Κινέζικα μεζεδάκια

Τα λέω «κινέζικα» επειδή γράφονται ενώ πραγματοποιείται η επίσημη επίσκεψη του πρωθυπουργού στην Κίνα κι επειδή δεν βρήκα άλλον τίτλο. Μπορείτε πάντως να διαβάσετε το άρθρο χωρίς ξυλαράκια, τα περισσότερα περιεχόμενα της πιατέλας δεν αναφέρονται στο Πεκίνο ή στην επίσκεψη. Όμως θα ξεκινήσουμε με έναν κινέζικο ορντέβρ: τη δυστυχώς αναμενόμενη πια ακλισιά με την πρωτεύουσα της Κίνας.

Διότι βέβαια ο Αλέξης Τσίπρας μίλησε στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, αλλά είδα σε τίτλο σχετικού ρεπορτάζ ότι τον υποδέχτηκαν «στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνο με τους ήχους του Ζορμπά».

Τη βρίσκω κωμική αυτήν την ακλισιά, διότι η λέξη Πεκίνο είναι ελληνική -δεν το λένε έτσι το όνομα της πρωτεύουσάς τους οι Κινέζοι, ούτε άλλωστε λέγεται έτσι στα αγγλικά ή στα γαλλικά. Να σημειώσω πάντως ότι στο επίμαχο άρθρο ο συντάκτης κλίνει κανονικά το τοπωνύμιο, αφού γράφει για Πανεπιστήμιο Πεκίνου, αλλά ο υλατζής, που έβαλε τον τίτλο, είχε άλλην άποψη.

Παλιότερα θα ήταν αδιανόητο να αφήσει κανείς άκλιτο το Πεκίνο· σήμερα το βλέπουμε πότε πότε, αν και ακόμα είναι, ευτυχώς, πολύ μειοψηφικό.

* Κι ένα τριβιδάκι για το Πεκίνο -αν κατάλαβα καλά, έχει έκταση 16.000 τετρ. χιλιόμετρα και πληθυσμό 21 εκατομμύρια. Πληθυσμό της ίδιας τάξης μεγέθους έχουν κι άλλες μεγαλουπόλεις, αλλά η έκταση με εντυπωσιάζει: όσο Ήπειρος και Αιτωλοακαρνανία μαζί!

* Την Κυριακή που μας πέρασε είχαμε τις γαλλικές εκλογές -άλλωστε, το άρθρο του προηγούμενου Σαββάτου είχε τίτλο Μεζεδάκια επί μακρόν, και ο Μακρόν όπως αναμενόταν εκλέχτηκε Πρόεδρος.

Στο μεταξύ είχαμε, στις 9 Μαϊου, την επέτειο της αντιφασιστικής νίκης, και ένας ευφυής στο Τουίτερ βρήκε τρόπο να συνδυάσει τα δυο γεγονότα με το εξής πανέξυπνο κατά τη γνώμη μου τουήτ, που πολύ μου άρεσε και το αναδημοσιεύω εδώ.

Πρόκειται για τη διάσημη φωτογραφία με τον Σοβιετικό στρατιώτη που υψώνει την κόκκινη σημαία πάνω στο Ράιχσταγκ, Μάιο του 1945.

Το «ατενσιονχοριλίκι» είναι μεταφορά του αγγλικού attention whoring, δηλαδή του να επιδιώκει κάποιος πάση θυσία, ακόμα και σε νοσηρό βαθμό, να τραβάει την προσοχή. Ο όρος έχει καταχωρηθεί στο σλανγκρ ήδη προ τριετίας και έχει κάμποσες ανευρέσεις στο γκουγκλ. Είναι μεν μακρινάρι αλλά και το «επιδιώκει κάποιος πάση θυσία να τραβάει την προσοχή» είναι ακόμα μακρύτερο 🙂

(Χρειάζεται να πω πως το τουήτ είναι ειρωνικό; )

* Ένα άλλο γεγονός της τελευταίας εβδομάδας, λιγότερο κοσμοϊστορικής σημασίας, ήταν το 3ο Συνέδριο της Ομοσπονδίας Αρχιμαγείρων Ελλάδος.

Αγνοούσα την ύπαρξή της, παρατηρώ όμως στη σχετική αφίσα ότι καταφέρνει να κάνει λάθη και στις δύο γλώσσες.

Αφενός το Συνέδριο γράφεται λάθος και αφετέρου στον αγγλικό τίτλο της Ομοσπονδίας το Chef’s πάσχει αφού έχει σε λάθος θέση την απόστροφο, αν υποτεθεί ότι χρειάζεται. Θαρρώ πως το σωστό θα ήταν Chefs’ Federation, αν και το λάθος αυτό είναι πολύ διαδεδομένο και σε φυσικούς ομιλητές της αγγλικής.

* Με τη ευκαιρία των γαλλικών εκλογών δημοσιεύτηκε στην ΕφΣυν ένα πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα του Τάσου Κωστόπουλου, αναδρομή στην επίσκεψη του πατρός Λεπέν στην Αθήνα το 1984 -και τα σχετικά επεισόδια που είχαν γίνει. Απόρησα διότι δεν είχα καθόλου «ζωντανές» μνήμες από την υπόθεση, ύστερα όμως σκέφτηκα ότι ήμουν τότε φαντάρος, και δη νεοσύλλεκτος, αποκομμένος από τον έξω κόσμο σε μεγάλο βαθμό.

Φίλος που ξεφύλλισε τις προκηρύξεις οργανώσεων της εποχής, που παρουσιάζονται στο τέλος του άρθρου, εντόπισε μια έκφραση που μας έχει κι άλλη φορά απασχολήσει στα μεζεδάκια. Στη σελ. 16 των προκηρύξεων, στην προκήρυξη του ΚΚΕ(μ-λ) διαβάζουμε για τους «ψευτολεονταρισμούς του Μαγκάκη». Έχουμε σχολιάσει κι άλλη φορά ότι αφού ο «λεονταρισμός» ήδη σημαίνει την ψευτοπαλικαριά, είναι πλεονασμός να λέμε για «ψευτολεονταρισμό» (ή, άλλοτε, για «δήθεν λεονταρισμό»). Βέβαια, η λέξη έχει χάσει την ετυμολογική της διαφάνεια -για την ιστορία της έχουμε γράψει παλιότερα.

* Φίλος στέλνει άρθρο για τη βράβευση της Έμμας Γουάτσον με το πρώτο «άφυλο» βραβείο ηθοποιίας, δηλαδή που απονέμεται αδιακρίτως σε γυναίκες ή άνδρες ηθοποιούς, σε αντιδιαστολή με τα παραδοσιακά βραβεία πρώτου και δεύτερου ανδρικού και γυναικείου ρόλου.

Θα μπορούσαμε και άρθρο να αφιερώσουμε στο θέμα. Ο φίλος ξεχωρίζει την τελευταία παράγραφο, που βέβαια αφορά την αγγλική γλώσσα:

Οι διοργανωτές μάλιστα, προκειμένου να τονίσουν τη νέα «ματιά» στα βραβεία, έδωσαν την ευκαιρία στην Asia Kate Dillon, μια ηθοποιό που δηλώνει non-binary, δηλαδή επιθυμεί να της αποδίδεται οποιοσδήποτε χαρακτηρισμός που την διακρίνει με βάση το φύλο ως γυναίκα. Η ηθοποιός που έγινε γνωστή από το «Orange Is The New Black», είχε μάλιστα ζητήσει το επάγγελμά της να αναφέρεται γενικά ως ηθοποιός (actor και όχι actress) που είναι μια «ουδέτερη φυλετικά» λέξη.

Είναι γνωστό ότι ο αγγλόφωνος «γλωσσικός αντισεξισμός» επιδιώκει την κατάργηση των έμφυλων τύπων, όπου υπάρχουν, διότι βέβαια είναι λιγοστοί, και την αντικατάστασή τους από επίκοινους, ενώ εμείς (και οι Γάλλοι, και οι Γερμανοί και οι Ισπανοί κτλ.) επιδιώκουμε την ανάδειξη των έμφυλων τύπων, και όπου δεν υπάρχουν, και την καθιέρωσή τους αντί για τους επίκοινους.

Ο λόγος είναι ότι στα αγγλικά το the deputy, the judge, the president δεν δείχνει φύλο. Εμφυλοι λοιπόν είναι οι ελάχιστοι τύποι που έχουν θηλυκή κατάληξη (πχ actress) ή αρσενική κατάληξη (π.χ. chairman). Οι τύποι της δεύτερης κατηγορίας βαίνουν προς εξαφάνιση (chairperson ή chair αντί για chairman) ενώ και οι έμφυλοι θηλυκοί τύποι αμφισβητούνται. Η διαφορά της γλώσσας οδηγεί σε διαφορετική στάση. Αλλά ίσως άξιζε ολόκληρο άρθρο.

* Το ελληνοβαρεμένο άρθρο της εβδομάδας, διατείνεται ότι:

9.000 χρόνια πριν οι Έλληνες «γύριζαν» τον Πλανήτη λένε ξένα πανεπιστήμια

Προσπερνάω τα προβληματικά εισαγωγικά στον τίτλο, και συνεχίζω με την εισαγωγική πρόταση που διατυπώνει ένα φλέγον ερώτημα:

Δεν είναι ανθελληνισμός όταν Αμερικανοί επιστήμονες τεκμηριώνουν ότι Έλληνες πήγαν στην Ιαπωνία, Κίνα και Χιλή και δεν το αναφέρουν σε κανένα βιβλίο του Υπουργείου Παιδείας;

Ασφαλώς είναι ανθελληνισμός εκ μέρους των Αμερικανών επιστημόνων, να τεκμηριώνουν τέτοια πράγματα και να μην τα αναφέρουν στα βιβλία του υπουργείου Παιδείας!

Το υπόλοιπο διαβάστε το μόνοι σας -απολαύστε υπεύθυνα!

* Kάποτε είχα γνωρίσει κάποιον, που είχε φοβερό ταλέντο να παραποιεί λέξεις και κύρια ονόματα, αλλάζοντας, αφαιρώντας ή προσθέτοντας ένα μόνο γράμμα, ή έστω μια συλλαβή, κατά τρόπο ώστε να τους δίνει προσβλητική, χλευαστική, κωμική ή άσεμνη σημασία. Το ίδιο βέβαια γίνεται καμιά φορά και άθελα, με τα τυπογραφικά λάθη, όπως αυτό της φωτογραφίας. (Περιμένω να δω ποιος θα κάνει πρώτος την παροιμιώδη ερώτηση).

* Μπορεί να του άλλαξαν ώρα στην εκπομπή, αλλά ο Κ. Μπογδάνος δεν χάνει το μπρίο του. Όπως με πληροφορεί η φίλη γλωσσολόγος Σταυρούλα Τσιπλάκου, σε πρόσφατη εκπομπή είπε για «το συμπεφωνηθέν μνημόνιο». Διότι όποιος έχει πολύ αναδιπλασιασμό, βάνει και στα λάχανα, προσθέτει η φίλη μου.

* Από την άλλη, σε εκπομπή του τηλεοπτικού Σκάι την περασμένη Τρίτη μεταδόθηκαν αποσπάσματα από αφιέρωμα του γαλλικού TF1 στον Μακρόν, με το… ενημερωτικό σχόλιο ότι το TF1 είναι «το πρώτο κανάλι της γαλλικής κρατικής τηλεόρασης».

Κι όμως, έχει ιδιωτικοποιηθεί -κι όχι χτες, παρά πριν από 30 χρόνια!

* Κι ένα κάπως παλιότερο μεζεδάκι, που όμως δεν έχει μπαγιατέψει. Καθώς έψαχνα κάτι άλλο, έπεσα τυχαία πάνω σε επιφυλλίδα του Στάθη Σταυρόπουλου για την έκθεση Documenta, γραμμένη εδώ και μερικές εβδομάδες, όπου υπάρχει και η φράση «αφήνεσθε σε αρχετυπικούς ατραπούς, πριν από την επίγνωση του καλού και του κακού».

Μουστάκια λοιπόν και στην ατραπό, που οι κοινοί θνητοί την ξέρουμε θηλυκού γένους… Πώς τόλεγε εκείνο το τραγούδι; Άκρη δεν έχει ο ατραπός….

* Τα καλτ εξώφυλλα της Ελεύθερης Ώρας είναι πια διάσημα, αλλά τούτο εδώ, που το είδα σε τοίχο φίλου στο Φέισμπουκ, έχει και μεταφραστικό ενδιαφέρον.

Ο Παύλος Γλίξμπουργκ, λέει, θα ιδρύσει φιλανθρωπικό ίδρυμα, που θα το λέει «The Prince’s Trust» και θα βοηθάει τους φτωχούς -και η καλή εφημερίδα αναλαμβάνει να μας διαφωτίσει τι σημαίνει ο τίτλος. Σημαίνει, λέει… «Εμπιστεύσου τον Πρίγκιπα»!

Μην εμπιστευθείτε πάντως το μεταφραστικό ταλέντο της Ελεύθερης Ώρας. Αν και θυμάμαι ότι και σε ένα βιβλίο, ίσως τη χειρότερη μετάφραση όλων των εποχών, ο τίτλος ενός μυθιστορήματος του Έρενμπουργκ, που ήταν Trust D.E., και μιλούσε για τα τραστ, είχε αποδοθεί «Εμπιστεύσου τον D.E.»!

* Έλεγα πιο πάνω ότι στα ελληνικά θεωρώ σωστότερο να χρησιμοποιούμε έμφυλους τύπους στα επαγγελματικά ουσιαστικά. Να ένα παράδειγμα, από τίτλο άρθρου της Καθημερινής, όπου η χρήση του επίκοινου τύπου (που δεν δείχνει το φύλο) μού φαίνεται κωμική:

Γερουσιαστής θήλασε μέσα στο Κοινοβούλιο

Σκέφτεται κανείς αμέσως άντρα (που είτε έχει μπιμπερό και ταΐζει το μωρό του, είτε έχει κερδίσει το παροιμιώδες εκατομμύριο). Ενώ ο έμφυλος τύπος δείχνει καθαρά: Γερουσιάστρια θήλασε μέσα στο Κοινοβούλιο -και πολύ καλά έκανε. Αφού λοιπόν η γερουσιάστρια, όπως έλεγα σε παλιό άρθρο, έχει βυζάκια, να μην της τα κρύβουμε.

* Η φωτογραφία αριστερά, που πρέπει να είναι αυθεντική, μάλλον από κατάλογο ηλεκτρονικού ή συμβατικού καταστήματος, κάνει τον γύρο του ελληνικού Διαδικτύου τις τελευταίες μέρες.

Νυχτάκι φωτός με ανιχνευτή κίνησης

Αυτό το είδος λάθους, όταν μπερδευόμαστε και εναλλάσσουμε τα πρωτα μισά δυο λέξεων είναι είδος σαρδάμ όταν γίνεται στον προφορικό λόγο και αν καταλήγει πάλι σε υπαρκτές λέξεις λέγεται spoonerism στα αγγλικά και contre-peterie στα γαλλικά. Στα ελληνικά είναι σπάνιο να καταλήγει σε δυο υπαρκτές λέξεις, αν και πριν από μερικούς μήνες στη Βουλή ο Ευκλ. Τσακαλώτος είχε πει «σύκο φυλής» και το διόρθωσε αμέσως σε «φύλλο συκής».

Το «γραπτό σαρδάμ» (ή σαρτό γραπδάμ, που είχα γράψει παλιότερα) σαν το Νυχτάκι φωτός (αντί Φωτάκι νυχτός) είναι πιο σπάνιο βέβαια.

Υπάρχει κι ένα σχετικό αστείο με αλλεπάλληλα τέτοια λογοπαίγνια -είχα πολύ γελάσει όταν το πρωτοδιάβασα στον Γιάννη Χάρη:
Καθώς μηχανούσα το οδηγάκι μου και έπινα μια λεμομένη παγωνάδα, στην πλάτη μου μυρμηγκούσε ένα περπατάκι και κολόθηκα πάνω σε μία καρφώνα… Μουνάς γελάκι;

* Η ακλισιά της εβδομάδας σε σουπεράκι του Σκάι σχετικό με το Σαρβάιβορ:

Οι πρώτες δηλώσεις της Λάουρα μετά την αποχώρηση

Αλλά η Λάουρα, κι ας είναι ξενικής προέλευσης όνομα, έχει κανονικότατα ενταχθεί στο ελληνικό τυπικό, όπως η Τατιάνα ή η Όλγα. Η ακλισιά δεν δικαιολογείται: της Λάουρας, κι ας αποχώρησε!

* Κι άλλη μια ενδιαφέρουσα ακλισιά, πάλι σε γυναικείο όνομα. Το info-war φιλοξενεί, όπως δηλώνει, «άρθρο της δημοσιογράφου Θωμαϊς Παπαϊωάννου για την επίθεση που δέχθηκε από την Athens Voice και επώνυμους και ανώνυμους του διαδικτύου»

Το άρθρο είναι ενδιαφέρον, αλλά όπως θα παρατηρήσατε το όνομα της δημοσιογράφου, Θωμαΐς, μένει άκλιτο. Αλλά και πώς να κλιθεί; Το τυπικά σωστό είναι «της Θωμαΐδος», που ακούγεται αφύσικα, όπως αφύσικο ακούγεται και το εκδημοτικισμένο «της Θωμαΐδας», ιδίως αν η ονομαστική παραμένει Θωμαΐς.

Το όνομα είναι βέβαια σπάνιο, αλλά υπαρκτό -δεν φτιάχτηκε χτες, υπάρχει απο παλιά. Τον παλιό καιρό που ο κόσμος δεν ήξερε τόσο πολλά γράμματα, είχε βρει σίγουρη λύση: η Θωμαή, της Θωμαής. Νομίζω πως αυτή είναι η μόνη ομαλή λύση.

* Και κλείνω με μια πραγματικά μνημειώδη γκάφα, που αποτελεί εκδήλωση του «συνδρόμου του Μανολίτο» όπως το είχα ονομάσει παλιότερα, μια παραλλαγή του νόμου του Μέφρι, που εμφανίζεται όταν κάποιος πάει να διορθώσει κάποιον, και τον ψέγει για την αμορφωσιά του, ενώ στην πραγματικότητα αυτό που θεωρεί λάθος είναι ολόσωστο.

(Γιατί Μανολίτο; Σε κάποιο στριπάκι της Μαφάλντας, η δασκάλα εξηγεί στα παιδιά ότι «σε πείσμα όλων, ο Κολόμβος επέμενε, μόνο αυτός, ότι η Γη είναι στρογγυλή» και ακούγεται ο Μανολίτο από το βάθος «Α, τον ηλίθιο!»)

Χτες στην Κίνα ο Αλέξης Τσίπρας έκανε δώρο στους επισήμους που τον υποδέχτηκαν έναν τόμο της Οδύσειας του Καζαντζάκη, ομοιότυπο της έκδοσης του 1938 (είχε κυκλοφορήσει πριν από μερικά χρόνια σε πολυτελή τόμο).

Ο Καζαντζάκης το ήθελε «Οδύσεια», μάλλον για να το ξεχωρίζει από την Οδύσσεια του Ομήρου (την οποία αργότερα μετέφρασε κι ο ίδιος σε συνεργασία με τον Κακριδή). Ήταν έργο ζωής, το έγραψε εφτά φορές, αν δεν κάνω λάθος, και έχει 33.333 στίχους (είναι δηλαδή πολύ εκτενέστερο από την ομηρική Οδύσσεια). Έχει πολύ δυνατούς στίχους αλλά, να πω την αμαρτία μου, ο 17σύλλαβος με δυσκολεύει, όλο μου έρχεται να κόψω δυο συλλαβές από κάθε στίχο για να κυλάει αβίαστα. Αλλά πλατειάζω, δεν είναι η Οδύσεια το θέμα μας.

Οι φωστήρες του Σκάει, αγνοώντας προφανώς όλο το θέμα, πίστεψαν πως έβγαλαν λαβράκι και δημοσίευσαν είδηση, ότι ο Τσίπρας πρόσφερε στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου του Πεκίνου αντίτυπο με λάθος στο εξώφυλλο! Όταν κατάλαβαν τη γκάφα τους από το κράξιμο που έπεσε, κατέβασαν την είδηση. Άλλοι πάλι, που επίσης έγραψαν για «ανορθόγραφη Οδύσσεια«, όταν κατάλαβαν το λάθος τους πρόσθεσαν στο τέλος μια πρόταση, ότι δεν πρόκειται περί λάθους!

Δεν είναι κακό να σε παραξενέψει μια ασυνήθιστη γραφή, κακό είναι να μην σκεφτείς ότι δεν τα ξέρεις όλα, ότι μπορεί να υπάρχει κάποιος λόγος που η λέξη γράφεται με ασυνήθιστο τρόπο.

Για την ιστορία, στις νεότερες εκδόσεις του έργου, ο οίκος Ν. Καζαντζάκη έχει υιοθετήσει τη γραφή «Οδύσσεια» ίσως για να μην ξενίζει τους αναγνώστες -δεν ξέρω αν έχει επέμβει και σε άλλα σημεία της ορθογραφίας του Καζαντζάκη. Κάποτε πρέπει να παρουσιάσουμε αποσπάσματα από την Οδύσεια, αλλά προς το παρόν καλό Σαββατοκύριακο!