Εκείνοι που δουλεύουν το σίδερο

Έβλεπα προχτές τον αγώνα του Παναθηναϊκού με τη Μαρσέιγ και πρόσεξα ότι ο εκφωνητής έλεγε «Κόβακ» τον Ρουμάνο διαιτητή του αγώνα.  Με παραξένεψε, και στο ημίχρονο αναζήτησα και βρήκα ότι ο Istvan Kovacs είναι μεν Ρουμάνος αλλά εθνοτικά Ούγγρος, γεννημένος στο Κάρεϊ, μια πόλη της βορειοδυτικής Ρουμανίας, πολύ κοντά στα  σύνορα με την Ουγγαρία (αλλά και  στο τριεθνές με την  Ουκρανία), στα Καρπάθια. Έχει μάλιστα, ο κ. Κόβατς, και ουγγρική ιθαγένεια, και όλα αυτά τα βρήκα στη σελίδα του στη Βικιπαίδεια διότι από τότε που το βικιπαιδικό κίνημα εκδημοκράτισε την  εγκυκλοπαιδικότητα  έχουν δικό τους λήμμα στη Βικιπαίδεια (και καλά κάνουν  και έχουν) και οι (σχετικά γνωστοί) διαιτητές, όπως άλλωστε  έχουν και όλοι σχεδόν  οι ποδοσφαιριστές της πρώτης κατηγορίας κάθε χώρας.

Αυτά τα βρήκα στην αγγλική Βικιπαίδεια, αν και ο κ. Κόβατς έχει λήμμα και στην  ελληνική Βικιπαίδεια,  όμως συντομότερο σαφώς από  το αγγλικό -όπως συντομότερα από το αγγλικό λήμμα ή άρθρο (ξεχνάω το σωστό) είναι και το ρουμάνικο ή το ουγγρικό άρθρο, με αποτέλεσμα στο 90% των περιπτώσεων το αγγλικό άρθρο να είναι πιο εκτενές και πιο αξιόπιστο από  το ντόπιο -αλλά αυτά θα  τα πούμε άλλη φορά, σήμερα με ενδιαφέρει ο κ. Κόβατς.

Δεν με ενδιαφέρει ως διαιτητής ή ως άνθρωπος, αλλά ως επώνυμο. Το επώνυμο Κόβατς είναι ένα από τα συχνότερα ουγγρικά επώνυμα -το δεύτερο πιο συχνό βρίσκω στη Βικιπαίδεια και πάλι. Aπό παλιά σκέφτομαι να γράψω για το επώνυμο αυτό και τα αντίστοιχά του στις άλλες γλώσσες, ήμουν όμως σχεδόν βέβαιος ότι έχω γράψει. Έψαξα και βρήκα κάποιες αναφορές παρεμπιπτόντως, αλλά όχι ειδικό άρθρο, οπότε προχωράω στο σημερινό κι αν  παρ’ ελπίδα λάθεψα και έχω ήδη γράψει συγχωρέστε με και πείτε ότι φταίει η ζέστη.

Κόβατς λοιπόν σημαίνει «σιδεράς». Στην αρχαιότητα, ο σίδηρος είναι σπάνιο και πολύτιμο μέταλλο, χρησιμοποιείται μόνο για όπλα και εργαλεία –ενώ για σκεύη και άλλες κοινές χρήσεις ο χαλκός. Όμως, η κατεργασία του σιδήρου έμελλε να αποκτήσει κυρίαρχη θέση στα επόμενα χρόνια, και η τεράστια σημασία της φαίνεται έμμεσα από τη συχνότητα των επωνύμων που σημαίνουν τον σιδερά.

Ξέρουμε δα ότι το συχνότερο αγγλικό επώνυμο είναι το Smith -κάπου διάβασα ότι έτσι ονομάζονται το 1,26% των  Βρετανών. Για να είμαστε ακριβείς, ο smith δηλώνει εκείνον που δουλεύει γενικώς με μέταλλα, ενώ ειδικά με το σίδερο δουλεύει ο blacksmith, αλλά στην πράξη ο προσδιορισμός (silversmith, tinsmith/whitesmith) χρησιμοποιόταν για όσους δούλευαν άλλα μέταλλα, ενώ για  το σίδερο αρκούσε το σκέτο smith.

Η λέξη είναι παλαιογερμανικής ετυμολογίας, συγγενικό και το ρήμα to  smite, χτυπάω, οπότε δεν  είναι περίεργο που και στη Γερμανία είναι συχνό επώνυμο το Schmidt, όπως και στην Ολλανδία τα Smits, Smid, Smets, De Smet κτλ.

To ουγγρικό Kovacs, με το οποίο ξεκινήσαμε, είναι σλαβικής  προέλευσης, και έχει δώσει κοινά επώνυμα σε πολλές σλαβικές χώρες: Κόβατσιτς, Κοβάτσεβιτς, Κοβάτσεφ. Το Κοβάτσεβιτς είναι το δεύτερο συχνότερο επώνυμο στην Κροατία.

Ίδιας ρίζας είναι και το Κοβάλ, που το βρίσκουμε στην Πολωνία, όπως και τα Κοβάλσκι, Κοβαλέβσκι, το ρώσικο Κοβαλιόφ, το ουκρανικό Κοβαλένκο, το λιθουανικό Καβαλιάουσκας.

Οι Ρώσοι έχουν  και συνώνυμο από άλλη ρίζα, το Κουζνέτσοφ (κούζνετς ο σιδεράς), που είναι το τρίτο συχνότερο επώνυμο στη Ρωσία.

Από τις σλαβικές γλώσσες πάμε  στις ρωμανικές. Είναι αλήθεια πως  το γαλλικό αντίστοιχο επώνυμο, το Favre ή το Lefèvre δεν είναι πολύ συχνό, αλλά το ιταλικό Ferraro/Ferrero είναι συχνότερο, όπως και τα ισπανικά Herrero, Herrera ή το πορτογαλικό Ferreira, τρίτο σε συχνότητα στην Πορτογαλία.

Να αναφέρουμε εδώ ότι και τα κελτικά Mc Gowan (ιρλανδικό) ή Le Goff (βρετονικό) στο επάγγελμα του σιδερά αναφέρονται.

Στα ελληνικά έχουμε το επώνυμο Σιδεράς, που δεν είναι και πολύ συχνό, έχουμε και διάφορα παράγωγα, όπως Σιδηρόπουλος, αλλά αυτά μπορεί να  προέρχονται και από το όνομα Σιδέρης  = Ισίδωρος (απ’ όπου και  το επώνυμο Σιδέρης). Έχουμε επίσης όλα τα τουρκογενή: Δεμερτζής, Δερμιτζάκης, Δερμεντζόγλου και άλλα πολλά. Demirci είναι άλλωστε ο σιδεράς στα τούρκικα, που είναι και επώνυμο βεβαίως. Συχνο είναι και το επώνυμο Haddad, αραβικό αλλά και εβραϊκό, που επίσης σημαίνει τον σιδερά.

Δεν θα είχε γούστο ένα συνέδριο των όπου γης σιδεράδικων επωνύμων; — Τι κάνετε, χερ Σμιτ; Χαίρομαι που σας  γνωρίζω, μαντάμ Λεφέβρ – Α, να  και η Δρ, Χαντάντ μαζί με τον  κ. Δερμιτζόγλου!