Για το άσκημο γκράφιτι στο Πολυτεχνείο

Μπορεί να είμαι προκατειλημμένος, αφού τα γκράφιτι δεν τα συμπάθησα ποτέ -εκτός από κάποια συνθήματα στους τοίχους, που τα βρίσκω πνευματώδη- αλλά το ασπρόμαυρο γκράφιτι που βρέθηκε να ντύνει τις εξωτερικές όψεις του ιστορικού κτιρίου του Πολυτεχνείου στην οδό Στουρνάρα το βρίσκω κακάσχημο.

Βέβαια, άσχημο δεν θα πει αποτυχημένο -αν κάποιος θέλει να φτιάξει κάτι προκλητικό, κάτι δυσαρμονικό, να δώσει μια γροθιά στο στομάχι, τότε η ασκήμια είναι λειτουργική. Κάτι τέτοιο ίσως εννοούσε και ο υπουργός Πολιτισμού Νίκος Ξυδάκης, που δήλωσε, μεταξύ άλλων, ότι «Το γκράφιτι στο Πολυτεχνείο απεικόνισε την κρίση στη χώρα, στην πόλη, στην οδό Στουρνάρη. Η σκοτεινιά του αναδύεται από το ζοφερό μικροκλίμα της περιοχής». (Για να μην παρεξηγηθεί το παράθεμα, ο Υπουργός συνέχισε επικρίνοντας την ενέργεια, και χαρακτηρίζοντάς την βανδαλισμό).

Από την άλλη, δεν θα συμφωνούσα με τον χαρακτηρισμό «βανδαλισμός» για την… εικαστική παρέμβαση που έγινε. Ο βανδαλισμός υπονοεί μια ενέργεια που γίνεται με σκοπό την καταστροφή ή τη φθορά και επίσης που έχει λίγο-πολύ αποτέλεσμα την καταστροφή. Στην περίπτωση του Πολυτεχνείου, αν και κάποιες φθορές μπορεί να έγιναν στα μάρμαρα, η αποκατάσταση είναι τόσο εύκολη που δεν δικαιολογεί θαρρώ τόσο βαρύν όρο όσο ο βανδαλισμός.

Αποκατάσταση τίνος όμως; Όσοι περνούσαν από την περιοχή θα ξέρουν καλά ότι η εικόνα των τοίχων ήταν έτσι κι αλλιώς θλιβερή -δείτε τη φωτογραφία αριστερά που την πήρα από τον… τοίχο φίλου στο Φέισμπουκ. Από αυτό το κουρέλ λοκάλ κάποιοι μπορεί να βρίσκουν προτιμότερο ακόμα και το άσκημο μαυρόασπρο γκράφιτι.

Θέλω να πω ότι, παρόλο που δεν μου αρέσει καθόλου το αποτέλεσμα της εικαστικής παρέμβασης, δεν θεωρώ ότι έγινε κάτι τραγικό, ότι, ας πούμε, συμβολίζει τον θάνατο της αστικής δημοκρατίας (όπως αμετροεπώς γράφτηκε).

Επειδή όμως εδώ λεξιλογούμε, θα ήθελα να αναφερθώ στη λέξη «γκράφιτι», όπως ονομάζονται εδώ και δεκαετίες αυτά τα τοιχογραφήματα. Τον όρο τον δανειστήκαμε από τα αγγλικά, αλλά είναι ιταλικής προέλευσης -και, όπως θα το υποψιαστήκατε, ελληνικής απώτερης αρχής.

Το αγγλικό graffiti είναι δάνειο από τα ιταλικά, όπου το graffiti είναι πληθυντικός, με ενικό graffito. Η σημερινή αγγλική λέξη νοείται ως ενικός, έτσι π.χ. λέμε graffiti is an art, αλλά το δάνειο δεν είναι πρόσφατο και αρχικά είχε τη μορφή graffito, διότι αρχικά η λέξη μπήκε στα αγγλικά πολύ πριν αρχίσουν οι νέοι να βάφουν με σπρέι τους τοίχους. Ήταν (και είναι) όρος της αρχαιολογίας, για τα χαράγματα που βρίσκουμε στα ερείπια αρχαίων πόλεων σε τοίχους, που έχουν γίνει με απλό αιχμηρό εργαλείο από ιδιώτες, όχι από επαγγελματίες τεχνίτες. Ο όρος πέρασε στα αγγλικά ως graffito με την ευκαιρία των τοιχογραφημάτων/χαραγμάτων της Πομπηίας, όμως για το σύγχρονο κίνημα τοιχογραφημάτων συχνότερα χρησιμοποιείται το graffiti και για τον ενικό και για τον πληθυντικό. (Στα γαλλικά graffiti ο ενικός, graffitis ο πληθυντικός).

Γκράφιτι ή γκραφίτι; Στα ιταλικά είναι παροξύτονο, το ίδιο και στα αγγλικά -εμείς ωστόσο προτιμάμε το προπαροξύτονο, γκράφιτι -και έτσι καταγράφουν τη λέξη τα τρία μεγάλα λεξικά μας (ΛΚΝ, Μπαμπινιώτης, Χρηστικό). Οπότε, γκράφιτι, και γκραφιτάς εκείνος που επιδίδεται συχνά σε τέτοια τοιχογραφήματα. Γκράφιτι και γκραφιτάς όμως. Μόνο αν θέλετε να με στενοχωρήσετε πολύ, θα γράψετε graffiti σε ελληνικό κείμενο, ενώ αν γράψετε graffit-άς θα γίνουμε από δυο χωριά χωριάτες (περισσότερα γι’ αυτό τον τρόπο γραφής, που τον βρίσκω εκτρωματικό, εδώ).

Το ιταλικό graffiti προέρχεται από το graffio (γρατζουνιά), κι αυτό από ένα δημώδες λατινικό *graphiare, κι αυτό από το graphium, που ήταν η γραφίδα για χάραγμα σε κερί -και αυτή από το ελληνικό γραφείον, που δεν ήταν το έπιπλο όπως σήμερα αλλά, και πάλι, η γραφίδα (στην ελληνιστική εποχή η λέξη πήρε και τις σημασίες αφενός του επίπλου και αφετέρου της υπηρεσίας αρχείων). Οπότε, αντιδάνειο το γκράφιτι.

(Παρεμπιπτόντως, το Ετυμολογικό λεξικό Μπαμπινιώτη παράγει το graffiti από ένα ρήμα graffire, που σημαίνει χαράζω, αλλά νομίζω ότι αστοχεί, δεδομένου ότι το graffito σαν όρος εμφανίστηκε τον 16ο αιώνα ενώ το graffire καταγράφεται μόλις στα μέσα του εικοστού αιώνα).

Όσο για το πανάσχημο γκράφιτι στο Πολυτεχνείο, στο ιστορικό κτίριο που αγαπήσαμε σχεδόν όλοι όσοι φοιτήσαμε εκεί, ίσως δώσει το έναυσμα για ένα καλό βάψιμο που έτσι κι αλλιώς το ήθελε το κτίριο -αν και είναι μάλλον βέβαιο ότι δεν θα διατηρηθεί για πολύ άσπιλο το κτίριο, ιδίως τώρα που, εξαιτίας των μνημονιακών περικοπών, οι περισσότεροι φύλακες έχουν απολυθεί. Σωστά λέει ο ζωγράφος Δημήτρης Σεβαστάκης, καθηγητής στο ΕΜΠ και βουλευτής Σάμου του ΣΥΡΙΖΑ, ότι «Η τέχνη της εξέγερσης, όταν γίνεται αλαζονική χειρονομία, απλώς ενισχύει τη συντήρηση και τον σκοταδισμό, δεν ανθίσταται και δεν απελευθερώνει», αλλά ποιος τον ακούει…