Το σπίτι του Κεμάλ και οι συμπτώσεις της 19ης Μαΐου

Γράφω με μικρή καθυστέρηση, αλλά να με συμπαθάτε, είχα πολλές δουλειές χτες και σήμερα. Χτες πάντως, όπως θα μάθατε, στις πανελλαδικές εξετάσεις, στη θεωρητική κατεύθυνση, στο μάθημα της Λογοτεχνίας, μπήκε θέμα το διήγημα του Γιώργου Ιωάννου «Το σπίτι του Κεμάλ», πράγμα που προκάλεσε μεγάλο θόρυβο. Όχι επειδή το θέμα ήταν υπερβολικά δύσκολο ή υπερβολικά εύκολο, αλλά επειδή κρίθηκε… αντεθνικό, είτε το θέμα καθαυτό είτε η σύμπτωση με τη μέρα της 19ης Μαΐου. Τι έγινε τη 19η Μαΐου, θα ρωτήσετε. Είναι η μέρα που τιμάται η γενοκτονία των Ποντίων. Οπότε, θεωρήθηκε πρόκληση ή στην καλύτερη περίπτωση αστοχία του υπουργείου να μπει το θέμα αυτό τη μέρα εκείνη.

Φυσικά, το ίδιο το διήγημα δεν μπορεί να κατηγορηθεί για φιλοτουρκικό, αντίθετα ο Ιωάννου μόνο παρεμπιπτόντως ασχολείται με τον Κεμάλ, και όχι ευνοϊκά: ∆έ μᾶς ἔφτανε πού είχαμε δίπλα μας τοῦ Κεμάλ τό σπίτι, σά μιά διαρκῆ ὑπενθύμιση τῆς καταστροφῆς, θά εἴχαμε τώρα καί τούς τούρκους νά μπερδουκλώνονται πάλι στά πόδια μας; Να θυμίσω πως ο Ιωάννου καταγόταν από προσφυγική οικογένεια (αν και από την Ανατολική Θράκη) και καθόλου δεν ήταν «εθνομηδενιστής», για να χρησιμοποιήσω τον αισχρό καραμπελιάδικο όρο.

Ενόχλησε όμως το διήγημα επειδή ο τίτλος αναφέρει τον Κεμάλ ουδέτερα· ίσως κάποιοι να μην ενοχλούνταν αν, για παράδειγμα, γινόταν μια μικρή διευκρινιστική επέκταση του τίτλου, ώστε αντί για «Το σπίτι του Κεμάλ» να γραφτεί «Το σπίτι του γενοκτόνου ρατσιστή Κεμάλ», ίσως να μην είχαμε τόσες διαμαρτυρίες. Αλλά για να μην διερμηνεύσω εγώ την οργή των διαμαρτυρομένων, ας δούμε πώς έθεσε το θέμα, σε επίκαιρη ερώτησή του στη Βουλή, παρακαλώ, ο βουλευτής του ΛΑΟΣ Αλέξ. Χρυσανθακόπουλος (γνωστός και ως «φρουτάκιας» για τις πρωτοπόρες επιστημονικές μελέτες του στη θεωρία των πιθανοτήτων όταν ήταν βουλευτής του ΠΑΣΟΚ):

ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΕΡΩΤΗΣΗ

Προς την Υπουργό Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων

ΘΕΜΑ: Η προκλητική επιλογή του κειμένου με τον τίτλο «Στου Κεμάλ το σπίτι» στις πανελλήνιες εξετάσεις στο μάθημα της λογοτεχνίας την 19 Μαΐου, ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων

Μετά την απάλειψη του όρου «εθνικής» από το υπουργείο Παιδείας, την μονομερή από την Ελλάδα παραποίηση της ιστορικής αλήθειας δια της αποσιώπησης, την καλλιέργεια του αφελληνιστικού κοσμοπολιτισμού ως ιδεολογία, την αποδοχή του δικαιώματος κάθε λαθρομετανάστη να μάθει την δική του γλώσσα και ιστορία με δικά μας έξοδα, ήλθε και η επιλογή του θέματος με τον τίτλο «Στου Κεμάλ το σπίτι» στις πανελλήνιες εξετάσεις της Γ Λυκείου. Οι Έλληνες Πόντιοι και Μικρασιάτες καταδίκασαν με ανακοινώσεις και ομιλίες σε εκδηλώσεις των συλλόγων τους, απερίφραστα την χρονολογική και προκλητική σύμπτωση αναφοράς στο ρατσιστή γενοκτόνο Κεμάλ.

Ερωτάται η κ Υπουργός :

1) Πως κατέληξε το υπουργείο Παιδείας σε αυτή την απαράδεκτη επιλογή με τον έντονα συμβολικό χαρακτήρα;
2) Τον επόμενο χρόνο θα έχουμε πανελλήνιες εξετάσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση ή θα τις ονομάσετε απλά μαθητικές;

Ο ερωτών βουλευτής
Αλέξανδρος Χρυσανθακόπουλος

Ο κ. Χρυσανθακόπουλος δείχνει να ενοχλείται περισσότερο από την ημερολογιακή σύμπτωση –άραγε, δεν θα έλεγε τίποτε αν το ίδιο θέμα έπεφτε στις 24 Μαΐου, ας πούμε; Βέβαια, κακή φάμπρικα ανοίγουμε με τα ημερολογιακά ταμπού, δεδομένου ότι κάθε μέρα, με λίγη καλή θέληση, μπορεί να γίνει σημαδιακή: για παράδειγμα, στις 20 Μαΐου ξεκίνησε η Μάχη της Κρήτης, στις 21 Μαΐου ήταν εθνική γιορτή όταν είχαμε βασιλιά τον Κοκό, στις 22 Μαΐου έχουμε τη δολοφονία του Λαμπράκη, και πάει λέγοντας (στις 29 Μαΐου, βεβαίως, έχουμε την Άλωση της Πόλης).

Επειδή όμως δεν ενοχλήθηκαν μόνο οι εξ επαγγέλματος ανησυχούντες, οι προσφυγοκάπηλοι και οι ποντιοπατέρες, αλλά και κάποια καλά παιδιά (π.χ. το ιστολόγιο των αριστεροπόντιων), θέλω να γράψω εδώ μερικές σκέψεις –κι αν κάνω λάθος, διορθώστε με. Πριν ξεκινήσω, να ξεκαθαρίσω τη θέση μου: δεν έχω πεισθεί ότι ταιριάζει ο χαρακτηρισμός της γενοκτονίας σε όσα έγιναν στην Μικρασία και στον Πόντο από το 1914 έως το 1924. Έγιναν σφαγές, εγκλήματα, εθνοκάθαρση, γενοκτονία όχι. Αν όμως έχετε αντίθετα στοιχεία, ευχαρίστως να τα ακούσω. Για το λόγο αυτό, αν ήμουν επιστημονικά αυστηρός, τη λέξη «γενοκτονία» θα έπρεπε να τη βάλω σε εισαγωγικά. Ας προχωρήσω όμως.

Η 19 Μαΐου υποτίθεται ότι καθορίστηκε επειδή στις 19 Μαΐου 1919 άρχισε η γενοκτονία των Ποντίων. Μάλιστα, φέτος, μια σοβαρή εφημερίδα όπως το Βήμα έγραψε:  Ένας από τους τελευταίους επιζώντες της Γενοκτονίας των Ποντίων θυμάται όσα συνέβησαν σαν σήμερα πριν από 91 χρόνια…

Όμως, «σαν σήμερα πριν από 91 χρόνια», δηλαδή στις 19.5.1919, θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν άνοιξε μύτη στον Πόντο. Ας με διορθώσουν οι ιστορικοί, αλλά νομίζω ότι οργανωμένες βιαιότητες εναντίον των Ελλήνων της Μικρασίας έγιναν από το 1914 έως το 1918 και από το 1920-21 και μετά. Ο λόγος είναι απλός: τον Μάιο του 1919 η οθωμανική αυτοκρατορία είχε συνθηκολογήσει, ήταν ηττημένη, η Κωνσταντινούπολη βρισκόταν υπό συμμαχική κατοχή, στη Σμύρνη και την περιοχή της είχε αποβιβαστεί ελληνικός στρατός, και άλλα συμμαχικά στρατεύματα σε άλλες περιοχές της Μικρασίας. Βιαιότητες έγιναν στη Μικρασία, π.χ. στη Σμύρνη και στο Αϊδίνι, αλλά νομίζω ότι ο Μάης του 1919 ήταν συγκριτικά ειρηνικός στον Πόντο –λέω συγκριτικά, επειδή άτακτες ομάδες (τουρκικές και ποντιακές) υπήρχαν και δεν έπαψαν ποτέ να δρουν.

Τότε, γιατί επιλέχτηκε η 19η Μαΐου; Διότι η 19η Μαΐου 1919 είναι η μέρα που ο Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα και ξεκίνησε την επανάστασή του ενάντια στον σουλτάνο, τον «πόλεμο της ανεξαρτησίας» όπως ήταν από τη δική του σκοπιά. Ο Κεμάλ είχε πετύχει να διοριστεί Γενικός Επιθεωρητής· οι Άγγλοι είχαν καταλάβει ότι έχει σκοπό να εξεγερθεί και ήθελαν να τον συλλάβουν ή να ανακληθεί ο διορισμός του, οπότε ο Κεμάλ πήρε το πλοίο στις 16 του μήνα και στις 19 έφτασε στη Σαμψούντα, όχι για να «ξεκινήσει η πιο άγρια φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας», όπως γράφει το μυθιστόρημα του Βήματος (που είναι ξεσηκωμένο από κάποιον ιστότοπο), αλλά για να οργανώσει το κίνημά του εναντίον της αποδοχής της συνθήκης των Σεβρών.

Ο Κεμάλ (διορθώστε με αν κάνω λάθος) δεν έγινε δεκτός με τυμπανοκρουσίες στη Σαμψούντα, ούτε έδωσε κανέναν όρκο, ούτε ύψωσε λάβαρο. Την πρώτη εκείνη μέρα μπορεί ακόμα και να μην εκδήλωσε ανοιχτά καμιά εξεγερτική διάθεση και γενικά πρέπει να αφιέρωσε τον πρώτο καιρό σε υπόγειες επαφές –άλλωστε η πρώτη διακήρυξη που εκδόθηκε από τον Κεμάλ και άλλους συμπαθούντες αξιωματικούς ήρθε μόνο ένα μήνα μετά (στις 22 Ιουνίου 1919, η διακήρυξη της Αμάσειας).

Όμως, αργότερα, όταν πια είχε θριαμβεύσει το κεμαλικό κίνημα, η ημερομηνία της 19ης Μαΐου 1919 ανακηρύχτηκε (το 1927 νομίζω) από τον Κεμάλ σε μέρα γιορτής και συγκεκριμένα «μέρα νεολαίας και αθλητισμού». Η μέρα αυτή εξακολουθεί να είναι εθνική γιορτή στην Τουρκία.

Επί δεκαετίες, η 19η Μαΐου γιορταζόταν στην Τουρκία· όχι στην Ελλάδα, όπου κανείς δεν θυμόταν τίποτε τη μέρα εκείνη· μόνο στις αρχές της δεκαετίας του 1990, έντονες πιέσεις των ποντιακών σωματείων, όπως λέγεται με πρωτεργάτη τον Μιχ. Χαραλαμπίδη, πέτυχαν (το 1994) την καθιέρωση της ημέρας μνήμης των Ποντίων, όχι κάποιαν άλλη μέρα αλλά ειδικά στις 19 Μαΐου. Φαντάζομαι ότι αν κάποια τουρκική κυβέρνηση ορίσει «μέρα μνήμης για τη σφαγή της Τριπολιτσάς και τη γενοκτονία των Τούρκων του Μωριά» δεν θα μας αρέσει καθόλου, αν όμως την ορίσει στις… 25 Μαρτίου θα το θεωρήσουμε (και με το δίκιο μας) μέγιστη προσβολή, όχι; Κι όμως είναι ακριβώς ανάλογη περίπτωση.

Το πιο παράλογο είναι ότι λίγο αργότερα, το 1998, ορίστηκε και δεύτερη μέρα «μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικρασίας», στις 14 Σεπτεμβρίου αυτή, λες και άλλοι είναι οι Πόντιοι κι άλλοι οι υπόλοιποι μικρασιάτες. Ίσως κάποια άλλα σωματεία να μην είχαν βγει αρκετές φωτογραφίες την πρώτη γιορτή.

Για τη μικρή ιστορία, η συνεδρίαση εκείνη της Βουλής στις 24 Φεβρουαρίου 1994 που ανακήρυξε ομόφωνα την 19η Μαΐου σε μέρα μνήμης της γενοκτονίας, ήταν επεισοδιακή. Βλέπετε, ο βουλευτής του ΚΚΕ Γ. Αραβανής, αν και το ΚΚΕ ψήφισε (κακώς κτγμ) την πρόταση, στην ομιλία του αναφέρθηκε στις ευθύνες για τη μικρασιατική καταστροφή και κατηγόρησε την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ότι τιμά τους νεκρούς Πόντιους αλλά αφήνει στην τύχη τους τούς ζωντανούς νεότερους πρόσφυγες από την πρώην ΕΣΣΔ, έκανε λόγο για «ρωσοπόντιους» και διάφοροι κυβερνητικοί βουλευτές έπεσαν να τον φάνε. Αντιγράφω από την εφημερίδα «Τα Νέα»: Ηλίθιε, δεν μπορώ να σε ακούω, φεύγω (Μ. Γικόνογλου)· Άντε χάσου χαφιέ. Δεν υπάρχουν Ρωσοπόντιοι, υπάρχουν Ελληνοπόντιοι (Λ. Κωνσταντινίδης)· Αυτά που λες να τα πεις στη Βουλή της Μόσχας και της Άγκυρας (Κ. Μπαντουβάς).

Παρόμοιες υστερικές κραυγές ακούγονται και σήμερα, με αφορμή το θέμα της έκθεσης, επειδή αναφέρθηκε το όνομα του Κεμάλ, όπως παρόμοιες είχαν ακουστεί και πριν από λίγο καιρό για την πρόταση μετονομασίας σε Κεμάλ Ατατούρκ της οδού Απ. Παύλου, που περνάει μπρος από το σπίτι του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη. Ξεχνώντας ότι την οδό την είχε μετονομάσει σε Κεμάλ Ατατούρκ το 1938 ο καραεθνικόφρων δήμαρχος Κοσμόπουλος, με τις ευλογίες του καραεθνικόφρονος δικτάτορα Μεταξά ή, πολύ σημαντικότερο, ότι ο άνθρωπος που πέτυχε τον διπλασιασμό του ελληνικού εδάφους και τη συνθήκη των Σεβρών, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πρότεινε το 1934 να απονεμηθεί στον Κεμάλ το Νόμπελ Ειρήνης, χωρίς να αντιδράσει κανένα προσφυγικό σωματείο, παρόλο που οι πρόσφυγες εκείνοι είχαν δοκιμάσει τη σπάθα του Κεμάλη στο πετσί τους. Το γεγονός ότι οι τωρινοί ηγέτες-σφραγιδοφύλακες των  προσφυγικών σωματείων, καθώς οι επαγγελματίες ποντιοπατέρες, που δεν γνώρισαν την καταστροφή, αποδεικνύονται εκατό φορές πιο εύθικτοι από τους παππούδες τους με κάνει να μην πιστεύω τις διαμαρτυρίες τους.