Χρόνια πολλά στον Βαγγέλη και στην Ευαγγελία!

Σήμερα είναι 25η  Μαρτίου,  επέτειος της επανάστασης του 1821, είναι όμως και η μέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, μεγάλη γιορτή. Γιορτάζουν σήμερα ο Ευάγγελος και η Ευαγγελία -δυο ονόματα που είναι, θα έλεγε κανείς, κάπως αδικημένα εορτολογικώς, διότι η μέρα της γιορτής τους συμπίπτει με μια μεγάλη γιορτή, που είναι για όλο τον κόσμο.

Θέλω να πω ότι, ενώ, ας πούμε, η 6η Δεκεμβρίου ανήκει αποκλειστικά στους Νίκους, ο Βασίλης και η Βασιλική γιορτάζουν το όνομά τους σε μέρα γενικής γιορτής και αργίας, την Πρωτοχρονιά, το ίδιο και ο Χρίστος με τη Χριστίνα ή η Αναστασία με τον Τάσο. Οπότε και στο ιστολόγιο κάπως έχουμε αδικήσει τα ονόματα αυτά, διότι ανήμερα Πάσχα ή Πρωτοχρονιά έχουμε άλλα θέματα να μας απασχολήσουν κι έτσι δεν έχουμε  γράψει άρθρο για τον  Βασίλη ή την Αναστασία (αν  και για τον Χρίστο/Χρήστο έχουμε γράψει, πάντως όχι ανήμερα της  γιορτής του).

Το όνομα Ευάγγελος γιορτάζει λοιπόν την  ίδια μέρα με τον Ευαγγελισμό της  Θεοτόκου, οπότε θα  περίμενε  κανείς να έχει προκύψει από την γιορτή αυτή, αλλά στην πραγματικότητα είναι όνομα προχριστιανικό, της κλασικής  αρχαιότητας,  αφού το βρίσκουμε ήδη τον 5ο αιώνα π.Χ. Ίσως ο διασημότερος αρχαίος Ευάγγελος  να είναι ένας δούλος του Περικλή, ο οποίος   διαχειριζόταν με εξαιρετική αποτελεσματικότητα και ακρίβεια τα πάντα στον οίκο του, αξιότερος από όλους, είτε επειδή (λέει ο Πλούταρχος) είχε φυσικό ταλέντο σε αυτά είτε επειδή ο Περικλής τον είχε φτιάξει έτσι (ὡς ἕτερος οὐδεὶς εὖ πεφυκὼς ἢ κατεσκευασμένος ὑπὸ τοῦ Περικλέους πρὸς οἰκονομίαν).

Αλλωστε, υπάρχει και λέξη «ευάγγελος» στα αρχαία ελληνικά, αυτός ή αυτό που φέρνει καλές ειδήσεις -από το «ευ» και «άγγελος = αγγελιοφόρος». Ας πούμε, στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου (στ. 21) ο φρουρός που περιμένει να δει από τις φρυκτωρίες το σινιάλο ότι πάρθηκε η Τροία κάνει λόγο για «ευάγγελον  πυρ» –καλομηνύτρα λάμψη το μεταφράζει σε ρωμαλέα νεανική δημοτική ο Γρυπάρης.

Εννοείται ότι μετά την έλευση του Χριστιανισμού το όνομα συνδέθηκε άρρηκτα με το Ευαγγέλιο, με τον καλό λόγο του Θεού, και εκεί οφείλει και τη  μεγάλη διάδοσή του. Το γυναικείο αντίστοιχο, η Ευαγγελία, προέρχεται από το επίθετο «ευαγγέλιος» (που αρχικά σήμαινε τον σχετικό με την καλή είδηση και αργότερα τον σχετικό με τα Ευαγγέλια) και φαίνεται πως είναι όνομα  των  χριστιανικών χρόνων.

Πάντως, το όνομα δεν έχει αντίστοιχα σε ευρωπαϊκές γλώσσες, όπου είναι πολύ μικρή η παρουσία του, είτε στη δυτική είτε στην ανατολική Ευρώπη. Νομίζω ότι μόνο στα αλβανικά έχει κάποια συχνότητα το Vangjeli,  oπότε για άλλη μια φορά επιβεβαιώνεται ο παραφρασμένος Σαρτζετάκης «Θα είμεθα έθνος ανάδελφον, εάν δεν υπήρχον οι Αλβανοί».

Βέβαια, δεδομένου ότι ο Ευαγγελισμός είναι Αnnunciation σε αγγλογαλλικά και παρεμφερές σε άλλες γλώσσες, το όνομα Annunziata/Anunciata/Annunciata είναι κατά κάποιο τρόπο αντίστοιχο της Ευαγγελίας, ενώ υπάρχει και το επίθετο Evangelista.

Στα ελληνικά όμως τα ονόματα Ευάγγελος και Ευαγγελία είναι από τα πολύ συχνά: στην έρευνα του Χάρη Φουνταλή βρίσκουμε την Ευαγγελία στην όγδοη θέση των  γυναικείων και τον Ευάγγελο στην δέκατη των αντρικών ονομάτων. Ωστόσο, στις πρόσφατες ονοματοδοσίες, που τις είχαμε  εξετάσει σε πρόσφατο άρθρο, τα δυο ονόματα έχουν ελαφρώς υποχωρήσει, ο μεν Ευάγγελος στη 15η θέση, η δε Ευαγγελία στην 11η. Πάντως, στην Καρδίτσα και στα Τρίκαλα η Ευαγγελία έρχεται στη δεύτερη θέση στις πρόσφατες ονοματοδοσίες, πίσω από την παντοκρατόρισσα Μαρία, ενώ ψηλά είναι και στην υπόλοιπη Θεσσαλία και στην Εύβοια.

Ο  Ευάγγελος έχει κοινότατο καθημερινό τύπο το «Βαγγέλης» και από κει και πέρα κάμποσα υποκοριστικά που μπορούν να αντιστοιχούν και σε άλλα ονόματα (Λάκης, ας πούμε). Βάγγος και Βαγγέλας αμφιβάλλω αν λέγονται σήμερα εκτός πλάκας -υπήρχε ο καραγκιοζοπαίχτης Βάγγος αλλά πέθανε πριν από μερικά χρόνια. Υπάρχει στην  Ήπειρο το Λώλος, που όμως μπορεί ν’ αντιστοιχεί και σε άλλα ονόματα, όπως και το Γκέλιος. Καθώς οι πλήρεις μορφές των ονομάτων βρίσκονται σε άνοδο τα τελευταία χρόνια (βοηθάνε και τα σόσιαλ που μας λένε όλους Ευάγγελους, Νικόλαους και Δημήτριους), ο τύπος Ευάγγελος έχει κερδίσει σε συχνότητα. Υπάρχει και το ενδιάμεσο Ευαγγέλης, αν  και άλλον εκτός από τον  ευεργέτη Ζάππα δεν θυμάμαι.

(Κι ένα σχετικό ανέκδοτο: τον καιρό που οι καθηγητές πανεπιστημίου εξέταζαν προφορικά, προπολεμικά αυτό, υπήρχε η φήμη ότι ο Παναγής Λορεντζάτος, από τους ελάχιστους δημοτικιστές, αντιμετωπίζει ευνοϊκά όσους φοιτητές χρησιμοποιούσαν δημοτική. Παρουσιάζεται λοιπόν ο (μετέπειτα συγγραφέας και Μακρονησιώτης) Βαγγέλης Τσιμικάλης, ο οποίος συστήνεται ευθαρσώς : «Βαγγέλης Τσιμικάλης!» Και ο Λορεντζάτος τον λοξοκοιτάζει και του λέει: «Πρόσεξε, μην αποδειχτείς Ευάγγελος!»).

Όσο για την Ευαγγελία, έχει τον τύπο Βαγγελιώ, όπως και Βαγγελίτσα, το σπανιότερο Βαγγελή, το ιδιωματικό Βάγγω, ενώ επίσης έχει κάμποσα χαϊδευτικά πολλαπλών χρήσεων (Λία, Λίτσα, Λίλα, Λίνα, Εύη), όπως και Βάλια. Η Γκέλη και η  Τζέλα κανονικά είναι από την Αγγελική, αλλά τα χαϊδευτικά δεν  έχουν κοπιράιτ.

Τα σπάνια ονόματα Ευαγγελινός και Ευαγγελινή δεν ξέρω αν είναι παραλλαγές του Ευάγγελος, Ευαγγελία ή αυτοτελή ονόματα. Νομίζω το δεύτερο. Να  θυμίσουμε τον σοφό Σοφοκλή Ευαγγελινό Αποστολίδη, καθηγητή του Χάρβαρντ και συντάκτη του μνημειώδους λεξικού Sophocles με τις λέξεις της ύστερης αρχαιότητας και των βυζαντινών χρόνων. Δεν είχε πάρει πτυχίο.

Το επώνυμο Ευάγγελος παρουσιάζει αξιοπρόσεχτη συχνότητα σε διάφορες περιοχές της χώρας, όπως και το Βαγγέλης.

Ο διασημότερος Βαγγέλης  είναι βέβαια, ή έστω ήταν, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου (είχε δύο  ονόματα, Ευάγγελος Οδυσσέας) που έγινε παγκοσμίως γνωστός ως Vangelis. Από τους εν ζωή, υπάρχει ο διάσημος στιχουργός Βαγγέλης Μαρινάκης. Με τον  τύπο Ευάγγελος, μάλλον ο Βενιζέλος.

Η διασημότερη Ευαγγελία θα πω ότι είναι η Βαγγελίτσα Κουσιάντζα, κομμουνίστρια δασκάλα που πιάστηκε στη Νιάλα και εκτελέστηκε το 1947. Η μνήμη  της ζει αφού μια ερασιτεχνική ομάδα της  Καρδίτσας ονομάζεται Α.Σ. Βαγγελίτσα Κουσιάντζα (να το σημειώσει ο π2 στην εργασία του για την ονοματολογία των  αθλητικών ομάδων).

Η παρουσία του ονόματος στη φρασεολογία μας είναι μικρή. Στο αποθετήριο της Ακαδημίας βρίσκω δυο παροιμίες που δεν τις ήξερα. Την αγροτική Βαγγέλη, βαγγελίσετε, σιτάρια σηκωθήτε, που αγνοώ τη  σημασία της, και το «Είναι  αλλουνού παπά Βαγγέλη», που ειπώθηκε, λέει, όταν σε ένα χωριό υπήρχαν δυο παπάδες με το ίδιο όνομα και ο ένας διεκδίκησε την  αμοιβή του άλλου. Βέβαια, είναι και λογοπαίγνιο πάνω στην παροιμιώδη φράση «αλλουνού παπά Βαγγέλιο».

Μια παροιμιώδης φράση ιδιωτικής χρήσεως θυμάμαι από τα φοιτητικά χρόνια, που έναν Βασίλη τον είχα πει κατά λάθος Βαγγέλη, κι αυτός μου απάντησε «Μη μ’ αποκαλείς Βαγγέλη και μου σπας το ηθικό», φυσικά λογοπαίζοντας με το «Μη μ΄ αποκαλείς τεμπέλη» από την Εκδίκηση της γυφτιάς.

Μια και είπαμε ένα από σπόντα ευαγγελοτράγουδο,  να πούμε ότι τραγούδι με Βαγγέλη στον τίτλο του εγώ δεν θυμόμουν, αλλά οι Σκαδαρέσες έχουν  το συμπαθέστατο Τραγούδι του Βαγγέλη

Όμως επειδή  είμαι παλιομοδίτης θα  κλείσω με ένα  από τα πολλά τραγούδια που υπάρχουν για τη Βαγγελίτσα ή τη Βαγγελιώ, παρόλο που ο στιχουργός την κατηγορεί -αλλά κάτι θα της έκανε, δεν  μπορεί, για να αλλάξει γνώμη.

Βαγγελιώ δεν  είσ’ εντάξει, του Απόστολου Χατζηχρήστου, εδώ με τον Στράτο Παγιουμτζή: