σωστό είναι «αναδίδουν», που και πάλι είναι λιγάκι τραβηγμένο για αντίληψη! -ρήμα «αναδύω», ενεργητικό, δεν υπάρχει, μόνο αναδύομαι). Επίσης, με στενοχώρησε που ο Αλ. Τσίπρας πλήρωσε φόρο στη γενικομανία και είπε «μετέρχεται κάθε μέσων», το ρήμα ‘μετέρχομαι’ κανονικά με αιτιατική συντάσσεται. [Αν και μπορεί να είπε «μετέρχεται κάθε μέσον»]. Δεν θεωρώ λάθος, αλλά τύπο μειωμένου κύρους, και το δέχομαι στον προφορικό λόγο, το «πιο σοβαρότερα» που είπε ο Μανόλης Γλέζος (ο οποίος χρησιμοποιεί ακομπλεξάριστα τον λαϊκό αυτό τύπο, τον έχω ακούσει να δίνει -καλή- διάλεξη περί γλωσσολογίας και να πει δέκα φορές «πιο + υπερθετικό»). Ούτε θεωρώ λάθος, και μάλιστα πρέπει να πω πως μου άρεσε, το «κατ’ ομολογία» που είπε ο Μ. Βαρβιτσιώτης, διότι βέβαια η δασεία έχει πεθάνει εδώ και χιλιάδες χρόνια (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα πούμε και «*παντομολογούμενος»).

Το πιο αξιοπρόσεκτο, από γλωσσική άποψη, από την προχτεσινή μαραθώνια συνεδρίαση, ήταν όταν ο χρυσαβγίτης Κασιδιάρης διόρθωσε τον πρόεδρο της Βουλής επισημαίνοντάς του ότι το σωστό είναι «παράβαση καθήκοντος» και όχι παραβίαση (να σημειώσω ότι δεν άκουσα τον κ. Μεϊμαράκη να το λέει, μόνο τη διόρθωση). Δίκιο είχε. Αν βέβαια εφαρμόζει την ίδια ταχτική στις συνεδριάσεις της κοινοβουλευτικής του ομάδας, θα έχει πολλή δουλειά. Το πιο άτυχο σαρδάμ ήταν μάλλον του Γ. Παπακωνσταντίνου, ο οποίος περίπου στο 4.40 της ομιλίας του είπε «συγκάλεψα σύσκεψη», επικίνδυνα κοντά στο «συγκάλυψα», για να το διορθώσει βέβαια αμέσως. Υπάρχει κι ένα άλλο θέμα ημιγλωσσικό που αναδείχτηκε στην προχτεσινή συνεδρίαση, αλλά θέλω να το ψάξω λίγο ακόμα, ίσως μπει σε χωριστό άρθρο.

Και περνάμε σε εξωκοινοβουλευτικά μεζεδάκια. Τον Μ. Καραγάτση, συνήθως τον κάνουν Μιχάλη, ενώ ήταν απλώς Μ. -κι αν επιμένετε πολύ, Μίτια. Η Καθημερινή της περασμένης Κυριακής πρωτοτύπησε και τον βάφτισε Μάνο: Αφιέρωμα στον Μάνο Καραγάτση στον Πολυχώρο Τέχνης «Αλεξάνδρεια», πρώην σπίτι του συγγραφέα. Υπάρχουν κι άλλα ωραία ονόματα από Μ. και είναι κρίμα να μένουν παραπονεμένα: Μάρκος, Μιλτιάδης, Μάριος, Μηνάς, Μελέαγρος, Μίμνερμος.

Άρθρο στο nooz.gr, τίτλος: Τα super foods… του Ιπποκράτη. Αρχίζει ως εξής: Εδώ και χρόνια, έχει αναγνωριστεί η μεγάλη αξία της ελληνικής χλωρίδας που είναι από τις πλουσιότερες στην Ευρώπη, 6.200 φυτικά είδη, από τα οποία τα 1.150 είναι ενδημικά ή ενδοχώρια κατά τον Ιπποκράτη. Η υπογράμμιση δική τους, αλλά τι καταλαβαίνετε από αυτή τη φράση; Ότι ο Ιπποκράτης θεωρούσε την ελληνική χλωρίδα μια από τις πλουσιότερες στην Ευρώπη ή ότι μέτρησε τα ενδημικά της είδη; (Βγαίνει το νόημα ότι αυτός αποκαλούσε «ενδοχώρια» τα ενδημικά είδη, αλλά τέτοια λέξη δεν υπάρχει στα αρχαία, άλλωστε η ενδοχώρα είναι νεότερο μεταφραστικό δάνειο). Βρίσκω εντελώς ξεκάρφωτη την αναφορά. Αλλά και στο υπόλοιπο κείμενο, η μοναδική αναφορά στον Ιπποκράτη είναι ότι χρησιμοποιούσε τα φύλλα της κρανιάς «ως κατάπλασμα για θρομβοφλεβίτιδες» (άρα, όχι σαν υπερτροφές, αφού δεν τα έτρωγε). Πέρα από αυτό, αναρωτιέμαι αν υπάρχει η λέξη «ενδοχώριος» και τα «ενδοχώρια είδη». Δεν το αποκλείω εντελώς, αλλά το λεξικό μου δεν το έχει.

Το επόμενο δεν το άκουσα με τ’ αυτιά μου, μου το μετέφεραν. Σε συζήτηση στον Σκάι για τον ενδυματολογικό κώδικα (dress code ελληνιστί) των βουλευτών, η κυρία Ιωάννα Μάνδρου είπε με στόμφο: Το λέει άλλωστε κι ο σοφός λαός μας, το ράσο κάνει τον παπά! Η λαϊκή παροιμία, βέβαια, λέει: τα ράσα δεν κάνουν τον παπά. Δεν επιμένω όμως, επειδή δεν το άκουσα.

Γράφει ο συγγραφέας Τ. Θεοδωρόπουλος στα Νέα για τη Μύκονο: μια απέραντη νυχτερινή ζωή όπου η παραγωγή θορύβου συναγωνιζόταν την απρόσκοπτη ροή φτηνού αλκοόλ και τον τουρισμό, εσωτερικό και εξωτερικό, του ό,τι προαιρείσθαι. Με τη διαφορά ότι είναι «ό,τι προαιρείσθε», όχι απαρέμφατο αλλά δεύτερο πληθυντικό. Να το χρεώσουμε στους διορθωτές; Έλα όμως που δεν υπάρχουν πια… αυτοί οι άνθρωποι ήταν μια κάποια λύσις.

Η σχιζολεξία της εβδομάδας σε τίτλο του ηλεΒήματος: Αυξάνεται το «αντί-ευρωπαϊκό» αίσθημα στους ευρωπαίους πολίτες. Όμως, ο χωρισμός των συνθέτων με παύλα (ή ενωτικό) δικαιολογείται μόνο αν πρόκειται για μια σχετικά καινούργια λέξη, ή για ασυνήθιστον σχηματισμό, οπότε θέλουμε να δείξουμε τα συστατικά μέρη του σύνθετου. Το «αντιευρωπαϊκός» είναι κοινότατος όρος, είναι περιττό (είναι λάθος, αν θέλετε) να τον διαμελίζουμε. Αλλά αν ο χωρισμός είναι μια φορά κατακριτέος, δέκα φορές κακό είναι να βάζουμε τόνο στο πρώτο συνθετικό, λες και πρόκειται για χωριστή λέξη. Ο τόνος είναι εντελώς λάθος: προσπαθήστε να διαβάσετε τη λέξη με τους δύο τόνους και θα δείτε ότι ακούγεται εντελώς αφύσικα, εκτός πια αν έχουμε δυο χωριστές λέξεις.

Ένα μπιλοζιρικό που μου έγραψε φίλος. «Τις πινακίδες θα σου τις δώσει ο Μοροβίκος». Τι είναι ο Μοροβίκος; Το (Department of) Motor Vehicles. Το άκουσε από φίλο του, που έβγαλε πανεπιστήμιο στην Αθήνα και μετά πήγε για μεταπτυχιακά στις ΗΠΑ όπου εγκαταστάθηκε τελικά.

Ο φίλος που το έστειλε, το χαρακτήρισε «συμπαθητική αμερικανιά». Ο Αλέξης Παπαχελάς στην Καθημερινή αποχαιρετάει τον μεγάλο Τούρκο δημοσιογράφο Μεχμέτ Αλί Μπιράντ, που πέθανε προχτές, και καταλήγει: ήταν αυτό που λέμε «πιο μεγάλος και από την ίδια τη ζωή». Δεν το λέμε όμως, δηλαδή δεν το λέμε εμείς. Το λένε οι Αγγλοσάξονες, και συγκεκριμένα λένε larger than life. Κι άλλοι έχουν αποδώσει κατά λέξη την αγγλική έκφραση (δείτε τη συζήτηση στη Λεξιλογία) αλλά δεν παύει να είναι αγγλισμός. Καταλαβαίνω βέβαια πως το «ήταν πληθωρικός» δεν έχει την ίδια δύναμη στα συγκεκριμένα συμφραζόμενα και αναρωτιέμαι ποια ελληνική έκφραση θα ταίριαζε. Ίσως θα ήταν καλύτερο να έγραφε: ήταν αυτό που οι αγγλοσάξονες λένε «πιο μεγάλος από τη ζωή».

Τις προάλλες στη Βουλή ο χρυσαβγίτης Παππάς αποκάλεσε «πτώματα οδωδότα και τυμπανιαία» τους βουλευτές της ΝΔ, δηλαδή που μυρίζουν άσχημα και που έχουν τουμπανιάσει. Η έκφραση ακούγεται πότε-πότε, αν και συνήθως με την αντίστροφη σειρά: τυμπανιαία και οδωδότα, ενώ συχνά το «οδωδότα» θα το βρείτε σε διάφορες ανορθόγραφες παραλλαγές, με δύο ή κανένα ωμέγα (δεν έχουν όλοι το ασκημένο αυτί του Σαββόπουλου, να πιάνουν τη διαφορά στην προφορά ο και ω). Μια φίλη μού θυμίζει ότι την έκφραση την χρησιμοποιούσε ο Παπαδόπουλος στο Πιστεύω μου, αλλά και συχνά ο Παττακός, που έλεγε συχνά στους εξόριστους ή για τους εξόριστους ότι αν δεν αλλάξουν μυαλά θα βγουν απ’ το στρατόπεδο «πτώματα τυμπανιαία και οδωδότα». Από εκεί θα την άκουσε κι ο χρυσαβγίτης βουλευτής, και όχι από τον Ζουράρη που επίσης τη χρησιμοποιεί. Αλλά μού γεννήθηκε η απορία, πούθε βγήκε η έκφραση. Αρχαία δεν είναι, η λέξη «τυμπανιαίος» καν δεν υπήρχε στα αρχαία. Μάλλον εκκλησιαστική, ο Πάπυρος γράφει ότι η λ. τυμπανιαίος πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1744 από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.

Με χαρά πάντως βλέπω ότι ο ορθογραφικός ακτιβισμός που πρότεινα τις προάλλες, το «χρυσαβγίτης», υιοθετήθηκε και από αλλους.

Τέλος, είπε ο Ν. Ευαγγελάτος στηνεκπομπή του στον Σκάι τις προάλλες, μιλώντας για τα τερτίπια με τις εφτά κάλπες (που τελικά δεν εφαρμόστηκαν): θυμίζω κάτι ροζ ψηφοδέλτια το 1985… Δεν θυμάται καλά ή ίσως πρόκειται για λάπσους. Ροζ είναι τα σκάνδαλα και τα  τηλέφωνα. Τα ψηφοδέλτια στην εκλογή Σαρτζετάκη το 1985 ήταν γαλάζια, και ο φακελος στον οποίο έμπαιναν ήταν από ημιδιαφανές χαρτί, ώστε να φεγγίζει από μέσα το γαλάζιο, διαφορετικά από το λευκό ψηφοδέλτιο. Τώρα δεν χρειάζονται τέτοια χονδροειδή κόλπα, απαγορεύουν στους βουλευτές τους να πλησιάσουν τις επικίνδυνες κάλπες και καθαρίζουν.