Ξινά ξίδια και οξείδια

Ο τίτλος του σημερινού μας άρθρου θα μπορούσε να είναι και διλημματικός:

Ξίδι ή ξύδι, πώς το γράφετε εσείς;

Πριν από ένα μήνα περίπου είχαμε δημοσιεύσει στο ιστολόγιο ένα άρθρο με έναν παρόμοιο διλημματικό τίτλο:

Τρένο ή τραίνο: Πώς το γράφετε εσείς;

Τότε λοιπόν, κάποιος φίλος στο Τουίτερ σχολίασε την ορθογραφία της λέξης «ξίδι/ξύδι» -και υποσχέθηκα να γράψω κάτι. Ε, σήμερα έρχεται η ώρα να εκπληρώσω την υπόσχεση.

Να πούμε εδωπέρα ότι το άρθρο θα εστιαστεί κυρίως στα ορθογραφικά του ξιδιού -όχι στα πλουσιότατα λεξιλογικά, παροιμιολογικά και φρασεολογικά του, που εδώ θα τα αναφέρω παρεμπιπτόντως και ακροθιγώς, επιφυλασσόμενος για άλλο, ειδικό άρθρο.

Το αστείο είναι ότι πριν από τρία χρόνια είχα αναφερθεί σε μερικές λέξεις οι οποίες στη μεν επίσημη ορθογραφία γράφονται με γιώτα, το ίδιο και σε όλα τα λεξικά, αλλά συχνά τις βρίσκει κανείς γραμμένες με ύψιλον και μάλιστα σε ορισμένες η γραφή με υ επικρατεί στη συχνότητα. Ήταν οι λέξεις: μπίρα, φιστίκι, ρεβίθι, σινάφι, σιντριβάνι. Στο άρθρο λοιπόν εκείνο για «το επίμονο ύψιλον» είχα ξεχάσει να αναφερθώ στο ξίδι (ή ξύδι), όπως μου θύμισε ο φίλος μας ο Πάνος. Οπότε, ένας λόγος παραπάνω για το σημερινό άρθρο.

Διότι, πράγματι, και στο ξίδι/ξύδι η παλιά γραφή, με ύψιλον, εξακολουθεί να είναι πολύ συχνή. Στο γκουγκλ μάλιστα, ο τύπος «ξύδι» εμφανίζεται να έχει 3-4 φορές περισσότερες ανευρέσεις από το «ξίδι». Από την άλλη, στα ράφια των σουπερμάρκετ, εννοώ στις ετικέτες των μπουκαλιών με ξίδι, συχνότερα βρίσκω την επίσημη γραφή, παρόλο που και οι δυο υπάρχουν (ενώ στα μπουκάλια της μπίρας υπερτερεί καθαρά ο τύπος «μπύρα»).

Μινιανασχηματισμένα μεζεδάκια

Ανασχηματισμένα τα είχα πει αρχικά, αφού προχτές έγινε ο μικρός έστω ανασχηματισμός της κυβέρνησης μετά τις παραιτήσεις λόγω επιδόματος ενοικίου. Ωστόσο, διαπίστωσα ότι τον ίδιο τίτλο τον έχουμε χρησιμοποιήσει άλλες δυο φορές, το 2013 και το 2016, για άλλους ανασχηματισμούς, τούτης και της προηγούμενης κυβέρνησης. Και για να μην τριτώσει ο ίδιος τίτλος, και αφού σε καναδυο δελτία άκουσα να χαρακτηρίζεται «μίνι ανασχηματισμός» ο προχτεσινός, είπα να πλάσω μια λέξη, «μινιανασχηματισμένα». Δεν μου φαίνεται βέβαια και πολύ σόι ο σχηματισμός της λέξης, αλλά πώς αλλιώς θα πιάσουμε τα 5 εκατομμύρια λέξεις;

Θα μπορούσα ίσως να τα πω και «κουβελικά» μεζεδάκια, αφού από τις νέες παρουσίες στην κυβέρνηση αυτή που μονοπώλησε τις συζητήσεις ήταν η τοποθέτηση του Φώτη Κουβέλη στη θέση του αναπληρωτή υπουργού Άμυνας (στη θέση του Δ. Βίτσα, που μετακινήθηκε στο υπουργείο μεταναστευτικής πολιτικης στη θέση του Γ. Μουζάλα).

Και βέβαια, επειδή ο κ. Κουβέλης, ως επικεφαλής της ΔΗΜΑΡ είχε πάρει μέρος στη συγκυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου για έναν χρόνο, και τότε είχαν ειπωθεί και σκληρά λόγια, πολλοί βρηκαν και πρόβαλαν παλιές τοποθετήσεις Συριζαίων εναντίον Κουβέλη, ή το αντίστροφο, ενώ πολύ κυκλοφόρησε το τιτίβισμα που βλέπετε αριστερα, από τον Μάιο του 2012, πριν ακόμα από τις πρώτες εκλογές.

Πολιτικά σχόλια δεν κάνουμε σήμερα, εγω τουλάχιστον, οπότε απλώς θα επισημάνω το «δεν την νοούμαι» που μάλλον είναι «δεν τη νοούμε» εννοώντας «δεν την κατανοούμε» ή «δεν τη διανοούμαστε». Μπορεί επίσης να ήθελε να γράψει «δεν τη διανοούμαι».

Συζητήθηκε επίσης κάτι που ανάρτησε η κ. Μαρία Κουβέλη, κόρη του νέου υπουργού, στον τοίχο της στο Φέισμπουκ.

Δεν παρακολουθώ τις δημοσιεύσεις της, αλλά υποθέτω ότι δεν ανεβάζει συνταγές κάθε μέρα, άρα η ανάρτηση ισοδυναμεί, εμμέσως πλην σαφώς (ένα κλισέ τη μέρα…) με την προτροπή «Ξίδι!» με την οποία δηλώνουμε περιφρονητική αδιαφορία για τον θυμό κάποιου -δεν με νοιάζει που θύμωσε, ας πιει ξίδι να του περάσει.

Ενδεικτικό ειναι ότι σε δύο διαφορετικές ηλεπαρέες όπου συζήτησα την ανάρτηση αυτή, και στις δύο η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από την ορθογραφία της λέξης ξίδι.

Η κ. Κουβέλη χρησιμοποιεί την παλιά ορθογραφία, που δεν έχει ετυμολογική βάση. Γράφουμε ξίδι όχι από μανία απλοποίησης αλλά επειδή η λέξη σχηματίστηκε από το όξος -> οξίδιον -> ξίδι, και όχι απο το οξύς. Για τον ιδιο λόγο γράφουμε και ξινός, όχι ξυνός. Ωστόσο, δεν γράφουμε «οξίδιο» στη χημεία, ίσως επειδή οι τύποι αυτοί (οξείδιο, οξειδωση κτλ.) εχουν καθιερωθεί πια με -ει-. Δεν γράφουμε, εννοώ εμένα και το ΛΚΝ. Ο Μπαμπινιώτης προτείνει οξίδιο, οξίδωση, οξιδώνω. Πάντως υπήρχε και γραφη «οξείδιον» στα ελληνιστικά χρόνια.

Ο Ατατούρκ και το ξίδι

Μη φοβάστε, δεν θα σας μιλήσω για τις διαιτολογικές προτιμήσεις του Κεμάλ Ατατούρκ και γενικά το άρθρο ελάχιστα θα αναφερθεί στον ιδρυτή της νέας Τουρκίας. Ο τίτλος είναι παρμένος από ένα άρθρο του πολύ καλού συνθέτη Παναγιώτη Καλατζόπουλου στον ιστότοπο aixmi.gr, που έχει τίτλο Hellines & Ατατούρκ.

Όπως μας λέει ο κ. Καλατζόπουλος, εξέταζε στην ορθογραφία την κόρη του και της διόρθωσε τη λέξη ξίδι σε ξύδι. Το κορίτσι διαμαρτυρήθηκε και του έδειξε το λεξικό του Σιδέρη, που το είχε με γιώτα. Ο πατέρας την έστειλε να βρει το μπουκάλι από το μπουκάλι (sic, προφανώς ντουλάπι εννοεί και τα μπέρδεψε από τη συγκίνηση) της κουζίνας και να δει ότι είναι γραμμένο με Υ.