Υπάρχουν ούφο στη Νάουσα;

Όταν λέμε «ούφο» συνήθως εννοούμε τα αντικείμενα που προσδιορίζει το αγγλικό ακρώνυμο UFO, unidentified flying objects, ακρώνυμο που έχει αποδοθεί και στα ελληνικά με μια λέξη (κι ένα γράμμα, επομένως) παραπάνω, αλλά όχι άσχημα, Άγνωστης (ή Αγνώστου) Ταυτότητας Ιπτάμενο Αντικείμενο ή ΑΤΙΑ, αν  και το ακρώνυμο δεν έπιασε, κυρίως επειδή το αγγλικό ήταν και  ευκολοπρόφερτο και πανταχού παρόν.

Προσέξτε ότι γράφω «ούφο» ελληνικά, όπως κάνουν και όλα τα λεξικά, διότι προφέρω «ούφο» και όχι γιου-εφ-όου. Όσοι γράφουν ufo/UFO και προφέρουν  ούφο άραγε αντιλαμβάνονται την  αντίφαση;

Σύμφωνα με το ΛΚΝ,  ούφο είναι ο ιπτάμενος δίσκος, αφενός, διότι έτσι τα λέγαμε από παλιά πριν ακόμα μάθουμε το αγγλικό UFO (τότε οι αγγλοσάξονες τα έλεγαν flying saucers). Αφετέρου, ούφο είναι «μειωτικός χαρακτηρισμός για άνθρωπο με μειωμένη νοημοσύνη». Πιο καίριο βρίσκω τον ορισμό του Χρηστικού, «άτομο μειωμένης  αντίληψης ή εκτός πραγματικότητας», διότι πάντοτε υπάρχει αυτή η διάσταση, ότι ο λεγάμενος είναι «από άλλον πλανήτη», όπως επίσης λέμε. Είναι και αφηρημένο το ούφο, το μυαλό του ταξιδεύει, ίσως στον μακρινό πλανήτη όπου γεννήθηκε.

Το Χρηστικό μάς πληροφορεί επίσης ότι ο αγγλικός όρος εμφανίζεται από το 1947 και ως ακρώνυμο από το 1953 -πραγματικά, δεν θα περίμενα να είναι πολύ παλιότερος. Επίσης, το Χρηστικό καταγράφει και μια τρίτη σημασία,  «ηλεκτρονικό παιχνίδι (συνήθ. με κερματοδέκτη)», επισημαίνοντας ότι ο όρος είναι «λαϊκός» και «κυρίως παλαιότερος». Πράγματι, τα νεότερα παιχνίδια για προσωπικές συσκευές έχουν  σχεδόν  εξαφανίσει, αν  δεν κάνω λάθος, τα μαγαζιά που είχαν παιχνίδια με κερματοδέκτες, εκτός από τα τυχερά, κι έτσι οι νεότεροι δεν πηγαίνουν πια, ίσως και ποτέ δεν πήγαν σε ουφάδικα.

Στη  δεκαετία του 1980, θυμάμαι και δείχνω και τα χρόνια μου, τα ουφάδικα έκαναν θραύση, το ίδιο όμως και ο χαρακτηρισμός «ούφο», ιδίως στον στρατό. Υπήρχαν  και διαβαθμίσεις:  ούφο με κεραίες, και ούφο με σκούφο (λόγω της ρίμας). Κάποιοι χρησιμοποιούσαν και πλατειασμούς, όπως το «ούφο με σκούφο και με φλογέρα» που βρίσκω και στο slang.gr, και άλλους. Κάποιοι το έκλιναν. Ακόμα θυμάμαι έναν μόνιμο λοχία να  ωρύεται: «Τι  κάνετε κει ρε ούφατα!». Σωστός.

Αλλά να γυρίσουμε στο ερώτημα του τίτλου, που βέβαια υπονομεύεται από τη φωτογραφία που έβαλα. Υπάρχουν ούφο στη Νάουσα;

Δεν έχω επαφές με θηρευτές του παράξενου, οπότε δεν ξέρω αν έχουν  αναφερθεί θεάσεις ιπτάμενων δίσκων, εξωγήινων αντικειμένων και δεν  συμμαζεύεται στη  Νάουσα και στην ευρύτερη περιοχή της. Ούτε έχω, δυστυχώς, επισκεφτεί την πόλη, οπότε δεν ξέρω αν σώζεται κανένα ξεχασμένο παιχνιδομηχάνημα παλαιάς κοπής σε κανένα μαγαζί.

Με τη μεταφορική σημασία του «εκτός πραγματικότητας» ανθρώπου ασφαλώς θα έχει και η Νάουσα κάμποσους  που μπορούν να χαρακτηριστούν έτσι, αλλά, σπεύδω να διευκρινίσω, δεν ισχυρίζομαι πως έχει περισσότερα απ’ όσο τα άλλα μέρη.

Όμως, στη Νάουσα υπάρχουν πάρα πολλά ούφο. Όχι ιπτάμενοι δίσκοι, όχι άνθρωποι μειωμένης αντίληψης ή εκτός πραγματικότητας, όχι παιχνιδομηχανήματα, παρά αυτά τα πλακουτσά ροδάκινα που βλέπετε στη φωτογραφία και που τα είδα τις προάλλες (και τα αγόρασα) στον μανάβη εδώ πιο πέρα που παραθερίζω (αν και από αύριο μάλλον τελείωσε το διάλειμμα, τα κεφάλια πάλι μέσα).

Την ονομασία δεν την ήξερα, τα ροδάκινα αυτά τα έλεγα, απλώς, πλακέ. Ήξερα βέβαια ότι υπάρχουν, εδώ και αρκετά χρόνια έχω αντιληφθεί την ύπαρξή τους, και τα έχω δοκιμάσει κιόλας, αλλά, να πω την αμαρτία μου (και περιμένω ανφρέντ κατά συρροή) δεν τρελαίνομαι ούτε για τα κανονικά ροδάκινα, ούτε για τα πλακέ. Μικρός τα τσάκιζα, τώρα προτιμώ ασυζητητί τα βερίκοκα και τα νεκταρίνια (και τα κεράσια βέβαια, καθώς τώρα που οι εποχές έχουν  ενοποιηθεί, τα βρίσκεις  όλα ταυτοχρόνως στον  μανάβη).

Όμως εδώ λεξιλογούμε, και λεξιλογικά το ροδάκινο έχει πολύ ενδιαφέρον. Έχουμε  βέβαια ήδη δημοσιεύσει, ίσως τρεις φορές μάλιστα, σχετικό άρθρο -ιδού η πιο πρόσφατη δημοσίευση, προ τετραετίας. Από εκείνη την παλιότερη δημοσίευση, αντιγράφω μερικά:

Μεζεδάκια της νέας Βουλής

Που βέβαια λέγονται έτσι επειδή τη βδομάδα που μας πέρασε ορκίστηκε η νέα, οκτακομματική αλλά μονοκομματικά ελεγχόμενη, Βουλή. Θα μπορούσα να  τα πω και κάτι σαν διακεκαυμένα μεζεδάκια, επειδή οι ζέστες έχουν  φουντώσει, αλλά αφενός τον τίτλο αυτόν τον έχω ήδη χρησιμοποιήσει στο παρελθόν και αφετέρου τίποτα δεν αποκλείει να τον χρησιμοποιήσω στο άμεσο μέλλον.

Οπότε, ξεκινάμε με ένα κοινοβουλευτικό μεζεδάκι, όχι όμως από τις αγορεύσεις στη Βουλή αλλά από το ρεπορτάζ για τη διαδικασία.

Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε σε δεκάδες ιστοτόπους (παράδειγμα εδώ) περιγράφεται η διαδικασία της ορκωμοσίας. Σε ένα σημείο αναφέρεται ότι στο τέλος του θρησκευτικού όρκου οι αρχιερείς θα αποπεμφθούν από την αίθουσα.

Ένα θέμα εδώ είναι ότι ο συντάκτης δεν ήξερε ότι «αποπέμπω» θα πει «διώχνω», εν ανάγκη και με τη βία (θα κληθεί η ασφάλεια της Βουλής δηλαδή, έτσι και αντισταθούν οι αρχιερείς!). Αυτό που ήθελε προφανώς να πει είναι ότι ότι ο Γραμματέας θα «προπέμψει» τους αρχιερείς, θα τους συνοδεύσει δηλαδή ως την έξοδο, θα τους ξεπροβοδίσει που λέγανε παλιά.

(Και, κερασάκι στην τούρτα, η σύνταξη με γενική!)

Όταν όμως βλέπεις την ίδια ακριβώς (μαργαριταρένια) διατύπωση  σε πέντε, δέκα, είκοσι σάιτ, αυτό σημαίνει πως υπάρχει μία πηγή για όλα. Και η πηγή αυτή πολύ συχνά είναι το ΑΠΕ, το μεγαλύτερο κοτσανοδιανομείο της χώρας -και πράγματι στο λινκ πιο πάνω βλέπετε στο τέλος του άρθρου να σημειώνεται: ΑΠΕ.

Βέβαια,  το να  αναπαράγεται η ελληνικούρα χωρίς διόρθωση παντού, δείχνει ότι κανείς, στους ιστότοπους που τη  δημοσίευσαν, δεν παρατήρησε την  ελληνικούρα ή δεν νοιάστηκε να τη διορθώσει.

Μπορεί βέβαια το κείμενο να στάλθηκε με Δελτίο Τύπου από υπηρεσία της Βουλής, αλλά αυτό απλώς προσθέτει στον κατάλογο των ενόχων και κάποιον καλοπληρωμένο υπάλληλο της Βουλής. Η άκριτη  όμως αναδημοσίευση δείχνει πώς λειτουργεί ο Τύπος στην εποχή μας: ιμάντας αναδημοσιεύσεων.

* Σε μια ομάδα του Φέισμπουκ με γλωσσικό αντικείμενο ένα μέλος δημοσίευσε το κείμενο που βλέπετε,  απόσπασμα από εξώδικο.

Το μέλος, που μάλλον έχει άμεση εμπλοκή στην υπόθεση, είχε πρόβλημα με τον όρο «ετσιθελικά», μίλησε  μάλιστα για «γλωσσοπλάστες δικηγόρους – αυτή η μάστιγα».

Όσοι διαβάζετε το ιστολόγιο θα ξέρετε μια συμβουλή που δίνω σε παρόμοιες περιπτώσεις: όταν συναντήσουμε μια λέξη που δεν την έχουμε ξανακούσει, πριν εκφράσουμε την αγανάκτησή μας καλό είναι να ανοίξουμε ένα ρημαδολεξικό γιατί μπορεί θαυμάσια να πρόκειται για υπαρκτή και καθιερωμένη λέξη και απλώς να μην την ξέρουμε εμείς.

Αυτό συμβαίνει με το επίρρ. «ετσιθελικά», που το έχουν όλα τα λεξικά.

Βέβαια, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ναι μεν η λέξη είναι υπαρκτή και καθιερωμένη, αλλά όχι αρκετά επίσημη για να χρησιμοποιηθεί σε εξώδικο -αν και τα εξώδικα δεν είναι βασιλικά έδικτα και έχουν αρκετή λεξιλογική ποικιλία παρά το συντακτικά άκαμπτο λογιοστρεφές ύφος τους.

Το πιο εντυπωσιακό στην ιστορία αυτή όμως είναι άλλο: ότι το μέλος της γλωσσικής ομάδας ενοχλήθηκε από τη λέξη «ετσιθελικά», όχι όμως από το αρσενικοθήλυκο «απάντων των  μεταξύ μας συμφωνιών» στην αμέσως προηγούμενη παράγραφο!

* Εξ οικείων τα βέλη, αφού η οθονιά είναι από το left.gr, από ρεπορταζ για την έρευνα της αρμόδιας επιτροπής του Ευρ. Κοινοβουλίου στο ναυάγιο της Πύλου.

Εγώ προτείνω τον  όρο «δρόνος», αλλά δεν με διαβάζουν όπως φαίνεται ή δεν τολμούν να υιοθετήσουν τον  νεολογισμό.

Αλλά τότε, βρε παιδιά, φροντίστε τουλάχιστον να το γράφετε σωστά, διότι με drown καλύτερα να πάμε να πνιγούμε.

Και η ΕφΣυν το είχε έτσι αλλά το διόρθωσαν σε drone.

* Kάτι λέγαμε πριν  για «διακεκαυμένα» -φαίνεται λοιπόν πως η επόμενη βδομάδα θα δικαιολογεί τον όρο. Σε μια πρόγνωση διαβάζω:

…πολύ θερμές αέριες μάζες, προερχόμενες από την Αλγερία και το Μαρόκο, θα κινηθούν -διαμέσω της Μεσογείου θάλασσας- προς την περιοχή μας…

Τον πλάνεψε η γλυκιά δοτική πτώση τον μετεωρολόγο -ή ίσως ήθελε να κάνει πιο επίσημο το «μέσω της Μεσογείου».

* Ακλισιά, πάλι από οικεία βέλη. Τίτλος στο left.gr:

Τι έγινε στο ναυάγιο της Πύλου; Ενημέρωση από τον Ιάσων Αποστολόπουλο.

Τον Ιάσονα, παιδιά!

Επισυνδεδεμένα μεζεδάκια

Χτες, μετά τις αλλεπάλληλες παραιτήσεις του πρωθυπουργικού ανιψιού Γρηγόρη Δημητριάδη και του απτυχίωτου διοικητή της ΕΥΠ κ. Κοντολέοντα, μπήκε στο λεξιλόγιό μας ο ειδικός όρος «επισύνδεση»  -κι έτσι άλλαξα τίτλο στα μεζεδάκια, που αφελώς είχα αρχίσει να τα γράφω λογαριάζοντας χωρίς τον ξενοδόχο. Και μετά μας λέει ο Έκο ότι τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις!

Βέβαια, ούτε μικρά παιδιά δεν πιστεύουν ότι ο Γ.Γ. του Μαξίμου παραιτήθηκε λόγω του… τοξικού κλίματος (δηλαδή επειδή τον βρίζανε στα σόσιαλ;). Ούτε μικρά παιδιά δεν πιστεύουν επίσης ότι πρωθυπουργός, στον οποίο υπάγεται άμεσα η ΕΥΠ κατόπιν δικής του απόφασης, πληροφορήθηκε μόλις χτες ότι η ΕΥΠ παρακολουθεί τον κ. Ανδρουλάκη. Όσο για τη δικαιολογία ότι, τάχα, η «νόμιμη» παρακολούθηση ενός ευρωβουλευτή και υποψήφιου πολιτικού αρχηγού έγινε εξαιτίας επαφών του με… αμφιλεγόμενους Κινέζους όχι μόνο εκθέτει διεθνώς τη χώρα αλλά και επιβάλλει, μετά τις εκλογές, η υπόθεση του παρακράτους να απασχολήσει ειδικό δικαστήριο.

Όμως παρασύρθηκα και ζητώ συγγνώμη.

Οπότε, ξεκινάμε τα μεζεδάκια μας με μια φωτογραφία (έχουμε πολλές στο σημερινό άρθρο), που τη στέλνει φίλος παπαδιαμαντιστής. Την τράβηξε στον Βόλο.

Οδός Αλ. Μωραϊτίνη, λοιπόν κι αναρωτιέσαι ποιον ήθελε τάχα να τιμήσει η επιτροπή ονοματοδοσίας του δήμου: τον Τίμο Μωραϊτίνη ή τον Αλέξανδρο Μωραϊτιδη, τον συγγραφέα και ξάδερφο του Παπαδιαμάντη;

Μάλλον τον δεύτερο λόγω εντοπιότητας, Σκιαθίτης γαρ, αλλά κάπου τα μπέρδεψαν. Οπότε τώρα ή πρέπει να διορθώσουν την πινακίδα ή να ονομάσουν κάποιον άλλον δρόμο Οδός Τίμου Μωραϊτίδη, να αποκατασταθεί η ισορροπία. Ίσως μάλιστα να είναι και κάθετος με την Αλ. Μωραϊτίνη, ώστε στη γωνία τους να βρίσκει προς στιγμή η μάνα το παιδί και το επώνυμο το όνομά του.

* Στο νοσοκομείο ο Αλέξης Κούγιας για αφαίρεση καρκινικών λεμφαδένων, και του ευχόμαστε να ξεμπέρδεψε, αλλά έβγαλε και μια ανακοίνωση εναντίον του πρώην υπουργού Θοδωρή Δρίτσα, στην οποία διαβάζω:

Το μόνο σίγουρο είναι ότι γι’ αυτούς τους χαρακτηρισμούς και θα τον μηνύσω και θα τον ενάγω. Όταν αναφέρεται σ’ εμένα και ειδικά για την υπόθεση της Αίγινας να φτάνει μέχρι εκεί που φτάνει ο ίσκιος του.

Το μόνο σίγουρο, από τη δική μου σκοπιά που δεν υπεισέρχομαι στην ουσία του θέματος ούτε καταλαβαίνω από σκιές, είναι ότι ο κ. Κούγιας τα έμπλεξε εδώ με το στιγμιαίο και το διαρκές, εκτός αν έχει σκοπό να ενάγει τον κ. Δρίτσα πολλές φορές αλλά να τον μηνύσει μόνο μία. Με τα δικά μου μάτια, που δεν ξέρουν πολλά από νομική επιστήμη αλλά κάτι σκαμπάζουν από γραμματική, ήθελε να γράψει «θα τον μηνύσω και θα τον εναγάγω».

* Ναι, οι κουμπάροι στη Μεγαλόνησο μπορεί να λέγανε «θα τον ενάξω», που τουλάχιστον θα ήταν σαφέστερο χρονικά. Και μη μου πείτε ότι δεν το λένε, διότι σε νομικό κείμενο κυπριακό διαβάζω:

Περιοριστική οπισθογράφηση παρέχει στον υπέρ ου η οπισθογράφηση το δικαίωμα να δεχθεί πληρωμή της συναλλαγματικής και να ενάξει οποιοδήποτε μέρος αυτής το οποίο ο οπισθογράφος μπορούσε να ενάξει, αλλά δεν παρέχει σε αυτόν εξουσία να μεταβιβάσει τα δικαιώματα του ως υπέρ ου η οπισθογράφηση εκτός αν αυτή ρητά εξουσιοδοτεί αυτόν να ενεργήσει με τον τρόπο αυτό.

Όντας και ούσα, μια ανακεφαλαίωση

Ένα σύντομο αρθράκι σήμερα, βγαλμένο από τη ζωή κι από μια συζήτηση στο Τουίτερ.

Με το που μπήκαν στην Καμπούλ οι Ταλιμπάν, πολλοί στη χώρα μας άρχισαν να ανησυχούν όχι για την τύχη των Αφγανών, των γυναικών ιδίως, κάτω από το νέο καθεστώς, αλλά για το ότι τώρα θα υπάρξουν προσφυγικές ροές, και μάλιστα από ανθρώπους που θα πληρούν οφθαλμοφανώς τα κριτήρια για να χαρακτηριστούν πρόσφυγες.

Κάποιος από αυτούς τους σχολιαστές, αναρωτήθηκε για την Κίνα, και έγραψε: Γιατί δεν δέχεται Αφγανούς πρόσφυγες όντας η δεύτερη πλουσιότερη χώρα του πλανήτη και γείτονας του Αφγανιστάν; Τα γειτονικά μουσουλμανικά κράτη γιατί δεν δέχονται Αφγανούς πρόσφυγες;

Αν θέλετε εσείς να απαντήσετε στο ερώτημα, μπορείτε να το κάνετε στα σχόλια. Να θυμόμαστε πάντως ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Αφγανών προσφύγων βρίσκεται, ακριβώς, σε γειτονικά μουσουλμανικά κράτη: 1,4 εκατ. στο Πακιστάν και 800.000 στο Ιράν.

Εγώ θα σχολιάσω το γλωσσικό θέμα που μπήκε με το σχόλιο αυτό.

Ποιο γλωσσικό θέμα, θα ρωτήσετε. Διότι με γυμνό μάτι δεν φαίνεται να υπάρχει κανένα γλωσσικό θέμα στην παραπάνω πρόταση. Άλλα θέματα ίσως, αλλά γλωσσικό;

Μια φίλη ωστόσο διαφώνησε (και) επί γλωσσικού. Αφού η Κίνα είναι θηλυκού γενους, είπε, κακώς λέτε «όντας». Πρέπει να πείτε «ούσα»: «Η Κίνα, ούσα η δεύτερη πλουσιότερη χώρα του πλανήτη…»

Φίλη η φίλη, αλλά φιλτέρα η αλήθεια -θέλω να πω, εδώ η φίλη δεν είχε καθόλου δίκιο. Αν και μπορούμε να πούμε «Η Κίνα, ούσα πλούσια χώρα…», είναι απολύτως σωστό, και πιο ταιριαστό αν γράφουμε στην κοινή νέα ελληνική, να γράψουμε «Η Κίνα, όντας πλούσια χώρα, έχει υποχρέωση να βοηθήσει τους αναξιοπαθούντες».

Το πρόβλημα είναι ότι η φίλη μου μπερδεύει δύο πράγματα. Και επειδή δεν τα μπερδεύει μόνον η φίλη, αλλά τα μπερδεύουν πολλοί, γράφω το σημερινό άρθρο, παρόλο που το θέμα του «όντας» και της «ούσας» (ή «ούσης»;) το έχουμε θίξει έστω και επιγραμματικά σε προπέρσινο άρθρο.

Το «όντας» δεν είναι αρσενικού γένους, είναι άκλιτος τύπος για όλα τα γένη, μετοχή ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος «είμαι», όπως και οι: παίζοντας, τρέχοντας, τρώγοντας κτλ. των ρημάτων παίζω, τρέχω, τρώω κτλ. Πρόκειται για τον τύπο που κάποιοι αποκαλούν γερούνδιο (όπως τους αντίστοιχους της αγγλικής και άλλων γλωσσών) και άλλοι αλλιώς, αλλά είναι αρκετά μπλεγμένο το κουβάρι του πώς θα ονομαστεί η άκλιτη μετοχή του ενεστώτα και δεν θέλω τώρα να το ξεμπλέξω.

Ποιο είναι το εθνικό μας φαγητό;

Μπορείτε να το πάρετε και σαν δημοσκόπηση. Πάντως δεν πρόκειται για κουίζ. Στο άρθρο θα βρείτε μιαν απάντηση, που δεν τη φανερώνω ακόμα, με την οποία μπορεί να συμφωνείτε ή να διαφωνείτε.

Την απάντηση δεν τη δίνω εγώ, εγώ απλώς παρουσιάζω το περιεχόμενο ενός άρθρου που δημοσιεύτηκε σε διεθνή ιστότοπο μεγάλης κυκλοφορίας πριν από μερικούς μήνες, με τον τίτλο Best thing to eat in every country on Earth. Το μεταφράζω «εθνικό φαγητό» γιατί γι’ αυτό πρόκειται στην πραγματικότητα. Οι συντάκτες του άρθρου διάλεξαν ένα τυπικό έδεσμα για κάθε χώρα του κόσμου, που τις παρουσιάζουν με σειρά πληθυσμού κι αυτό που με εντυπωσίασε είναι πως συμπεριλαμβάνουν και τις πιο μικρές χώρες.

Κι έτσι, το άρθρο σας το συστήνω για ευχάριστο χασομέρι -χασομέρι μεταξύ άλλων επειδή δεν μπορείτε να πάτε απευθείας στη χώρα που σας ενδιαφέρει αλλά πρέπει να σκρολάρετε μία προς μία τις χώρες ξεκινώντας από τις πιο πολυάνθρωπες -κι έτσι, αν θέλετε να δείτε ποιο (θεωρείται ότι) είναι το εθνικό φαγητό της Ελλάδας θα περάσουν από τα μάτια σας καμιά ογδονταριά χώρες πρώτα, και μετα άλλες τόσες άμα θέλετε να δείτε την Κύπρο ή π.χ. το Λουξεμβούργο.

Οπότε, σκεφτείτε, πριν σκρολάρετε, ποιο θα μπορούσε να θεωρηθεί «εθνικό φαγητό» της Ελλάδας.

Εννοείται ότι στα θέματα αυτά δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει συναίνεση και στις περισσότερες περιπτώσεις οι περισσότεροι θα διαφωνούν με την προτεινόμενη επιλογή, αφού τα υποψήφια εδέσματα είναι πάντοτε πολλά. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις, όπως της Γαλλίας, διατυπώθηκαν εντονότατες διαφωνίες στα σχόλια για το «εθνικό» φαγητο που προτείνεται στο άρθρο.

Όπως είπα, οι χώρες είναι καταταγμένες κατά φθίνουσα σειρά πληθυσμού, οπότε πρώτη είναι η Κίνα, και το εθνικό κινέζικο φαγητό που επιλέχτηκε είναι η πάπια Πεκίνου, που θα την έχετε μάλλον δοκιμάσει σε κάποιο κινέζικο εστιατόριο.

Η Κίνα μάλλον δεν θα είναι για πολύ ακόμα καιρό η πρώτη χώρα από άποψη πληθυσμού. Σε μερικά χρόνια θα την ξεπεράσει η Ινδία, αφού η διαφορά τους αυτή τη στιγμή είναι «μόνο» 60 εκατομμύρια άνθρωποι. Βρίσκω κάπου ότι κάθε χρόνο η διαφορά μειώνεται κατά 8 εκατομμύρια, άρα, αν διατηρηθεί αυτός ο ρυθμός σε 8 περίπου χρόνια θα έχει πάρει η Ινδία την πρώτη θέση.

Για την Ινδία λοιπόν το άρθρο θεωρεί ως εθνικό φαγητό το khichdi, που είναι ένα είδος φακόρυζο, ρύζι με φακές και με διάφορα άλλα πράγματα.

Eπειδή μπορεί να μην το ξέρετε, βάζω και τη φωτογραφία του όπως υπάρχει στο άρθρο.

Εγώ τουλάχιστον ομολογώ πως δεν το ήξερα. Όταν πηγαίνω σε ινδικό εστιατόριο παραγγέλνω ταντούρι, τίκα μάσαλα και διάφορα άλλα πικάντικα με κρέας, ενώ αυτό το χίτσντι είναι μάλλον αυτό που λένε στα αγγλικά staple food, βασική τροφή, που είναι άφθονη και φτηνή και που μπορεί να τη φας και σκέτη, αλλά όταν μπορείς τη γαρνίρεις με διάφορες λιχουδιές -και με τη λογική αυτή το εθνικό φαγητό στην Κίνα θα ήταν το ρύζι, όχι η πάπια με ρύζι.

Τρίτη πληθυσμιακά χώρα είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, και από αυτές το άρθρο επιλέγει όχι το χάμπουργκερ που θα περίμεναν κάποιοι ή τις μπριζόλες t-bone, αλλά τη μηλόπιτα -βλέπουμε δηλαδή ότι στο μενού μπαίνουν και επιδόρπια, όχι μόνο κυρίως πιάτα.

Συνεχίζοντας, έχουμε τέταρτη την Ινδονησία, που το εθνικό φαγητό της είναι το nasi goreng, το οποίο έχει ως βάση το ρύζι, ακολουθεί δηλαδή το σχήμα «βασική τροφή και καρυκεύματα-λιχουδιές».

Στην πέμπτη θέση έχουμε το Πακιστάν, που το εθνικό του φαγητό (σύμφωνα πάντοτε με το άρθρο) είναι το nihari, το πρώτο από τα πολλά φαγητά του καταλόγου που εντάσσονται στην κατηγορία «κρέας κατσαρόλας» αν αποδώσουμε έτσι το αγγλικό stew. Διότι δεν ξέρω αν μπορούμε να το πούμε «στιφάδο» αφού το δικό μας στιφάδο είναι ένα συγκεκριμένο πιάτο, με χαρακτηριστικό τα πολλά κρεμμυδάκια, που ανήκει στην κατηγορία των stew. Παλιά τα λέγαμε «εντράδες» τα πιάτα αυτά, δεν ξέρω αν η λέξη αυτή χρησιμοποιείται -ή αν την μπερδεύουμε με τα ορντέβρ λόγω του γαλλ. entrée. Εσείς πώς θα το λέγατε;

Διότι και στην έκτη θέση, Βραζιλία, έχουμε ένα πολύ διαφορετικό πιάτο, τη feijoada, που και αυτή ανήκει στην κατηγορία των stew, αλλά γίνεται με μαύρα φασόλια και γλώσσα μοσχαρίσια ή αυτιά γουρουνιού, κάτι φτηνό που θα συνοδέψει τα φασόλια.

Συνεχίζουμε μέχρι τη εντεκάδα:

7. Νιγηρία – Jollof, ένα πιάτο με βάση το ρύζι
8. Μπανγκλαντές – Hilsa Curry, με βάση ένα είδος ρέγκας. Το πρώτο πιάτο με ψάρια στον κατάλογο.
9. Ρωσία – Πέλμενι, το πρώτο πιάτο του καταλόγου που ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των dumpling, που δεν ξέρω πώς θα την αποδώσουμε στα ελληνικά -το λεξικό μου λέει «μπουλέτες» αλλά αυτή η λέξη δεν χρησιμοποιείται. Κι αν πεις «ραβιόλια» εννοείς έναν μόνο τύπο. Ζύμη απέξω, γέμιση μέσα, συν μια σάλτσα, αυτό είναι το γενικό σχήμα.
10. Μεξικό – Chilaquiles, ένα είδος τορτίγιες, λεπτά πιτάκια.
11. Ιαπωνία – Σούσι, ίσως αναμενόμενο.

Όμως δεν θα τελειώσουμε ποτέ αν παρουσιάσω μία προς μία τις χώρες. Αφού το ιστολόγιο είναι ευρωκεντρικό, θα περιοριστώ σε μερικές από τις ευρωπαϊκές και γειτονικές χώρες, που μας είναι περισσότερο οικείες και όπου ζουν και αρκετοί φίλοι του ιστολογίου και θα μπορούν να επιβεβαιώσουν ή να διαφωνήσουν με τις επιλογές των συντακτών.

Οπότε, επιλεκτικά συνεχίζω, με σειρά πληθυσμιακή πάντα, ενώ εσείς μπορείτε να συνεχίζετε να προσπαθείτε να μαντέψετε ποιο εβαλαν εθνικό φαγητό της Ελλάδας.

Κορονιασμένα μεζεδάκια

Ο τίτλος που είχα κατά νου να χρησιμοποιήσω για το σημερινό σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο, ήταν «Εμβόλιμα μεζεδάκια», αφού δημοσιεύονται την εμβόλιμη μέρα, την 29η Φεβρουαρίου, ενός Φλεβάρη μάλιστα που βάλθηκε να δικαιολογήσει το χαρακτηρισμό του ως δίσεκτου, καθώς μας στέρησε, μετά τον Γιάννη Δάλλα και τον Κώστα Βουτσά, τώρα στο τελείωμα και την Άλκη Ζέη.

Αλλά τον προγραμματισμό τον ανάτρεψε η εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων του κορονοϊού κι έτσι ο τίτλος του σημερινού άρθρου άλλαξε -να κατοχυρώσουμε και την πατέντα του ρήματος «κορονιάζομαι». Βέβαια, τα σοβαρά σχετικά με τον κορονοϊό τα συζητήσαμε χτες. Σήμερα, τα πιο ανάλαφρα.

* Στο σουπερμάρκετ πριν από λίγες μέρες (πριν εμφανιστούν τα κρούσματα) άκουσα ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε τον κορονοϊό διότι την Ελλάδα την προστατεύει η σκέπη της Παναγίας, και την έχει προστατέψει πολλές φορές έως τώρα. Μια άλλη εκδοχή για να μην ανησυχούμε είδα στο Φέισμπουκ, όπου γίνεται λόγος για τα «δυο γονίδια που έχουμε ως Έλληνες παραπάνω» από τους άλλους λαούς -δεν τα έχει η υπόλοιπη… εμφύλιος.

* Τα έντυπα του συγκροτήματος Μαρινάκη συμμορφώθηκαν με τον μπαμπινιώτειο φετφά να γράφουν «κορΩνοϊός» αλλά συνεχίζουν να παράγουν μαργαριτάρια με αμείωτη ένταση.

Σε άρθρο για την εξάπλωση του κορονοϊού λοιπόν διαβάζουμε ότι: Επιδημιολόγοι του Κολεγίου Imperial του Λονδίνου εκτιμούν ότι περίπου τα δύο τρίτα των περιστατικών που μόνο η Κίνα έχει «εξάγει» σε άλλες χώρες μέσω ταξιδιών, δεν έχουν ακόμη ανιχνευθεί, σύμφωνα με το «Science».

Να τα δεχτούμε τα εισαγωγικά, αλλά όχι και το «έχει εξάγει». Έχει εξαγάγει, αφού θέλουμε συνοπτικό τύπο. Ή, προτιμότερο κατά τη γνώμη μου, όπως το χρησιμοποιούν στην Κύπρο, «έχει εξάξει».

Καλώς τα δεχτήκαμε…

Από προχτές η Ελλάδα προστέθηκε στον κατάλογο των χωρών με επιβεβαιωμένα κρούσματα του κορονοϊού (ή κοροναϊού, ή Covid-19). Ύστερα από την εμφάνιση της πανδημίας στο σπίτι του γείτονα ήταν επόμενο να διαβεί και τη δική μας την πόρτα.

Κι έτσι, ενώ τον προηγούμενο μήνα παρακολουθούσαμε τον ιό να εξαπλώνεται από μακριά, στην πολύ μακρινή μας Άπω Ανατολή, και είχαμε την πολυτέλεια να συζητάμε αν το σωστό είναι να γράφουμε κορονοϊός ή κοροναϊός ή αν θα ακολουθήσουμε τον φετφά του καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη να το γράψουμε με ωμέγα (αλλά τότε πρέπει επίσης να γράφουμε τσηρώτο και τζύρος), τώρα που συνέβη το αναμενόμενο τα πράγματα σοβαρεύουν.

Όπως θα ξέρετε, το πρώτο κρούσμα ήταν μια 38χρονη σχεδιάστρια μόδας από τη Θεσσαλονίκη, που είχε πρόσφατα επισκεφτεί το Μιλάνο και το δεύτερο ο γιος της, μαθητής Δημοτικού. Το τρίτο επιβεβαιωμένο κρούσμα εμφανίστηκε στην Αθήνα: μια 40χρονη υπάλληλος τράπεζας, που επίσης είχε πρόσφατα επισκεφτεί τη βόρεια Ιταλία.

(Και αναρωτιέται κανείς αν δόθηκαν κάποιες οδηγίες στους επιβάτες που έρχονταν από την Ιταλία τις τελευταίες μέρες, να περιορίσουν τις επαφές τους ας πούμε. Αν τους έγινε θερμομέτρηση με την επιστροφή τους στην Ελλάδα ή έστω αν τους δόθηκε κάποιο ενημερωτικό φυλλάδιο π.χ. από το ΚΕΕΛΠΝΟ. Φοβάμαι πως η απάντηση είναι αρνητική -δεν υπήρξε καμιά ενημέρωση και καμιά ενέργεια έστω συμβολική που να δίνει την αίσθηση ότι κάτι εξαιρετικό συμβαίνει και να αυξάνει την εγρήγορση).

Ταυτόχρονα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανάφερε ότι τις τελευταίες μέρες ο αριθμός των νέων κρουσμάτων εκτός Κίνας είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των νέων κρουσμάτων μέσα στην Κίνα. Μιλάμε βέβαια για τα νέα κρούσματα διότι στο σύνολο των κρουσμάτων η Κίνα προηγείται μακράν, με 78.000 συνολικά κρούσματα και 2718 νεκρούς.

Αυτό θα μπορούσε να ερμηνευτεί αισιόδοξα, ότι δηλαδή στην Κίνα η καμπύλη της επιδημίας παίρνει την κατιούσα, όμως φοβάμαι πως σημαίνει επίσης πως η επιδημία μπορεί να προσλάβει διαστάσεις πανδημίας. Kαι δεν είναι όλες οι κοινωνίες τόσο πειθαρχημένες και τόσο οργανωμένες όσο η κινεζική.

Το βέβαιο είναι πως, παρά το γεγονος ότι εμείς οι Έλληνες έχουμε στο DNA μας τα δυο επιπλέον γονίδια που δεν τα έχει κανένας άλλος λαός στον κόσμο (αυτό το διάβασα προχτές στο Φέισμπουκ), έφτασε και σε μας ο κορονοϊός. (Υπάρχει βεβαίως, όπως και σε όλη την Ευρώπη, η εποχιακή γρίπη που όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος έχει αρκετές δεκάδες θύματα, μέχρι τώρα 77 αν πρόσεξα καλά).

Στην καραντίνα

Σύμφωνα με τις ειδήσεις από την Κίνα, ο αριθμός των ασθενών από την επιδημία του κορονοϊού ξεπέρασε τις 20.000 και οι νεκροί ξεπέρασαν τους 400. Τη στιγμή που γράφω το άρθρο, ο μετρητής (εδώ) αναφέρει 20.679 κρούσματα, 427 νεκρούς και 697 που έγιναν καλά, αλλά όταν θα δημοσιευτεί το άρθρο τα στοιχεία θα έχουν αναπόφευκτα αλλάξει.

Η επιδημία έχει προκαλέσει σχεδόν παράλυση στην κινεζική οικονομία, αφού έχουν ληφθεί μέτρα χωρίς προηγούμενο. Για παράδειγμα, τα περισσότερα εργοστάσια της Κίνας μένουν κλειστά ως τις 9 Φεβρουαρίου, έχουν διακοπεί οι αεροπορικές συγκοινωνίες πολλών χωρών με την Κίνα αλλά και στο εσωτερικό της χώρας, περιοχές με πολλά εκατομμύρια κατοίκους έχουν αποκλειστεί.

Αντιγράφω μια μόνο χτεσινή είδηση. Πολύ μακριά από το Γουχάν, στην παραλιακή΄πόλη Taizhou και σε τρία διαμερίσματα της μεγαλούπολης Hangzhou, πρωτεύουσας της επαρχίας Zhejiang, επιτρέπεται να βγαίνει από το σπίτι του μόνο ένα  άτομο από κάθε οικογένεια, μία φορά κάθε δυο μέρες, για να κάνει τα απαραίτητα ψώνια. Αυτό το μέτρο αφορά περίπου 9 εκατ. ανθρώπους.

Άκουγα προχτές στο γαλλικό ραδιόφωνο την τηλεφωνική συνέντευξη μιας Γαλλίδας φοιτήτριας που ζει στην Κίνα. Καθώς επέστρεφε με το λεωφορείο από μια εκδρομή, οι αρχές σταμάτησαν το λεωφορείο, έλεγξαν τους επιβάτες με κάτι θερμόμετρα λέιζερ που είχαν, και επειδή δυο επιβάτες είχαν ανεβασμένη θερμοκρασία τους πήραν όλους και τους έβαλαν σε καραντίνα, σε ένα ξενοδοχείο, όπου τους παίρνουν πολλές φορές κάθε μέρα τη θερμοκρασία και όπου θα έμεναν δεκατέσσερις μέρες, αφού τόσο χρειάζεται για να εκδηλωθεί η ασθένεια.

Αλλά και όσοι επέστρεψαν στη Γαλλία από το Γουχάν, στις δυο αποστολές που έχουν γίνει μέχρι τώρα, σε καραντίνα έχουν τεθεί -άλλοι σε ένα παραθεριστικό κέντρο, άλλοι σε μια σχολή πυροσβεστών στο Αιξ αν Προβάνς, ανάμεσά τους, όπως άκουσα χτες στο ραδιόφωνο, κι ένα ζευγάρι Έλληνες.

Κορονοϊός ή κοροναϊός;

Τα νέα από την Κίνα είναι ανησυχητικά, καθώς ο αριθμός των νεκρών από την νέα ασθένεια έχει φτάσει τους 17 και τα κρούσματα αρχίζουν να εξαπλώνονται στις γειτονικές χώρες αλλά έφτασαν και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι αρχές έβαλαν σε καραντίνα την πόλη Γουχάν (Wuhan) και άλλες δύο γειτονικές πόλεις, και πριν ανασηκώσετε αδιάφορα τους ώμους να πούμε ότι η Γουχάν έχει κάπου 11 εκατομμύρια κατοίκους, περισσότερους από την Ελλάδα.

Στην Ελλάδα όμως είμαστε αρκετά μακριά προς το παρόν, οπότε αυτό που μας απασχολεί, αν δεν έχουμε δικούς μας ανθρώπους εκεί, είναι κάτι πολύ πιο ανώδυνο, πώς δηλαδή θα πούμε τον ιό της Γουχάν, που έχει θέσει σε συναγερμό τις κινεζικές αρχές αλλά και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Το αγγλικό όνομα είναι coronavirus. Λέγεται έτσι επειδή, αν τους κοιτάξουμε στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, φαίνονται σαν να εχουν ένα είδος στεφάνης ή στέμματος, όπως στην εικόνα που συνοδεύει το άρθρο. Αυτό το corona του αγγλικού όρου είναι παρμένο από τα λατινικά όπου corona είναι, όχι απρόσμενα, το στέμμα, αυτό που εμείς λέμε κορόνα.

Κορόνα και οχι κορώνα που το γράφαμε παλιότερα διότι πρόκειται για δάνειο, ή μαλλον για αντιδάνειο, αφού το λατινικό corona ανάγεται στο αρχαίο «κορώνη» που ήταν αφενός η κουρούνα και αφ’ετέρου ένα κυρτό ή καμπύλο αντικείμενο.

Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων (Δημ. Σαραντάκος) 12 – Στην ύστερη αρχαιότητα

Εδώ και λίγο καιρό ξεκίνησα να δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων, μια ιστορία των εξερευνητών και των εξερευνήσεων του αρχαίου κόσμου. Οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται κανονικά κάθε δεύτερη Τρίτη -αν και την προηγούμενη Τρίτη που ήταν Πρωτοχρονιά δεν είχαμε φυσικά άρθρο.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δωδέκατη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Περνάμε σήμερα στις εξερευνήσεις της ύστερης αρχαιότητας.

Από την ύστερη αρχαιότητα ως την αρχή του Μεσαίωνα

Η παρακμή της Δύσης

Λέγοντας Ύστερη Αρχαιότητα ορίζουμε συνήθως την περίοδο από τον 2^ο ως τον 5^ο αιώνα μ.Χ. (ακριβέστερα ως την κατάλυση του ρωμαϊκού κράτους από τους Γότθους το 576 μ.Χ.). Για τη Δύση, η Ύστερη Αρχαιότητα ήταν εποχή παρακμής. Η δουλική εργασία είχε γίνει ασύμφορη και δεν απέδιδε. Οι δούλοι, έχοντας επίγνωση της αδυναμίας τους να απελευθερωθούν με ένοπλη εξέγερση, είχαν στραφεί σε άλλους τρόπους αντίστασης, που αποδείχτηκαν πολύ αποτελεσματικοί. Καταστρέφανε, δήθεν από απροσεξία, τα εργαλεία τους, δούλευαν νωθρά και με την πρώτη ευκαιρία δραπέτευαν.

Οι κύριοί τους έπρεπε να διαθέτουν φρουρούς και επιστάτες, τους έδιναν πολύ χοντροφτιαγμένα εργαλεία που να μην καταστρέφονται εύκολα και συνήθως τους έστελναν στη δουλειά αλυσοδεμένους σε ομάδες των εξ ή οκτώ ατόμων. Φυσικά με τέτοιες συνθήκες η παραγωγικότητα της εργασίας των δούλων έγινε πολύ μικρή και τα κέρδη που έδινε στους δουλοκτήτες μειώνονταν συνεχώς.

Ορισμένοι διορατικοί ιδιοκτήτες δούλων, κατά κανόνα πρώην απελεύθεροι, εγκαινίασαν τότε το σύστημα των εποίκων (coloni), απελευθερώνοντας τους δούλους τους και δίνοντάς τους και τη γη που καλλιεργούσαν, με την υποχρέωση να μη μπορούν να φύγουν από τη γή τους και να δίνουν τη μισή παραγωγή στους πρώην κυρίους τους. Το σύστημα των εποίκων, προδρομική μορφή της φεουδαρχίας, αποδείχθηκε πολύ πιο αποδοτικό από το δουλοκτητικό σύστημα, το οποίο σε λιγότερο από έναν αιώνα, ουσιαστικά καταργήθηκε. (Με το σύστημα των εποίκων αλλάζει ουσιαστικά ο τρόπος παραγωγής. Το κύριο παραγωγικό μέσον δεν ήταν πλέον  η κατοχή δούλων αλλά η κατοχή γης. Με την αλλαγή αυτήν καθιερώθηκε ο φεουδαρχικός τρόπος παραγωγής).

Εκτός από τον οικονομικό τομέα έχουμε φαινόμενα παρακμής και στο εποικοδόμημα, στην επιστήμη και τη λογοτεχνία. Απλή σύγκριση του Πλίνιου του πρεσβύτερου ή του Σενέκα με τον Αριστοτέλη ή τον Θεόφραστο, το αποδεικνύει. Η «Φυσική Ιστορία» (Historia Naturalis) του Πλίνιου σε σύγκριση με τα «Φυσικά» του Σταγειρίτη ή των «Φυσικών Ερωτημάτων»(Questiones) του Σενέκα με τα «Ειδύλλια» του Θεόφραστου φαντάζουν μνημεία της ρωμαϊκής αμάθειας και δεισιδαιμονίας, όπως αναφέρει ο Will Durant στην Παγκόσμια Ιστορία του Πολιτισμού.

Η διάδοση του Χριστιανισμού στον ρωμαϊκό κόσμο συνέβαλε σημαντικά και με πολλούς και διάφορους τρόπους στην παρακμή του. Οι, πρώτοι τουλάχιστον, χριστιανοί με τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς τους, απέρριπταν τον καθιερωμένο ρωμαϊκό τρόπο διαβίωσης. Ήταν περισσότερο εγκρατείς, είχαν μεγάλη αλληλεγγύη μεταξύ τους, απέρριπταν με φρίκη τη λατρεία του Καίσαρα σαν θεού και όσο μπορούσαν αποφεύγανε να υπηρετούν στον στρατό και να μετέχουν στη διοίκηση. Ο Πλίνιος ο νεότερος σε επιστολές του προς τον αυτοκράτορα Τραϊανό επισημαίνει αυτή τη διαφορετική συμπεριφορά.

Από την άλλη πλευρά, με την παραδοχή ότι τα κείμενα της Βίβλου αποτελούσαν τη μοναδική και απόλυτη αλήθεια, οι Χριστιανοί στάθηκαν αντίθετοι σε κάθε επιστημονική έρευνα, αλλά και στη σπουδή των επιστημών και ιδίως της αστρονομίας, της γεωγραφίας και της φυσικής, εφόσον τα συμπεράσματά τους δε συμφωνούσαν με τη Βίβλο. Για να μην αναφερθώ στη συστηματική εξαφάνιση των έργων πολλών μεγάλων σοφών της Αρχαιότητας, η αντίληψη αυτή είχε κυριολεκτικά καταστρεπτική επίδραση και στον τομέα των εξερευνήσεων.

Ενώ ο Φιλόλαος, πυθαγόρειος φιλόσοφος του 5^ου π.Χ. αιώνα είχε μαντεύσει την ύπαρξη των αντιπόδων, ο ιερός Αυγουστίνος και ο άγιος Λακτάντιος  την απέρριπταν κατηγορηματικά, αφενός μεν γιατί η Βίβλος ήθελε τη Γη επίπεδη, περιβαλλόμενη από τον ωκεανό, αφετέρου δε διότι, εν τω πλήθει της σοφίας τους, δίδασκαν πως για να υπάρχουν αντίποδες έπρεπε να υπάρχουν δύο ήλιοι και δύο σελήνες! Διακηρύσσοντας ότι ο Θεός είχε βάλει όρια ανυπέρβλητα από τον άνθρωπο, αντιδρούσαν σε κάθε απόπειρα των εξερευνητών να περάσουν τα όρια αυτά.

Ουσιαστικά, η μοναδική εξερευνητική δραστηριότητα στον δυτικό κόσμο, που χρονολογείται στο τέλος της περιόδου που εξετάζω, δηλαδή τον 7^ο  αιώνα, είναι τα ταξίδια του αλεξανδρινού εμπόρου Κοσμά, που ονομάστηκε Ινδικοπλεύστης γιατί διέπλευσε πολλές φορές την Ερυθρά Θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό φτάνοντας ως τις Ινδίες, περιέπλευσε τα ανατολικά παράλια της Αφρικής και επισκέφθηκε το λιμάνι της Αιθιοπίας Άδουλη.

Όταν αποσύρθηκε από τα ταξίδια ο Κοσμάς έγινε μοναχός και τότε έγραψε την «Χριστιανική Τοπογραφία», βιβλίο στο οποίο εκθέτει τις ανακαλύψεις του καθώς και τις κοσμολογικές του αντιλήψεις. Μολονότι οι τελευταίες αποτελούν μνημείο καλογηρικής θρησκοληψίας και παχυλής αμάθειας και κατά κάποιον τρόπο προαναγγέλλουν τον μεσαιωνικό σκοταδισμό, το έργο του Κοσμά, σε ό,τι αφορά τις γεωγραφικές πληροφορίες που δίνει, είναι αξιόλογο και άσκησε σημαντική επιρροή στην εποχή του.

Τα ταξίδια του Φα Χσιεν

Σε αντίθεση με όσα συνέβαιναν στη Δύση, την ίδια εποχή η Κίνα απολάμβανε περίοδο μεγάλης ακμής σε όλους τους τομείς: οικονομικό, πολιτικό και  πνευματικό. Ουσιαστικά ήταν το μεγαλύτερο σε έκταση και πληθυσμό κράτος του πλανήτη και διατηρούσε πυκνές εμπορικές σχέσεις με όλες τις γειτονικές χώρες, αλλά και με πολλές απομακρυσμένες. Τα κινεζικά πλοία έπλεαν συνεχώς προς την Ιαπωνία, την Κορέα, την Ινδοκίνα, τη Μαλαισία και την Ινδία, φτάνοντας ως τον Περσικό κόλπο, την Αραβία και την Ερυθρά θάλασσα. Η εφεύρεση του «δείκτη του βορρά»,  δηλαδή μιας μαγνητικής βελόνας προσαρμοσμένης σε κομμάτι φελλού που επέπλεε σε μια λεκάνη νερού, δείχνοντας πάντα τον βορρά, διευκόλυνε πολύ τα ταξίδια αυτά.

Κινέζοι έμποροι, διπλωμάτες αλλά και απλοί περιηγητές ή προσκυνητές ταξίδευαν σε όλες αυτές τις χώρες, αλλά μόλις τώρα οι ερευνητές άρχισαν να μελετούν αυτές τις δραστηριότητες, ανατρέχοντας σε παλιά ντοκουμέντα, τα οποία μετά την απομόνωση της Κίνας που σημειώθηκε επί της δυναστείας των Μινγκ είχαν καταχωθεί σε υπόγεια και τώρα έρχονται στο φως.

Το ταξίδι του βουδιστή προσκυνητή Φα Χσιεν στην Ινδία, που κράτησε 18 ολόκληρα χρόνια είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό από τα ταξίδια αυτά. Ο Φα Χσιεν μαζί με ορισμένους βουδιστές μοναχούς ξεκίνησε από το Σιαν Φου, πόλη στις όχθες του ποταμού Χουάνγκ Χο το 399 μ.Χ., με σκοπό να πάει δια ξηράς στην Ινδία και να μελετήσει επί τόπου κάποια σπανιότατα βουδικά κείμενα. Αφού σε διάστημα 17 ημερών πέρασαν κάποιες οροσειρές και την έρημο Γκόμπι, έφθασαν στο Λομπ Νορ της χώρας των Ουιγούρων, από την οποία ύστερα από πορεία 35 ημερών έφθασαν στο βασίλειο του Χοτάν, όπου συνάντησαν χιλιάδες μοναχούς, που τους φιλοξένησαν με εγκαρδιότητα. Στο Χοτάν συμβιώνανε ειρηνικά τόσο βουδιστές όσο και πιστοί του Βράχμα και ο Φα Χσιεν αναφέρει κοινές λιτανείες και τελετές των πιστών και από τις δύο θρησκείες.

Αφού μείνανε τρεις μήνες στο Χοτάν συνέχισαν το ταξίδι τους προς νότο και φθάσανε σε μια χώρα ορεινή και παγερή, όπου φύτρωνε μόνο κριθάρι. Κατόπιν πορεύτηκαν επί ένα μήνα, μέσα από χιονισμένα βουνά ως το σημερινό Ανατολικό Αφγανιστάν. Πέρασαν από μια πόλη ονομαζόμενη Χιλό (κοντά στη σημερινή Καμπούλ) και διασχίσανε τον Ινδοκαύκασο (Ιντοκούς), υποφέροντας από πολύ δυνατό κρύο και απίστευτη ταλαιπωρία. Τελικά, έφθασαν στην πόλη Μπανού (που υφίσταται ως τα σήμερα με το ίδιο όνομα) και από αυτήν μπήκαν στην Πενταποταμία (Παντζάμπ), για να καταλήξουν σε μια χώρα που ο Φα Χσιεν ονομάζει «Κεντρικό βασίλειο» που τους φάνηκε επίγειος παράδεισος.

Κατόπιν επισκεφθήκανε την πόλη Κανούτζε, πάνω στον ποταμό Γάγγη μιαν από τις ιερές πόλεις του Βουδισμού. Εκεί ο Φα Χσιεν έμεινε δέκα ολόκληρα χρόνια, μελετώντας αρχαία κείμενα και επισκεπτόμενος ιερούς τόπους και άγια λείψανα. Συνέχισε κατεβαίνοντας τον ποταμό, πέρασε από την πόλη Καπιλαβάστου (κοντά στο σημερινό Μπεναρές), όπου γεννήθηκε ο Βούδας, που τη βρήκε έρημη και ερειπωμένη και τελικά έφθασε στις εκβολές του Γάγγη. Εκεί βρήκε κινέζους εμπόρους, που επρόκειτο να ταξιδέψουν στην Κεϋλάνη. Τον πήραν μαζί τους και μετά από 14 μέρες έφθασε στο ιερό για τους βουδιστές νησί.

Στην Κεϋλάνη, ο Φα Χσιεν έμεινε δύο χρόνια, μελετώντας τα αρχαία χειρόγραφα. Κατόπιν ταξίδεψε με πλοίο, αντιμετωπίζοντας μύριους κινδύνους ως την Ιάβα, όπου έμεινε πέντε μήνες, ώσπου να βρει πλοίο που θα πήγαινε στην Κίνα. Όταν τελικά το βρήκε ταξίδεψε ως το Σαντούγκ, από εκεί στο Νανκίν και στο τέλος, μετά δεκαοχτώ χρόνια, γύρισε στην πατρίδα του.

 

Μην πυροβολείτε πάντα τον μεταφραστή -ή, τα φασούλια της θεώρησης

Δημοσιεύω σήμερα, με κάποιες επικαιροποιήσεις, ένα άρθρο που το είχα γράψει πριν από 11 χρόνια και το δημοσίευσα, τότε, στον παλιό μου ιστότοπο. Το θυμήθηκα επειδή τις προάλλες ειχαμε στο ιστολόγιο το ερώτημα πώς λέγεται η συγγενεια «αδελφός του παππού», και ένα από τα μεταφραστικά στιγμιότυπα που θα διαβάσετε στο άρθρο έχει σχέση με το όνομα αυτής της συγγένειας.

Πριν προχωρήσω, να θυμίσω ότι σήμερα στις 6-8 το απόγευμα θα είμαι καλεσμένος στον ραδιοφωνικό σταθμό 105.5 στο Κόκκινο.

Στο ιστολόγιο συχνά επισημαινουμε μεταφραστικά λάθη, δηλαδή λάθη σε μεταφρασμένα κείμενα. Πολλά από τα λάθη αυτά βρίσκονται σε ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις. Στο σημερινό σημείωμα όμως θα επικεντρωθούμε σε μεταφραστικά λάθη που εντοπίζονται σε βιβλία.

Όταν διαβάζουμε ενα μεταφρασμένο βιβλίο, λογοτεχνικό ή όχι, και αντιληφθούμε μεταφραστικό λάθος, θεωρούμε ότι είναι υπεύθυνος ο μεταφραστής. Κι όμως, μερικές φορές το λάθος δεν είναι δικό του ή δεν είναι όλο δικό του, παρόλο που σ’ εκείνον πηγαίνει ο νους μας όταν βλέπουμε σημεία και τέρατα στη μετάφραση ενός βιβλίου.

Το μεταφρασμένο κείμενο, το κείμενο που παραδίνει ο μεταφραστής στον εκδοτικό οίκο, σχεδόν πάντα στις μέρες μας σε ηλεκτρονική μορφή, περνάει κι από άλλα χέρια ώσπου να φτάσει στο τυπογραφείο: από τον θεωρητή ή αναθεωρητή του κειμένου, από κάποια επιμέλεια ενδεχομένως (αν και αυτά τα δύο, αναθεώρηση και επιμέλεια, συνήθως τα αναλαμβάνει το ίδιο άτομο), από τον διορθωτή τέλος. Σ’ αυτά τα στάδια, το κείμενο βελτιώνεται και διορθώνονται λάθη, αλλά όχι πάντοτε. Υπάρχουν φυσικά και λάθη που ξεφεύγουν, δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι μερικά κείμενα με πολλά και ευμεγέθη μαργαριτάρια, που σχολιάζω στις σελίδες αυτές, είχαν περάσει από θεώρηση και επιμέλεια, μερικά μάλιστα τα είχε (ή τουλάχιστον φέρεται ότι τα είχε) επιμεληθεί στρατιά ολάκερη από αναθεωρητές και λοιπούς …., αλλά ως δια μαγείας τα λάθη παραμείναν, για να επιβεβαιωθεί και η παροιμία για τους πολλούς κοκόρους.

Εδώ όμως θα ασχοληθώ όχι με λάθη που ξέφυγαν από την αναθεώρηση, την επιμέλεια ή τη διόρθωση, αλλά λάθη που τα προκάλεσε η αναθεώρηση ή κάποιο από τα επόμενα στάδια. Σε άλλα σημειώματα του παλιού μου ιστοτόπου έχω σχολιάσει δυο μαργαριτάρια τα οποία είμαι σχεδόν βέβαιος ότι είναι έργο των χειρών του επιμελητή ή του διορθωτή. Να τα θυμίσω πρόχειρα:

 

• ο επιμελητής διόρθωσε τη φράση «το Μπασέν ντε Λαντρ» σε «τον Μπασέν ντε Λαντρ», αγνοώντας ότι Bassin des Ladres ήταν κάποια περίφημα ιαματικά λουτρά, προφανώς νομίζοντας ότι πρόκειται για πρόσωπο.
• ο ίδιος νυμανής επιμελητής κόλλησε νι στο Ρόμπερτ δε Μπρους, τον σκοτσέζο πολέμαρχο (Robert the Bruce), και τον έκανε «Ρόμπερτ δεν Μπρους»!

 

Στο ίδιο πνεύμα, αλλά με μεγαλύτερη ποικιλία, θέλω να αφηγηθώ τα εξής τρία περιστατικά, που όλα τους αφορούν βιβλία που βρίσκονται σε κυκλοφορία.

Πρώτο περιστατικό, ο ξαναμεταφρασμένος Σεφέρης

Σε βιβλίο του γνωστού Αμερικανού συγγραφέα Στίβεν Κινγκ, τα μότο των κεφαλαίων είναι από στίχους του Σεφέρη, φυσικά στα αγγλικά. Ο ελληνικός εκδοτικός οίκος αναθέτει το βιβλίο σε μια μεταφράστρια. Η μεταφράστρια μεταφράζει το κείμενο και αφήνει προς το παρόν τα μότο αμετάφραστα διότι δεν έχει στο σπίτι της τα ποιήματα του Σεφέρη (να σημειωθεί ότι αυτά έγιναν τον… προηγούμενο αιώνα, όταν δεν υπήρχε διαθέσιμο το σώμα των ποιημάτων του Σεφέρη σε ηλεκτρονική μορφή όπως τώρα στην Ανεμόσκαλα).

Κάποια στιγμη, η μετάφραση έχει τελειώσει αλλά ακόμα δεν έχουν ελεγχθεί τα μότο. Η μεταφράστρια λέει στην επιμελήτρια ότι δεν μπορεί να παραδώσει ακόμα το βιβλίο, αν και είναι κατά τα άλλα έτοιμο, επειδή θέλει να ταυτοποιήσει τους σεφερικούς στίχους. Η επιμελήτρια τη διαβεβαιώνει ότι θα τους βρει η ίδια, που έχει τον Σεφέρη (τα Άπαντα στον τόμο του Ίκαρου, όχι τον ποιητή τον ίδιο) σπίτι της.

Το κείμενο παραδίδεται, η μεταφράστρια επαφίεται στη διαβεβαίωση της επιμελήτριας, άλλωστε και ιεραρχικά δεν μπορεί να κάνει και πολλά πράγματα, δεν έχει θάρρος με τον συγκεκριμένο εκδοτικό οίκο. Το βιβλίο κυκλοφορεί και όταν η μεταφράστρια το πιάνει στα χέρια της πέφτει από τα σύννεφα. Αντί για τους αυθεντικούς στίχους του Σεφέρη, κάθε κεφάλαιο έχει σαν μότο ξαναμεταφρασμένη την αγγλική μετάφραση και μάλιστα ξανακακομεταφρασμένη!!

Αν βαρέθηκε η επιμελήτρια ή αν ανάθεσε την εργασία σε άλλον και αυτός ο άλλος τα θαλάσσωσε, δεν το ξέρουμε και δεν θα το μάθουμε. Το γεγονός είναι ότι η μεταφράστρια εκτέθηκε ανεπανόρθωτα, μια και πολλοί (και καθόλου αδικαιολόγητα) επέκριναν το ατόπημα σε συζητήσεις ή και στον Τύπο. Ακόμα και όταν πρωτοέγραψα αυτό το άρθρο, δέκα και βάλε χρόνια μετά το περιστατικό, μπορούσες να βρεις στο Διαδίκτυο να στηλιτεύεται η ξαναμετάφραση του Σεφέρη, η οποία, άδικα βέβαια, είναι δεμένη με το όνομα της μεταφράστριας.

Κινέζικα του υποκόσμου

Το δεύτερο παράδειγμα είναι ευτυχώς λιγότερο δραματικό ως προς την έκταση και τις συνέπειες. Σε γαλλικό αστυνομικό μυθιστόρημα για μεγάλον εκδοτικό οίκο, γίνεται λόγος για την Κίνα, και ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την έκφραση L’ Empire du Milieu, που είναι γαλλική απόδοση της έκφρασης που χρησιμοποιούν οι Κινέζοι για το κράτος τους. Ο μεταφραστής το αποδίδει «Μεσαία αυτοκρατορία». Γράφει συγκεκριμένα: Από τότε που είχε έρθει στο Πεκίνο πριν από μερικούς μήνες, πρώτη φορά είχε την αίσθηση ότι εισέδυε στο μυστήριο της Μεσαίας Αυτοκρατορίας.

Και επειδή δεν είμαστε όλοι σινολόγοι, βάζει και υποσημείωση (Σ.τ.Μ.) όπου διευκρινίζει: «Ονομασία που έδιναν οι ίδιοι οι Κινέζοι στην αυτοκρατορία τους».

Το βλέπει αυτό η επιμελήτρια, που ήξερε γαλλικά αλλά προφανώς το μυαλό της ήταν πολλά έτη φωτός μακριά, και διορθώνει το «Μεσαία Αυτοκρατορία» σε «Αυτοκρατορία του Υποκόσμου»!!! Δηλαδή: Από τότε που είχε έρθει στο Πεκίνο πριν από μερικούς μήνες, πρώτη φορά είχε την αίσθηση ότι εισέδυε στο μυστήριο της Αυτοκρατορίας του Υποκόσμου.

Το λάθος έχει την εξήγησή του –στα γαλλικά, le milieu, πέρα από το «μέσο» είναι και ο υπόκοσμος. Les gens du milieu είναι οι κύκλοι του υποκόσμου. Εξήγηση έχει, αλλά δεν παύει να είναι εξωφρενικό ή μάλλον σχιζοφρενικό αν σκεφτούμε ότι η επιμελήτρια, ενώ άλλαξε τη φράση, διατήρησε την υποσημείωση, θέλοντας να μας κάνει να πιστέψουμε ότι οι ίδιοι οι Κινέζοι θεωρούν τη χώρα τους αυτοκρατορία του υποκόσμου! Ευτυχώς όμως εδώ το λάθος λίγοι το κατάλαβαν, ίσως επειδή έγινε σε αστυνομικό βιβλίο οπότε η ανάμιξη του υποκόσμου είναι δικαιολογημένη.

Ο αδελφός της γιαγιάς του Καίσαρα

Στο τρίτο παράδειγμα, φίλος μεταφραστής μεταφράζει βιβλίο στρατιωτικής ιστορίας, όπου γίνεται λόγος για τον Αύγουστο, τον Ρωμαίο αυτοκράτορα. Εδώ έχω ολόκληρη την αφήγηση του παθόντος μεταφραστή, που τα λέει πιο γουστόζικα από μένα, αλλά θα τα πω και με δικά μου λόγια, περιληπτικά.

Το κείμενο έλεγε ότι ο Αύγουστος αναγνώρισε ότι η στρατιωτική επιτυχία είναι το πρώτο βήμα για την πολιτική ανέλιξη, like his great uncle Caesar. Διότι πράγματι, ο Καίσαρας ήταν αδελφός της γιαγιάς του Αυγούστου. Τώρα, στα ελληνικά εμείς αυτή τη συγγένεια, τον αδελφό του παπού ή της γιαγιάς, δεν την πολυεξειδικεύουμε. Τους λέμε ή παπούδες ή θείους.

Θέλοντας να ακριβολογήσει, ο μεταφραστής μας έγραψε «όπως και ο μεγάλος θείος του Καίσαρας». Θα μπορούσε βέβαια να γράψει και «μεγαλοθείος» αλλά το φοβήθηκε, επειδή δεν βρήκε τη λέξη στο google (τώρα η λέξη υπάρχει, εγώ του την έμαθα!)· άλλωστε του άρεσε που ο συγκεκριμένος μεγαλοθείος ήταν και μεγάλος (αλλά και θείος).

Αγαθές προθέσεις, αλλά…. Αλλά το βιβλίο επρόκειτο να το αναθεωρήσει στρατηγός ε.α., ο οποίος δεν βρήκε του γούστου του τον μεγάλο θείο και αποκατάστησε την ιστορική ακρίβεια: όπως και ο αδελφός της γιαγιάς του Καίσαρας. Σωστό, αλλά τρομερά επικίνδυνο.

Διότι βέβαια, ακολούθησε ο διορθωτής, ο οποίος δεν χαμπαρίζει από αυτοκράτορες: είδε «του Καίσαρας», χτύπησε καμπανάκι ότι κάτι δεν πάει καλά, έσβησε το σίγμα και γέννησε νέο ιστορικό πρόσωπο: όπως και ο αδελφός της γιαγιάς του Καίσαρα.

Επιμύθιο

Θα μπορούσε κάποιος αυστηρός κριτής να πει ότι και οι τρεις μεταφραστές έκαναν, ο καθένας, από ένα τοσοδά λαθάκι. Η μεταφράστρια έπρεπε να είχε σπίτι τον Σεφέρη (τα Άπαντα, επαναλαμβάνω, όχι τον ποιητή) ή να τον δανειζόταν από κάπου και να έκανε τη δουλειά της μόνη της. Ο πρώτος μεταφραστής ίσως θα μπορούσε να διαλέξει μια κάπως πιο κομψή απόδοση, ξερωγώ «Η κεντρική αυτοκρατορία» ή «Η αυτοκρατορία του Μέσου» (αλλά κι αυτό χωράει παρερμηνεία). Ο τρίτος έπρεπε οπωσδήποτε να προφυλάξει τον εαυτό του και τις επερχόμενες γενεές, βάζοντας μια λεξούλα, ένα γραμματάκι: όπως και ο μεγάλος θείος του ο Καίσαρας, αν και βέβαια δεν ξέρουμε αν αυτό θα περνούσε από τα καυδιανά δίκρανα του στρατηγού ε.α.

Όμως και στις τρεις περιπτώσεις, πάνω στο αρχικό λαθάκι, το συγχωρητέο ή και σχεδόν ανύπαρκτο, στηρίχτηκε τερατούργημα, κοτζάμ Μέγαρο παρανόησης και παρερμηνείας. Οπότε, γι’ αυτό λέω ότι και οι τρεις μεταφραστές είναι τραγικές μορφές, αφού χωρίς να φταίνε βρέθηκαν εκτεθειμένοι.

Ωστόσο, πρέπει να το πω αυτό πριν κλείσω και να το υπογραμμίσω, το ξανακοίταγμα του μεταφράσματος από ένα άλλο μάτι είναι πάντοτε απαραίτητο, μακάρι το κείμενο να το έχει μεταφράσει ο θεός ο ίδιος· και πολύ περισσότερα είναι τα λάθη που αποσοβούνται χάρη στην αναθεώρηση-επιμέλεια-διόρθωση παρά εκείνα που παράγονται εξαιτίας τους, όπως αυτά που μόλις είδαμε. Αρκεί βέβαια ο θεωρητής-επιμελητής να κάνει τη δουλειά του και να μην αρκείται να ευπρεπίζει καταλήξεις.

Και κλείνω, αναδημοσιεύοντας ολόκληρη την καλογραμμένη αφηγηση του παθόντα για το τρίτο περιστατικό:

Ποιος σκότωσε τον αδερφό της γιαγιάς του Καίσαρα;

Ή

Πώς κατασκευάζεται ένα λαμπρό μαργαριτάρι

(μια ιστορία μεταφραστικού τρόμου και μυστηρίου)

Αφηγείται ο μεταφραστής του βιβλίου

Ένα ωραίο πρωινό, άνοιξα αμέριμνος μια μετάφρασή «μου» για να επιβεβαιώσω μια λεπτομέρεια σχετικά με τη διάταξη της ρωμαϊκής λεγεώνας (δεν είχα υψιπετείς σκοπούς – να παίξω στρατιωτάκια με τα παιδιά μου ήθελα, χωρίς όμως να μεταλαμπαδεύω εσφαλμένες πληροφορίες). Στην αρχή της παραγράφου «Οι αυτοκρατορικές λεγεώνες», έπεσα πάνω στην εξής φράση:

Αναγνωρίζοντας, όπως και ο αδερφός της γιαγιάς του Καίσαρα, ότι η στρατιωτική επιτυχία αποτελούσε βάση για πολιτική καριέρα, ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Αύγουστος, ακολούθησε πολιτική συνετής επέκτασης, που συνδυαζόταν με τη μέριμνα για τη σταθεροποίηση της άμυνας της αυτοκρατορίας. (σελ. 63).

Δε χρειάζονται βαθιές γνώσεις ρωμαϊκής ιστορίας ή πολύχρονη μεταφραστική εμπειρία, αρκεί η κοινή λογική για να καταλάβει κανείς ότι η φράση που υπογράμμισα εδώ (ο αδερφός της γιαγιάς του Καίσαρα) αποτελεί μαργαριτάρι πρώτης γραμμής. Αν και δε μπορώ να ξέρω ή να θυμάμαι ποια ήταν η γιαγιά του Καίσαρα, πόσο μάλλον ποιος ήταν ο αδερφός της, εννοείται ότι εδώ γίνεται λόγος για τον ίδιο τον Ιούλιο Καίσαρα, ο οποίος, ναι, ήταν αδελφός της (μητρικής) γιαγιάς του Αύγουστου (μια πρόχειρη παραπομπή: Σουητώνιος, Αύγουστος, IV, 1). Όντας σίγουρος ότι δεν έχω κάνει εγώ τούτο το λάθος (κάνω κι εγώ λάθη, φυσικά, όπως όλοι οι άλλοι, αλλά σφάλματα τέτοιου είδους δεν κάνω ποτέ), υπόθεσα ότι θα είχα γράψει «ο αδερφός της γιαγιάς του, ο Καίσαρας» ή στη χειρότερη περίπτωση «ο αδερφός της γιαγιάς του Καίσαρας», και ο επιμελητής (ή κάποιος «αντ’ αυτού») είχε κάνει μια μηχανική και εντυπωσιακά άστοχη διόρθωση.

Έμεινα για ένα εικοστετράωρο μ’ αυτή την εντύπωση. Μετά, βρήκα τον καιρό να τσεκάρω το δικό μου αρχείο (αυτό που είχα στείλει στον εκδότη), όπου βρήκα τη φράση:

Αναγνωρίζοντας, όπως και ο μεγάλος θείος του Καίσαρας, ότι η στρατιωτική επιτυχία πρόσφερε μια καλή βάση για την πολιτική δημοτικότητα, ο πρώτος ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Αύγουστος, ακολούθησε μια πολιτική συνετής επέκτασης, που συνδυαζόταν με τη μέριμνα για τη σταθεροποίηση της άμυνας της αυτοκρατορίας.

Και, κοιτώντας στο αγγλικό:

Recognizing, like his great uncle Caesar, that military success was a good basis for political popularity, the first Roman Emperor Augustus, followed a policy of cautious expansion, alternated with consolidation of the Empire’s defences. (p. 63).

Δε μας ενδιαφέρουν, εδώ, οι άλλες διαφοροποιήσεις – ούτε αν η φράση είναι περισσότερο ή λιγότερο πετυχημένη μεταφραστικά. Great uncle σημαίνει βέβαια μεγαλοθείος (θείος του πατέρα ή της μητέρας), αλλά εδώ δημιουργείται μια δισημία, ίσως κι ένα παιγνίδισμα, καθώς ο Καίσαρας ασφαλώς ήταν κι από μόνος του Great (άσε που ο Καίσαρας ήταν κι από μόνος του «Θείος», αν κι αυτό δε φαίνεται στα αγγλικά). Νομίζω ότι είχα προσθέσει μια χειρόγραφη παρατήρηση πάνω στο print out. Εκ των υστέρων, θα ήταν προτιμότερο να μην το ψιλοκοσκινίσω και να έγραφα απλώς «μεγαλοθείος» – με την ελπίδα ότι η λέξη θα γινόταν γλωσσικά αποδεχτή. Ή και σκέτο «θείος» (στα ελληνικά, ονομάζουμε συνήθως τους μεγαλοθείους απλώς θείους, αν δεν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος για διάκριση), αφήνοντας στη μπάντα τα μεγαλεία.

Τι έχει συμβεί εδώ; Προφανώς, ο στρατηγός-επιμελητής (ή κάποια ορντινάντσα του) θεώρησε τη λύση μου αδέξια και προτίμησε να αναλύσει τη συγγενική σχέση, γράφοντας «ο αδερφός της γιαγιάς του Καίσαρας», ή κάτι τέτοιο. Θεμιτό ως εδώ, ας πούμε (αν και κάποιος θα μπορούσε να το θεωρήσει πιο αδέξιο απ’ το δικό μου). Μετά, ήρθε με όλο του το πάσο ο τελικός διορθωτής για να προσέξει ότι αυτό το «ς» αποτελεί παραδρομή – μετά το «του» πάει γενική (οι διορθωτές για κάτι τέτοια ζούνε, και πληρώνονται για να σκέφτονται τυποποιημένα). Στο κάτω-κάτω, τι φταίει αυτός αν οι σοφοί δεν υιοθέτησαν την πολύ λογική ορθογραφία των εκδόσεων «Κάλβος»: ο αδερφός της γιαγιάς-του; (ίσως με τη φιλεύσπλαχνη σκέψη ν’ αφήσουν και κανένα εύλογο επιχείρημα στους πολυτονιστές) Και έτσι, μέσα απ’ αυτή τη μακρόχρονη και περίπλοκη διαδικασία, υποθέτω, σχηματίστηκε ένα ολοστρόγγυλο και λαμπερό μαργαριτάρι.

Κι έτσι εκτέθηκα λοιπόν. Όχι όμως και πάρα πολύ. Στο χοντρό εξώφυλλο του βιβλίου αναγράφεται μόνο ο τίτλος και η ένδειξη «Επιμέλεια: Δ…Γ…» (το όνομα του στρατηγού ε.α. -επιμελητή). Ούτε καν οι συγγραφείς δεν αναφέρονται, «τι να ξέρουν κι αυτοί;»), πόσο μάλλον ο μεταφραστής. Στη σελίδα τίτλου πάλι, οι (πέντε) συγγραφείς στριμώχνονται, κακήν κακώς, μόνο με τα αρχικά τους και κατά παραχώρηση, σε μιαν αράδα, ώστε να προβάλλει με μεγάλα γράμματα και μ’ όλα του τα γαλόνια ο στρατηγός: «Επιμέλεια: Δ… Γ…., ΥΠΤΓΟΣ ε.α.».[1] Πάλι δεν αναφέρεται μεταφραστής. Αυτόν μπορούμε να τον ανακαλύψουμε, με μικροσκοπικά γράμματα, μόνο στη σελίδα του copyright, μόλις δυο αράδες πάνω απ’ το «Τυπογραφικές διορθώσεις: Θ….Γ…». Ένδειξη που εντοπίζει επιτέλους, σύμφωνα με την προηγούμενη ανάλυση, τον πιθανό δράστη του εγκλήματος.

Ευγνωμονώ λοιπόν τις εκδόσεις …. που φρόντισαν, με τόσο τακτ, να με προστατέψουν.

[1] Στο αυτί του εξώφυλλου επίσης, τα βιογραφικά των συγγραφέων που με τόση επιμέλεια είχα μεταφράσει από τα αγγλικά απλοποιήθηκαν στο έπακρο στην ελληνική έκδοση, ώστε να γίνει χώρος για το βιογραφικό του στρατηγού – που πιάνει τόσο χώρο όσο των άλλων πέντε μαζί. Μα τι περίμεναν λοιπόν; Κανένας απ’ αυτούς δεν είχε καν το βαθμό του λοχία, κάτι ψωρολέκτορες και κάτι ψωροκαθηγητές πανεπιστημίων μονάχα – και μάλιστα πανεπιστημίων που κανείς δε μας βεβαιώνει ότι έγιναν ή θα γίνουν ιδιωτικά.

 

Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων (Δημ. Σαραντάκος) 10 – Οι εξερευνήσεις της ρωμαϊκής εποχής

Εδώ και λίγο καιρό ξεκίνησα να δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων, μια ιστορία των εξερευνητών και των εξερευνήσεων του αρχαίου κόσμου. Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Σήμερα περνάμε στο πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου με τις εξερευνήσεις της ρωμαϊκής εποχής.

Οι εξερευνήσεις της ελληνιστικής εποχής

Ο χαρακτήρας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Η δημιουργία στο δυτικό άκρο του Παλαιού Κόσμου της μεγαλύτερης και μακροβιότερης, ως τότε, αυτοκρατορίας, της Ρωμαϊκής, δεν ήταν αποτέλεσμα της εμφάνισης και της δράσης κάποιου μεγάλου στρατηλάτη. Δεν υπήρξε ρωμαίος Αλέξανδρος. Η αυτοκρατορία δημιουργήθηκε βαθμιαία, και ουσιαστικά ήταν το αποτέλεσμα της επιμονής και της διορατικότητας της Συγκλήτου. Να μην ξεχνάμε πως το έμβλημα της ρωμαϊκής εξουσίας, όπως αναγραφόταν στα δημόσια κτίρια ή στα λάβαρα του στρατού, ήταν S.P.Q.R. δηλαδή Senatus Populusque Romanus, που σημαίνει η Σύγκλητος και ο Λαός της Ρώμης.

Στην επέκταση της ρωμαϊκής εξουσίας συντέλεσε αποφασιστικά και η γενική κρίση των ελληνιστικών κρατών και οι λαϊκές εξεγέρσεις, όπως του Δρίμαχου στη Χίο και του Αριστόνικου στη Μικρά Ασία. Στις εξεγέρσεις αυτές το κεντρικό αίτημα συνοψιζόταν στις φράσεις «χρεών ανακοπή και γης αναδασμός», που τρομοκρατούσε τους πλούσιους γαιοκτήμονες, οι οποίοι ως μόνη εξασφάλιση του πλούτου τους έβλεπαν την ενσωμάτωση σε μια ισχυρότερη επικράτεια και τέτοια ήταν τότε μόνο η Ρώμη.

Με τον χαρακτήρα αυτόν της ρωμαϊκής επέκτασης σχετίζεται ίσως και η απουσία σημαντικών εξερευνητών και  συστηματικών εξερευνήσεων από τη ρωμαϊκή ιστορία. Ουσιαστικά οι Ρωμαίοι, κατά τα λοιπά άριστοι οργανωτές και εξαιρετικά μεθοδικοί κυβερνήτες των χωρών που κατακτούσαν, είχαν μόνο πρακτικά ενδιαφέροντα. Οι περισσότερες εξερευνήσεις των ρωμαϊκών χρόνων εντάσσονται στη διεκπεραίωση τέτοιων πρακτικών στόχων. Ποτέ δεν ζήτησαν να μάθουν για τις χώρες που βρίσκονταν πέρα από τα σύνορα της επικράτειάς τους και για τους λαούς που τις κατοικούσαν.

Από αρχαιολογικά ευρήματα που έφεραν στο φως ανασκαφές και από το πλήθος των ρωμαϊκών νομισμάτων που βρέθηκαν στις ακτές της Ινδίας και της Κεϋλάνης, συμπεραίνουμε πως οι Ρωμαίοι είχαν επισκεφθεί τα μέρη αυτά και ενδεχομένως είχαν δημιουργήσει εκεί μόνιμα εμπορεία. Έχει επίσης καταγραφεί η άφιξη, το 166 μ.Χ., στο λιμάνι της σημερινής Καντώνας, μιας ρωμαϊκής αποστολής, καθώς και άλλων δύο, που την ακολούθησαν τον επόμενο αιώνα. Οι καταγραφές όμως έγιναν από τους Κινέζους, που όπως φαίνεται δεν εντυπωσιάστηκαν και πολύ από τις επισκέψεις ανθρώπων από την Άπω Δύση, δηλαδή από χώρες, που τις θεωρούσαν βάρβαρες και χωρίς ενδιαφέρον γι΄ αυτούς (Χαρακτηριστικό είναι ότι τα δώρα που προσέφεραν οι Ρωμαίοι έμποροι θεωρήθηκαν ευτελή από τον τοπικό κινέζο ηγεμόνα, που δεν τα προώθησε ως τον αυτοκράτορα). Άλλωστε και από ρωμαϊκής πλευράς δεν υπήρξε ανάλογο ενδιαφέρον και οι αποστολές αυτές, που όπως φαίνεται είχαν ιδιωτικό, εμπορικό χαρακτήρα, ξεχάστηκαν.

Ο Μεγάλος Δρόμος του Μεταξιού

Το κυριότερο μειονέκτημα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν η κακή διάρθρωση της οικονομίας της. Κατά κύριο λόγο στηριζόταν στη δουλική εργασία, η οποία μπορεί να προσπόριζε αμύθητα κέρδη στους κατόχους δούλων, είχε όμως εξαθλιώσει τους ελεύθερους αγρότες, που εγκατέλειπαν μαζικά τη γη τους και συγκεντρώνονταν στις πόλεις, όπου ζούσαν παρασιτικά, με «άρτον και θεάματα». Οι κοινωνικές ανισότητες είχαν φτάσει σε πρωτοφανή ως τότε ύψη και οι πλούσιοι ζούσαν με προκλητική πολυτέλεια, ενώ σημειώθηκε πρωτοφανής επίσης κατάπτωση των ηθών.

Για να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις των πλουσίων σε πολυτελή υφάσματα, γουναρικά, πολύτιμες πέτρες και κοσμήματα,  γίνονταν εισαγωγές από την Ανατολή, με την οποία όμως το εμπόριο ήταν ετεροβαρές. Οι ρωμαϊκές εξαγωγές προς την Ανατολή ήταν λάδι, κρασί, κεραμικά και άλλα προϊόντα, χαμηλής γενικώς αξίας. Ο Πλίνιος παραπονιόταν πως η Ρώμη, εμπορευόμενη με την Ανατολή, έχανε κάθε χρόνο γύρω στα 30 εκατομμύρια σηστέρτιους (ποσό που μπορούμε πολύ χοντρικά να το αντιστοιχίσουμε σε 300 εκατ. ευρώ). Τα γουναρικά έρχονταν, μέσω Παρθίας, από τη Σιβηρία, οι πολύτιμες πέτρες από την Ινδία και το μετάξι από την Κίνα και γιαυτό ονομαζόταν «σηρικόν», αφού Σήρες λέγανε τους Κινέζους. Καθώς τα εμπορεύματα άλλαζαν πολλά χέρια για να φτάσουν από τον τόπο παραγωγής στον τόπο κατανάλωσης, η αξία τους αυξανόταν υπερβολικά. Ειδικά το μετάξι στοίχιζε κυριολεκτικά το βάρος του σε χρυσάφι. Ήταν όμως πολύ δημοφιλές. Ο Οράτιος για παράδειγμα κυκλοφορούσε με «ολοσηρικόν ιμάτιον».

Το μετάξι, είτε με μορφή νημάτων είτε σαν ύφασμα, ήταν το κύριο εξαγώγιμο προϊόν της Κίνας, που είχε το μονοπώλιο της παραγωγής του και το περιφρουρούσε πολύ αυστηρά. Από τα χρόνια ήδη των τελευταίων ελληνιστικών κρατών δημιουργήθηκε ο «Μεγάλος Δρόμος του Μεταξιού», δηλαδή η διαδρομή καραβανιών, που ξεκινούσε από το Λογιάν της κεντρικής Κίνας και περνώντας από την Τσουγγαρία, την Βακτριανή, την Χορασμία και  την Παρθία κατέληγε στη Σελεύκεια αρχικά και στα συριακά λιμάνια αργότερα, από όπου με πλοία πήγαινε στη Ρώμη.

Τη μεγαλύτερη ακμή του, ο μεγάλος δρόμος του μεταξιού τη γνώρισε κατά τον 3^ον αιώνα μ.Χ., όταν μεταξύ Ατλαντικού και Ειρηνικού ωκεανού μεσολαβούσαν μόνο τρία μεγάλα κράτη που συνόρευαν μεταξύ τους: η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το κράτος των Κουσανών [*] και η Κινεζική Αυτοκρατορία. Αλλά και μετά συνέχισε να λειτουργεί επί αιώνες, σχεδόν ως την εποχή του Ιουστινιανού, όταν βυζαντινοί καλόγεροι, που βρέθηκαν στην Κίνα, έμαθαν τον τρόπο της παραγωγής του και έκλεψαν αυγά μεταξοσκωλήκων, τα οποία έκρυψαν σε κοίλα μπαστούνια και τα μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Αγρικόλας περιπλέει τη Βρετανία                      

Όπως προαναφέρω, οι Ρωμαίοι δεν έδειχναν ενδιαφέρον για τις χώρες πέρα από τα σύνορα της αυτοκρατορίας τους. Δεν προχώρησαν ποτέ πέρα από τον Ρήνο και τον Δούναβη, όχι μόνο ως στρατιώτες αλλά ούτε ως έμποροι και, πολύ περισσότερο ούτε ως εξερευνητές. Κάποιες τοπικές εξερευνήσεις, όπως του Πετρώνιου, που εξερεύνησε την Αιθιοπία το 23 μ.Χ. έγιναν με εντολή των επάρχων και δεν είχαν συνέχεια. Πολύ σημαντικότερη ήταν η εξερεύνηση της Βρετανίας από τον στρατηγό Ιούλιο Αγρικόλα (Gnaeus Julius Agricola),  που έγινε όταν βασίλευε ο Βεσπασιανός, το 78-79 μ.Χ. και η οποία ήταν μέρος γενικότερων στρατιωτικών επιχειρήσεων του επιφανούς στρατηγού, που είχε διαπρέψει σε πολλές εκστρατείες [Επί πλέον, ο Αγρικόλας είχε την τύχη να παντρευτεί η κόρη του τον Τάκιτο, έναν από τους μεγαλύτερους ρωμαίους ιστορικούς, ο οποίος στο βιβλίο του De vita et moribus Iulii Agricolae περιγράφει με εμφανή μεροληψία τα πολεμικά κατορθώματα του πεθερού του στην εκστρατεία για την κατάκτηση της βόρειας Βρετανίας που είχε παραμείνει μέχρι τότε ελεύθερη από τους Ρωμαίους.].

Ο Αγρικόλας αρχικά στράφηκε στην υποταγή της Ουαλίας και της κελτικής φυλής των Ορδοβίκων και αφού πραγματοποίησε με επιτυχία τους στόχους του, μετέφερε τον όγκο των δυνάμεών του στην βόρεια Βρετανία όπου σταθεροποίησε τη ρωμαϊκή κατοχή, μέχρι τον στενό ισθμό Φόρθ-Κλάϊντ και κατά την πέμπτη εκστρατεία του εγκατέστησε φρουρές στις ΝΔ ακτές της σημερινής Σκωτίας, αποβλέποντας να εισβάλει μελλοντικά στη γειτονική Ιρλανδία.

Τελικά, μολονότι νίκησε σε μεγάλη μάχη εκ παρατάξεως, το καλοκαίρι του 82 μ.Χ., τους σκληροτράχηλους Καλυδώνιους, (τους προγόνους των επίσης σκληροτράχηλων Χαϊλάντερς) δεν αποτόλμησε να τους καταδιώξει στα δύσβατα υψίπεδα της χώρας τους, αλλά περιορίστηκε να τοποθετήσει φρουρές στο μήκος των ορίων της έσχατης προώθησής του, αφήνοντας έτσι τη νίκη του ανεκμετάλλευτη. Στη γραμμή των φυλακίων του Αγρικόλα θα χτίσει αργότερα ο Αδριανός το ομώνυμο τείχος.

Μετά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και πριν ανακληθεί στη Ρώμη, ο Αγρικόλας πραγματοποίησε περίπλουν ολόκληρης της Βρετανίας, από την ανατολική άκρη του ισθμού Φόρθ-Κλάϊντ κατευθυνόμενος προς βορρά, παραπλέοντας το βορειότατο ακρωτήριο της Σκωτίας, στράφηκε προς δυσμάς και εν συνεχεία προς νότον. Και διέπλευσε το στενό που χωρίζει τη Σκωτία με την Ιρλανδία, προσέγγισε τις ακτές και των δύο χωρών και κατόπιν παραπλέοντας την Κορνουάλη, έπλευσε προς τη Γαλατία.

 

[*] Το Κράτος των Κουσανών ή Κουσάν ήταν εκτεταμένη, πλην βραχύβια επικράτεια, που απλωνόταν στα εδάφη των σημερινών Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν, Κιργκιζίας, Αφγανιστάν, Κασμίρ, Πακιστάν, Β.Δ. Ινδίας και Νεπάλ. Το ίδρυσαν, καταλύοντας τα τελευταία ελληνο-βακτριανά κράτη της περιοχής,  επιδρομείς από την Μογγολία, οι Τόχαροι, που οι Κινέζοι τους ονόμαζαν Γιουε-Τσι και ήταν απόγονοι των Αριμασπών.

Η Κίνα όπως την είδα (αφήγημα του Dryhammer)

Πριν από ένα χρόνο, τέτοια εποχή, είχαμε δημοσιεύσει στο ιστολόγιο τις αναμνήσεις του φίλου μας του Dryhammer από το Μούρμανσκ, που το είχε επισκεφτεί ναυτικός το 1994. Πρόσφατα, συζητήσαμε στο ιστολογιο για την Κίνα, κι αυτή η συζήτηση θύμισε στον Dryhammer το ταξιδι που είχε κάνει στην Κίνα αμέσως μετά το Μούρμανσκ, και του έδωσε το ερέθισμα να καταγράψει τις αναμνήσεις του -κι έτσι γεννήθηκε το σημερινό μας αφήγημα, που με πολλή χαρά το παρουσιάζω.

Ο Dryhammer ξέρει να αφηγείται, κάνει ευστοχες παρατηρησεις, αλλά και φροντίζει να εξηγήσει, στο τέλος του αφηγήματος, τις δύσκολες ναυτικές λέξεις. Καθώς μου έστειλε και τις συνοδευτικές εικόνες, ο δικός μου ρόλος στο σημερινό άρθρο είναι διακοσμητικός -καθολου δεν με πειράζει αυτό, αφού βρίσκομαι κι εγώ σε ένα μικρό ταξίδι, πολύ πιο κοντά όμως. Έβαλα δυο ετυμολογιες και θυμίζω πως τα γκρένια είναι οι γερανοί (cranes) που φορτώνουν τα καράβια.

 

Η ΚΙΝΑ ΟΠΩΣ ΤΗΝ ΕΙΔΑ

To Μ/V ΝΙΚΟΛΑΣ, 45άρι bulk carrier, είχε αποπλεύσει από το Μούρμανσκ της Ευρωπαϊκής Ρωσίας, πάνω από τον Αρκτικό κύκλο, φορτωμένο με 42000 τόνους σίδερα για την Κίνα. Ήτανε τέλη Ιούνη του ’94 και λογαριάζαμε πως σε 38 – 40 μέρες (μέσα Αυγούστου) θα μπαίναμε στα κινέζικα νερά. Λιμάνι κατάπλου η Huangpu (ή Whampoa).

Καβατζάραμε το Βόρειο Ακρωτήριο κι όλο Νότια ανοιχτά της Νορβηγίας, περάσαμε τη Μάγχη με την κίνησή της από εμπορικά και φέρι, περάσαμε και το Μπέι ήσυχα παρά την κακή του φήμη και μπήκαμε από τα στενά του Γιβραλτάρ στη Μεσόγειο. Άλλος ουρανός, άλλος ήλιος, άλλα νερά. Δικά μας. Από το Γιβραλτάρ ως έξω από την Κρήτη βρήκαμε θάλασσα (λόγω μελτεμιών κυρίως) αλλά όλα φαίνονταν οικεία και πιο εύκολα. Έξω από τον Αγ. Νικόλα αγκυροβολήσαμε για λίγο για φρέσκα⁽²⁾, εξωτικά καρπούζια και ροδάκινα και ντουγρού για Πορτ Σάιντ να περάσουμε τη διώρυγα του Σουέζ. Περάσαμε  και το Σουέζ, ψηθήκαμε στην Ερυθρά Θάλασσα, καβατζάραμε και το Άντεν, περάσαμε νότια απ’ τη Σοκότρα (όπου, κατά τους παλιούς και τον Καββαδία, είχε πειρατές κανίβαλους που πριν φάνε τους αιχμάλωτους ναυτικούς, τους σφυρίζαν κι έναν για να μαλακώσει το κρέας τους) και βόρεια απ’ τις Μαλδίβες για να μπούμε στο Μαλάκκα Στρέιτ για Σιγκαπούρη. Άγκυρα στη ράδα της Σιγκαπούρης, μπόνκερ⁽¹⁾, στόρια⁽²⁾, λεφτά για το βαπόρι και το πλήρωμα, μπομπότηδες⁽³⁾, ζέστη και υγρασία του χαμού (μισή μοίρα πάνω απ’ τον Ισημερινό, τέλη Ιούλη) και μετά από 6 – 7 ώρες, φουλ αχέντ⁽⁴⁾  για Κίνα.

Μαρξ από τους Κινέζους

Κινέζικο λέμε ή ίσως λέγαμε, ένα προϊόν, ιδίως συσκευή, χαμηλής τιμής αλλά και ευτελούς ποιότητας,  που γρήγορα χαλάει και την πετάμε. Ο όρος έχει καταγραφεί εδώ και 9-10 χρόνια στο slang.gr και σε περσινό άρθρο είχα παρατηρήσει ότι έχει αρχίσει να παλιώνει αφού μέσα σε δυο δεκαετίες η ποιότητα των κινέζικων προϊόντων αυξήθηκε κατακόρυφα. Οι εκφράσεις της αργκό έτσι κι αλλιώς ανανεώνονται με μεγάλη ταχύτητα και αυτή τη στιγμή για την ευτελή ποιότητα πολύ περισσότερο ακούγεται η έκφραση «από τα Λιντλ», αν και αυτή λέγεται συνήθως μεταφορικά, π.χ. «καθηγητής από τα Λιντλ».

Στις 5 Μαΐου, που συμπληρώθηκαν τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Καρλ Μαρξ, έγιναν στη γενέτειρά του, την πόλη Τριρ (Trier) της δυτικής Γερμανίας, τα αποκαλυπτήρια του αγάλματός του.

Το χάλκινο άγαλμα, με ύψος 4 μ και 40 (πεντέμισι με τη βάση), είναι έργο του γλύπτη Wu Weishan και προσφέρθηκε δώρο στον δήμο του Τριρ από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας.

Τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος ήταν μία μόνο από τις πολλές εκδηλώσεις που έγιναν στην πόλη για τα 200 χρόνια του Μαρξ. Στην εναρκτήρια εκδήλωση παρευρέθηκε και ο πρόεδρος της Κομισιον Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, γείτονας άλλωστε αφού το Τριρ απέχει σαράντα λεπτά από την πολη του Λουξεμβούργου. Στην ομιλία του θέλησε να απαλλάξει τον Μαρξ από όσα γίνανε στο όνομά του, αφού, τάχα, «πολλα από αυτά που έγραψε αναδιατυπώθηκαν στο αντίθετό τους».

Να πούμε εδώ ότι το επώνυμο Μαρξ είναι συχνό σε όλη την περιοχή. Μάλιστα, στο Λουξεμβούργο υπάρχει οδός, και μάλιστα βουλεβάρτο, Σαρλ Μαρξ, που όμως δεν ονομαστηκε έτσι προς τιμήν του Γερμανού φιλόσοφου αλλά από έναν ομοϊδεάτη του, τον κομμουνιστή γιατρό Σαρλ Μαρξ που πολεμησε με τους μακί στη Γαλλία, εγινε υπουργός στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας μετά τον πόλεμο αλλά σκοτώθηκε λίγο αργότερα σε τροχαίο.

Το άγαλμα του Καρλ Μαρξ έχει τοποθετηθεί πολύ κοντά στον εμπορικό πεζόδρομο της πόλης και στο σημαντικότερο αξιοθέατό της, τη ρωμαϊκή Πόρτα Νίγκρα (μαύρη). Τη φωτογραφία πιο πάνω την έβγαλα το περασμενο Σάββατο που πήγα να δω το άγαλμα. Είχε λαμπρό ήλιο, αρκετό κόσμο, ανάμεσά τους και Κινέζους τουρίστες που έβγαζαν σέλφες με καμάρι.