Από τη Φερεντσβάρος στα Βαρώσια

Στην ενδιάμεση  φάση του Κόνφερενς Λιγκ, που είναι η τρίτη σε βαρύτητα ευρωπαϊκή ποδοσφαιρική διοργάνωση, ο Ολυμπιακός κληρώθηκε με την ουγγρική Φερεντσβάρος. Να κάνω  εδώ μια παρένθεση  και να πω ότι στους αθλητικογραφικούς κύκλους είναι υποχρεωτικό να γράψεις «τρίτη τη τάξει», αλλιώς σου παίρνουν την ταυτότητα του μέλους του σωματείου συντακτών αθλητικού τύπου κι έρχεται ένα ξωτικό και σου καίει το λάπτοπ, αλλά εμείς εδώ δεν αθλητικογραφούμε και αντιπαθούμε κιόλας τη δηθενιά της δοτικής.

Η Φερεντσβάρος λοιπόν είναι η γνωστότερη ουγγρική ποδοσφαιρική ομάδα, με τα περισσότερα πρωταθλήματα, όπως και ο Ολυμπιακός, αλλά σε αντίθεση με τον  Ολυμπιακό έχει χρώμα της το πράσινο και έχει πετύχει και ευρωπαϊκές διακρίσεις.

Αλλά εμείς εδώ σπανίως συζητάμε για το ποδόσφαιρο στα άρθρα (στα σχόλια, κάπως περισσότερο). Αφορμή παίρνω απλώς από το όνομα της ουγγρικής ομάδας για ένα αρθράκι πολεογραφικό, που συνοψίζει πράγματα που τα έχουμε συζητήσει άλλη φορά στα σχόλια άρθρων εδώ, αλλά και στα σχόλια δικών μου αναρτήσεων στο Φέισμπουκ -η πιο πρόσφατη από τις οποίες έγινε χτες, εξού και το σημερινό άρθρο, που το υποσχέθηκα σε έναν φίλο.

Η Φερεντσβάρος λέγεται έτσι επειδή ιδρύθηκε στο Φερεντσβάρος, που είναι το ένατο διαμέρισμα της Βουδαπέστης αλλά παλιότερα ήταν προάστιο της Πέστης. Ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του βασιλιά Φέρεντς, Φραντς στα γερμανικά, Φραγκίσκου, που ήταν ο Φραγκίσκος ο «2ος και 1ος», δεύτερος ως (τελευταίος) αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής  Αυτοκρατορίας και 1ος ως Αυτοκράτορας της Αυστρίας, που ήταν και βασιλιάς της Ουγγαρίας,

Το -város του δεύτερου συνθετικού είναι ουσιαστικό ουγγρικό και σημαίνει «πόλη», άρα «Φραγκισκούπολη» το Φερεντσβάρος. Ετυμολογείται από τη  λέξη vár  «πύργος, κάστρο», η οποία είναι περσικής αρχής. Αν δείτε έναν χάρτη της Ουγγαρίας θα βρείτε πάμπολλα τοπωνύμια σε -vár και -város, όπως βρίσκουμε πάμπολλα σε -burg στη Γερμανία, πχ. Kaposvár ή Dunaújváros (η Νεάπολη του Δούναβη, κατά λέξη, πόλη που χτίστηκε επί σοσιαλισμού με μεγάλα χαλυβουργεία και ως το 1956 ονομαζόταν Στάλινβαρος). Και η Τιμισοάρα άλλωστε στα ουγγρικά είναι Temesvár.

Εκείνοι που δουλεύουν το σίδερο

Έβλεπα προχτές τον αγώνα του Παναθηναϊκού με τη Μαρσέιγ και πρόσεξα ότι ο εκφωνητής έλεγε «Κόβακ» τον Ρουμάνο διαιτητή του αγώνα.  Με παραξένεψε, και στο ημίχρονο αναζήτησα και βρήκα ότι ο Istvan Kovacs είναι μεν Ρουμάνος αλλά εθνοτικά Ούγγρος, γεννημένος στο Κάρεϊ, μια πόλη της βορειοδυτικής Ρουμανίας, πολύ κοντά στα  σύνορα με την Ουγγαρία (αλλά και  στο τριεθνές με την  Ουκρανία), στα Καρπάθια. Έχει μάλιστα, ο κ. Κόβατς, και ουγγρική ιθαγένεια, και όλα αυτά τα βρήκα στη σελίδα του στη Βικιπαίδεια διότι από τότε που το βικιπαιδικό κίνημα εκδημοκράτισε την  εγκυκλοπαιδικότητα  έχουν δικό τους λήμμα στη Βικιπαίδεια (και καλά κάνουν  και έχουν) και οι (σχετικά γνωστοί) διαιτητές, όπως άλλωστε  έχουν και όλοι σχεδόν  οι ποδοσφαιριστές της πρώτης κατηγορίας κάθε χώρας.

Αυτά τα βρήκα στην αγγλική Βικιπαίδεια, αν και ο κ. Κόβατς έχει λήμμα και στην  ελληνική Βικιπαίδεια,  όμως συντομότερο σαφώς από  το αγγλικό -όπως συντομότερα από το αγγλικό λήμμα ή άρθρο (ξεχνάω το σωστό) είναι και το ρουμάνικο ή το ουγγρικό άρθρο, με αποτέλεσμα στο 90% των περιπτώσεων το αγγλικό άρθρο να είναι πιο εκτενές και πιο αξιόπιστο από  το ντόπιο -αλλά αυτά θα  τα πούμε άλλη φορά, σήμερα με ενδιαφέρει ο κ. Κόβατς.

Δεν με ενδιαφέρει ως διαιτητής ή ως άνθρωπος, αλλά ως επώνυμο. Το επώνυμο Κόβατς είναι ένα από τα συχνότερα ουγγρικά επώνυμα -το δεύτερο πιο συχνό βρίσκω στη Βικιπαίδεια και πάλι. Aπό παλιά σκέφτομαι να γράψω για το επώνυμο αυτό και τα αντίστοιχά του στις άλλες γλώσσες, ήμουν όμως σχεδόν βέβαιος ότι έχω γράψει. Έψαξα και βρήκα κάποιες αναφορές παρεμπιπτόντως, αλλά όχι ειδικό άρθρο, οπότε προχωράω στο σημερινό κι αν  παρ’ ελπίδα λάθεψα και έχω ήδη γράψει συγχωρέστε με και πείτε ότι φταίει η ζέστη.

Κόβατς λοιπόν σημαίνει «σιδεράς». Στην αρχαιότητα, ο σίδηρος είναι σπάνιο και πολύτιμο μέταλλο, χρησιμοποιείται μόνο για όπλα και εργαλεία –ενώ για σκεύη και άλλες κοινές χρήσεις ο χαλκός. Όμως, η κατεργασία του σιδήρου έμελλε να αποκτήσει κυρίαρχη θέση στα επόμενα χρόνια, και η τεράστια σημασία της φαίνεται έμμεσα από τη συχνότητα των επωνύμων που σημαίνουν τον σιδερά.

Ξέρουμε δα ότι το συχνότερο αγγλικό επώνυμο είναι το Smith -κάπου διάβασα ότι έτσι ονομάζονται το 1,26% των  Βρετανών. Για να είμαστε ακριβείς, ο smith δηλώνει εκείνον που δουλεύει γενικώς με μέταλλα, ενώ ειδικά με το σίδερο δουλεύει ο blacksmith, αλλά στην πράξη ο προσδιορισμός (silversmith, tinsmith/whitesmith) χρησιμοποιόταν για όσους δούλευαν άλλα μέταλλα, ενώ για  το σίδερο αρκούσε το σκέτο smith.

Ποιο είναι το διασημότερο χωριό του κόσμου;

Το σημερινό άρθρο είναι στυγνή επανάληψη ενός παλιότερου άρθρου, με μια διαφορά: ενώ συνήθως επαναλήψεις βάζω όποτε δεν προλαβαίνω να γράψω φρέσκο άρθρο, τούτη τη φορά την επανάληψη τη ζητήσατε εσείς ή έστω ο φίλος μας ο Eli Ven, που είδε τις προάλλες το άρθρο, του άρεσε και έριξε την ιδέα της επανάληψης. Τραβάτε με κι ας κλαίω, είπα κι εγώ.

Ποιο είναι, θα σας ρωτούσα, το πιο διάσημο χωριό στον κόσμο; Θα το πιστεύατε ότι είναι το χωριό της φωτογραφίας αριστερά; Μάλλον όχι, δεν φαίνεται να έχει τίποτε το ιδιαίτερο. Όμως φταίω εγώ, που δεν σας προσδιόρισα λίγο περισσότερο τι εννοώ με τη λέξη «διάσημο».

Αν το παίρναμε τουριστικά, πολύ διάσημο χωριό είναι, έστω, το Ροβανιέμι, το χωριό υποτίθεται του Αγιοβασίλη ή μάλλον του Σάντα Κλάους. Αν το πάρεις καλλιτεχνικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε κάποια χωριά της νότιας Γαλλίας που έγιναν πηγή έμπνευσης και στέκια μεγάλων ζωγράφων, σαν το Κολλιούρ. Αν πάλι πηγαίναμε στα χωριά που έγιναν γνωστά σαν τόποι μαρτυρίου, τότε θα είχαμε να διαλέξουμε ανάμεσα στην Κάντανο και το Δίστομο, το γαλλικό Οραντούρ και το τσέχικο Λίντιτσε, που όλα τους καταστράφηκαν από τους Ναζί και οι κάτοικοί τους εξοντώθηκαν. (Δεν τα ξεχνάω τα Καλάβρυτα, αλλά δεν είναι και χωριό, είναι πόλη).

Όμως, το ιστολόγιο εδώ με τα γλωσσικά κυρίως ασχολείται κι έτσι εγώ εννοώ γλωσσική διασημότητα (ωστόσο, αν έχετε άποψη για κανένα άλλο διάσημο χωριό, θα ήθελα να τη μάθω). Λοιπόν, ποιο είναι το χωριό που έδωσε όχι μία αλλά πολλές λέξεις σε πολλές γλώσσες; Μπορεί να μου ξεφεύγει κανένα αρχαίο, αλλά κατά πάσα πιθανότητα το πιο διάσημο είναι το χωριό της φωτογραφίας, που βρίσκεται, το ξέρω ότι σας έσκασα έτσι που το πηγαίνω λάου λάου, που βρίσκεται λέω στη βόρεια Ουγγαρία, 65 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Βουδαπέστης και λέγεται Κοτς (Kocs). Σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια, απ’ όπου και η φωτογραφία, έχει 2.700 κατοίκους. Οπότε, μεγάλο χωριό.

Ο Ρένος Αποστολίδης, ο Καζαντζάκης και οι συκοφαντίες

Και σήμερα θα έχουμε άρθρο σχετικό με τον Καζαντζάκη, μετά το προχτεσινό που το αφιερώσαμε στην Οδύσειά του.  Σήμερα, παρόλο που δεν είναι Κυριακή, διότι το θέμα μας δεν είναι φιλολογικό όπως θα δείτε.

Με την πρόσφατη φασαρία για το χαμένο σίγμα της Οδύσειας του Καζαντζάκη, έγιναν στα κοινωνικά μέσα συζητήσεις για τον μεγάλο λογοτέχνη, και σε αυτές είδα να αναπαράγεται, και μάλιστα πάνω από μία φορά, κάτι που το θεωρώ ψευδές, αποτέλεσμα συκοφαντίας. Κι επειδή ένας βασικός σκοπός του ιστολογίου είναι ανασκευάζει μύθους, ψέματα και λαθροχειρίες, γράφω το σημερινό σημείωμα.

Λοιπόν, η άποψη που είδα να διατυπώνεται στις διαδικτυακές αυτές συζητήσεις είναι ότι, όταν έγινε η σοβιετική επέμβαση στην Ουγγαρία το 1956, ο Καζαντζάκης χαιρέτισε τον σοβιετικό στρατό.

Η μοναδική πηγή γι’ αυτόν τον ισχυρισμό είναι μια τηλεοπτική συνέντευξη του Ρένου Αποστολίδη, που θα τη δούμε παρακάτω. Παλιότερα είχα αντέξει να δω αυτη την εκπομπή, που υπάρχει σε συνέχειες στο Γιουτούμπ και ειχα ερευνήσει το θέμα, χωρίς να βρω την παραμικρή τεκμηρίωση για τον ισχυρισμό του Αποστολίδη. Βλέποντας τώρα ότι ο ισχυρισμός έχει γίνει πιστευτός, αφού τον επανέλαβαν δυο ή τρεις διαφορετικοί συνομιλητές μου, αποφάσισα να γράψω το σημερινό άρθρο.

Πρέπει εκ προοιμίου να δηλώσω ότι έχω κάκιστη ιδέα για τον Ρένο Αποστολίδη (1924-2004), σε ηθικό κυρίως επίπεδο. Ο λόγος για τον οποίο έχω αυτή την κάκιστη ιδέα δεν είναι η αφόρητη έπαρσή του, που στάζει από την οθόνη μόλις τον δείτε να μιλάει για λίγο, δεν είναι ότι εισέβαλε στη Βουλή επικεφαλής ακροδεξιών τραμπούκων το 1964 ούτε ότι συνεργάστηκε με τη δικτατορία επιβάλλοντας σε όλες τις εφημερίδες να δημοσιεύουν διηγήματα από την ανθολογία του.

Αυτό που για μένα είναι ασυγχώρητο αμάρτημα είναι ότι το 1996, όταν ήταν αρχηγός της ΝΔ ο Μιλτιάδης Έβερτ, και γινόταν θόρυβος στις εφημερίδες για τα σαρδάμ του και την (υποτιθέμενη ή πραγματική, δεν θα το συζητήσω τώρα) πνευματική του ανεπάρκεια, ο Ρένος Αποστολίδης βγήκε και δήλωσε ότι είχε μαθητή τον 15χρονο Μιλτιάδη Έβερτ στο γυμνάσιο στην Ε’ Οκταταξίου και ότι ο μαθητής του ήταν «κάκιστος, ο χειρότερος που είχα στη ζωή μου», ότι έγραφε την Ιαπωνία «Η Απονία», ότι «δεν ήξερε το αλφάβητο» και ότι «είχε στίγματα ιδιωτείας». (Συνέντευξη του Ρένου στο περιοδικό Γυναίκα τχ. 1126 και τα ίδια στον ραδιοσταθμο Flash, με ευρεία αναδημοσίευση στον Τύπο της εποχής). Αυτά τα θεωρώ απαράδεκτα, όχι επειδή σαράντα χρόνια μετά είναι αδύνατο να αποδειχτούν αλλά διότι διαρρηγνύουν την ιερή σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στον δάσκαλο και στον μαθητή -το βρίσκω χειρότερο από το να βγει ο ιερωμένος και να σχολιάσει δημόσια κάτι που έμαθε στην εξομολόγηση ή ο γιατρός να κοινολογήσει το ιστορικό του ασθενή του.

Ο στέφανος του Στέφανου

Το ιστολόγιο δημοσιεύει κατά καιρούς άρθρα αφιερωμένα σε βαφτιστικά ονόματα, κι αυτό θα κάνουμε και σήμερα, που γιορτάζουν ο Στέφανος και η Στεφανία. Είναι μια γιορτή κάπως παραμελημένη, έτσι όπως βρίσκεται στη σκιά των Χριστουγέννων, αλλά βέβαια όσοι έχουν δικούς τους ανθρώπους την ξέρουν καλά. Θα αφιερώσω το σημερινό άρθρο σε δυο καλούς φίλους που περιμένουν τον μονογενή τους από τα ξένα.

Ο Στέφανος είναι από τα λιγοστά κύρια ονόματα που συμπίπτουν απόλυτα με ένα ουσιαστικό, τον στέφανο. (Άλλο τέτοιο αντρικό όνομα είναι ο Άγγελος. Στα γυναικεία έχουμε περισσότερα: Σοφία, Πίστη, Αγάπη και Ελπίδα, ας πούμε, που γιορτάζουν και την ίδια μέρα).

Ο στέφανος είναι αρχαία λέξη, που προέρχεται από το ρήμα στέφω, ήδη ομηρικό. Επίσης αρχαία είναι η στεφάνη.

Στους τέσσερις μεγάλους αγώνες της αρχαιότητας οι νικητές έπαιρναν για έπαθλο έναν στέφανο, γι’ αυτό οι αγώνες αυτοί λέγονταν «στεφανίται αγώνες». Στα Ολύμπια το στεφάνι ήταν από αγριελιά, ο κότινος. Στα Πύθια ήταν δάφνινο, στα Νέμεα από αγριοσέλινο, ενώ στα Ίσθμια από πεύκο.

242 πιατέλες με μεζεδάκια

Γιατί 242; Τι το περίεργο έχει αυτός ο αριθμός; Μήπως επειδή είναι το γινόμενο 22 x 11; Όχι. Απλώς, δεν έβρισκα τίτλο για τη σημερινή μας πιατέλα -το σημερινό άρθρο εννοώ- κι έπειτα πρόσεξα ότι το όνομα του αρχείου που δίνει η WordPress είναι meze-242. Στην πραγματικότητα, από τότε που άρχισε να λειτουργεί το ιστολόγιο έχουν δημοσιευτεί αρκετά περισσότερα άρθρα με μεζεδάκια αλλά στην αρχή έβαζα τυχαία ονόματα αρχείων και μόνο από ένα σημείο και μετά μού έκοψε να βάζω το τυποποιημένο «meze» και να έχω έτσι μιαν αρίθμηση.

* Και ξεκινάμε με ένα χτεσινό μεζεδάκι. Φίλος που διαβάζει εφημερίδες, μου έστειλε τον εξής τίτλο άρθρου από την Καθημερινή: Καρατομήθηκε εκ νέου ο Θανάσης Γιαννόπουλος.

Και εντάξει, είναι καθιερωμένη και λεξικογραφημένη η χρήση του ρήματος «καρατομώ» μεταφορικά, για να δηλωθεί η αποπομπή στελέχους από διευθυντική θέση που κατέχει -αλλά η κυριολεξία δεν παύει να υπάρχει έστω και στο περιθώριο, λέει ο φίλος μου, οπότε εύλογα ανακύπτει το ερώτημα: και πόσα κεφάλια έχει ο καρατομηθείς;

Ωστόσο, διστάζω να επικρίνω τον τίτλο, διότι σκέφτομαι μήπως αυτό ωθήσει τους υλατζήδες να βάζουν στο εξής εισαγωγικά στη λέξη -και όπως λέει η παροιμία, ανάρια τα εισαγωγικά, για να’ χουν νοστιμάδα.

 

* Διάβασα και το άρθρο, πάντως, κι έπιασα έναν μικρούλη σολοικισμό στη δήλωση του αποπεμφθέντος. Γράφει: «Η επιστημονική και πολιτική ιστορία μου καθιστούν επιβεβλημένη την προσφυγή μου στη Δικαιοσύνη επιφυλασσόμενος και κάθε άλλης νόμιμης αντίδρασής μου, καθώς θίγονται ευθέως η αξιοπρέπειά μου, η ηθική μου αλλά και η νομική πλευρά ζητημάτων.»

Αυτό το «επιφυλασσόμενος», ονομαστική απόλυτος, θαρρώ πως δεν στέκει. Το υποκείμενο της πρότασης είναι άλλο, δεν μπορεί να αλλάξει μεσοδρομίς. Βέβαια, δεν είναι και τόσο σοβαρό το λάθος.

Ίσως να φταίει, για πολλοστή φορά, η ονοματική σύνταξη. Με μια διατύπωση όπως «… με αναγκάζουν να προσφύγω στη δικαιοσύνη, επιφυλασσόμενος κτλ.» δεν υπάρχει θαρρώ πρόβλημα.

* Η μπογδανιά της εβδομάδας. Στην εκπομπή της Δευτέρας, στην αρχή-αρχή, ο Νομάρχης Ημιμαθείας άρχισε να λέει τι έγινε «σαν σήμερα» και έδειξε έναν κύριο με μουστάκες, «τον Ζαϊμη» (χωρίς μικρό όνομα, λες κι είναι Βραζιλιάνος ποδοσφαιριστής), ο οποίος ήταν πρωθυπουργός τον Οκτώβριο του 1915, και ο οποίος αρνήθηκε την πρόταση των Άγγλων να μας δώσουν την Κύπρο αν μπαίναμε στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ.