Ποια είναι η λέξη της χρονιάς για το 2018;

Το τέλος της χρονιάς παραδοσιακά είναι καιρός απολογισμών. Το ιστολόγιο προσπαθεί να τηρεί ευλαβικά τις παραδόσεις κι έτσι με το σημερινό άρθρο συνεχίζουμε ένα εγχείρημα που φέτος επαναλαμβάνεται, ούτε λίγο ούτε πολύ, για ένατη χρονιά: πράγματι, ήρθε και φέτος το πλήρωμα του χρόνου για να διαλέξουμε τη Λέξη της Χρονιάς για το 2018.

Όταν λέμε «λέξη της χρονιάς», εννοούμε κάποια λέξη που ακούστηκε πολύ μέσα στη χρονιά που κοντεύει να τελειώσει. Δεν είναι υποχρεωτικό να είναι νεολογισμός· μπορεί να είναι λέξη που υπάρχει ήδη, αλλά να έχει πάρει καινούργια σημασία ή γενικά να σημάδεψε τη χρονιά που τελειώνει. Τη «λέξη» την εννοούμε με την ευρύτερη έννοια, δηλαδή γίνονται δεκτοί και σύμπλοκοι όροι (πέρυσι λέξη της χρονιάς ήταν σύμπλοκος όρος, και μάλιστα ξενικός, τα φέικ νιουζ ενώ το 2015 τα κάπιταλ κοντρόλς) καθώς και ακρώνυμα (το 2014, λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε ο ΕΝΦΙΑ).

Κάθε χρόνο η διαδικασία ξεκινάει περίπου την ίδια εποχή και περιλαμβάνει τρία στάδια, με τρία ισάριθμα άρθρα. Φέτος ξεκινάμε 10 Δεκεμβρίου, μία μέρα νωρίτερα από πέρυσι.

Για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι, τα περυσινά αποτελέσματα θα τα βρείτε εδώ. Πέρυσι ψηφίστηκε λέξη της χρονιάς ο όρος φέικ νιουζ ενώ στη δεύτερη και τρίτη θέση είχαμε ισοβαθμία των όρων POS και αντισπισιστής. Τα προπέρσινα αποτελέσματα θα τα βρείτε εδώ. Πρόπερσι λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε το Μπρέξιτ και ακολούθησαν πρόσφυγες και χοτ σποτ. (Βλέπετε και πάλι ότι γίνονται δεκτοί και ξενικοί όροι, απλοί και σύμπλοκοι. Τα αποτελέσματα του 2015 μπορείτε να τα βρείτε εδώ. Το 2015 λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε ο σύμπλοκος όρος κάπιταλ κοντρόλς, στη δεύτερη θέση είχαμε τον όρο πρώτη φορά αριστερά και στην τρίτη το γκρέξιτ. Τα αποτελέσματα του 2014 θα τα βρείτε εδώ. Το 2014 λέξη της χρονιάς ήταν, όπως είπαμε, ο ΕΝΦΙΑ, ενώ στη δεύτερη θέση βρέθηκαν οι ιπτάμενοι αναρχικοί και στην τρίτη ο ένοικος του τάφου. Τα αποτελέσματα του 2013 μπορείτε να τα βρείτε εδώ. Το 2013, λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε το σαξές στόρι, ενώ στη δεύτερη θέση ήρθε η βιαποπουκιανπροέρχεται και στην τριτη θέση τα άκρα/θεωρία των άκρων. Τα αποτελέσματα του 2012 μπορείτε να τα βρείτε εδώ. Το 2012 είχατε ψηφίσει για λέξη της χρονιάς την επαναδιαπραγμάτευση, στη δεύτερη  θέση το εγέρθουτου και στην τρίτη την αλληλεγγύη. Αν θέλετε να πάμε ακόμα πιο πίσω, τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας του 2011 βρίσκονται εδώ. Το 2011 πρώτη είχε έρθει, με διαφορά, η λέξη αγανακτισμένοι, ενώ στη δεύτερη και τρίτη θέση ισοβάθμησαν το κούρεμα και το χαράτσι. Τέλος, τα αποτελέσματα, του 2010, βρίσκονται εδώ. Το 2010, πρώτη χρονιά του… θεσμού, είχε έρθει πρώτη η λέξη μνημόνιο, ακολούθησε με μικρή διαφορά το ΔουΝουΤου και την τριάδα έκλεισε η τρόικα. Το 2009 δεν είχε διοργανωθεί διαγωνισμός από το ιστολόγιο.

Ίσως σας κούρασε αυτή η αναδρομή αλλά δεν είναι χωρίς ενδιαφέρον πιστεύω.

Ένας κανόνας που έχουμε καθιερώσει σε αυτές τις ψηφοφορίες είναι ότι οι λέξεις που έχουν διακριθεί τα προηγούμενα χρόνια αποκλείονται από την ψηφοφορία. Δεν είμαι και τόσο βέβαιος αν αυτός ο κανόνας πρέπει να διατηρηθεί, αλλά να δούμε πρώτα αν θα παραστεί ανάγκη.

Χωρίς να θέλω να σας επηρεάσω, θα αναφέρω μερικές λέξεις για να δώσω έναυσμα για τη συζήτηση και για τις δικές σας προτάσεις.

Όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης και των μνημονίων, στην επικαιρότητα κυριαρχούσαν όροι οικονομικοί. Φέτος έληξε το πρόγραμμα, οπότε ένας όρος που ακούστηκε ήταν η έξοδος από τα μνημόνια ή, σύμφωνα με την κυβέρνηση, η καθαρή έξοδος. Μπήκαμε ενδεχομένως στη μεταμνημονιακή εποχή, αν και αυτό μένει να αποδειχτεί στην πράξη. Στις αγορές πάντως δεν έχει βγει ακόμα η χώρα, οπότε χρησιμοποιεί το δημοσιονομικό μαξιλάρι ή μαξιλαράκι για την κάλυψη των αναγκών της τώρα που ο φτηνός δανεισμός σταμάτησε. Χάρη στο υπερπλεόνασμα του προϋπολογισμού έγινε δυνατό να δοθεί κοινωνικό μέρισμα και να γίνουν επιστροφές αναδρομικών. Ένας όρος που ακούστηκε και φέτος και έχει λεξιλογικό ενδιαφέρον ως οξύμωρο είναι ο υποκατώτατος μισθός, οξύμωρο αφού είναι κατώτερος από τον κατώτατο και ισχύει μόνο για τους νέους. Ανακοινώθηκε ότι επίκειται η κατάργησή του.

Στο πολιτικό επίπεδο, ένα γεγονός που κυριάρχησε στη χρονιά ήταν η συζήτηση για το όνομα της γειτονικής χώρας, το ονοματολογικό όπως (ανακριβώς, αν είμαστε αυστηροί) καθιερώθηκε να λέγεται ή αλλιώς το μακεδονικό ζήτημα, με κορυφαία στιγμή, και λεξιλογικά, τη Συμφωνία των Πρεσπών. Μας έδωσε κάμποσους όρους η συζήτηση για το μακεδονικό, όπως Βόρεια Μακεδονία , το όνομα που τελικά συμφωνήθηκε, αλλά και τα Σεβέρνα Ματσεντόνια (το ίδιο στα ακατονόμαστα) ή Μακεδονία του Ίλιντεν (μια πρόταση που είχε διαρρεύσει σε προηγούμενο στάδιο). Να αναφέρουμε και τα συλλαλητήρια των μακεδονομάχων, τη συζήτηση για ιθαγένεια και εθνικότητα αλλά και για μακεδονική γλώσσα όπως και τις κατηγορίες για αλυτρωτισμό. Να αναφέρω κι έναν όρο που χρησιμοποιούν αρκετοί -κι εγώ- παιγνιωδώς για τη γειτονική χώρα και τη γλώσσα της: ακατονόμαστη και τα ακατονόμαστα.

Και βέβαια, ένας όρος που ακούστηκε πάρα πολύ σε σχέση με το μακεδονικό ιδίως στο πρώτο εξάμηνο ήταν ο όρος erga omnes, η απαίτηση για ισχύ του νέου όνόματος «έναντι όλων». Κακώς δεν έχουμε βάλει άρθρο γι’ αυτή τη λέξη. Είναι βεβαίως λατινικός όρος, και να θυμηθούμε ότι εξαιτίας της απόφασης να μην εξετάζονται πλέον στις πανελλαδικές, ακούστηκαν πολύ και τα λατινικά, παρόλο που τα τελευταία αρκετά χρόνια η παρουσία τους στη ζωή των μαθητών είχε γίνει εντελώς περιθωριακή.

Σε κοινωνικό επίπεδο, από τη συζήτηση για την αναδοχή παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια αναδείχτηκε και φέτος αρκετά ο όρος τεκνοθεσία (την οποία πάντως δεν ρυθμίζει το νομοσχέδιο που ψηφίστηκε). Από τις συζητήσεις για τις μίζες και τα σκάνδαλα, ιδίως στον τομέα της υγείας, πρόσεξα τον παιγνιώδη νεολογισμό Νοβάρτιστος, σε συνάρτηση με τα σκάνδαλα της Νοβάρτις, ενώ πάρα πολύ ακούστηκε και το ΚΕΕΛΠΝΟ, δημόσιος φορέας που θεωρείται ότι χρησιμοποιήθηκε ως όχημα για τον χρηματισμό μέσων ενημέρωσης. Ακούω ότι θα μετονομαστεί -και στοιχηματίζω ότι ελάχιστοι ξέρουν πώς αναλύεται το ακρώνυμο (ούτε εγώ το ξέρω).

Είχαμε βέβαια και τη συμφωνία με την εκκλησία ή ίσως το σχέδιο συμφωνίας, κι έτσι ακούστηκαν για μια ακόμα φορά όροι όπως εκκλησιαστική περιουσία και χωρισμός κράτους-εκκλησίας αλλά και η μισθοδοσία κληρικών.

Είχαμε μέσα στη χρονιά την τραγωδία στο Μάτι με τους περίπου εκατό νεκρούς, και φυσικά ακούστηκαν λέξεις όπως παρανάλωμα, ενώ ενοχοποιήθηκαν τα πεύκα και συζητήθηκε πολύ αν έπρεπε να δοθεί εντολή εκκένωσης. Η πρόσφατη ειδεχθής δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη έκανε να ακουστεί ο νεολογισμός (δεν είναι βέβαια φετινός) γυναικοκτονία ενώ με τη μαρτυρική θανάτωση του Ζακ Κωστόπουλου ακούστηκε πολύ ο όρος νοικοκυραίοι με τη μειωτική χροιά που τον διαφοροποιεί -κατά τη γνώμη αρκετών- από τους «νοικοκύρηδες».

Ένας άλλος (όχι φετινός αλλά πρόσφατος) νεολογισμός που ακούστηκε αρκετά μέσα στη χρονιά που τελειώνει (και μας απασχόλησε και στο ιστολόγιο) ήταν ο ισαποστασάκιας ή ισαποστάκιας (βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα απλολογικό φαινόμενο που δεν ξέρουμε αν θα επικρατήσει). Μέσα στη χρονιά τέθηκε σε εφαρμογή ο Γενικός Κανονισμός για την προστασία των δεδομένων ή GDPR ή … γουδουπουρού, ιδιαίτερα αισθητός σε όσους αφιερώνουμε πολύ χρόνο σε δικτυοπλοΐα.

Τα φέικ νιουζ και σκέτο φέικ ακούστηκαν πάρα πολύ φέτος αλλά δεν γίνεται να μπουν στην ψηφοφορία αφού ήταν η Λέξη της χρονιάς πέρυσι. (Για τον ίδιο λόγο δεν μπορούμε να βάλουμε στην ψηφοφορία ούτε το Μπρέξιτ, παρόλο που και φέτος ακούστηκε πάρα πολύ, αφού ήταν η λέξη του 2016). Όμως θα βάλουμε την παραπληροφόρηση, όπως και τη λέξη τοξικός, μεταξύ άλλων επειδή τα αντίστοιχά τους ψηφίστηκαν διεθνώς (δείτε στο τέλος του άρθρου).

Να καταγράψουμε και το ξεβλάχεμα που ακούστηκε πολύ για μια περίοδο εξαιτίας του ισχυρισμού του Πέτρου Κωστόπουλου ότι με τα περιοδικά του ξεβλάχεψε το ελληνικό αναγνωστικό κοινό.

Και βέβαια, ένας όρος που θα ευνοηθεί ίσως στην ψηφοφορία, αναπόφευκτα, αφού «συμβαίνει τώρα», δηλαδή εμφανίστηκε πολύ πρόσφατα, είναι τα Κίτρινα Γιλέκα, όπως ονομάστηκε το κίνημα των Γάλλων που διαμαρτύρονται για την ακρίβεια και τους φόρους (το λέω απλουστευτικά αφού σήμερα δεν κάνουμε ανάλυση αλλά καταγραφή όρων).

Κύρια ονόματα δεν γίνονται δεκτά στις ψηφοφορίες για τη Λέξη της Χρονιάς εκτός αν υπάρχει πολύ σοβαρός λόγος ιδίως γλωσσικός -έτσι, δεν νομίζω πως πρέπει να βάλουμε στην ψηφοφορία π.χ. τον Μακρόν ή τη Συρία ή τον Τραμπ ή το Μάτι. Θα μπορούσαμε να βάλουμε π.χ. το «Σένγκεν» αφού εννοείται η σχετική συνθήκη ή ο χώρος ελεύθερης κυκλοφορίας ή τον Ρουβίκωνα ως όνομα της οργάνωσης (ήταν στην περυσινή ψηφοφορία).

Έγραψα πολλά, περισσότερα απ’ όσα λογάριαζα αλλά σίγουρα θα έχω παραλείψει αξιόλογες υποψηφιότητες. Περιμένω λοιπόν τις δικές σας ιδέες και προτάσεις. Μπορείτε στα σχόλιά σας να δηλώνετε περισσότερες από μία λέξεις που πιστεύετε ότι σημάδεψαν τη χρονιά που τελειώνει, έστω κι αν έχουν ήδη δηλωθεί από προηγούμενους ή από το άρθρο, έτσι ώστε να γίνεται και μια προκαταρκτική στάθμιση.

Αυτό το πρώτο στάδιο, το στάδιο της διατύπωσης των προτάσεων, φέτος θα διαρκέσει έως την Παρασκευή 14 του μηνός, στις 11 μ.μ. ώρα Ελλάδος, εκτός αν η υπόλοιπη εφορευτική επιτροπή (λέγε με Στάζιμπο) αποφασίσει διαφορετικά. Στη συνέχεια, η εφορευτική επιτροπή θα συγκεντρώσει τις επικρατέστερες προτάσεις (που θα είναι πάνω από 25, ίσως και πάνω από 50) και θα τις θέσει σε ψηφοφορία.

Η ψηφοφορία φέτος θα ξεκινήσει μάλλον τη Δευτέρα 17 Δεκεμβρίου (έχουμε κάποια τεχνικά προβλήματα γι’ αυτό υπάρχει μια μικρή αβεβαιότητα), ενώ θα διαρκέσει ως τα μεσάνυχτα της 30ής Δεκεμβρίου. Παραμονή πρωτοχρονιάς θα έχουμε τα αποτελέσματα και θα ξέρουμε ποιαν διαλέξατε για Λέξη του 2018.

Λέξη της χρονιάς διαλέγουν βέβαια και άλλοι οργανισμοί, εδώ και πολλά χρόνια μάλιστα. Το λεξικό της Οξφόρδης διάλεξε τον όρο toxic, ενώ το Collins ανέδειξε τον όρο single-use, μίας χρήσης. Από την άλλη, το dictionary.com διάλεξε ως λέξη της χρονιάς τη λέξη misinformation.

Αλλά αυτά αποφάσισαν εκείνοι. Για τη δική μας ψηφοφορία περιμένω τις προτάσεις σας: Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η Λέξη της χρονιάς για το 2018;