Πώς πιάσανε οι Αιγινήτες τον Κεμάλ (αφήγημα του Κ. Βάρναλη)

Τις τρεις προηγούμενες Κυριακές παρουσιάσαμε αποσπάσματα από τρία λογοτεχνικά έργα με θέμα τη Μικρασιατική καταστροφή: τα Ματωμένα χώματα της Διδώς Σωτηρίου, το Στου Χατζηφράγκου του Κοσμά Πολίτη και την Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα. Έκλεισε έτσι μια τριλογία.

Αν πάντως κάποιος έχει υπόψη του κάποιο καλό λογοτεχνικό κείμενο σχετικό με το 1922, ας το υποδείξει στα σχολια ή ακόμα ας το στείλει σκαναρισμένο μήπως το βάλουμε σε επόμενη Κυριακή.

Για αντίστιξη σήμερα βάζω ένα κείμενο σαφώς πιο ανάλαφρο, τον απόηχο της μικρασιατικής εκστρατείας και της ήττας στην Αίγινα το καλοκαίρι του 1922, όπως την είδε ο Κώστας Βάρναλης, που περνούσε εκεί τις καλοκαιρινές διακοπές. (Ο Βάρναλης είχε επιστρατευτεί το 1915 αλλά μετά δεν κλήθηκε να υπηρετήσει, ήταν άλλωστε και σχετικά μεγάλος πια).

Το κείμενο γράφτηκε το 1935 και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ανεξάρτητος, όπου ο Βάρναλης δημοσίευε σε συνέχειες τα φιλολογικά του απομνημονεύματα. Σε βιβλίο εκδόθηκε το 1981 σε επιμέλεια Κώστα Παπαγεωργίου (εκδόσεις Κέδρος).

Πώς οι Αιγινήτες πιάσανε τον Κεμάλ

Τέλη Αυγούστου του 1922, απάνου στην ακμή των μπαιν-μιξτ, των νυχτερινών χορών στο «Κόρτε», των σταφυλιών και των σύκων, καθώς και της μικρασιατικής εκστρατείας, ένα απόγεμα, που φυσούσε δυνατός και πρόσχαρος μπάτης, αρχίσανε να χτυπάνε ενθουσιασμένες όλες οι καμπάνες της Αίγινας: της μητρόπολης, της Παναγίας, τ’ Αϊ-Νικόλα.

Οι φάτσες των μαγαζιών, τα μπαλκόνια των σπιτιών, των ξενοδοχείων, του δημαρχείου γεμίσανε παντιέρες, μικρές και μεγάλες, από μπλάβες έως γκρίζες. Οι βάρκες μέσα στο λιμάνι απλώσανε στην κορφή της αντένας ή στο κοντάρι της πρύμνης από μια γαλανόλευκη και στολίσανε τ’ άλμπουρά τους με κλαριά από μυρτιά ή πεύκο. Κι ανοίγοντας τα πανιά τους στο δυνατό και πρόσχαρο μπάτη στο λιμάνι, λες και τις κυνηγούσανε και τις ερεθίζανε σαν άλογα τα απανωτά κύματα των ήχων, που στέλνανε οι καμπάνες από τη στεριά.

Η ημέρα μνήμης που πρέπει να αλλάξει

Η σημερινή μέρα, 19 Μαΐου, σύμφωνα με  απόφαση της Βουλής, είναι ημέρα μνήμης για τη γενοκτονία του Πόντου. Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για μια εντελώς άστοχη απόφαση, που πρέπει να αλλάξει, τουλάχιστον κατά το ένα σκέλος της. Ως προς το αν οι σφαγές των Ελλήνων του Πόντου συνιστούν ή όχι γενοκτονία, είχε γίνει μια συζήτηση πέρυσι τέτοια μέρα στο ιστολόγιό μας. Σύμφωνα με τον ορισμό που έχει υιοθετηθεί, που πάντως είναι αρκετά ευρύς, μπορούμε πράγματι να μιλήσουμε για γενοκτονία -εδώ θεωρείται γενοκτονία η Σρεμπρένιτσα- αν και κατά την ταπεινή μου γνώμη, σαφέστατα επρόκειτο για εθνοκάθαρση.

Έστω όμως, για χάρη της συζήτησης, ότι συνέβη γενοκτονία. Το θέμα είναι αν πρέπει να υπάρχει μέρα μνήμης της γενοκτονίας αυτής, και ποια πρέπει να είναι. Και εδώ, ακόμα κι αν συμφωνούμε ότι συνέβη γενοκτονία και ότι πρέπει να έχει τη μέρα της, κατηγορηματικά θεωρώ εγκληματικά άστοχη την επιλογή της μέρας της 19ης Μαΐου και πιστεύω ότι πρέπει να αλλάξει.

Ο Ατατούρκ και το ξίδι

Μη φοβάστε, δεν θα σας μιλήσω για τις διαιτολογικές προτιμήσεις του Κεμάλ Ατατούρκ και γενικά το άρθρο ελάχιστα θα αναφερθεί στον ιδρυτή της νέας Τουρκίας. Ο τίτλος είναι παρμένος από ένα άρθρο του πολύ καλού συνθέτη Παναγιώτη Καλατζόπουλου στον ιστότοπο aixmi.gr, που έχει τίτλο Hellines & Ατατούρκ.

Όπως μας λέει ο κ. Καλατζόπουλος, εξέταζε στην ορθογραφία την κόρη του και της διόρθωσε τη λέξη ξίδι σε ξύδι. Το κορίτσι διαμαρτυρήθηκε και του έδειξε το λεξικό του Σιδέρη, που το είχε με γιώτα. Ο πατέρας την έστειλε να βρει το μπουκάλι από το μπουκάλι (sic, προφανώς ντουλάπι εννοεί και τα μπέρδεψε από τη συγκίνηση) της κουζίνας και να δει ότι είναι γραμμένο με Υ.

Το σπίτι του Κεμάλ και οι συμπτώσεις της 19ης Μαΐου

Γράφω με μικρή καθυστέρηση, αλλά να με συμπαθάτε, είχα πολλές δουλειές χτες και σήμερα. Χτες πάντως, όπως θα μάθατε, στις πανελλαδικές εξετάσεις, στη θεωρητική κατεύθυνση, στο μάθημα της Λογοτεχνίας, μπήκε θέμα το διήγημα του Γιώργου Ιωάννου «Το σπίτι του Κεμάλ», πράγμα που προκάλεσε μεγάλο θόρυβο. Όχι επειδή το θέμα ήταν υπερβολικά δύσκολο ή υπερβολικά εύκολο, αλλά επειδή κρίθηκε… αντεθνικό, είτε το θέμα καθαυτό είτε η σύμπτωση με τη μέρα της 19ης Μαΐου. Τι έγινε τη 19η Μαΐου, θα ρωτήσετε. Είναι η μέρα που τιμάται η γενοκτονία των Ποντίων. Οπότε, θεωρήθηκε πρόκληση ή στην καλύτερη περίπτωση αστοχία του υπουργείου να μπει το θέμα αυτό τη μέρα εκείνη.

Φυσικά, το ίδιο το διήγημα δεν μπορεί να κατηγορηθεί για φιλοτουρκικό, αντίθετα ο Ιωάννου μόνο παρεμπιπτόντως ασχολείται με τον Κεμάλ, και όχι ευνοϊκά: ∆έ μᾶς ἔφτανε πού είχαμε δίπλα μας τοῦ Κεμάλ τό σπίτι, σά μιά διαρκῆ ὑπενθύμιση τῆς καταστροφῆς, θά εἴχαμε τώρα καί τούς τούρκους νά μπερδουκλώνονται πάλι στά πόδια μας; Να θυμίσω πως ο Ιωάννου καταγόταν από προσφυγική οικογένεια (αν και από την Ανατολική Θράκη) και καθόλου δεν ήταν «εθνομηδενιστής», για να χρησιμοποιήσω τον αισχρό καραμπελιάδικο όρο.