Ποια είναι η λέξη της χρονιάς για το 2023;

Το τέλος της χρονιάς παραδοσιακά είναι καιρός απολογισμών. Το ιστολόγιο προσπαθεί να τηρεί ευλαβικά τις παραδόσεις κι έτσι με το σημερινό άρθρο συνεχίζουμε ένα εγχείρημα που φέτος επαναλαμβάνεται, ούτε λίγο ούτε πολύ, για δέκατη τέταρτη χρονιά: πράγματι, ήρθε και φέτος το πλήρωμα του χρόνου για να διαλέξουμε τη Λέξη της Χρονιάς για το 2023.

Όταν λέμε «λέξη της χρονιάς», εννοούμε κάποια λέξη που ακούστηκε πολύ μέσα στη χρονιά που κοντεύει να τελειώσει. Δεν είναι υποχρεωτικό να είναι νεολογισμός· μπορεί να είναι λέξη που υπάρχει ήδη, αλλά να έχει πάρει καινούργια σημασία ή γενικά να σημάδεψε τη χρονιά που τελειώνει. Τη «λέξη» την εννοούμε με την ευρύτερη έννοια, δηλαδή γίνονται δεκτοί και σύμπλοκοι όροι (το 2018 λέξη της χρονιάς ήταν σύμπλοκος όρος, Συμφωνία των Πρεσπών ενώ το 2017 ξενικός σύμπλοκος όρος, τα φέικ νιουζ) καθώς και ακρώνυμα (το 2014, λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε ο ΕΝΦΙΑ).

Κάθε χρόνο η διαδικασία ξεκινάει περίπου την ίδια εποχή και περιλαμβάνει τρία στάδια, με τρία ισάριθμα άρθρα. Φέτος ξεκινάμε στις 8 Δεκεμβρίου, αφού η συνήθης ημερομηνία, 9 Δεκεμβρίου,  πέφτει Σάββατο.

Για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι, τα περυσινά αποτελέσματα είναι εδώ. Πέρυσι είχαμε λέξη της χρονιάς τη ΔΗΚΕΟΣΗΝΙ, με δεύτερη την επισύνδεση και τρίτη τις υποκλοπές. Τα προπέρσινα αποτελέσματα είναι εδώ. Πρόπερσι λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε η γυναικοκτονία, με ρεκόρ ψήφων, στη δεύτερη θέση μακράν το εμβόλιο και στην τρίτη ο αρνητής. Τα αποτελέσματα του 2020 είναι εδώ. Το 2020 λέξη της χρονιάς αναδείχτηκε ο κορονοϊός, ενώ ακολούθησε το λοκντάουν και το σκόιλ ελικικού. Τα αποτελέσματα του 2019 υπάρχουν εδώ. Το 2019 είχατε αναδείξει λέξη της χρονιάς την κανονικότητα, με διαφορά από τη δεύτερη, την αριστεία, και τρίτη τη γυναικοκτονία. Τα αποτελέσματα του 2018 θα τα βρείτε εδώ. Το 2018 ψηφίστηκε λέξη της χρονιάς η Συμφωνία των Πρεσπών, με αρκετή διαφορά από τη δεύτερη τιναφτόρε και από την τρίτη, Μακεδονικό. Τα αποτελέσματα του 2017 θα τα βρείτε εδώ. Το 2017 είχατε ψηφίσει λέξη της χρονιάς τον  όρο φέικ νιουζ ενώ στη δεύτερη και τρίτη θέση είχαμε ισοβαθμία των όρων POS και αντισπισιστής. Τα αποτελέσματα του 2016 θα τα βρείτε εδώ. Λέξη της χρονιάς για το 2016 ψηφίστηκε το Μπρέξιτ και ακολούθησαν πρόσφυγες και χοτ σποτ. Τα αποτελέσματα του 2015 μπορείτε να τα βρείτε εδώ. Το 2015 λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε ο σύμπλοκος όρος κάπιταλ κοντρόλς, στη δεύτερη θέση είχαμε τον όρο πρώτη φορά αριστερά και στην τρίτη το γκρέξιτ. Τα αποτελέσματα του 2014 θα τα βρείτε εδώ. Το 2014 λέξη της χρονιάς ήταν, όπως είπαμε, ο ΕΝΦΙΑ, ενώ στη δεύτερη θέση βρέθηκαν οι ιπτάμενοι αναρχικοί και στην τρίτη ο ένοικος του τάφου. Τα αποτελέσματα του 2013 μπορείτε να τα βρείτε εδώ. Το 2013, λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε το σαξές στόρι, ενώ στη δεύτερη θέση ήρθε η βιαποπουκιανπροέρχεται και στην τριτη θέση τα άκρα/θεωρία των άκρων. Τα αποτελέσματα του 2012 μπορείτε να τα βρείτε εδώ. Το 2012 είχατε ψηφίσει για λέξη της χρονιάς την επαναδιαπραγμάτευση, στη δεύτερη  θέση το εγέρθουτου και στην τρίτη την αλληλεγγύη. Αν θέλετε να πάμε ακόμα πιο πίσω, τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας του 2011 βρίσκονται εδώ. Το 2011 πρώτη είχε έρθει, με διαφορά, η λέξη αγανακτισμένοι, ενώ στη δεύτερη και τρίτη θέση ισοβάθμησαν το κούρεμα και το χαράτσι. Τέλος, τα αποτελέσματα, του 2010, βρίσκονται εδώ. Το 2010, πρώτη χρονιά του… θεσμού, είχε έρθει πρώτη η λέξη μνημόνιο, ακολούθησε με μικρή διαφορά το ΔουΝουΤου και την τριάδα έκλεισε η τρόικα. Το 2009 δεν είχε διοργανωθεί διαγωνισμός από το ιστολόγιο.

Ίσως σας κούρασε αυτή η αναδρομή, που χρόνο με το χρόνο μακραίνει, αλλά δεν είναι χωρίς ενδιαφέρον πιστεύω: έχουμε μια λεξιλογική επισκόπηση των  τελευταίων 13 χρόνων  με τον τρόπο αυτό.

Το 2023 ήταν  χρονιά εκλογών, πολλαπλών  μάλιστα. Οι διπλές εκλογές του Μαϊούνη έφεραν θρίαμβο της Νέας Δημοκρατίας και πανωλεθρία της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Στην  προεκλογική περίοδο ακούστηκαν πολύ όροι όπως κρυφή ατζέντα και κυβέρνηση ηττημένων. Και η φορολόγηση μερισμάτων. Και βέβαια, για οτιδήποτε στραβό συνέβαινε ή είχε συμβεί,  μετά τον Ιούνιο η απάντηση των στελεχών του κυβερνώντος κόμματος ήταν, ακριβώς, το επιβλητικό ποσοστό τους: 40% πήραμε, κρίθηκαν αυτά -ή, μονολεκτικά, σαραντατακατό (υπάρχει και η παραλλαγή σαραντανατακατό, αφού η  ΝΔ πήρε 40,56%). Ο άλλος εκλογικός αριθμός που έπαιξε πολύ, είτε ως απειλή είτε ως όριο, ήταν το 3%, τριατακατό όμως δεν είδα να γράφεται.

Μετά τις εκλογές, ο Αλέξης Τσίπρας παραιτήθηκε και άρχισε μακρά περίοδος εσωστρέφειας για τον ΣΥΡΙΖΑ και δημοσκοπικής συρρίκνωσης. Μετά την ανάδειξη της νέας ηγεσίας είχαμε εξαγγελίες για διαγραφές, όπου ξανακούστηκε ο ευφημισμός έθεσε τον εαυτό του εκτός κόμματος, επίσης για εσωκομματικό δημοψήφισμα και, τελικά, ανεξαρτητοποίηση βουλευτών και διάσπαση. Πρόσφατα, ο πρώην ηγέτης του ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ μίλησε για πολυκερματισμό της αντιπολίτευσης. Δεν  θα βάλω λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν στην εσωκομματική αντιπαράθεση, με εξαίρεση το Πουμαρό ως μετωνυμία για τις θεωρητικές σάλτσες.

Είχαμε  και μια σειρά από καταστροφές, το τρένο στα Τέμπη, την πύρινη λαίλαπα στη Θράκη κυρίως αλλά και τις πλημμύρες στη  Θεσσαλία και το πολύνεκρο ναυάγιο στην  Πύλο. Είχαμε και το φονικό στη Ν. Φιλαδέλφεια όταν χουλιγκάνοι από την Κροατία αφέθηκαν να διασχίσουν υπό διακριτική παρακολούθηση όλη τη χώρα.  Στις εδώ ψηφοφορίες για Λέξη της Χρονιάς συνήθως αποφεύγουμε τα κύρια ονόματα και τα  τοπωνύμια κι έτσι δεν ξέρω  αν θα δεχτούμε στο ψηφοδέλτιό μας λέξεις όπως Τέμπη, Πυλος, Δαδιά και Γάζα ως μετωνυμίες για την απουσία ενσυναίσθησης ή την κατάρρευση του κράτους ή το μακελειό.

Δεχόμαστε όμως τις εμπορικές ονομασίες, κι έτσι το Πρέντατορ θα μπορούσε να γίνει δεκτό. Σημειώνω τον νεολογισμό σέρβισερ, που ήταν και ξαναήρθε στην επικαιρότητα, τα μάρμαρα του Παρθενώνα, το κίνημα της  πετσέτας, την παρένθετη μητέρα (ή παρένθετη κύηση), το ροτέισον στο υπουργικό συμβούλιο, το σχέδιο Πισσαρίδη, την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών και τη φημολογία για Πρέσπες του Αιγαίου. Και τους σκουρόχρωμους της κ. Διαμαντοπούλου. Πέθανε στις αρχές του χρόνου και  ο τέως. Και πολύ κόσμο έκοψε από τα πανεπιστήμια η ΕΒΕ, η  ελάχιστη  βάση εισαγωγής.

Το κύμα της ακρίβειας συνεχίστηκε φέτος και ιδίως προεκλογικά είχαμε τα διάφορα καλάθια (μέχρι και «καλάθι του νονού» το Πάσχα!) και τα μάρκετ πας. Καθώς κλείνει  ο χρόνος,  νέα έννοια που μπήκε στη ζωή μας είναι τα χρωματιστά τιμολόγια των παρόχων ενέργειας -να βάλουμε εδώ και την αλλαγή παρόχου.

Από  τον χώρο της  νέας τεχνολογίας είχαμε την επέλαση της ΤΝ – ΑΙ – τεχνητής νοημοσύνης στον δημιουργικό τομέα με το ChatGPT και άλλες εφαρμογές με Μεγάλα γλωσσικά μοντέλα -υπάρχει και ο όρος Γενετική τεχνητή νοημοσύνη, κακά σχηματισμένος αν με ρωτάτε αφού αποτελεί  απόδοση του Generative AI. A, και το Τουίτερ έγινε Χ. Κάπου εδώ βάζω και το μπιφ, αν και δεν αναφέρεται στη νέα αλλά σε πολύ παλαιά τεχνολογία.

Είμαι βέβαιος πως με τα σχόλιά σας ο κατάλογος θα εμπλουτιστεί κι άλλο. Περιμένω λοιπόν τις δικές σας ιδέες και προτάσεις. Μπορείτε στα σχόλιά σας να δηλώνετε περισσότερες από μία λέξεις που πιστεύετε ότι σημάδεψαν τη χρονιά που τελειώνει, έστω κι αν έχουν ήδη δηλωθεί από προηγούμενους ή από το άρθρο, έτσι ώστε να γίνεται και μια προκαταρκτική στάθμιση.

Να θυμίσω ότι ένας κανόνας που έχουμε καθιερώσει σε αυτές τις ψηφοφορίες είναι ότι οι λέξεις που έχουν διακριθεί τα προηγούμενα χρόνια αποκλείονται από την ψηφοφορία.

Αυτό το πρώτο στάδιο, το στάδιο της διατύπωσης των προτάσεων, φέτος θα διαρκέσει έως την Τετάρτη 13 του μηνός, στις 11 μ.μ. ώρα Ελλάδος, εκτός αν η υπόλοιπη εφορευτική επιτροπή (λέγε με Στάζιμπο) αποφασίσει διαφορετικά. Στη συνέχεια, η εφορευτική επιτροπή θα συγκεντρώσει τις επικρατέστερες προτάσεις (συνήθως είναι γύρω στις 50, πέρυσι είχαμε 42) και θα τις θέσει σε ψηφοφορία.

Η ψηφοφορία φέτος θα ξεκινήσει την Πέμπτη 14 ή την Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου (θα αποφασίσει η εφορευτική) και θα διαρκέσει ως τα μεσάνυχτα της 30ής Δεκεμβρίου. Παραμονή πρωτοχρονιάς θα έχουμε τα αποτελέσματα και θα ξέρουμε ποιαν διαλέξατε για Λέξη του 2023.

Λέξη της χρονιάς διαλέγουν βέβαια και άλλοι οργανισμοί, εδώ και πολλά χρόνια μάλιστα. Το λεξικό Collins ανακήρυξε Λέξη της χρονιάς τον όρο AI, ενώ τo λεξικό OED της Οξφορδης διάλεξε τον όρο rizz και το Merriam-Webster τον όρο authentic.

Αλλά αυτά αποφάσισαν εκείνοι. Για τη δική μας ψηφοφορία περιμένω τις προτάσεις σας: Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η Λέξη της χρονιάς για το 2023;

Και τα περασμένα  αποτελέσματα, σε πίνακα από τον  Γιάννη  Μαλλιαρό:

	Λέξη της Χρονιάς	2η	3η
2022	ΔΗΚΕΟΣΗΝΙ	επισύνδεση	υποκλοπές
2021	γυναικοκτονία	εμβόλιο	αρνητής
2020	κορονοϊός	λοκντάουν	σκόιλ ελικικού
2019	κανονικότητα	αριστεία	γυναικοκτονία
2018	Συμφωνία των Πρεσπών	τιναφτόρε	Μακεδονικό
2017	φέικ νιουζ	POS	αντισπισιστής
2016	Μπρέξιτ	πρόσφυγες	χοτ σποτ
2015	κάπιταλ κοντρόλς	πρώτη φορά αριστερά	γκρέξιτ
2014	ΕΝΦΙΑ	ιπτάμενοι αναρχικοί	ένοικος του τάφου
2013	σαξές στόρι	βιαποπουκιανπροέρχεται	άκρα/θεωρία των άκρων
2012	επαναδιαπραγμάτευση	εγέρθουτου	αλληλεγγύη
2011	αγανακτισμένοι	κούρεμα	χαράτσι
2010	μνημόνιο	ΔουΝουΤου	τρόικα

Ή, αν προτιμάτε: