Καλή χρονιά, με υγεία και αγάπη!

Εδώ και λίγες ώρες έχουμε μπει στο 2023 κι έτσι έχουμε αλλάξει χρόνο.

Φέτος είναι η δέκατη τέταρτη πρωτοχρονιά του ιστολογίου -περνάνε τα χρόνια. Και επειδή είμαι άνθρωπος συντηρητικός, θα τηρήσω και φέτος μια παράδοση που αρκετές φορές ακολουθώ αν και όχι ανελλιπώς. Έτσι, όπως και πέρυσι και πρόπερσι και προηγούμενες πρωτοχρονιές, το θέμα του σημερινού πρωτοχρονιάτικου άρθρου είναι πρωτοχρονιάτικες γελοιογραφίες από περασμένες χρονιές, από την αντίστοιχη χρονιά προηγούμενων δεκαετιών, δηλαδή από χρονιές που πιάνουν τον ίδιο λήγοντα, σε 3. Επειδή όμως την ακολουθία 1963, 1973, 1983, 1993, 2003 την είχαμε καλύψει στο αντίστοιχο άρθρο της πρωτοχρονιάς του 2013 (είπαμε, περνάνε τα χρόνια!), φέτος άλλαξα την περιοδικότητα και άπλωσα το εύρος: θα δούμε πρωτοχρονιάτικες γελοιογραφίες από το 1933, το 1953, το 1973, το 1993 και το 2013.

Πριν όμως προχωρήσουμε, επειδή μας αρέσουν και οι αριθμοί, να πούμε ότι ο αριθμός 2023 δεν είναι πρώτος αλλά έχει σχετικά ασυνήθιστους διαιρέτες: 7 x 17 x 17.

Ας περάσουμε τώρα στη γελοιογραφική ανασκόπηση, ξεκινώντας από το μακρινό 1933. Στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο της εφημερίδας Πρωία δημοσιεύτηκε, ανάμεσα σε άλλες, και η εξής γελοιογραφία:

Άλλος Βασιλόπηττα και άλλος χυλόπηττα, μας λέει, διότι τότε την πίτα την έγραφαν και πήτα, πήττα ή πίττα. Αριστερά είναι ο Παναγής Τσαλδάρης, ο ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος, δεξιά ο Ελευθέριος Βενιζέλος των Φιλελευθέρων. Στις εκλογές του 1932 τα δυο μεγάλα κόμματα είχαν έρθει σχεδόν ισόπαλα. Τελικά, τον Νοέμβριο το Λαϊκό Κόμμα, αφού πρώτα αναγνώρισε το καθεστώς της Αβασίλευτης δημοκρατίας ώστε να καθησυχάσει τους αντιβασιλικούς στρατιωτικούς, σχημάτισε κυβέρνηση μειοψηφίας με ανοχή των Φιλελεύθερων, και αυτό αποτυπώνει η γελοιογραφία, όπου το κεφαλαίο Β στη βασιλόπιτα μάλλον δεν είναι τυχαίο. Βέβαια, λίγο αργότερα η κυβέρνηση Τσαλδάρη έπεφτε και αναλάμβανε ο Βενιζέλος, που οδήγησε τη χώρα σε εκλογές.

Ποιος είναι ο γελοιογράφος; Ομολογώ πως δεν μπόρεσα να αποκρυπτογραφήσω την υπογραφή του. Στην εφημερίδα σημειώνεται ότι τα σκίτσα είναι «του κ. Νουάρ». Δεν ξέρω σε ποιον  αντιστοιχεί το ψευδώνυμο.

Ένας μήνας στη Θεσσαλονίκη το 1916 (από την αυτοβιογραφία του Ν. Λαπαθιώτη)

Συμπληρώθηκαν χτες 78 χρόνια από την αυτοκτονία του αγαπημένου μου ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Κάθε χρόνο, τη μέρα εκείνη ή την κοντινότερη Κυριακή, το ιστολόγιο συνηθίζει να δημοσιεύει ένα άρθρο σχετικό με τον ποιητή, παρουσιάζοντας είτε κάποιο άγνωστο κείμενό του είτε στοιχεία για τη ζωή του.

Σήμερα διάλεξα να παρουσιάσω ένα απόσπασμα από την αυτοβιογραφία του, που γράφτηκε και δημοσιεύτηκε σε συνέχειες το 1940 στο περιοδικό Μπουκέτο (και πλέον κυκλοφορεί σε βιβλίο, με τίτλο «Η ζωή μου» σε επιμέλεια του καθηγητή Γιάννη Παπακώστα)

Διάλεξα ένα σημείο προς το τέλος της αυτοβιογραφίας (η οποία τελειώνει με τα γεγονότα του 1917), εκεί που ο Λαπαθιώτης διηγείται ένα ταξίδι του μαζί με τον πατέρα του στη Θεσσαλονίκη -αλλά όχι ένα ταξίδι σαν όλα τα άλλα: μέσα στην περίοδο που έμεινε γνωστή σαν «εθνικός διχασμός», ο πατέρας του, ο στρατηγός Λεωνίδας Λαπαθιώτης, πήρε μέρος στο κίνημα της Εθνικής Άμυνας, πλάι στον Βενιζέλο κι έτσι ο Ναπολέων βρέθηκε πολύ κοντά στα ανώτατα στελέχη του κινήματος και του «κράτους της Θεσσαλονίκης», που εγκαθιδρύθηκε.

Αντί να βάλω σημειώσεις πριν ή μετά το κείμενο του Λαπαθιώτη, προτίμησα να τις παρεμβάλω στο κείμενο δηλώνοντάς τες με πλάγια μέσα σε έντονες αγκύλες, [ και ]. O τίτλος του άρθρου είναι, βεβαια, δικός μου. Η φωτογραφία του Λαπαθιώτη είναι 2-3 χρόνια μεταγενέστερη από τα γεγονότα που περιγράφονται εδώ.

Ένας μήνας στη Θεσσαλονίκη

Μετά την αποστράτευσή μου από το Λόχο Βοηθητικών — αποστράτευση που επεβλήθη από τους Συμ­μάχους —, [Η επιστράτευση άρχισε τον Σεπτέμβριο του 1915 και έληξε, σταδιακά, τον Ιούνιο-Ιούλιο του 1916. Ο Λαπαθιώτης υπηρέτησε στην Αθήνα] πήγα, με τον πατέρα μου, στας Πάτρας, να συνέλθω και να ξεσκοτίσω απ’ την ταλαιπωρία που δοκίμασα. Κι εκεί, ένα καλό πρωί, μαθαίναμε το κίνη­μα -την ξαφνική φευγάλα δηλαδή του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, με το σκοπό να βοηθήσει τους Συμμά­χους. Ο πατέρας μου, που εν τω μεταξύ είχε λάβει μέρος ενεργό στην κίνηση αυτή, όλως άσχετα με τις παράλληλες ενέργειες, τις συστηματικές, του Βενιζέλου, και σύμφωνα με τις ατομικές του πεποιθήσεις, έπρεπε κι αυτός να προσχωρήσει. Και μαζί του κι εγώ φυσικά. Φύγαμε λοιπόν αμέσως, γυρνώντας στας Αθήνας, κι έπειτ’ από λίγες μέρες, έν’ αυτοκίνητο κλειστό μας έφερε στον Πειραιά, και με το βαπόρι ξεκινούσαμε για τη Θεσσαλονίκη…

Στην υπέρ των Συμμάχων, και ιδίως της Γαλλίας, κίνηση, είχα κι εγώ πολύ αναμιχθεί, με το δικό μου τρόπο εννοείται, το φιλολογικό. Εκτός απ’ την «Κραυγή», πολλά ποιήματά μου στις εφημερίδες είχαν δημοσιευθεί, επιδεικτικά και αλλεπάλληλα [Ειδικό άρθρο μας για το ποίημα αυτό του Λαπαθιώτη και άλλα σχετικά]. Φορούσα μια γραβάτα τρίχρωμη, με τα χρώματα τής γαλλικής σημαίας, και, παρ’ όλους τους κινδύνους, τότε έκανα μ’ αυτή τον ταχτικό περίπατό μου στην οδό Σταδίου και στο Σύνταγμα… Αλλά και πολλά μικροτσακώματά μου μ’ αντιφρονούντας φίλους και συναδέλφους είχαν λάβει χώραν, αυτή την εποχή — όπως με τον Χάρη Σταματίου, που του ’στειλα μια κάρτα τσουχτερή, έπειτ’ από ένα ειρωνικό του χρονογράφημα για μένα! [Δεν έχω ψάξει να βρω αυτό το χρονογράφημα του Σταματίου. Εδώ δείτε τεκμήριο ενός άλλου τσακωμού με τον Τάκη Μπαρλά] Είχ’ ανοίξει το δικό μου κι εγώ «χάσμα» — και πολεμούσα μέρα-νύχτα με τα… όπλα μου, με το καλαμάρι και την πένα!

Τώρα ωστόσο που απ’ τον καιρόν εκείνο έχουν περάσει τόσα χρόνια, κι όλοι τα βλέπουμε με μάτι ιλαρότερο, μπορώ να βεβαιώσω, με κάθε ειλικρίνεια, ότι σ’ αυτές μου τις… μονομαχίες ποτέ δεν ένιωσα κακό φανατισμό, ούτε και μίσησα πραγματικά κανέναν. Άσχετα μ’ ό,τι πίστευα στα βάθη τής ψυχής μου — και πίστευα κι ευχόμουνα τη νίκη των Συμμάχων-, τα περισσότερα απ’ όσα είχα κάμει οφείλοντο στην ίδια φιλαρέσκεια που μ’ έκανε να περπατώ, δεν ξέρω πόσα χρόνια, με το λουλούδι στην «κομβιοδόχη», είτε φορώντας τ’ ανοιχτά πουκάμισα του Μπάιρον, και προκαλώντας ελαφρά τους άλλους, και γελώντας με την έκπληξή τους, το θυμό και το σκανδάλισμά τους. Καλλιεργουσα τη μικροεπίδειξη μ’ έναν τρόπο, που και σήμερα ακόμα δεν τον βρίσκω και πολύ αντιπαθητικό, αλλά μονάχα κάπως επιπόλαιο… Όμως, τα περασμένα, περασμένα. Κι εξάλλου δα δεν γράφω τώρα εγχειρίδιο ψυχαναλύσεως και αυτοκριτικής, αλλά μια σύντομη κι απλή «αυτοβιογραφία».

Σαν σήμερα πριν από 100 χρόνια

Σήμερα έχουμε 21-1-21 -όχι συμμετρική ημερομηνία (για κάτι τέτοιο θα περιμένουμε τις 12-11-21 ή κάποια άλλη που θα μου πείτε εσείς) αλλά πάντως με επαναλαμβανόμενο μοτίβο, το 21, που παραπέμπει και στο 1821, ιδίως αν το γράψουμε Εικοσιένα, που φέτος θα γιορταστούν τα 200 χρόνια του.

Σαν σήμερα πριν από 200 χρόνια δεν ξέρω τι έγινε, αν και ίσως βρίσκαμε κάτι αν ψάχναμε την αλληλογραφία των Φιλικών -πάντως δεν ειχε αρχίσει ούτε καν η επανάσταση στη Μολδοβλαχία (η οποία ξεκίνησε σε μιαν άλλη ημερομηνία με επαναλαμβανόμενο μοτίβο, στις 21-02-1821).

Ξέρουμε όμως τι συνέβη στις 21.1.1921, και αυτό θα μας απασχολήσει σήμερα. Ή μάλλον, στο σημερινό άρθρο θα δούμε τι έγραφαν οι εφημερίδες στις 21.1.1921. Βέβαια, αφού οι εφημερίδες περιέχουν κατά τεκμήριο χτεσινά γεγονότα, θα δούμε γεγονότα της 20ής Ιανουαρίου 1921. Το μόνο αξιοπρόσεκτο γεγονός που συνέβη στον ελλαδικό χώρο στις 21.1.1921 δεν θα το μάθουμε από τις εφημερίδες της ημέρας, διότι το γράφουν οι εφημερίδες της 22ας Ιανουαρίου. Αλλά στο άρθρο μας θα εστιάσουμε κυρίως σε σχόλια και σε ατμόσφαιρα, όσο μπορούμε.

Ας πούμε ότι βρήκαμε σε ένα συρτάρι παλιά φύλλα εφημερίδας και τα περιεργαζόμαστε. Στην πραγματική ζωή βέβαια, οι εφημερίδες σε συρτάρια θα είναι μερικών δεκαετιών -το πολύ πενηντάχρονες ή εξηντάχρονες, και βέβαια οι σελίδες θα έχουν κιτρινίσει και θα σχίζονται εύκολα. Αλλά στα ηλεσυρτάρια οι εφημερίδες διατηρούνται περισσότερο.

Διάλεξα λοιπόν τρεις εφημερίδες της 21ης Ιανουαρίου 1921, πριν από 100 ακριβώς χρόνια και θα παρουσιάσω σήμερα μερικά αποσπάσματα. Κι ας μη μου πει κανείς ότι δεν είναι «πριν από 100 ακριβώς χρόνια» φέρνοντας ως επιχείρημα ότι μεσολάβησε η αλλαγή του ημερολογίου το 1923, διότι έτσι δεν θα βγάλουμε άκρη. Ή θα αρνηθούμε σε κάποιον που γεννήθηκε στις 21.1.1921 το δικαίωμα να σβήσει 100 κεράκια σήμερα και θα του πούμε να περιμένει 13 μέρες;

Για να διατηρήσω το πνεύμα της εποχής, μονοτονίζω μεν αλλά κρατάω την ορθογραφία.

H 21η Ιανουαρίου 1921 κατά σύμπτωση ήταν επίσης Πέμπτη, όπως και σήμερα. Στις 21 Ιανουαρίου 1921 η Ελλάδα είχε κυβέρνηση Δημητρίου Ραλλη ύστερα από τη νίκη της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης στις (μοιραίες για κάποιους) εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 και τη συντριπτική ήττα (σε έδρες τουλάχιστον) του Βενιζέλου και των Φιλελευθέρων. Μετά το δημοψήφισμα του Νοεμβρίου είχε επιστρέψει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Συνεχιζόταν η Μικρασιατική εκστρατεία, ενώ επρόκειτο να διεξαχθεί διασυμμαχική διάσκεψη στο Λονδίνο, και το φλέγον ερώτημα ήταν ποιος θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στη διάσκεψη: ο πρωθυπουργός Δ. Ράλλης ή ο υπουργός Στρατιωτικών Δημ. Γούναρης;

Πολλοί σύμμαχοι επιθυμούσαν να εκπροσωπήσει την Ελλάδα ο Ελ. Βενιζέλος. Ακριβώς σε αυτό το θέμα είναι αφιερωμένο το κύριο άρθρο της Καθημερινής στις 21.1.1921, με τίτλο «Περί ονομάτων». Ένα απόσπασμα:

Οι εν Ελλάδι βενιζελικοί και οι εν Ευρώπη φιλότουρκοι, δι’ ίδιον εκάτεροι λόγον, μας πληροφορούν ότι δεν θα σωθώμεν, ειμή μόνον αν εμπιστευθώμεν την σωτηρίαν μας εις τον κ. Ε. Βενιζέλον. Ούτω, κατόπιν άλλων τινών συναδέλφων του, και ο αρθρογράφος ήδη του παρισινού «Χρόνου» μάς πληροφορεί:

Ελαχίστου κύρους θ’ απολαύη εν τη διασκέψει του Λονδίνου αντιπρόσωπος της Ελλάδος, ο οποίος δεν θα ονομάζεται Βενιζέλος.

Λυπούμεθα. Αλλ’ είμεθα, οι Έλληνες, ηναγκασμένοι να δηλώσωμεν και προς τους εν Ελλάδι βενιζελικούς και προς τους εν Ευρώπη εραστάς του ονόματος «Βενιζέλος», ότι είναι απολύτως αδύνατον ν’ αντιπροσωπευθή η Ελλάς υπό του κ. Ε. Βενιζέλου. Και υπάρχουν προς τούτο αποχρώντες λόγοι:

Λόγος πρώτος: ότι ο αναθέτων εις τον κ. Βενιζέλον οιανδήποτε εκ μέρους της Ελλάδος εντολήν θα παρέβαινεν ο ίδιος την εντολήν του Λαού, ήτις, δοθείσα την 1ην παρελθόντος Νοεμβρίου και επεξηγηθείσα πριν και ύστερον, ήτο κυρίως και πρωτίστως εντολή εκκρουστική του κ. Βενιζέλου, ως τυράννου, ως ασπλάγχνου έναντι του λαού, ως περιφρονητού των δικαιωμάτων του.

Σε άλλο σημείο της πρώτης σελίδας, σε παραπολιτικό σχόλιο εκφράζεται επίσης καθαρά η αδιάλλακτη στάση κατά των ηττημένων αντιπάλων, αλλά και η πόλωση που είχε προκαλέσει η (ημιδικτατορική, για να πούμε την αλήθεια) διακυβέρνηση της χώρας από τον Βενιζέλο:

Λοιμωξιολόγος, η ειδικότητα της χρονιάς

Μπορεί ο κορονοϊός (με τις ορθογραφικές και μορφολογικές παραλλαγές του) να είναι απο τώρα το απόλυτο φαβορί για τη Λέξη του 2020, αλλά μέσα στην πανδημία διακρίνονται και άλλες λέξεις που θα διεκδικήσουν μια καλή θέση στον διαγωνισμό -η ίδια η λέξη πανδημία, η καραντίνα, τα «υποκείμενα νοσήματα» και, το σημερινό μας θέμα, ο λοιμωξιολόγος, που πήρα το θάρρος να τον ανακηρυξω ηδη από τώρα σε ειδικότητα της χρονιάς.

Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού κάθε μέρα σπεύδουμε να ακούσουμε, με ευλαβική προσοχή, τις ανακοινώσεις του λοιμωξιολόγου κ. Σωτήρη Τσιόδρα, του εθνικού συντονιστή για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Για τον ίδιο τον κ. Τσιόδρα και το έργο του δεν θα γράψω σε αυτό το άρθρο, κυρίως επειδή πιστεύω πως πρέπει να τον αφήσουμε να κάνει τη δουλειά του, που και πολλή και εξαιρετικά κρίσιμη είναι, χωρίς περιττούς περισπασμούς. Πολύ άσχημα έκαναν αρκετοί φιλοκυβερνητικοί σχολιαστές που θέλησαν να χρησιμοποιήσουν τον άξιο επιστήμονα στην μικροπολιτική διαμάχη («γίνε Τσιόδρας και όχι Καρανίκας», έγραψε ένας ανάξιος δημοσιογράφος, λες και έβαλε κανείς σε αντιπαράθεση τα δυο πρόσωπα). Και καλώς ορίστηκε και άλλος πλάι του, ο Υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων κ. Χαρδαλιάς, για να περιοριστεί ο κ. Τσιόδρας στα επιστημονικά και όχι στα διαχειριστικά.

Λοιμωξιολόγος λοιπόν ο κ. Τσιόδρας, μια ειδικότητα που, στοιχηματίζω, οι περισσότεροι δεν την είχαν ακούσει πέρυσι. Από ιατρική δεν ξέρω, και ελπίζω οι γιατροί του ιστολογίου να μας διαφωτίσουν, αλλά νομίζω ότι η λοιμωξιολογία δεν είναι από τις πρωτογενείς ειδικότητες που μπορεί να πάρει κάποιος γιατρός -δεν τη βρίσκω, ας πούμε, σε αυτόν εδώ τον πίνακα. Ίσως αποτελεί δευτερογενή ειδικότητα, δηλ. πρώτα γίνεται κανείς πχ παθολόγος και μετά ειδικεύεται εκ νέου στη λοιμωξιολογία -αλλά αυτό θα μας το πείτε εσείς στα σχόλια, γιατροί μου.

Και επειδή από ιατρική δεν πολυσκαμπάζω, λέω να λεξιλογήσω.

Ο λοιμωξιολόγος μελετάει τις λοιμώξεις. Η λοίμωξη είναι λέξη μεταγενέστερη, των λογίων. Οι αρχαίοι είχαν το ρήμα «λοιμώττω» και βέβαια τον πανάρχαιο «λοιμό».

Μια καραβίδα στον πορτοκαλεώνα του Προέδρου της Βουλής

Τι δουλειά έχει η καραβίδα στον πορτοκαλεώνα, θα ρωτήσετε. Αν είναι ποταμίσια, μπορεί να βρεθεί εκεί, αν τύχει και τον πορτοκαλεώνα τον διασχίζει κανένα ποταμάκι, αλλά δεν το εννοώ έτσι.

Ούτε νομίζω να έχει πορτοκαλεώνα ο Πρόεδρος της Βουλής, ο Κ. Τασούλας -θα μπορούσε, βέβαια, αφού έλκει την καταγωγή από τα Γιάννενα, δεν αποκλείεται να έχει στον κάμπο της Άρτας κανένα μπαξεδάκι. Όμως δεν έχω δει το πόθεν έσχες του και, όπως και να’ναι, δεν το εννοώ κυριολεκτικά.

Οι ταχτικοί άλλωστε σχολιαστές του ιστολογίου θα ξέρουν ότι στο ιστολόγιο «καραβίδα» ονομάζουμε μια συστάδα αλλεπάλληλων λανθασμένων πληροφοριών, που δίνονται καλοπροαίρετα (είναι δηλαδή λάθη, όχι ψέματα). Πώς και γιατί δόθηκε αυτό το όνομα, το εξηγούμε σε ένα παλιό άρθρο.

Πριν από δέκα μέρες, λοιπόν, μιλώντας σε μια εκδήλωση του Ιδρύματος της Βουλής, με θέμα «Ελληνικός κοινοβουλευτισμός: κληρονομιές και προοπτικές», ο κ. Κ Τασούλας αφηγήθηκε πώς ο ελληνικός κοινοβουλευτισμός συνετέλεσε στο να φτιαχτεί ένας διάσημος πίνακας που κοσμεί ένα γαλλικό μουσείο. Δυστυχώς, όλα σχεδόν όσα είπε είναι ανακρίβειες.

Θα παραθέσω πιο κάτω ολόκληρη την παρέμβαση του ΠτΒ, που την απομαγνητοφώνησε το επιτελείο του ιστολογίου, αλλά μπορείτε να τον ακούσετε και να τον δείτε κι εσείς:

Ας δούμε το κείμενο της παρέμβασης του κ. Τασούλα. Ακολουθούν δικά μου σχόλια (για την ακρίβεια, είναι σχόλια του επιτελείου του ιστολογίου· ελάχιστο μερίδιο επαίνου πέφτει σε μένα):

Σαν σήμερα: Οι εκλογές του 1915

Τι έγινε σαν σήμερα; Η ερώτηση απαντιέται εύκολα, θα μου πείτε: σήμερα στο Διαδίκτυο υπάρχουν πολλοί ιστότοποι στους οποίους μπορείς να βρεις τι έγινε στη σημερινή μέρα στο παρελθόν, ποια ιστορικά πρόσωπα γεννήθηκαν ή πέθαναν τη μέρα αυτή, ποιες μάχες έγιναν ή ποια άλλα σημαντικά γεγονότα.

Σημαντικά, βέβαια, στην κλίμακα που τα εξετάζουμε. Άλλες επετείους και άλλα πρόσωπα προβάλλει η αγγλική Βικιπαίδεια, άλλα η ελληνική -σε κάποια συμπίπτουν και σε κάποια όχι.

Στο μηνολόγιο που δημοσιεύουμε εδώ στο ιστολόγιό μας την πρώτη μέρα (συνήθως) κάθε μηνός, και που επομένως θα δημοσιέψουμε και αύριο (τα μεζεδάκια θα μεταφερθούν την Κυριακή, θα είναι της κάλπης), ο πατέρας μου διάλεξε να προβάλει κάθε μέρα ένα ή δύο γεγονότα, το συχνότερο γεννήσεις ή θανάτους, που ο ίδιος τα έκρινε σημαντικά.

Έτσι, για τη σημερινή μέρα, τις 31 Μαΐου, σημειώνει: Αποκαθήλωσις της ναζιστικής σημαίας υπό Εμμανουήλ Γλέζου και Αποστόλου Σάντα.

Βέβαια, τα διάφορα επετειολόγια σαν το sansimera.gr ή το αντίστοιχο της ελληνικής Βικιπαίδειας καταγράφουν το σημαντικό αυτό γεγονός στις 30 Μαΐου -και τυπικά δίκιο έχουν, αφού το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας έγινε πριν από τα μεσάνυχτα. Ωστόσο, εγώ και πολλοί άλλοι προτιμάμε να σκεφτόμαστε ότι έγινε την 31η Μαΐου, διότι εκείνη ήταν η μέρα που ξημέρωσε χωρίς τη σβάστικα να κυματίζει στον ιερό βράχο. Τότε (δεν) την είδαν κι αναθάρρησαν οι Αθηναίοι.

Την ηρωική πράξη του Μανόλη Γλέζου και του Λάκη Σάντα την έχουμε τιμήσει στο ιστολόγιο και με αυτοτελές άρθρο και με αφορμή την επίθεση των σύγχρονων θαυμαστών του Χίτλερ εναντίον του Μανόλη Γλέζου, καθώς και σε αντιδιαστολή με τον ανύπαρκτο ήρωα Κουκίδη., αλλά και με ένα σκίτσο του Μποστ που αναφέρεται έμμεσα στο γεγονός. Οπότε, δεν έχω σήμερα να προσθέσω κάτι άλλο.

Ωστοσο, υπάρχει κι άλλο ένα γεγονός που συνέβη σαν σήμερα και που σημάδεψε, πιστεύω, τα πολιτικά μας πράγματα για αρκετά χρόνια -και περιέργως το γεγονός αυτό απουσιάζει από το επετειολογιο του sansimera.gr (τουλάχιστον το συνοπτικό, που προσφέρεται δωρεάν) όσο και από το αντίστοιχο της Βικιπαίδειας, οπότε δεν θα το βρείτε εκεί. Θα μπορούσα να το βάλω σε κουίζ αλλά διάλεξα μαρτυριάρικον τίτλο.

Πρόκειται για τις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαΐου 1915 -η ημερομηνία, όπως και όλες του άρθρου, είναι με το παλιό (ιουλιανό) ημερολόγιο που ίσχυε τότε στην Ελλάδα. [Και όχι, η απουσία των εκλογών του 1915 από τα προαναφερθέντα επετειολόγια δεν οφείλεται στο ημερολόγιο -ούτε στις 12 Ιουνίου έχουν τίποτα].

Ήταν κρίσιμες εκλογές αφού είχε αρχίσει ο Μεγάλος ευρωπαϊκός πόλεμος, που αργότερα ονομάστηκε παγκόσμιος, και το διακύβευμα ήταν αν η Ελλάδα θα έμενε ουδέτερη ή θα έβγαινε στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ. Άλλωστε, ακριβώς εξαιτίας της διαφωνίας του με τον βασιλια Κωνσταντίνο για το ζήτημα αυτό, είχε παραιτηθεί, τον Μάρτιο του 1915, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, νικητής των εκλογών του 1912 και στη συνέχεια από κοινού θριαμβευτής στους βαλκανικούς πολέμους.

Ο βασιλιάς όρισε τον Δ. Γούναρη πρωθυπουργό, ο οποίος σχημάτισε κυβέρνηση και προκήρυξε τις εκλογές -αλλά βέβαια ο Γούναρης δεν ήταν υπηρεσιακός πρωθυπουργος κοινής αποδοχής παρά ηγετική μορφή της αντιβενιζελικής παράταξης.

Οι εκλογές της 31-5-1915 ήταν οι πρώτες που έγιναν και στις Νέες Χώρες, τα εδάφη που είχε κερδίσει η Ελλάδα από τους βαλκανικούς πολέμους, δηλαδή Μακεδονία, Ήπειρο, Κρήτη και νησιά Αιγαίου (η Κρητη είχε εκλέξει και παλαιότερα βουλευτές βέβαια). Η πληθυσμιακή σύνθεση των νέων χωρών δεν είχε την παλιοελλαδίτικη ομοιογένεια -στη Μακεδονία υπήρχαν συμπαγείς μουσουλμανικοί πληθυσμοί, το ίδιο και στην Ήπειρο, όπως και Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη.

Οι εκλογές έγιναν με σφαιρίδια, σε ατομικές κάλπες για κάθε υποψήφιο. Το σύστημα αυτό, σε συνθήκες πόλωσης, ουσιαστικά μετατρεπόταν σε πλειοψηφικό, εφόσον οι περισσότεροι ψηφοφόροι έριχναν συντεταγμένα λευκή ψήφο στους υποψηφίους της δικής τους παράταξης, μαυρίζοντας εξισου συντεταγμένα τους αντίθετους. Αντιπαρατάχθηκαν βασικά δύο παρατάξεις, το Κόμμα των Φιλελευθέρων υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο και το Κόμμα των Εθνικοφρόνων υπό τον Δημ. Γούναρη, που είχε αναλάβει πρωθυπουργός μετά την παραίτηση Βενιζέλου.

Πρώτη σελίδα του βενιζελικού Έθνους, 31-5-1915

Οι Φιλελεύθεροι πέτυχαν θρίαμβο τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στην Ήπειρο και τα νησιά και εξασφάλισαν άνετη πλειοψηφία. Κέρδισαν 189 έδρες έναντι 90 των Εθνικοφρόνων και 37 διάφορων άλλων.

Ανάμεσα στους άλλους ήταν και οι 2 βουλευτές της σοσιαλιστικής Φεντερασιόν, που είχαν εκλεγεί στη Θεσσαλονίκη ύστερα από τακτική συμμαχία με τους Εθνικόφρονες -ήταν ο Αριστοτέλης Σίδερης και ο Αλβέρτος Κουριέλ. Έχει κάποιο γούστο ότι η πρώτη εκλογική εμφάνιση Εθνικοφρόνων στην ιστορία της χώρας έγινε σε σύμπραξη με σοσιαλιστές και άλλα εθνομηδενιστικά στοιχεία 🙂

Το γεγονός είναι ότι οι Εβραίοι και οι Τούρκοι της Θεσσαλονίκης ψήφισαν μαζικά εναντίον του Βενιζέλου, δίνοντας έτσι λαβή στις βενιζελικές εφημερίδες να κατηγορούν το κόμμα του Γούναρη για «ανίερον συνεργασίαν μετά νεοτούρκων και αναρχικοσοσιαλιστών εβραίων» (Έθνος 3.6.1915).

Αλλά το πιο παράξενο που συνέβη σ’ αυτές τις εκλογές είναι ότι, παρά την κατά κράτος νίκη των Φιλελευθέρων, δεν σχηματίστηκε αμέσως κυβέρνηση Βενιζέλου.

Πράγματι, ήδη πριν από τις εκλογές, ο βασιλιας Κωνσταντίνος είχε ασθενήσει βαριά, πλευριτιδα με πνευμονία. Σύμφωνα με τα ιατρικά ανακοινωθέντα, πάλευε για μεγάλο διάστημα με τον θάνατο, και μάλιστα μεταφέρθηκε από την Τήνο η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας για να την ασπαστεί ο ασθενής και να γιατρευτεί. (Φήμες έλεγαν πως ο βασιλιάς δεν αρρώστησε αλλά τον τραυμάτισε η βασίλισσα Σοφία, η αδελφη του Γερμανού Κάιζερ, πάνω στον καβγά σχετικά με το αν η Ελλάδα θα έβγαινε στον πόλεμο).

Οπότε, μετά τις εκλογές, ο Γούναρης συνέχισε να κυβερνά το κράτος, αφού ο ασθενής βασιλιάς δεν μπορούσε να υπογράψει το διάταγμα για να συγκληθεί η Βουλή και να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Βενιζέλο. Η καθυστέρηση δεν θα είχε μεγάλη σημασία σε άλλους καιρούς, αλλά μέσα στη βράση του ευρωπαϊκού πολέμου και ενώ οι Αγγλογάλλοι πίεζαν την Ελλάδα να βγει στον πόλεμο ήταν σαφώς παράγοντας ανωμαλίας.

Ο Ιούνιος και ο Ιούλιος πέρασαν με τον Γούναρη πρωθυπουργό, σε αναμονή της ανάρρωσης του Κωνσταντίνου. Οι βενιζελικές εφημερίδες κατηγορούσαν την κυβέρνηση ότι οχυρώνεται πίσω απο την ασθενεια του Κωνσταντίνου για να κρατηθεί στην αρχή ενώ οι κυβερνητικές εφημερίδες μέμφονταν την αντιπολίτευση που δεν σέβεται τη μάχη του βασιλιά για τη ζωή του. Πολύ δηλητήριο χύθηκε αυτούς τους δυο μήνες, κι ο σπόρος του λεγόμενου εθνικού διχασμού άρχισε να ριζώνει.

Τελικά στις αρχές Αυγούστου ο βασιλιάς συγκαλεσε τη Βουλή και σχηματίστηκε κυβέρνηση από τον Βενιζέλο, που όμως υπήρξε βραχύβια. Στις αρχές Οκτωβρίου, και ενώ η Βουλγαρία ετοιμαζόταν να βγει στον πόλεμο με το μέρος των Κεντρικών Δυνάμεων, ο Βενιζέλος έδωσε στους Αγγλογάλλους την άδεια να αποβιβάσουν στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη. Παρά το γεγονός ότι πήρε ψηφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, ο Κωνσταντίνος τον απέπεμψε και λίγο αργοτερα διέλυσε τη Βουλή, προκηρύσσοντας εκλογές για τον Δεκέμβριο του 1915. Οι Φιλελεύθεροι δεν συμμετείχαν σε αυτές τις εκλογές, κάτι που οριστικοποίησε τον διχασμό, που πήρε απο το καλοκαίρι του 1916 και θεσμική μορφή με τον σχηματισμό επαναστατικής κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη και τη δημιουργία δεύτερου ελληνικού κρατικού μορφώματος στη βόρεια Ελλάδα και στα νησιά.

Αλλά η Βουλή της 31.5.1915 δεν είχε πει την τελευταία της λέξη. Όταν το καλοκαίρι του 1917 οι γαλλικές λόγχες εκδίωξαν τον Κωνσταντίνο, και το ελληνικό κράτος ενώθηκε και πάλι, ο Βενιζέλος συγκάλεσε ξανά την τελευταία (κατ’ αυτόν) νόμιμα εκλεγμένη Βουλή, δηλ. τη Βουλή του Μαΐου 1915.

Πολύ λογικά, ο λαός ονόμασε «Βουλή των Λαζάρων» αυτή τη νεκραναστημένη Βουλή, η οποία μάλιστα συμπλήρωσε τρία και πάνω χρόνια νέας ζωής, αφού ο βίος της έφτασε μέχρι τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920, που αποτέλεσαν πανωλεθρία για τη βενιζελική παράταξη -και διεξήχθησαν για πρώτη φορά με ψηφοδέλτια έστω και σε ένα μέρος του κράτους, στην ενιαία Θράκη. (Γι’ αυτές τις εκλογές έχουμε γράψει κάτι).

Για να πάρουμε μια γεύση του εκλογικού κλίματος, από το βενιζελικό Έθνος της 31.5.1915 αντιγράφω μερικά «στιγμιότυπα» από εκλογικά τμήματα, φυσικά γραμμένα από τη σκοπιά των Φιλελευθέρων.

Στην τελευταία σελίδα, που τυπώθηκε ενώ είχαν αρχίσει οι εκλογές, με τον γενικό τίτλο: ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΩΡΑ – ΠΑΜΒΕΝΙΖΕΛΙΣΜΟΣ ΑΠ’ ΑΚΡΗ Σ’ ΑΚΡΗ, διαβάζουμε (εκσυγχρονίζω την ορθογραφία):

…Ομάδες πολιτών διαρκώς καταφθάνουν όπως ψηφίσωσιν. Οσάκις ακουσθεί μία φωνή, αυτή είναι:

– Άγκυρα! [το σήμα του κόμματος των Φιλελευθέρων]
– Βενιζέλαρος!
– Βράκα!

Εις την στοάν Καραμάνου. Ψηφίζουν οι του ψηφίου Α. Και εδώ παρατηρείται Βενιζελισμός. Δεν ακούει κανείς τίποτε άλλο εκτός από τας ζητωκραυγάς των Βενιζελικών:
– Βενιζέλαρος!
– Άγκυρα! Άγκυρα!
Κάπου κάπου κανέν χαμίνιον ζητωκραυγάζει και υπέρ των αντιθέτων. Μέχρι της 10ης πρωινής είχον ψηφίσει περί τους τριακοσίους.

………….

Οι ψηφοφόροι προσερχόμενοι καθ΄ομάδας βροντοφωνούσι:

– Και τους 22 θα τους βγάλωμε. [Η Αττικοβοιωτία εξέλεγε 22 βουλευτές]
– Βενιζέλαρος… Άγκυρα
– Τελειώνουν τα κάρβουνα του Στόλου!

…..

Η διεξαγωγή των εκλογών εις το τμήμα τούτο βαίνει καβουροειδώς. Πολλοί περιμένοντες από το πρωί εις το προαύλιον του Βαρβακείου αναχωρούν περί την 11ην χωρίς να ψηφίσουν. Παρ’ ολον το πείσμα του αθηναϊκού ηλίου, ο οποίος εννοεί σήμερον να τσουρουφλίσει το άστυ, οι εκλογείς, καίτοι ψηνόμενοι εις την ζέστην, δεν παύουν να φωνάζουν:

– Βενιζέλαρος!
– Βράκα!
– Βράκαρος!

……

Εις την επί της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου 15ην δημοτικήν σχολήν θηλέων, όπου το 19ον εκλογικόν τμήμα, παρατηρείται η αυτή επικράτησις του κόμματος των Φιλελευθέρων.

Εις το τμήμα τούτο χρησιμεύει ως έξοδος των ψηφοφορησάντων εκλογέων, διά την έλλειψιν άλλης θύρας, ένα χαμηλόν παράθυρον.

Καθιδρος εκλογεύς πηδών εκ του παραθύρου φωνάζει:

– Βενιζέλαρος! Άσπρο και στο Ραλλάκι, που το μαυρίζουν οι κολπατζήδες!

Το Ραλλάκι ήταν ο Δημήτριος Ράλλης, ο οποίος αν και αντιβενιζελικός γενικά, συμφωνούσε με τους Φιλελευθέρους στο θέμα της εξόδου στον πόλεμο. Τελικά, επειδή ψηφίστηκε από αρκετούς βενιζελικούς, ηταν ο μόνος μη βενιζελικός που εκλέχτηκε στην Αττικοβοιωτία, πλάι σε 21 φιλελεύθερους.

Το 1915 ο Ράλλης είχε περάσει την πρώτη και τη δεύτερη νιότη -ήταν 71 ετών. Το παρατσούκλι «Ραλλάκι» ή «το Ραλλάκι το τρελό», που του το είχαν κολλήσει εξαιτίας του ορμητικού του χαρακτήρα όταν πρωτοβγήκε βουλευτής πριν κλείσει τα τριάντα του χρόνια, τον συνόδευε ακόμα. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να κερδίσει κανείς την αιωνία νεότητα….

Υπάρχει λέξη «απεύθυνση»;

Όπως οι άνθρωποι, έτσι κι οι λέξεις μπορεί ξαφνικά, αναπάντεχα, να βρεθούν κάτω από το φως των προβολέων της επικαιρότητας και ν’ αποτελέσουν αντικείμενο γενικής προσοχής.

Αυτό συνέβη προχτές με τη λέξη «απεύθυνση». Τη χρησιμοποίησε, δυο φορές, ο Αλέξης Τσίπρας, σε τηλεοπτικές δηλώσεις, σε σχέση με την πρόσκληση που αποφάσισε να απευθύνει ο ΣΥΡΙΖΑ στις προοδευτικές δυναμεις. Η λέξη φαίνεται πως ξένισε κάποιους, οι οποίοι εξέφρασαν, άλλοι καλοπροαίρετα κι άλλοι όχι, την απορία τους.

Κι έτσι βρήκαμε θέμα για το σημερινό μας άρθρο -κάτι άλλο είχα σκοπό να γράψω, αλλά με ρώτησαν απ’ το πρωί κάμποσοι φίλοι και γνωστοί αν υπάρχει η λέξη «απεύθυνση», οπότε κατάλαβα πως έπρεπε να γράψω κατι.

Ή μάλλον, δεν θα το γράψω κυρίως εγώ: θα αντιγράψω δυο ωραιότατα σεντόνια από τη Λεξιλογία που ανιχνεύουν εξαιρετικά την ιστορία της λέξης, κι εγώ θα κάνω μερικά γενικότερα σχόλια.

Το ερώτημα «Υπάρχει η λέξη Χ;» διατυπώνεται συχνά σε διαδικτυακές συζητήσεις. Νιώθει κανείς τον πειρασμό να πει ότι πρόκειται για ένα «μη ερώτημα» ή έστω για ένα ερώτημα που απαντιέται με το που τίθεται. Ωστόσο, καλό είναι να αντισταθούμε στον πειρασμό: δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα και δεν θα συμφωνήσω με την άποψη «ο εντοπισμός και μόνο μιας λέξης αποδείχνει την ύπαρξή της», που τη θεωρώ ελαφρώς αγοραία. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει η λέξη «λαντάμι» κι ας την έχω χρησιμοποιήσει (σαν παράδειγμα ανύπαρκτης λέξης). Δεν υπάρχει ούτε η λέξη «σαβίνι» κι ας την έχει χρησιμοποιήσει ο αγαπημένος μου Ν. Λαπαθιώτης στο διάσημο υπερλεξιστικό (αβάν λα λετρ) σονέτο του «Βάο γάο δάο»:

Ζινώντας αποβίδονο σαβίνι
κι απονιβώντας ερομιδαλιό,
κουμάνισα το βίρο τού λαβίνι
με σάβαλο γιδένι τού θαλιό.

Πέρα από παρόμοιες πεποιημένες λέξεις, υπάρχουν και οι ευκαιριακοί σχηματισμοί. Υπάρχει λέξη «ατσιγαροποίηση»; Θα πείτε όχι, και πράγματι η λέξη δεν γκουγκλίζεται [«τώρα γκουγκλίζεται!» ακούγεται μια μεταλλική φωνή από ψηλά]. Μπορεί όμως να τη χρησιμοποιήσει κάποιος σε ένδειξη διαμαρτυρίας που τον μποδίζουν να καπνίζει. Υπάρχει λέξη «αγνωριστοποίηση»; Πριν βιαστείτε να πείτε επίσης «όχι», να σας πω ότι αυτή γκουγκλίζεται (λίγο) και λεγόταν πολύ πριν από 90 χρόνια. Είχε κερδίσει ο Βενιζέλος τις εκλογές με το σύνθημα να κάνει την Ελλάδα αγνώριστη. Και στη συνέχεια, όποτε η αντιπολίτευση κατάγγελνε διάφορα σκάνδαλα και κακώς κείμενα, έλεγε «ένα ακόμη δείγμα αγνωριστοποιήσεως της χώρας».

Φυσικά, τις λέξεις αυτές δεν θα τις συμπεριλάβει κανένα λεξικό, διότι τα λεξικά δεν είναι «θησαυροί» να καταγράφουν ό,τι λέγεται έστω και άπαξ -και δεν θα μπορούσαν άλλωστε. Τέτοιες λέξεις, που έχουν μηδενικές ή ελάχιστες ανευρέσεις σε σώματα κειμένων και που δεν καταγράφονται σε λεξικα αλλά ούτε και σε γλωσσάρια, ακόμα κι αν είναι κανονικά σχηματισμένες, μπορούμε να τις χαρακτηρίσουμε «πρακτικά ανύπαρκτες».

Συνήθως όμως το ερώτημα «υπάρχει η λέξη τάδε;» διατυπώνεται για νεολογισμούς που δεν τους εχουμε συναντήσει ξανά, αλλά που -στατιστικά να το δούμε- έχουν αρκετά μεγάλη διάδοση. Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι την κατηγορηματική διαβεβαίωση ότι «η τάδε λέξη δεν υπάρχει» τη διατυπώνει κάποιος όχι επειδή έχει κάνει έρευνα στα σώματα κειμένων και έχει βρει μηδενικές ή ελάχιστες ανευρέσεις της, αλλά επειδή, απλούστατα, δεν του αρέσει η λέξη!

Το έχουμε δει πολλές φορές αυτό. Άλλος λέει ότι δεν υπάρχει η λέξη «δημοφιλία», άλλος ότι δεν υπάρχει το «διακύβευμα», άλλος επιμένει πως δεν υπάρχει η λέξη «γενόσημα» ενώ, πολύ πρόσφατα και πολύ χαρακτηριστικά, ένα σωρό σεξιστές ανέβηκαν στα κάγκελα ωρυόμενοι πως δεν υπάρχει λέξη «γυναικοκτονία».

Στην πραγματικότητα, όταν μια λέξη καταγράφεται σε έγκυρο λεξικό, δεν δικαιούται κανεις να τη θεωρεί ούτε ανύπαρκτη ούτε αδόκιμη. Το ίδιο συμβαίνει κι όταν η λέξη έχει ικανές ανευρέσεις στα σώματα κειμένων -διότι μπορεί ένας όρος να είναι σχετικά καινούργιος και να μην έχει προλάβει να αποθησαυριστεί στα λεξικά ή μπορεί να ανήκει σε ειδική ορολογία οπότε ενδέχεται να μην έχει θέση σε γενικά λεξικά.

Απ’ αυτή την άποψη, η απεύθυνση έχει εντάξει τα χαρτιά της. Καταγράφεται στα καινούργια λεξικά μας, όπως επιμελώς κατέγραψε ο Νίκος Λίγγρης προχτές στη Λεξιλογία:

Λεξικό της Ακαδημίας

απεύθυνση ουσ. (θηλ.) (απαιτ. λεξιλόγ.) 1. ενέργεια που στοχεύει στην κινητοποίηση του ενδιαφέροντος και τη δραστηριοποίηση ομάδων ή των αρμοδίων: δημόσια/ευρεία/κοινωνική/μονομερής/πολιτική/συστηματική ~. στους/(σπανιότ.) προς τους τοπικούς φορείς. Η μαζική ~ της τηλεόρασης (στο ευρύ κοινό). Μήνυμα ειρήνης διεθνούς ~ης. Πρωτοβουλίες και ~ύνσεις. Βλ. απήχηση. 2. εκφορά λόγου με συγκεκριμένο αποδέκτη. Πβ. προσφώνηση. [< μτγν. απεύθυνσις ‘διευθέτηση’, γαλλ. adressage]

ΜΗΛΝΕΓ-Πατάκης

απεύθυνση και <λόγ.> απεύθυνσις, η (ουσ.).

1) (+γεν.πράγμ. και πρόθ. σε, προς {+αιτ.προσ.})
Το να στείλει κάποιος γραπτό ή προφορικό μήνυμα σε κπν, συνήθως επισήμως, με σκοπό να διατυπώσει απόψεις, να υποβάλει αιτήματα ή να θέσει ερωτήματα, να προτρέψει, να κάνει προτάσεις, να εξηγήσει κτ, να εκφράσει τα συναισθήματά του κτλ.
Χρήσεις:
απεύθυνση ερωτημάτων από το κοινό προς τους ομιλητές | η απεύθυνση διαγγέλματος από τον πρωθυπουργό προς τον ελληνικό λαό | απεύθυνση έκκλησης προς τις αρχές | απεύθυνση πρόσκλησης συμμετοχής στο σωματείο εργαζομένων

2) (+γεν.προσ. και πρόθ. σε, προς {+αιτ.})
Το να έλθει κάποιος σε επικοινωνία με κπν ή να στραφεί σε κπν, προφορικά ή γραπτά, συνήθως για μια πληροφορία, για τη διατύπωση ερωτημάτων ή απόψεων, για την υποβολή αιτήματος, για βοήθεια, για κάποια συναλλαγή, για κάποια δήλωσή του κτλ.
Χρήσεις:
απεύθυνση του προέδρου προς τα μέλη του κόμματος | η απεύθυνση των κομμάτων στους ψηφοφόρους | απεύθυνση εκπαιδευτικών σε παιδιά νηπιακής ηλικίας
«Κείμενο απεύθυνσης στις συνελεύσεις γειτονιάς» (διαδίκτυο)
«Απεύθυνση της Λαϊκής Συνέλευσης σε τοπικά μαγαζιά για την κάλυψη αναγκών» (διαδίκτυο)

3) (κατ’ επέκτ.)
Η αποστολή ενός μηνύματος κυρίως με τρόπους και ενέργειες πέραν της γλωσσικής επικοινωνίας
Χρήσεις :
«Αριστερή ψήφος διπλής απεύθυνσης» (στο διαδίκτυο, τίτλος άρθρου του Γ. Ρούση, «topontiki.gr»)
«Πρόκειται λοιπόν κυρίως για κρίση κοινωνικής απεύθυνσης και πολιτικού προσανατολισμού του ΠΑΣΟΚ, η οποία είχε αποτέλεσμα να “χάσει την ψυχή του” και μαζί της το 1/5 της εκλογικής του δύναμης μετά το 1993» (διαδίκτυο)

[ΕΤΥΜ σημασ. δάν.: < ελνστ. ἀπεύθυνσις ‘προσαρμογή, διευθέτηση’ με προσαρμ. στη δημοτική < γαλλ. adressage].

Βλέπετε πως η απεύθυνση έχει περγαμηνές ελληνιστικές, αν και βέβαια με άλλη σημασία αφού τότε σήμαινε «διευθέτηση» ή και «ίσιωμα». Θα δούμε όμως πως έχει μπει στη γλώσσα μας όχι πριν από 1-2 δεκαετίες, αλλά αρκετά παλιότερα.

Πάλι από τη Λεξιλογία, αντιγράφω εκτενέστατη λεξικογραφική έρευνα του Ζάζουλα, που δείχνει πως η λέξη έχει μπει στη γλώσσα, σποραδικά βέβαια, από το σωτήριον έτος 1900:

Επειδή διαπίστωσα και αλλού μια αδικαιολόγητη αλλεργία απέναντι στην απεύθυνση, ας καταγράψω και εδώ κάποια ευρήματα που δείχνουν ότι, με ακριβώς τη σημερινή σημασία της, καθόλου νεολογισμός δεν είναι η απεύθυνση και δηλώνει το προφανές: “η ενέργεια και/ή το αποτέλεσμα του απευθύνω / απευθύνομαι (με τη σημερινή σημασία των ρημάτων αυτών)”.

1. 1900, δικαστ. εφημ. Θέμις, σελ. 660, ευρετήριο νομολογίας: «απεύθυνσις κατά δανειστού και οφειλέτου»
2. 16/02/1905, εφημ. Σκριπ, σελ. 1: «Πολυάριθμος ομάς εκ των μελών της κοινότητος, συνέταξεν αναφοράν προς τον Τσάρον, διά της οποίας λέγει ότι αι αιματηραί τραγωδίαι της Πετρουπόλεως, της Άπω Ανατολής και του Κρεμλίνου καταδεικνύουσιν ότι αι παρούσαι της χώρας συνθήκαι είνε ανώμαλοι και ότι πρέπει να ζητηθή νέον της καταστάσεως φάρμακον, και ως τοιούτον η απεύθυνσις αύτη προτείνει την κλήσιν των αντιπροσώπων της ρωσσικής κοινωνίας, όπως διευθετήσουν τα πράγματα κατά τρόπον τοιούτον, ώστε να μη επαναληφθώσιν εις το μέλλον παρόμοια γεγονότα.»
3. 1923, δικαστ. εφημ. Θέμις, σελ. 18, ευρετήριο νομολογίας: «απεύθυνσις κατά προσεπικληθέντος και παρεμβάντος»
4. 1923, Εφημερίς της Ελληνικής και Γαλλικής Νομολογίας, σελ. 323, ευρετήριο νομολογίας: «μη απεύθυνσις εφέσεως κατά πάντων διαδίκων»
5. 1953, Η κυρωτική λειτουργία του Δικαίου ως προφύλαξις / Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, σελ. 202: «Έπειτα, επί ωρισμένων ιδία ποινών, είναι απαραίτητον, εφ’ όσον είναι δυνατόν, κατά την στιγμήν ή, κυρίως, κατά την διάρκειαν της εκτελέσεως αυτών, να μη συμβαίνη, ώστε να γεννώνται, λόγω των εν γένει συνθηκών αυτής, εις τον διά της ποινής πληττόμενον τοιαύται ψυχικαί συνέπειαι —π.χ. αγανάκτησις, μίσος, αορίστου μάλιστα απευθύνσεως—, οίαι μοιραίως επιφέρουν ολικήν ή μερικήν εξουδετέρωσιν του εκ της εκτελέσεως της ποινής προσδοκωμένου ψυχολογικού προς —ειδικήν— πρόληψιν εξαναγκασμού.»
6. 14/12/1963, πρόταση του Προϊσταμένου της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης κ. Στυλ. Μπούτη για την υπόθεση των αιματηρών επεισοδίων της 22ας Μαΐου: «[…] και επήλθεν ο θάνατος του ειρημένου παθόντος τας πρωινάς ώρας της 27ης Μαΐου 1963, ούτως από κοινού, καθ’ α προερρέθη, μετά των συγκατηγορουμένων του Εμμανουήλ Καπελώνη, Ξενοφώντος Γιοσμά και άλλων αγνώστων μέχρι στιγμής τη ανακρίσει συνενόχων του διά κοινής προσπαθείας, αλλά και κατ’ ιδίαν έκαστος εκ προθέσεως προεκάλεσαν εις τους ανωτέρω δράστας (φυσικούς αυτουργούς) διά συμβουλών, πειθούς, φορτικότητος, παροχής και υποσχέσεως δώρων, εκφράσεως επιθυμίας και δι’ απευθύνσεως της προσταγής προς τον οδηγόν του θανατηφόρου τρικύκλου Σπυρίδωνα Κοτζαμάνην επί λέξεσι “βάλε εμπρός, τι κάθεσε, έρχονται”, εν τη εννοία της υποδείξεως προς εκκίνησιν του τρικύκλου διά την πρόσπτωσίν του κατά του διερχομένου παθόντος Γρηγορίου Λαμπράκη, […].»
7. 29/12/1964, διατακτικό του βουλεύματος του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Θεσσαλονίκης για τα γεγονότα της 22ας Μαΐου 1963: «Από της ενάρξεως των ομιλιών τούτων […] ήρξαντο και αι, εις μεγαλυτέραν έκτασιν, αποδοκιμασίαι των εκτός του μεγάρου και εις τα πέριξ πεζοδρόμια συγκεντρωθέντων αντιφρονούντων διά της απευθύνσεως ύβρεων, συνθημάτων και απειλών κατά των εντός της αιθούσης συγκεντρωμένων […].»
8. 24/05/1972, αποφάσεις 2337/1972 και 2338/1972 Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών: «Η δ’ έννοια του “διαδίκου” εν αυτή λαμβάνεται ουχί μόνον βάσει του τυπικού κριτηρίου, ήτοι της κατ’ αυτού απευθύνσεως της αιτήσεως, αλλά βάσει της αυθορμήτου ή μετά κλήσιν προσελεύσεώς του εις την αναφερομένην εις αυτόν δίκην […].»
9. 1973, Αναμνηστικός τόμος καθηγητού Εμμ. Μιχελάκη (Ένωση Ελλήνων Δικονομολόγων), σελ. 508: «Ζήτημα γεννάται εάν είναι απαραίτητος η απεύθυνσις της αιτήσεως ή τουλάχιστον η επίδοσης αύτης μετά κλήσεως προς συζήτησιν προς τους αναγγελθέντας νομίμως και εμπροθέσμως δανειστάς.»
10. 1999, Νομικά ζητήματα θρησκευτικής ετερότητας στην Ελλάδα / επιμ. Δημήτρης Χριστόπουλος (Κριτική), σελ. 147: «[…] η ΟΕΕ επιχειρεί να ενισχύσει τον ιδεολογικό της ρόλο με έντονη έκφραση εθνικιστικών τάσεων και με απόπειρες για κοινωνική παρέμβαση, δηλ. για μαζική απεύθυνση στους πολίτες, στους οποίους παρέχει ιδεολογικές υπηρεσίες, επιχειρώντας να δείξει […].»
11. 31/10-01/11/2003, Ευαγγελικά 1901 – Ορεστειακά 1903: νεωτερικές πιέσεις και κοινωνικές αντιστάσεις / επιμ. Ουρανία Καϊάφα (Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας — Σχολή Μωραΐτη), σελ. 140: «Π.χ., η Κλυταιμνήστρα σαφώς μπαίνει μέσα για το φόνο, μετά την απεύθυνσή της στην Κασσάνδρα, αλλά πουθενά δεν δηλώνεται αυτό στο χειρόγραφο.»
12. 2007, Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα : Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση 1940-1945 / επιμ. Χρήστος Χατζηιωσήφ, Προκόπης Παπαστράτης (Βιβλιόραμα), σελ. 48: «Η κοινωνική τους απεύθυνση και το πολιτικό στελεχικό τους δυναμικό συγκροτούνταν κυρίως από νέους διανοουμένους, πολιτευτές και φοιτητές αλλά και μικρούς επιχειρηματίες. Κοινό χαρακτηριστικό όλων η ιδεολογική ασάφεια, η απουσία οργανωτικών δομών, η συσπείρωση γύρω από κάποια έντυπα, που εκθείαζαν ενέργειες δολιοφθοράς οι οποίες συνήθως δεν γίνονταν, ή προγράμματα με χαρακτηριστικό τη γενικόλογη πολυσυλλεκτική απεύθυνση.»
13. 2006, Παλαμάς, Καρυωτάκης, Σεφέρης, Ελύτης : Η διαρκής ανεπάρκεια της ποίησης / Έλλη Φιλοκύπρου (Ελληνικά Γράμματα), σελ. 120: «Μια αιτία του περιορισμού της ανιχνεύεται ίσως στο ερώτημα στο οποίο οδηγείται η απεύθυνση του ομιλητή προς την ψυχή του: “μάταιη ψυχή, στο πέλαγο, στο αγέρι τί θα πεις;/ ω, τί θα πεις, στενή καρδιά, στη χλωμή δύση αγνάντια;” Τα όσα θα καλούνταν να πει η ψυχή αφορούν μάλλον έναν απολογισμό, τον οποίο δεν μπορεί να κάνει.»
14. 2004, περιοδ. Ελληνικά, τόμος 54, τεύχος 2ο (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών), Διακειμενικά και ανθρωπολογικά στοιχεία στην Ευγένα του Θεόδωρου Μοντσελέζε / Γιώργος Πεφάνης, σελ. 295: «Στις συνήθεις εισαγωγικές προσφωνήσεις των νεκρών αντιστοιχεί η εισαγωγική για το δεύτερο μέρος προσφώνηση στον εαυτό, με την τριπλή παρουσία του συναισθηματικά φορτισμένου “Οϊμένα” (στ. 653, 655). Η καταληκτική προσφώνηση γίνεται έμμεσα με την απεύθυνση προς τον Χάρο (στ. 759-760). Οι δύο αυτές προσφωνήσεις πλαισιώνουν το κυρίως αφηγηματικό τμήμα του θρήνου, έτσι ώστε να ισχύει και εδώ η τυπική τριαδική δομή: εισαγωγική προσφώνηση – κύριο αφηγηματικό τμήμα – καταληκτική προσαγόρευση.»
15. 2005, Γιώργος Λίκος: μια παρουσίαση / ανθολ.-επιμ. Χρήστος Δανιήλ (Γαβριηλίδης), σελ. 26: «Κάποια άλλα σημεία που αποτελούν χαρακτηριστικά του έργου του Λίκου και που, αν και εντοπίζονται και στο έργο των υπολοίπων μεταπολεμικών ποιητών, λαμβάνουν ιδιαίτερη ανάπτυξη και συντελούν στη διαμόρφωση της προσωπικής του ποιητικής είναι α) η εμφάνιση του ιστορικοκοινωνικού πλαισίου, β) ο εξομολογητικός τόνος και η απεύθυνση στο δεύτερο πρόσωπο και γ) η ιδιαίτερη και έντονη εικονοπλαστική του ικανότητα.»
16. 2008, Five seasons of the Russian avant-garde (Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης — Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης), σελ. 170: «Περιορίζοντας τη χρωματική του κλίμακα στα καθαρά χρώματα —κόκκινο, λευκό και μαύρο— ανέδειξε τη βασική κονστρουκτιβιστική παλέτα της επαναστατικής τέχνης, εγκαινιάζοντας μία νέα πολιτισμική παράδοση με εξαιρετική διεισδυτικότητα και ανθεκτικότητα καθώς εξασφάλιζε μέσω της λιτής μορφολογίας την άμεση απεύθυνση και ερμηνεία του εκπεμπόμενου μηνύματος.»
17. 2007, Στέφανος: τιμητική προσφορά στον Βάλτερ Πούχνερ / επιμ. Ιωσήφ Βιβιλάκης (Ergo), σελ. 991: «Εάν ένας δραματικός διάλογος, για να είναι καλός, πρέπει να χαρακτηρίζεται από οικονομία των μέσων (των διατυπώσεων, των περιγραφών, των αφηγήσεων ή των απευθύνσεων), ο περιεκτικός στοχασμός ανάγει μοιραία αυτήν την οικονομία σε απόλυτη αρχή. Μας το δείχνουν ο Δάσκαλος στο Παραμύθι χωρίς όνομα (σ. 87): “Οι ήρωες κι οι μάρτυρες θένε ιδέες για να γεννηθούνε…”, η Κλυταιμνήστρα στο Γράμμα στον Ορέστη (σ. 27): “Εμάς τις γυναίκες μας αφήνουν να διαλέγουμε μόνο το νυφικό μας, […]”.»
18. Και από τον Εθνικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ) του Ινστιτούτου Επεξεργασίας του Λόγου (ΙΕΛ):
19. 1. Γιατί τόσο η επιθυμία-μου όσο και ο φόβος-μου έχουνε συγκεκριμένη κατεύθυνση και απεύθυνση.
    2. Εδώ, τα πράγματα είναι πολύ πιο κοινωνικά, η απεύθυνση συλλογική, η μνήμη παρούσα και οι συμπεριφορές συνειδητές στον ιστορικό και τον παρόντα χρόνο, με διαδικασίες πολύ πιο άμεσες, αφού το έργο το δημιουργεί ο καλλιτέχνης στη συγκεκριμένη στιγμή, αλλά θα μπορούσε να το είχε δημιουργήσει και ένας ολόκληρος λαός που λειτουργεί κάτω από κοινούς τρόπους στην ψυχαγωγία.
    3. Επομένως, με το δεδομένο ότι δεν έχει υποχρέωση ο Βουλευτής να προσέλθει στην προκαταρκτική εξέταση, η μόνη ασφαλιστική δικλίδα της σοβαρής απεύθυνσης μιας αίτησης προς τη Βουλή είναι η ρύθμιση η οποία γίνεται, ότι δηλαδή ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου απευθύνεται στη Βουλή και ζητεί να δοθεί η άδεια για την ποινική δίωξη.

Σε μια προηγούμενη συζήτηση στη Λεξιλογία, το 2011, γινόταν λόγος για την απόδοση του αγγλικού όρου outreach, στη φράση I have been broadening my outreach, και τότε πρότεινα, όχι πολύ θαρρετά είναι η αλήθεια, τον όρο «απεύθυνση» («Λέγεται πάντως τα τελευταία χρόνια και η απεύθυνση», είπα -διότι τον όρο τον χρησιμοποιούσα ήδη κάμποσα χρόνια ακριβώς για να αποδίδω το outreach) και διαπίστωσα  πως δεν τον είχαν όλοι συναντήσει -τότε. Σήμερα, η απεύθυνση είναι πιστεύω γνωστή σε ευρύτερο κοινό -σα να λέμε, διευρύνθηκε η απεύθυνσή της.

Οπότε, για ν’ ανακεφαλαιώσω, η λέξη «απεύθυνση» υπάρχει, αν και εγώ δεν θα έλεγα «αποφάσισε την απεύθυνση ενός πλατιού καλέσματος» διότι αποφεύγω τις ονοματικές φράσεις. Πολύ προτιμότερες βρίσκω τις ρηματικές φράσεις, «αποφάσισε ν’ απευθύνει πλατύ κάλεσμα». Αλλά η πλατιά απεύθυνση (ή έστω ευρεία απεύθυνση αν θέλουμε λογιότερο ύφος) σαφώς και στέκει και μπορεί να την έχω χρησιμοποιήσει κι εγώ μεταφράζοντας κάπου το wide outreach.

Και το περίεργο είναι πως εκείνοι που διαμαρτύρονται για κακόζηλους νεολογισμούς όταν διαβάζουν πότε τη δημοφιλία, πότε το διακύβευμα, πότε τη γυναικοκτονία και πότε την απεύθυνση, συχνά είναι οι ίδιοι που θρηνούν για τη λεξιπενία που μαστίζει την εποχή μας και ιδίως τη νεολαία. Δεν είναι κάπως αντιφατικό αυτό;

 

Κύριε Σαραντάκο ή κύριε Σαραντάκε;

Σαραντάκο βεβαίως. Βεβαίως; Για μένα ναι, όχι όμως για όλους. Κάμποσες φορές με έχουν αποκαλέσει «Σαραντάκε» και τους διορθώνω -ή μάλλον δεν τους διορθώνω, επισημαίνω: «Εμείς στην οικογένεια το προτιμάμε ‘Σαραντάκο'».

Δεν είναι μόνο θέμα προτίμησης: ο κανόνας που θα δείτε παρακάτω προκρίνει το «Σαραντάκο» στην κλητική. Αλλά Καμμένο ή Καμμένε; Βαρεμένο ή Βαρεμένε; Βενιζέλο ή Βενιζέλε;

Μ’ άλλα λόγια, πώς σχηματίζεται η κλητική των αρσενικών ονομάτων σε -ος; Είναι σε -ο ή σε -ε;

Ευτυχώς από εδώ και μπρος δεν έχω πολλή δουλειά να κάνω. Θα κοπιπαστώσω ένα πολύ καλό παλιότερο άρθρο του φίλου Γιάννη Χάρη, που θα το σχολιάσω στο τέλος. Δεδομένου μάλιστα ότι και ο Χάρης στο άρθρο του παραθέτει αποσπάσματα από συγγράμματα αναφοράς, έχουμε εγκιβωτισμένη παράθεση.

Ο λόγος στον Γιάννη Χάρη:

ΘΡΥΛΟ, ΘΕΟ ΜΟΥ, ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΜΟΥ!», ΑΛΛΑ ΚΑΙ «ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΑΡΑ, ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΙ ΤΡΑΝΑΡΑ!», ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΗΘΟΥΜΕ ΓΙΑ ΜΟΝΟΠΑΝΤΟ ΟΠΑΔΙΣΜΟ
Ακούστηκαν ποτέ έτσι, το σύνθημα για τον Ολυμπιακό απ΄ τη μια, το τραγούδι του Παναθηναϊκού απ΄ την άλλη; Προφανώς όχι. Υπάρχει περίπτωση να ακουστούν έτσι; Προφανώς όχι, και πάντως όχι στο άμεσο μέλλον!

Απλώς ήθελα να παρατηρήσουμε, σκόπιμα σε μεγέθυνση, μια τάση, μια σχεδόν ανεπαίσθητη, μικρή αλλαγή, με κεφαλαιώδη ωστόσο, από μιαν άποψη, σημασία.

Αναφέρομαι σε μια ελαφρά σύγχυση ως προς την κλητική των ονομάτων σε- ος, που άλλοτε σχηματίζεται σε- ε και άλλοτε σε- ο: Νίκο αλλά Αλέξανδρε, Ευαγγελάτε και Ευαγγελάτο , αλλά μόνο Παναγιωτόπουλε. Και λέω ότι η μικρή αυτή αλλαγή, αν όντως βρισκόμαστε μπροστά σε αλλαγή, έχει από μιαν άποψη κεφαλαιώδη σημασία, γιατί μας δείχνει πολύ παραστατικά τον τρόπο με τον οποίο κινείται, εξελίσσεται, αλλάζει η γλώσσα, κάθε γλώσσα.

Είναι δηλαδή μια ευκαιρία να δούμε τη γλώσσα εν κινήσει, να δούμε πώς οι μικρές ή μεγάλες παρεκκλίσεις διαμορφώνουν σταδιακά μια καινούρια γλωσσική πραγματικότητα, η οποία, εντελώς χαρακτηριστικά στο προκείμενο, περνά μάλλον απαρατήρητη και δεν συνοδεύεται από τις γνωστές θρηνωδίες για «αλλοίωση» και «αφανισμό» της γλώσσας.

Ας δούμε τα πράγματα από την αρχή, ξεκαθαρίζοντας ότι αναφερόμαστε, σχεδόν αποκλειστικά για την ώρα, στα κύρια ονόματα, τα ονόματα προσώπων. Ο γνωστός κανόνας λέει ότι τα αρσενικά σε- ος: χρόνος, άγγελος κτλ., σχηματίζουν την κλητική σε- ε: χρόνε, άγγελε κτλ. Έτσι έχουμε και «καλημέρα, Άγγελε» ή «Αλέξανδρε» κτλ., ενώ από την άλλη έχουμε: «γεια σου, Νίκο», και όχι «Νίκε», «τι νέα, Σπύρο», και όχι «Σπύρε»! Όμως, λέμε και «Παύλο» και «Παύλε». Τι στο καλό λοιπόν συμβαίνει; Υπάρχουν κανόνες;

Τσικνοσαββατιάτικα μεζεδάκια

Προχτές ήταν η Τσικνοπέμπτη, χτες η Τσικνοπαρασκευή (και το ρίξαμε έξω στο ιστολόγιο μελετώντας την επιρροή του Κωστή Παλαμά στην ελληνική ποίηση), σήμερα Τσικνοσάββατο -και βρήκαμε τίτλο για τα μεζεδάκια μας πλάθοντας ταυτόχρονα μια λέξη, μήπως και φτάσουμε τα 5 εκατομμύρια και μας σβήσει το χρέος ο Σόιμπλε.

* Και ξεκινάμε. Είναι γνωστό πως ο Ευκλείδης Τσακαλώτος κάνει λάθη στα ελληνικά, αλλά τούτο εδώ, από ρεπορτάζ του Χάφιποστ για συνέντευξή του μάλλον στον δημοσιογράφο θα το χρεώσω, αφού δεν παρατίθενται λόγια του υπουργού εντός εισαγωγικών:

Ειδικότερα, ο κ. Τσακαλώτος εξήγησε ότι η Αθήνα επιδιώκει να επιτυγχανθεί πολιτική λύση σε όλο το πακέτο στη συνεδρίαση του Eurogroup στις 20 Φεβρουαρίου υπογραμμίζοντας ότι τόσο ο κ. Μοσκοβισί όσο και ο κ. Ντάισελμπλουμ, έντιμα προσπαθούν να συμβάλλουν ώστε αυτή να βρεθεί.

Επιτυγχάνω βέβαια, όχι όμως «να επιτυγχανθεί», αλλά να επιτευχθεί. Κερασάκι το διπλό λ στο «να συμβάλουν» που εγώ θα το έβαζα με ένα, παρόλο που στέκει και ως διαρκές. Προσπαθούν να βοηθήσουν, πιο στρωτό είναι από το «προσπαθούν να βοηθούν.

* Τυποποιημένο καρτελάκι του σωματείου ταξί που είδε και φωτογράφισε (όχι πολύ καλά) φίλος σε ταξί της Θεσσαλονίκης.

Το ταξί δεν διαθέτει μηχανισμό πληρωμής καρτών (POS), ήγουν στα αγγλικά does not have a carol payment mechanism (POS).

Το μπέρδεμα του ol με το d είναι κλασικό -τον παλιό καιρό που υπήρχαν διευθύνσεις ηλεταχυδρομείου της hol.gr ήταν συνηθισμένο λάθος να γράφονται hd.gr. Εδώ έχουμε το αντίστροφο.

Σε κανένα δεκαήμερο που θα είμαι Θεσσαλονίκη για τρεις μέρες, θα αποφύγω να πληρώσω το ταξί με κάλαντα.

Ο ασφαλέστερος εχθρός, η αχαριστία και ο Ελ. Βενιζέλος

Τα σχόλια που κάνετε στο ιστολόγιο είναι πάντοτε πολύτιμα και πολλαπλασιάζουν την αξία του αρχικού άρθρου, μερικές όμως φορές τυχαίνει κάποιο σχόλιο να δίνει απάντηση σε ένα ερώτημα που έμενε αναπάντητο στο κυρίως άρθρο -στις περιπτώσεις αυτές, το άρθρο πρέπει κανονικά να ξαναγραφτεί, διότι, κακά τα ψέματα, οι περισσότεροι μελλοντικοί αναγνώστες θα διαβάσουν μονάχα το αρχικό άρθρο, λίγοι θα ρίξουν μια ματιά στα σχόλια, κι ακόμα λιγότεροι θα έχουν την υπομονή να φτάσουν ίσαμε το σχόλιο αριθ. 268 (λέμε τώρα) που δίνει την απάντηση που λέγαμε.

Ο φίλος μας ο Δύτης μού θύμισε τις προάλλες μια τέτοια περίπτωση, οπότε σήμερα σπεύδω να αναδημοσιεύσω το παλιό μας άρθρο, που είχε αρχικά δημοσιευτεί πριν από σχεδόν τριάμισι χρόνια, τον Οκτώβρη του 2013, ξανακοιταγμένο και κυρίως συμπληρωμένο με την απάντηση στο ερώτημα: Ποιος αρχαίος είπε το ρητό «Ουδείς ασφαλέστερος εχθρός του ευεργετηθέντος αχαρίστου»;

Βλέπετε, το Διαδίκτυο είναι γεμάτο ρητά, αποφθέγματα και φράσεις μεγάλων ανδρών, όμως πολλά από αυτά δεν έχουν στην πραγματικότητα ποτέ ειπωθεί ή γραφτεί από τον άνθρωπο στον οποίο αποδίδονται. Κάποιες απ’ αυτές τις εσφαλμένες αποδόσεις μάλιστα είναι απόλυτα εδραιωμένες: αμέτρητες φορές έχουμε ακούσει για «τη φράση του Βολταίρου Διαφωνώ με όσα λες αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες, αλλά όπως φαίνεται ο Βολταίρος ποτέ δεν είπε ή δεν έγραψε κάτι τέτοιο (το θέμα αξίζει ειδικό άρθρο, ίσως, οπότε δεν προχωρώ σε λεπτομέρειες).

Μια ιδιαίτερη περίπτωση ρητών αμφίβολης πατρότητας είναι τα αρχαία ελληνικά ρητά που συναντάει κανείς σε ξένα βιβλία και που αποτελούν μεγάλο βραχνά, έναν από τους μεγαλύτερους, για τον ευσυνείδητο μεταφραστή του βιβλίου στα ελληνικά, και αυτό διότι ο ευσυνείδητος μεταφραστής θέλει βέβαια να βρει το πρωτότυπο ρητό στα αρχαία ελληνικά και όχι να το μεταφράσει από τα αγγλικά, όμως πολύ συχνά, ιδίως στα δευτερότερα βιβλία (μανατζέρικα, αυτοβοήθειας και άλλα τέτοια αεριτζήδικα) το ρητό ή έχει περάσει από σαράντα κύματα κι έχει γίνει αγνώριστο ή είναι και εντελώς κατασκευασμένο -και άντε να ψάχνεις όλον τον Πλάτωνα, διότι βέβαια δεν δίνουν παραπομπή οι αεριτζήδες συγγραφείς, για να βρεις, ας πούμε, σε ποιο έργο του έγραψε ο Πλάτωνας A house that has a library in it has a soul, και πώς είναι στα αρχαία ελληνικά (μην ψάχνετε, δεν το έγραψε). Κάθε παλιός μεταφραστής έχει να διηγηθεί πεντέξι σχετικές ιστορίες φρίκης, αλλά δεν θα σταθούμε εδώ (στα σχόλια, μπορείτε να προσθέσετε τη δική σας, πάντως).

Στο ιστολόγιο έχουμε επανειλημμένα ασχοληθεί με τέτοια αποφεύγματα (ο όρος είναι επινόηση του Νίκου Λίγγρη για το αγγλικό misattribution), μερικά από τα οποία είναι πολύ διάσημα (όπως η δήθεν δήλωση Κίσινγκερ για τους δυσκολοκυβέρνητους Έλληνες ή το δήθεν ρητό του Ισοκράτη για τη δημοκρατία μας που αυτοκαταστρέφεται). Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποφεύγματος είναι η δήθεν ρήση του Πολύβιου «Εν καιροίς χαλεποίς μέμνησο της γλώσσης» που, παρά τα όσα ισχυρίζεται ο κ. Μπελλές που αρέσκεται να την προσθέτει μαϊντανηδόν στα άρθρα που γράφει, δεν γράφτηκε ποτέ ούτε απο τον Πολύβιο ούτε από κανέναν άλλον. Το καλό είναι πως όταν έχεις αρχαίο ρητό στο πρωτότυπο, είναι πολύ εύκολο να επαληθεύσεις αν όντως εμφανίζεται στην αρχαία ελληνική γραμματεία, χάρη σε μια αναζήτηση στο γνωστό TLG.

Ένα άλλο αρχαίο απόφευγμα θα δούμε σήμερα -και μάλιστα με παραλλαγές.

Καλή χρονιά -με αλληλεγγύη και κουράγιο!

Φέτος είναι η πέμπτη πρωτοχρονιά του ιστολογίου και αποφάσισα να ακολουθήσω την πεπατημένη σχεδόν σε όλα. Εννοώ ότι ο τίτλος του πρωτοχρονιάτικου άρθρου είναι ίδιος με πέρυσι, και παρόμοιος με τον τίτλο των άρθρων του 2010 και του 2011, το ίδιο και το θέμα του άρθρου, πέντε πρωτοχρονιάτικες γελοιογραφίες από περασμένες χρονιές. Εκεί που διαφοροποιείται το φετινό άρθρο είναι στις χρονολογίες των παλιότερων γελοιογραφιών: ενώ τα προηγούμενα χρόνια είχα βάλει γελοιογραφίες από την αντίστοιχη χρονιά των πέντε προηγούμενων δεκαετιών, φέτος είπα να απλώσω πιο πολύ τη βεντάλια μου και να βάλω γελοιογραφίες από τις πρωτοχρονιές του 1914, 1934, 1954, 1974 και 1994.

Κι έτσι ξεκινάμε από το 1914. Είναι η χρονιά του μεγάλου πολέμου που θ’ άλλαζε τον κόσμο. Ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος βρίσκεται στο Παρίσι για να διαπραγματευτεί νέο δάνειο (Στο Ρωμηό του Σουρή, που κυκλοφορεί εκείνες τις μέρες το 1285ο φύλλο του, η προμετωπίδα γράφει: Χίλια διακόσια πέντε συν ογδόντα – Ο Βενιζέλος είδε την Τζοκόντα). Στην εφημερίδα «Αθήναι», που την εκδίδει ο Γ. Πωπ, δημοσιεύεται στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο η εξής γελοιογραφία που θα μπορούσε να θεωρηθεί και επίκαιρη. Αγνοώ τον γελοιογράφο, όπως επίσης αγνοώ και γιατί το δάνειο χαρακτηρίζεται «φιλελληνικό»:

Προχωράμε είκοσι χρόνια μπροστά και φτάνουμε στο 1934. Πρωθυπουργός στην Ελλάδα είναι ο Παναγής Τσαλδάρης του Λαϊκού Κόμματος και στο αντιπολιτευόμενο Βήμα ο Φωκίων Δημητριάδης παρουσιάζει τα «δώρα του κυρ Παναγή», δηλαδή τους μποναμάδες του πρωθυπουργού για τη νέα χρονιά:

Απολογία ενός προδότη

Σήμερα κλείνουν δέκα χρόνια από μια προδοτική πράξη που έκανα κι αισθάνομαι την ανάγκη να την εξομολογηθώ. Σαν σήμερα πριν από δέκα χρόνια διέλυσα μια σχέση πολύχρονη, που μετρούσε πάνω από εικοσιπέντε χρόνια, σχέση αγάπης στην αρχή και για πολύ καιρό, ύστερα αντιφατική και νοσηρή, που ήθελα να τη διακόψω μα δεν τολμούσα γιατί πίστευα πως δεν είμαι αρκετά δυνατός να ζήσω μόνος, και που όταν τελικά, χωρίς να το έχω σχεδιάσει, για ασήμαντη αφορμή που λέμε, έκανα το αποφασιστικό βήμα, ένιωσα έκπληξη βλέποντας πόσο εύκολος ήταν τελικά ο χωρισμός.

Μία φωτογραφία, δύο λεζάντες

Θα μπορούσα να το βάλω και κουίζ, αλλά τελικά αποφάσισα να μην σας ταλαιπωρήσω. Κοιτάξτε όμως τη φωτογραφία αυτή και προσπαθήστε να μαντέψετε ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι, γιατί έχουν συγκεντρωθεί, πότε περίπου τραβήχτηκε η φωτογραφία. Η σωστή απάντηση -ή ίσως οι σωστές απαντήσεις- δίνονται στη συνέχεια, κάτω από τη φωτογραφία, οπότε μη βιαστείτε να προχωρήσετε αν θέλετε να λύσετε το αίνιγμα.

Ποιοι είναι και γιατί μαζεύτηκαν;

Για περιφερειάρχες, πάντως, δεν είπε ο Μάρκος

Μια και αύριο ολοκληρώνονται οι εκλογές, σκέφτηκα να παρουσιάσω εδώ ένα (πασίγνωστο, βέβαια) τραγούδι που έχει επιφανειακά ως θέμα του τις εκλογές. Βέβαια, θα ταίριαζε περισσότερο σε εκλογές βουλευτικές, αλλά τραγούδι για περιφερειάρχες δεν είχε κανείς τη διεστραμμένη φαντασία να γράψει, οπότε το τραγούδι που έχω στο νου μου αναφέρεται σε πρωθυπουργούς. Άλλωστε και τούτες εδώ οι εκλογές υποτίθεται ότι θα μπορούσαν έμμεσα να οδηγήσουν σε ανάδειξη πρωθυπουργού, αν υποθέσουμε ότι το διάγγελμα δεν ήταν μπλόφα -αλλά δεν θα πολιτικολογήσω σήμερα, θα αφήσω τον Μάρκο να σχολιάσει.

Ποιον Μάρκο; Τον Μάρκο Βαμβακάρη, ο οποίος, όπως και άλλοι προπολεμικοί ρεμπέτες, αγαπούσε να σχολιάζει την επικαιρότητα στα τραγούδια του. Κι όταν το 1936 συμβαίνουν αλλεπάλληλοι θάνατοι πρωθυπουργών, σύμπτωση που ασφαλώς θα συζητιόταν πολύ στην πιάτσα, ο Μάρκος αποφάσισε να το κάνει τραγούδι, κι έγραψε τους Πρωθυπουργούς, όπως είναι γνωστό το τραγούδι στα πάλκα, ή Ο Μάρκος υπουργός, όπως είναι ο επίσημος τίτλος του.