Με τις σαγιονάρες

Το καλοκαίρι φοράμε σαγιονάρες, ιδίως στην παραλία. Κανονικά, οι σαγιονάρες είναι τα πατούμενα όπως στην εικόνα, δηλαδή, όπως λέει το ΛΚΝ, «είδος πλαστικής παντόφλας που συγκρατείται από δύο λουριά σε σχήμα V, που η γωνία τους περνά από το μεγάλο δάχτυλο».

Ωστόσο, νομίζω πως οι περισσότεροι θα χαρακτηρίσουν σαγιονάρες και τα άλλα είδη «πλαστικής παντόφλας», ιδίως εκείνες τις παλιές, τις καφετιές, με τις δύο πλατιές πλαστικές λωρίδες που σχημάτιζαν Χ. Τέτοιες κατασκεύαζε έναν καιρό ο στρατός και τις έδιναν στους φαντάρους, αν και νομίζω ότι τώρα πια δεν τις φτιάχνουν οι ίδιοι.

Τις σαγιονάρες τις χρησιμοποιώ καμιά φορά στην έκφραση «φράκο με σαγιονάρες», όταν θέλω να ψέξω κάποιον που ανακατεύει λέξεις πολύ λόγιες και πολύ λαϊκές π.χ. κάποιος που έγραψε «ιδιότητες που απάδουν από χέρι τέτοιων κατηγοριών», όπου το σαφώς λόγιο ρήμα «απάδω» δεν συνδυάζεται καλά με το χαρτοπαικτικό «από χέρι» -η συγκεκριμένη πρόταση, παλιό μαργαριτάρι του γελοιογράφου Στάθη, έχει και το κουσούρι της γενικομανιας, βέβαια, διότι το απάδω δεν συντάσσεται με γενική. Τέλος πάντων, η φράση μού φαίνεται τόσο αταίριαστη όπως κάποιος που φοράει επίσημο ένδυμα, φράκο, με σαγιονάρες. Πολλοί βέβαια θεωρούν γενικά τις σαγιονάρες σαν επιτομή του κιτς, όχι όμως εγώ.

Όμως εδώ δεν ενδυματολογούμε, αλλά λεξιλογούμε. Η σαγιονάρα λοιπόν είναι μια από τις λέξεις που μπήκαν στη γλώσσα μας εξαιτίας του κινηματογράφου. Είναι κάμποσες τέτοιες λέξεις π.χ. το ζιβάγκο -ο φίλος Τιπούκειτος είχε παλιά γράψει ένα σχετικό άρθρο, αν και η σαγιονάρα αναφέρεται μόνο στα σχόλια.

Λοιπόν, η σαγιονάρα μπήκε στη γλώσσα μας από την ταινία «Σαγιονάρα» του 1957.

Πρόκειται για αμερικάνικη ταινία στην οποία ο Μάρλον Μπράντο υποδύεται έναν πιλότο της πολεμικής αεροπορίας που υπηρετεί σε μια βάση στην Ιαπωνία και πλέκει ειδύλλιο με μια γιαπωνέζα ηθοποιό.

Στα ιαπωνικά, «σαγιονάρα» σημαίνει «αντίο» -στα ντόπια πρέπει να γράφεται さようなら.

Δεν έχω δει την ταινία, αλλά πάντοτε υπέθετα ότι το ειδύλλιο δεν είχε αίσιο τέλος, ότι αναγκάστηκαν να χωρίσουν αφού ο γάμος τους θα κρίθηκε αταίριαστος, και ότι το «σαγιονάρα» ήταν τα λόγια του αποχαιρετισμού τους. Ωστόσο, στη Βικιπαίδεια διαβάζω ότι οι δυο αγαπημένοι αντιστάθηκαν στις πιέσεις (του αμερικανικού στρατού και της ιαπωνικής κοινωνίας) και στο τέλος της ταινίας, όταν ένας δημοσιογράφος ρωτάει τον Μάρλον Μπράντο τι έχει να πει προς τους ανωτέρους του, εκείνος απαντάει «πείτε τους, σαγιονάρα!»

Η ταινία κέρδισε τέσσερα Όσκαρ και είχε και μεγάλη εμπορική επιτυχία. Στην ταινία εκείνη, οι γιαπωνέζες ηθοποιοί φορούσαν παραδοσιακά τσόκαρα (δείτε φωτογραφίες στο άρθρο της Λεξιλογίας, από το οποίο έχω αντλήσει υλικό) και όταν άρχισαν να κυκλοφορούν ευρύτερα παρόμοια πατούμενα, τα είπαμε «σαγιονάρες».

Ποιοι τα «είπαμε»; Δεν αποκλείεται να τα είπε έτσι ο εισαγωγέας ή ο έμπορος που τα πλάσαρε στην αγορά, για να εκμεταλλευτεί τη δημοτικότητα της ταινίας. Εξαιτίας της ταινίας, άλλωστε, το «σαγιονάρα» είχε γίνει ίσως η γνωστότερη ιαπωνική λέξη στην Ελλάδα -από εκεί πήρε το όνομά του και το δημοφιλέστατο ζαχαροπλαστείο Sayonara (με ιαπωνικής τεχνοτροπίας γραμματοσειρά) στην Κηφισίας.

Βέβαια, στα αγγλικά δεν λέγονται έτσι αλλά flip-flops. Ωστόσο, σε πολλές άλλες γλώσσες τα αντίστοιχα πατούμενα έχουν ονόματα που παραπέμπουν σε ιαπωνική ή γενικώς απωανατολίτικη προέλευση.

Στα κροατικά, τα βουλγάρικα, τα πολωνικά ονομάζονται japanke, japonki κλπ. παναπεί γιαπωνέζικα. Στα ρώσικα, βιετνάμκι, βιετναμέζικα. (Στα… ακατονόμαστα, εννοώ τα σλαβομακεδόνικα, τα λένε πάντως apostolki, αποστολικά, επειδή οι Απόστολοι ήταν δεινοί πεζοπόροι).

Στα βραζιλιάνικα οι σαγιονάρες λέγονται Havaianas, χαβανέζες, που είναι και εμπορική ονομασία. Αυτές οι χαβανέζες έχουν πολύ μεγάλη διάδοση και εκτός Βραζιλίας και είναι ολόιδιες με τις δικές μας σαγιονάρες.

Όμως στο Περού τα πατούμενα αυτά τα λένε όπως και εμείς: sayonaras.  σαγιονάρες, το ίδιο και στο Μεξικό, όπου μάλιστα είναι εμπορική ονομασία. Αυτό δεν σημαίνει ότι εμείς πήραμε το όνομα από τους Περουβιάνους ή εκείνοι από εμάς, αλλά ότι οι Περουβιάνοι έμποροι είχαν την ίδια ιδέα με τους Έλληνες ομολόγους τους.

Η άποψη ότι οι σαγιονάρες ονομάστηκαν έτσι από την ταινία του 1957 επιβεβαιώνεται και από τις αναζητήσεις στα σώματα κειμένων -πριν από το 1958 δεν υπάρχει η λέξη «σαγιονάρα» στις ελληνικές εφημερίδες που προσφέρονται προς αναζήτηση στον ιστότοπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Μετά το 1958 τη βρίσκουμε στις αναφορές στην ταινία, ενώ η πρώτη αναφορά που βρήκα στα πατούμενα σαγιονάρες είναι του 1966, σε διαφήμιση -αλλά βέβαια η λέξη πρέπει να είναι κατά μερικά χρόνια παλιότερη.

Όταν λέμε για κάποιον ότι είναι «με τις σαγιονάρες» υπονοούμε ότι βρίσκεται σε κατάσταση χαλαρότητας, αμεριμνησίας και ατημελησίας. Στα κοσμικά ρεπορτάζ μπορεί να διαβάσετε για το τάδε μοντέλο που τόλμησε να πάει «με τις σαγιονάρες» σε κάποιο πάρτι ή δεξίωση. Τους κατηγορούμενους για συμμετοχή στη 17Ν τούς έπιασαν το καλοκαίρι του 2002 με τις σαγιονάρες. Οι σαγιονάρες δεν είναι κατάλληλες για οδήγηση, ούτε και για πεζοπορία, είναι όμως ένα κι ένα για να σκοτώνεις κατσαρίδες και άλλα έντομα. Μερικές μάλιστα σαγιονάρεες είναι και αγιασμένες, όπως εκείνες που φορούσε ο Παΐσιος και είχαν εκτεθεί σε προσκύνημα πρόπερσι στην Κύπρο -τώρα έχουμε αλλάξει πίστα, προσκυνάμε βρασμένα κάστανα…

 

 

 

Advertisement